wie is de eigenaar?

JURIDISCH
Tekst: W. Reddingius, Nysingh Advocaten-Notarissen
SPERMA, EICELLEN EN EMBRYO’S:
wie is de eigenaar?
Dat sportpaarden zich nog op natuurlijke wijze voortplanten, is (zo goed als) verleden
tijd. Zaadcellen van sportpaarden bereiken de eicel door inseminatie maar ook embryotransplantatie komt steeds vaker voor.
Juridisch gezien roept dat vragen op.
Wat gebeurt er bijvoorbeeld met de eigendom
van een embryo als het wordt getransplanteerd
of wordt verhandeld? In dit artikel wordt
ingegaan op de vraag wie de eigenaar is van
sperma, eicellen en embryo’s van paarden.
Voor dieren bestaan geen specifieke wettelijke
regels over de juridische status van zaadcellen,
eicellen en embryo’s. De wettelijke regels voor
roerende zaken zijn ook op dieren van toepassing. Om te benadrukken dat een dier moet
worden onderscheiden van een levenloos object
waarmee de eigenaar alles kan doen wat hij wil,
is in de wet overigens wel opgenomen dat dieren
geen roerende zaken zijn. Toch zijn de regels voor
roerende zaken wel op dieren en dus ook op
paarden van toepassing.
BELANG VAN EIGENDOM
Ook bij paarden is het van groot belang om te
weten wie de eigenaar is, omdat de eigenaar mag
beslissen wat hij met zijn paard doet. De
eigenaar is bevoegd het paard te verkopen of te
verhuren. Ook heeft hij recht op de zogenaamde
‘natuurlijke vruchten’ van het paard, zoals de
melk, het afgescheiden sperma en de nakomelingen. Door moderne technieken is het niet altijd
simpel om vast te stellen wie recht heeft op de
‘natuurlijke vruchten’ van een paard. Hierbij moet
onderscheid worden gemaakt tussen een recht
op eigendom en een recht op basis van een
contract. Eigendom kan op verschillende
manieren worden verkregen. Eén van die
manieren is door eigendomsoverdracht via een
koopcontract. Er bestaan echter ook andere
wijzen van eigendomsverkrijging, die niets te
maken hebben met een (koop)contract. Bij twee
2
HO5 / 2014
van die manieren – ‘natrekking’ en ‘zaaksvorming’
– sta ik in dit artikel stil.
JURIDISCHE STATUS VAN DIERLIJK SPERMA
Op het moment dat een hengst sperma
afscheidt, ontstaat een zelfstandige zaak. Dit
sperma is aan te merken als ‘natuurlijke vrucht’
van de hengst. De eigenaar van de hengst wordt
daarmee ook eigenaar van het sperma. Deze
eigenaar kan het sperma vervolgens aan
iedereen in eigendom overdragen, bijvoorbeeld
aan een fokker. Vanzelfsprekend is na de
eigendomsoverdracht de fokker eigenaar.
JURIDISCH
Wanneer een merrie vervolgens wordt geïnsemineerd, worden de zaadcellen als het ware
onderdeel van die merrie. Hierbij is relevant dat
de zaadcellen niet zonder meer verwijderd
kunnen worden uit de merrie. Ze worden een
zogenaamd bestanddeel van haar, vanwege de
hechte verbondenheid tussen de merrie en de
zaadcel. De zaadcel bevindt zich immers in
haar. Omdat de eigenaar van de merrie
eigenaar is van al haar bestanddelen, wordt hij
automatisch eigenaar van de zaadcellen. Dit
wordt ‘natrekking’ genoemd. Als gebruik wordt
gemaakt van zaadcellen die eigendom zijn van
een ander dan de eigenaar van de merrie,
vervalt het eigendom van de zaadcellen aan de
eigenaar van de merrie. De (dan) voormalig
eigenaar van de zaadcellen kan bijvoorbeeld
dus wel vorderen dat hij wordt betaald voor de
zaadcellen, maar is hij zijn eigendom – en dus
ook een eventueel eigendomsvoorbehoud –
kwijt. Hij kan het sperma niet terugvorderen.
merrie. Als het embryo vervolgens wordt
geplaatst in een andere merrie, de ontvangstmerrie, wordt het embryo bestanddeel van de
ontvangstmerrie en dus eigendom van de
eigenaar van de ontvangstmerrie. Is de
eigenaar van de merrie waaruit het embryo
wordt gespoeld een ander dan de eigenaar van
de ontvangstmerrie, dan raakt de eigenaar van
de eerste merrie zijn eigendom over het
embryo kwijt op het moment dat het embryo
wordt ingebracht in de ontvangstmerrie.
