Omgaan met grensoverschrijdend gedrag in de zorg

07/10/2013
OVER DE GRENS
Omgaan met grensoverschrijdend gedrag in de zorg
Dinsdag 1 oktober 2013
Thomas More Zandpoortvest, Mechelen
Lieve Dams www.berkenwinning.be
2
GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG DEFINITIE
• Het niet respecteren van iemands persoonlijke grens
• Alle ongewenst gedrag of alle ongepaste
omgangsvormen, passief of actief, die de kwaliteit van
leven en werken in een voorziening in gevaar kunnen
brengen
• Iedere vorm van fysiek of verbaal geweld, pesterijen en
ongewenst seksueel gedrag
• Dit gedrag ook bij anderen niet steunen of toelaten
1
07/10/2013
Lieve Dams www.berkenwinning.be
3
BASISREGEL
• Behandel niemand zoals u zelf ook niet behandeld wilt
worden
• Goed begin maar niet voldoende
• Persoonlijke grens en beleving (subjectieve) van GOG
verschilt
Lieve Dams www.berkenwinning.be
4
Grensoverschrijdende gedrag van
zorgvrager naar zorgverstrekker
• Wat maakt dat gedrag in een hulpverleners-cliëntrelatie
als GOG beschouwd wordt
• Welke processen/mechanismen beïnvloeden de
subjectieve beleving van de mate van GOG
2
07/10/2013
Lieve Dams www.berkenwinning.be
5
MECHANISMEN
• Machtsongelijkheid in elke relatie zorgverstrekker-zorgvrager
• Macht erotiseert
• Kader = ook evolutief, gebonden aan bepaalde tijdsgeest,
•
•
•
•
•
•
•
•
vroeger anders dan nu, we moeten meegaan met tijdsgeest
Subjectief: persoonlijke grenzen kunnen verschillen
Afhankelijk van de context
Elke intermenselijk contact = risicosituatie voor
ongepast/ongewenst gedrag
Sommigen overschrijden onwetend de grens
Ongepast gedrag = Destructief
Te joviale attitude
Professionele afstand
In begrijpbare taal spreken dat gedrag ongewenst is
Lieve Dams www.berkenwinning.be
6
SAMENSPEL tss SUBJECTIEVE, JURIDISCHE en
DEONTOLOGICHE ASPECTEN
• Hulpverlener is verantwoordelijk voor de zorg
• Grenzen van de therapeutische relatie worden
overschreden
• Eigen draagkracht
• Zorgverstrekker kan op verschillende manieren
geconfronteerd worden met GOG (familie, patiënt,
collega)
• Nood aan formele richtlijnen en ondersteuning
3
07/10/2013
Lieve Dams www.berkenwinning.be
7
ONGEPASTE OMGANGSVORMEN
• Seksueel grensoverschrijdend gedrag:
non-verbaal/verbaal/fysiek
• Pesterijen: onrechtmatig gedrag + herhaling in de tijd
• Geweld:
fysieke/psychische agressie
Lieve Dams www.berkenwinning.be
8
SEKSUEEL
• Non-verbaal:
• Verbaal:
• Fysiek:
Schunnige bewegingen maken
Seksueel getinte opmerkingen, mails,
sms’jes, …
Aanrakingen … verkrachting
4
07/10/2013
Lieve Dams www.berkenwinning.be
9
PESTERIJEN
• Roddelen
• Zwart maken
• Uitlachen
• Te veel of te weinig werk geven
• Uitvoering werk saboteren
• Sociaal isoleren/uitsluiten activiteiten
• Persoonlijke bezittingen/werkmateriaal beschadigen
• Gevaarlijk werk laten uitvoeren (in barre omstandigheden)
• Telefoonverkeer controleren
• Mails controleren
• Bureaulades/locker, agenda, tas inkijken
• Toezicht houden op werkzaamheden
Lieve Dams www.berkenwinning.be
10
GEWELD
• Psychisch: Uitschelden, vernederen, bedreigen
• Fysiek:
Slagen met of zonder verwondingen,
bedreigingen
5
07/10/2013
Lieve Dams www.berkenwinning.be
11
ASSERTIEF of AGRESSIEF?
