(gedragsmodificatie) is het net zolang belonen van gewenst gedrag

Gedragsmodificatie
Gedragsmodificatie 1
Een therapie waarbij ervan uit wordt gegaan, dat gedrag in belangrijke mate door leren en
ervaring tot stand komt. Met behulp van bepaalde technieken kunnen leerlingen daarom
bepaalde gedragingen worden aangeleerd. synoniem: gedragstherapie
Gedragsmodificatie 2
Term uit de behavioristische leerpsychologie. Wanneer door conditionering bepaalde prikkels
of belevenissen bij een persoon gekoppeld zijn geraakt aan ongewenste gedragsreacties,
probeert een behandelaar die koppeling in een systematisch afleerproces te verminderen en
via een aanleerproces te vervangen door gewenste gedragsreacties. Het kan hierbij gaan
om ingeslepen gewoonten, maar ook om angstreacties, zoals bij bepaalde fobieën.
Zie ook gedragstherapie en Pavlov
Behaviorisme
Behaviorisme (met o.a. Pavlov, Watson, Skinner) is gebaseerd op gedragsverandering door
stimuli van buitenaf. Het behaviorisme onderscheidt zich van andere stromingen doordat het
observeerbare, respectievelijk registreerbare, gedrag als enige geldige onderzoeksobject
voor psychologische theorievorming wordt beschouwd. Het stelt zich daarbij uitdrukkelijk
tegen allerlei richtingen die gedachten en emoties tot object van onderzoek nemen.
Het is een theorie waarin de gedragsreacties verklaard worden door leerprocessen. Alle
gedragingen worden gezien als (ketens van) reflexen. Het model waarin een reflex kan
worden voorgesteld is S-R. Zodra de prikkel of stimulus (S) er is, ontlokt deze de reactie of
respons (R). Er is dus een koppeling tussen de S en de R. Men kan dus de reactie
voorspellen. Sommige reflexen zijn aangeboren, maar de meeste gedragingen worden
aangeleerd. Dit leerproces dat mechanistisch verloopt, zonder tussenkomst van het individu
zelf noemen de behavioristen conditionering.
Het behaviorisme maakt deel uit van het logisch positivisme, dat het idee promoot dat alle
kennis moet worden uitgedrukt in uitspraken die empirisch verifieerbaar zijn. Het
behaviorisme is geruime tijd de populairste stroming binnen de (Amerikaanse) psychologie
geweest en pas sinds enkele decennia voorbijgestreefd door modernere stromingen, welke
samengevat worden onder het begrip cognitieve revolutie.
GEDRAGSMODIFICATIE
Uit het boek van De orde in orde vernieuwd van Victor van Geel
1.0 Conditioneren
Conditioneren (gedragsmodificatie) is het net zolang belonen van gewenst gedrag en
afkeuren (straffen) van ongewenst gedrag, totdat alleen het gewenste gedrag nog overblijft.
Dit kan in het onderwijs tot op zekere hoogte zeer toepasselijk zijn.
2.0 De techniek
De techniek werkt als volgt:Je wilt dat iemand bepaald gedrag vertoont. Je wacht dit
gewenste gedrag af en versterkt (beloont) het onmiddellijk zodra het optreed.
Je kunt het gewenste gedrag ook uitlokken. Dit wordt stimuluscontrole genoemd.
Uiteraard geld het omgekeerde wanneer het om ongewenst gedrag gaat.
Als ongewenst gedrag niet meer beloond wordt, zal et verdwijnen. En dit zal nog eerder
gebeuren als tegelijkertijd het wel gewenste gedrag wel wordt beloond.
3.0 De prikkelsituatie vooraf
Gedrag is het gevolg van een prikkel, en wanneer dit gedrag wordt beloond, zal het vaker
voorkomen.