• Assertiviteit
-
opkomen voor jezelf, je gedachten, je gevoelens
maar ook je overtuigingen
zonder de redelijke grenzen van anderen te
overschrijden
• Roos van Leary
gedrag roept tegen-gedrag op
Lieve Dams www.berkenwinning.be
12
ROOS VAN LEARY
boven
BS: leiden
BT: aanvallen
tegen
samen
OT: verdedigen
OS: volgen
onder
6
07/10/2013
Lieve Dams www.berkenwinning.be
13
Veelvoorkomend probleem ?
• Afhankelijk van: -
-
De aard
De Duur
De intensiteit van de relatie
• Fysieke agressie – 1 kans op 10 werkjaren (Foster et al., 2007)
• Verbale agressie – 81% verbaal bedreigd gevoeld in voorbije maand (spoed) (Ryan, 2006)
• Seksueel ongewenst gedrag – 20% ongewenst gedrag ervaren (spoed) (Ryan, 2006)
• ‘Abusive acts’ – 2% van zorgverleners bekende (ouderenzorg) (Sandvide et al, 2004)
Lieve Dams www.berkenwinning.be
14
SUBJECTIEF gevoel zorgverstrekker
• Oncomfortabel gevoel
• Onveilig gevoel
• Angstig gevoel
• Onkuis gevoel
• Machteloos gevoel
• Vernederd gevoel
7
07/10/2013
Lieve Dams www.berkenwinning.be
15
KNUFFEL WORDT MEER …
• Zorgverstrekker moet altijd de grens duidelijk aangeven
• Op tijd alarmeren
• Signalen van GOG tijdig (h)erkennen
• Op niveau van zorgvrager handelen
• Bewust of onbewust – vrijwillig of onvrijwillig
• Wederkerigheid en betrokkenheid van de zorgverstrekker
• Juiste boodschap overbrengen aan ontvanger
Lieve Dams www.berkenwinning.be
16
GEDEELDE
VERANTWOORDELIJKHEID
• Directie, de vertrouwenspersoon en coachen, alle
leidinggevenden
• Interne dienst preventie, het comité preventie en
bescherming en de personeelsdienst
• Teams en individuele medewerkers
8
07/10/2013
Lieve Dams www.berkenwinning.be
17
EERSTE STAPPEN
• Meld en/of bespreek probleemgedrag in team
• Melding maken in patiëntendossier
• Steun-netwerk voor zorgverlener
• Steun-netwerk voor zorgvrager
• Zorg overdragen aan collega
• Duidelijk (persoonlijke) grens stellen
Lieve Dams www.berkenwinning.be
18
COMMUNICATIEMODEL
9
07/10/2013
Lieve Dams www.berkenwinning.be
19
communicatiemodel
• Boodschapper
• Ontvanger
• Erkenning als beroepsbeoefenaar
• Erkenning als mens ook
• De zorgrelatie is dus géén eenrichtingsverkeer van
zorgverlener naar zorgvrager
• Ook de zorgvrager geeft heel veel van zichzelf door zich
kwetsbaar op te stellen en bloot te geven.
• Daarnaast projecteren zorgvrager en zorgverstrekker
vaak gevoelens, wensen en ervaringen uit het verleden
op elkaar
• Intimiteit zonder seksualiteit
Lieve Dams www.berkenwinning.be
20
VALKUILEN
• Wilsbekwame vs wilsonbekwame zorgvrager (demente,
•
•
•
•
intellectueel beperkte)
Het is vaak niet duidelijk af te bakenen wat de grens tussen
wilsbekwaam en wilsonbekwaam is, er is een grijze zone
tussen bekwaamheid en onbekwaamheid (verminderd handelsen oordeelvermogen, verminderde sociale remmingen...)