Er zijn situaties in het onderwijs die voor leerlingen een prikkel kunnen zijn om ongewenst
gedrag te tonen. De belangrijkste zijn de volgende:
Energieoverschot
Mensen hebben behoeften aan activiteit. Wanneer energie te lang wordt opgekropt, dan
kunnen de volgende ordeverstoringen optreden:
-
fluisteren
-
gooien met propjes
-
briefjes schrijven
-
kleine vernielingen
-
vliegtuigjes vouwen
-
grapjes uithalen
-
gaan eten
-
anderen plagen
Fysieke onbehaaglijkheid
Dit zijn situaties waarin en of andere fysieke omstandigheid de prikkels veroorzaakt.
Denk hierbij aan:
-
muffe lucht in de klas -
lawaai
-
te hoge/lage temperatuur
-
oncomfortabel meubilair
-
te felle/zwakke verlichting
Dit alle kan weer tot gevolg hebben:
-
rusteloosheid
-
slaperigheid
-
algemene onoplettendheid
-
hoesten
-
mopperen
-
passiviteit door vermoeidheid
Verveling
Dit kan veroorzaakt worden door een slecht verlopende les.
Dit geeft regelmatig een prikkel tot ordeverstoring. Het kan voorkomen dat leerlingen iets als
niet zinvol zien terwijl dit toch echt het geval is. In deze situatie is het aan te raden om uit te
leggen waarom een bepaalde les wel heel belangrijk is en de les zo te veranderen dat dit
zichtbaar wordt.
Geen aandacht krijgen
Leerlingen willen op welke manier dan ook de gewenste aandacht krijgen. Dit kan zijn van de
docent, medeleerling, vriend, enz. Wanneer een leerling niet voldoende aandacht krijgt kan
dit als gevolg hebben dat zij ordeverstorend gedrag vertonen.
Status vergroten
Leerlingen hebben een plek in de groep nodig. Heel wat stoer gedrag heeft slecht het doel
om een positie te bereiken, of zijn/haar positie te versterken.
4.0 Een specifieke kijk op gedrag
Als gevolg van een prikkelsituatie wordt bepaald gedrag uitgelokt. Als dit gedrag
ordeverstorend is moet dit goed bestudeerd worden. Dus hoe vaak komt dit voor? Bij gedrag
hebben we het hier over waarneembaar gedrag dat registreerbaar is. door te tellen kunnen
we bijhouden of bepaald ongewenst gedrag toeneemt of juist afneemt.
5.0 Observeren
Observeren is waarnemen met een doel. Het doel bij gedrag is:
-
kijken wat er vóór het gedrag gebeurt ( stimulus);
-
kijken wat er gebeurt ( het gedrag zelf);
-
kijken wat erna gebeurt (consequenties).
Door te tellen kunnen we een reële kijk krijgen over hoe vaak een bepaald gedrag nu
eigenlijk echt voorkomt. Om dit overzichtelijk te maken kan je de gegevens het beste in een
grafiek zetten
6.0 Consequenties van gedrag
Een basisprincipe van gedrag is:
Gedrag wordt versterkt door de consequenties die het heeft.
De juiste consequenties op bepaalt gedrag is dus van groot belang. Hierbij moet je wel goed
in de gaten houden dat een consequentie voor de één als positief kan worden ervaren en
voor de ander juist als negatief.
Soorten beloningen
Beloningen zijn er in soorten. Een gebruikelijk indeling is de volgende:
-
kennis van resultaten (feedback)
o belangrijk is dat feedback snel volgt.
sociale consequenties
o complimenten, aandacht, straf, boosheid
-
materiële consequenties
o krijgen van geld, snoep of juist het afnemen hiervan.
Activiteiten
o Lezen, vrije tijd, strafwerk maken
Consequenties kunnen positief of negatief zijn. Negatieve consequenties moet je zo min
mogelijk proberen te gebruiken omdat zij de volgende uitwerkingen kunnen hebben:
-
het kan ongewenst gedrag juist versterken (straf is een vorm van aandacht)
geen model (er komt niet duidelijk in naar voren wat er wel moest gebeuren)
de sfeer (de sfeer raakt na het straffen vaak bedorven)
korte termijneffect (blijft niet heel lang hangen)
Hoe belonen?