Dient eerst te zoeken naar de betekenis van het gedrag van de
wilsonbekwame/beperkte zorgvrager (bv zich masturberen op
de kamer waar elk moment iemand kan binnenkomen) vb
gevangenis Nederland – kijken naar seksfilm en verder kijken
en handelen, terwijl psychiater voor gesprek komt
Juiste duiding geven aan betekenis van gedrag van zorgvrager
Gedrag dat grensoverschrijdend lijkt, hoeft dat immers nog niet
te zijn
10
07/10/2013
Lieve Dams www.berkenwinning.be
21
LET OP
• Binnen de zorgrelatie is, dan wel sprake van een zekere
wederkerigheid en gelijkwaardigheid
• Maar niet van gelijkheid
Lieve Dams www.berkenwinning.be
22
SEKSUEEL ONTREMD GEDRAG
• BV Masturberen in het openbaar
• Inhoud/betekenis van het gedrag goed begrijpen
• Defect in frontale kwab
• Verlies van oriëntatie
• Overcompensatie van andere verlieservaringen
• Compensatie vormen voor het gebrek aan fysieke
nabijheid of intimiteit
• Vergeten dat hij net seksueel actief geweest is
• Verveling
• Psychogeriatrie/mentaal beperkten/gevangenis
11
07/10/2013
Lieve Dams www.berkenwinning.be
23
ZORGETHISCHE BENADERING
• Integratie van de beide persoonlijkheden
• Gepast seksueel gedrag dient aanvaard en gestimuleerd
te worden
• De emotionele, fysieke en seksuele veiligheid dient
behouden te worden
• Integriteit
Lieve Dams www.berkenwinning.be
24
INTEGRITEIT
• Dekt verschillende ladingen
- Lichamelijke integriteit (de ander geen fysiek geweld aandoen en
persoonlijke privacy respecteren)
- Psychische of emotionele integriteit (respect opbrengen voor
iemands persoonlijkheid)
- Relationele integriteit (ruimte geven om relaties met andere
personen aan te gaan op basis van wederkerigheid)
• Probleem grenzen stellen: mentaal beperkten,
dementerenden, gedragsgestoorden
• Hulp: psycholoog, psychiater, geriater …
12
07/10/2013
Lieve Dams www.berkenwinning.be
25
FYSIEKE AGRESSIE
• Bv. man dreigt met mes op afdeling
• Ernstig psychisch probleem
• Medicatie: bv Medrol, insuline …
• Kortdurende toestand vs chronische toestand
Lieve Dams www.berkenwinning.be
26
BELAGING/STALKING
• Roddelende bezoekster
• Bv. partner van patiënt gaat op gang/kamers andere
•
•
•
•
•
patiënten roddelen over u en zelfs naar directeur
Ze wacht u thuis op en bedreigd u
Ze telefoneert u privé
Ze draait infuus tijdens bezoek verder open
Ze geeft medicatie niet aan man
Ze beschuldigt u hiervan en gaat naar politie
13
07/10/2013
Lieve Dams www.berkenwinning.be
27
DEONTOLOGIE VS JURIDISCHE
• Patiënt/familie kan zorgverstrekker aanklagen, ook al is
dit ongegrond
• Deontologische code voor elke beroepsgroep
• Strafrecht
• Deontologische code voor patiënten?