-
Belonen/straffen heeft de meeste zin wanneer ze meteen volgt op het gedrag.
Wees consequent
Let vooral op positief gedrag (beloon meer dan dat je straft)
Overvraag leerlingen niet (wees tevreden met kleine veranderingen)
Niet alle beloningen op voorhand
Probeer te voorkomen dat een leerling meteen toegang heeft tot alle ‘leuke’ dingen, maar
begin de lessen zo kaal mogelijk. Wanneer leerlingen dan positief gedrag tonen, kan je
geleidelijk aan de leuke dingen gaan introduceren. Doe je het andersom, dan moet je
constant de leerlingen iets ‘leuks’ ontnemen. Hier lok je weerstand mee op.
7.0 De toepassing
De hoofdzaken van het toepassen van gedragsmodificatie is zes stappen:
1. Kies een leerling (groep) wier gedrag je zou willen veranderen;
2. Kies het gedrag dat je wilt veranderen;
3. Observeer en registreer dit gedrag om een redelijk inzicht te krijgen van de frequentie
hiervan;
4. Bepaal welke frequentie je acceptabel vindt;
5. Onderzoek de mogelijke versterkers en kies er enkele uit;
6. Werk een tijdlang systematisch met de gekozen versterkers en registreer het verloop
van het gedrag.
Oorzaken van mislukken
Het mislukken van het veranderen van gedrag kan de volgende oorzaken hebben:
- Het doelgedrag is niet precies genoeg gedefinieerd;
- Je bent niet consequent geweest met het uitvoeren van het;
gedragsveranderingprogramma;
- Je vraagt te veel ineens;
- Je gebruikte misschien de verkeerde versterker;
- Je versterkt misschien te vaak
- Je beloont niet vaak genoeg
- Je programma kan te ingewikkeld zijn
- De ouders kunnen (onbewust) tegenwerken
8.0 Wat te denken van gedragsmodificatie?
Gedragsmodificatie is een methode om gedrag te veranderen. Dit is in bepaalde gevallen de
doeltreffendste methode om orde problemen op te lossen. Er is ook een andere benadering
mogelijk waarbij geen personen veranderd worden, maar het sociale systeem waarin ze
leven en werken. Niettemin bestaat er tegen gedragsmodificatie vaak een zekere weerstand.
In totalitaire staten zoals de communistische destijds is gedragsmodificatie naast andere
technieken een middel tot onderdrukking en misvorming geweest. Het is echter van belang
te constateren dat het niet de techniek is die op zich al slecht is, maar het eventuele
misbruiken hiervan. Denk aan topsport in communistische landen.
Eerlijkheidsbehalve moet gezegd worden dat we opschool vrijwel niets anders doen dan
beïnvloeden. Ook gedrag beïnvloeden. Tegen orde probleem is altijd al opgetreden.
Daarmee had men ook niets anders dan voor gedrag te veranderen.
Wat is nu tegen een techniek die hetzelfde doel dient, maar alleen werkt? Niets dus.
We moeten oppassen voor vooroordelen!
Manipulatie?
Is gedragsmodificatie dan geen manipulatie? Manipulatie betekent gedrag beïnvloeden
zonder dat de persoon in kwestie weet dat hij beïnvloed wordt, om daarvan zelf van te
profiteren ten koste van die persoon. Met gedragsmodificatie kun je inderdaad manipuleren,
maar dat is wel misbruik! Zoals het hier is bedoelt, is er geen sprake van beïnvloeding ten
koste van de leerling. Met gedragsmodificatie is het ook mogelijk om onafhankelijk en
creatief denken aan te moedigen door dat te belonen.
Zo vorm je juist geen ”volgers” die slechts doen van wat anderen van ze willen, maar precies
het tegendeel.
Omkoperij?