Lieve Dams www.berkenwinning.be
28
NIET JURIDISCH
• Orde der geneesheren: waarschuwing tot
schorsing/verwijdering van lijst al dan niet definitief
• Psychologencommissie (recent)
• Directie – Personeelszaken – Juridische dienst
14
07/10/2013
Lieve Dams www.berkenwinning.be
29
Lieve Dams www.berkenwinning.be
30
STRAFRECHT
• Laster en eerroof
• Stalking
• Belaging
• Pesten
• Slagen en verwondingen/Foltering
• Zeden
• (Poging doodslag)
• (Poging moord)
JURIDISCH
• (Arbeidsrecht – ontslag)
• Correctioneel – vervolging
• Rechtstreeks bij procureur des Konings
15
07/10/2013
Lieve Dams www.berkenwinning.be
31
PREVENTIEBELEID
• Open klimaat creëren om klachten te deponeren
• Algemeen kader voor GOG
• Preventieadviseur
• Algemeen kader opnemen in arbeidsreglement
• Deontologische code creëren
• Met collega’s kunnen reflecteren op de eigen
ambivalente/verwarrende gevoelens
• Maturiteit zorgverstrekker
• Teamworking is essentieel in aanpak GOG
• www.misbruikdoorhulpverleners.nl
Lieve Dams www.berkenwinning.be
32
Logica v/d hulpverlening vs justitiële aanpak
• Aanduiden van twee verschillende personen indien er sprake is van
een vermoeden van GOG
• Meldingspersoon, die volgens een in de voorziening afgesproken
•
•
•
•
meldingstraject (samenstellen van een werkgroep, overleg voeren
met de preventieadviseur psychosociale aspecten...) dat rekening
houdt met de wetgeving over beroepsgeheim en het daaraan
gekoppelde spreekrecht, contact kan opnemen met de procureur des
Konings die dit dossier dan verder opvolgt
Zorgcoördinator, die de coördinatie van de hulpverleningsdimensie
op zich kan nemen (hulpverleningsopdracht niet uit oog verliezen)
Handelingsprotocol, op voorhand uitgetekend en dat rekening houdt
met de eigenheid van de voorziening en de specifieke regionale
inbedding
Interne meldplicht inbouwen in arbeidsreglement
Herstelbemiddeling – best door externe
16
07/10/2013
Lieve Dams www.berkenwinning.be
33
Ondersteunend netwerk in directe omgeving
• DIRECTIE
• PERSONEELSZAKEN
• DIENSTHOOFD
• COLLEGA’S
Lieve Dams www.berkenwinning.be
34
MINISTER JO VANDEURZEN
• Zorgnet Vlaanderen: Handelingsprotocol over seksueel
grensoverschrijdend gedrag
• 15-02-2013
• 1712, het telefonische meldpunt voor geweld, misbruik en
kindermishandeling, dat minister Vandeurzen in maart vorig
jaar lanceerde, krijgt maandelijks ruim 200 oproepen. Het
meldpunt is er voor alle vormen van geweld. De meeste
oproepen gaan over kindermisbruik en partnergeweld. Bij ruim
de helft van de oproepen volgt er een doorverwijzing naar de
hulpverlening, politie of justitie. In 30% van de gevallen bellen
mensen voor advies. Twee op de drie bellers zijn vrouwen.
Minister Vandeurzen gaat het meldpunt de komende maanden
nog bekender maken.
• Ouderen, zieken, kinderen en jongeren:
Ze verdienen zorg, geen zorgen
17
07/10/2013
Lieve Dams www.berkenwinning.be
35
Praktische handvatten
• Een discussie aangaan wanneer gemoederen heet opgeladen zijn, heeft geen zin
• Men gaat opbieden tegenover elkaar
• Benoemen wanneer je je niet goed voelt in de interactie met de patiënt of de
familie
• Steeds vanuit jezelf spreken
• Rekening houden met ziekte patiënt bv. dementerende, gedragsgestoorde
jongere, ….
• Draagkracht hulpverlener vergroten door training
• Wanneer grensoverschrijdend gedrag verwacht wordt, spreek er vooraf over met
•
•
•
•
•
•
•
diensthoofd/geneesheer en evalueer naderhand
Geen nevenactiviteiten met patiënten
Grenzen vooraf stellen
Duidelijke taal aangeven wat wel en niet kan
Duidelijk aangeven wanneer persoonlijke grens bereikt wordt
Duidelijk aangeven wanneer u welke verdere stappen zult ondernemen
Goed hanteren van overdracht – tegenoverdracht in therapeutische relatie
Anonieme (beroepsgeheim) adviesvraag richten tot het gerecht (bijvoorbeeld
procureur des Konings)
Lieve Dams www.berkenwinning.be
36
Het verhaal van Prometeus
of onbegrensdheid in de hulpverlening
• Het verhaal van Prometeus
• of onbegrensdheid in de hulpverlening
• Willy Van Haver
18