Is dat belonen eigenlijk geen omkoperij. Omkoperij is een poging om asociaal gedrag uit te
lokken, bijvoorbeeld het omkopen van een rechter, het gaat hier echter om asociaal gedrag.
Bovendien gaat bij het omkopen de beloning aan het gedrag vooraf.
Dat is volgens de gedragsmodificatie precies verkeerd. De beloning moet juist volgen op het
gedrag.
Bewerkelijk?
Is deze methode niet erg bewerkelijk voor een leerkracht die zo’n 20 tot 30 leerlingen heeft?
Ja, bewerkelijk is het zeker, maar wat is het alternatief? Als gedragsmodificatie inderdaad
problemen oplost, is het daarom al de moeite waard. Maar misschien is het belangrijkste
effect dat wij leerkrachten meer gevoel krijgen voor belonen. Als we de attitude krijgen om te
reageren op goed gedrag en dat te versterken, is er vermoedelijk al veel bereikt om orde
problemen te voorkomen. Een ander stuk training is gelegen is gelegen in de analyse
methode die de gedragsmodificatie hanteert;
Als je gedrag wilt begrijpen bekijk dan wat er voor en daarna gebeurt. Op den duur zal het
toepassen van de principes van gedragsmodificatie routine worden.
In speciale gevallen kunnen we dan een expliciet programma opstellen.
9.0 Jezelf modificeren
Zelfmodificatie
Het doel van de opvoeding is zelf opvoeding.
Het doel van gedragmodificatie is zelfmodificatie. Om minder afhankelijk te worden van zin of
geen zin hebben kun je een gedragverandering programma voor jezelf opstellen.Dat het
werkt is vaak genoeg bewezen in programma’s zoals super nanny.
Zelfmodificatie door leerlingen
Dit is ook in klassen uitgeprobeerd. In een klas had dit betrekking met wiskunde. De
leerlingen hielden zelf de grafiek hiervan bij. Feedback als beloning werd toegepast.
Zelfmodificatie door leerkrachten
Telt maar eens per dag hoeveel “versterkers” je per dag uitdeelt. Bijvoorbeeld het aantal
complimenten. Maak er een grafiek van en beloon jezelf met lekker eten. Zo maak je je eigen
gedragsveranderingprogramma om meer te werken volgens gedragsmodificatie!
Leerlingen modificeren leerkrachten
Er is een gedragstherapeut in het verleden geweest die het omdraaide. Hij leerde de
leerlingen omhun leraren te belonen vooor aardig gedrag. Het werkte verbluffend. De leraren
werkten weer met plezier en vonden de leerling positief veranderd. Dat was ook zo, maar de
leerkrachten zelf waren ook veranderd… door hun eigen leerlingen.
Gedragsmodificatie doelen in speciaal onderwijs
- Oudertraining
- verbetering ouder-kind relatie
- vermindering gedrags problemen & emotionele problemen
Gedragsmodificatie doelen in speciaal onderwijs
- verbetering docent-leerling relatie
- vermindering gedrags problemen & emotionele problemen
Cognitieve gedragstherapie
- Reductie van impulsief gedrag
- Verbetering van sociale en gedrags vaardigheden
Reflectie
Vooral in de opvoeding maar ook in het onderwijs kunnen de principes van het conditioneren
uitstekende diensten bewijzen. Als ik het gedrag bestudeer van een bepaalde leerling kan ik
dat belonen of bestraffen, vooral als ik te maken heb met een probleem klas of een
specifieke probleem leerling. Als ik deze leerling de juiste prikkels geef, de juiste stimuli
ontstaan er soms situaties in de les die er anders nooit kwamen. De respons van de leerling
uit zich in creativiteit en hard werken.
Bron
https://www2.kuleuven.be
http://nl.wikipedia.org
http://kijkontwiki.wikispaces.com
Eigen samenvatting uit het boek van van Geel
http://zoeken.dokterdokter.nl/woord/gedragsmodific
http://www.cultureelwoordenboek.nl/index.php?lem=540