In-vitro fertilisatie en gentechnologie
Bij in-vitrofertilisatie wordt door middel van
een punctie bij de merrie een eicel uit de
eierstok gehaald. Aan die eicel worden buiten
de merrie bevruchtingsgeschikte zaadcellen
toegevoegd. Wie is nu eigenaar van het
ontstane embryo als de bevruchting is
geslaagd? Hierover bestaat discussie.
de eicel en de zaadcellen verliest dus de
eigendom van deze cellen.
Als sprake is van een overeenkomst, heeft de
eigenaar mogelijk wel recht op betaling van de
cellen, maar de eigendom gaat verloren. Gaat
de opdrachtgever voor de ivf-behandeling of
gentechnologie bijvoorbeeld failliet, dan kan de
eigenaar van de eicel en van de zaadcellen
fluiten naar zijn geld. Was hij nog wel eigenaar
gebleven, dan kon hij in ieder geval de eicel en
zaadcellen nog terugkrijgen.
Vormt de uitvoerder van de ivf-behandeling of
gentechnologie het embryo voor zichzelf, dan
wordt hij in beginsel zelf eigenaar van het
embryo, tenzij de kosten en inspanningen van
het vormen zo laag zijn dat dit de automatische
eigendomsoverdracht niet rechtvaardigt.
Bij een succesvolle bevruchting tenslotte wordt
het embryo (terug)geplaatst in een merrie. Het
wordt dan bestanddeel van de merrie en dus
eigendom van de eigenaar van de merrie.
DISCUSSIE
JURIDISCHE STATUS VAN
EICELLEN
Na de bevruchting, die plaatsvindt in de
eileider, verplaatst de bevruchte eicel zich
naar de baarmoeder. Hier vindt de innesteling
plaats. Er is sprake van een embryo. Het
ingenestelde embryo is hecht verbonden aan
zijn moeder. Hiermee is het een bestanddeel
geworden van de merrie en is de eigenaar van
de merrie ook eigenaar van het embryo.
Je zou kunnen zeggen dat de zaadcellen
bestanddeel zijn van de eicel, omdat de
zaadcellen hecht verbonden zijn aan de eicel.
De eigenaar van de eicel is dan ook eigenaar
van de zaadcellen.
Een andere opvatting is dat sprake is van
‘zaaksvorming’. Als de eicel en zaadcel samen
worden gevoegd, ontstaat uiteindelijk een
compleet andere nieuwe zaak. Ivf is een
ingewikkeld proces. Degene die de ivf-behandeling uitvoert, steekt daar veel arbeid, energie en
kennis in zodat ook gezegd kan worden dat hij
de nieuwe zaak heeft gevormd.
Ditzelfde geldt voor het genetisch gemanipuleerde embryo, waarbij het DNA-materiaal in de
bevruchte eicel wordt gespoten. Wie eigenaar is
van het ontstane embryo is afhankelijk van het
antwoord op de vraag of degene die de
ivf-behandeling of gentechnologie heeft
uitgevoerd, het embryo voor zichzelf of voor een
ander heeft gevormd. In de praktijk zal dat
meestal voor een ander zijn.
Embryotransplantatie
Bij embryotransplantatie wordt de baarmoeder
gespoeld, waardoor het embryo uit de merrie
kan worden genomen. Dit embryo is aan te
merken als ‘natuurlijke vrucht’ van de merrie
en dus als eigendom van de eigenaar van de
Als de uitvoerder van de ivf-behandeling of
gentechnologie de opdracht heeft gekregen om
de behandeling te verrichten, dan wordt de
opdrachtgever eigenaar van het embryo. Ook als
de eicel en zaadcellen niet van de opdrachtgever zijn, wordt hij toch eigenaar. De eigenaar van
In tegenstelling tot sperma scheiden levende
merries niet op natuurlijke wijze eicellen af.
Om eicellen te vergaren is een follikelpunctie
vereist. Na een geslaagde follikelpunctie zijn
ook de eicellen een zelfstandige zaak
geworden. Net als bij het sperma, wordt de
eigenaar van de merrie ook eigenaar van de
eicellen. Deze kan dus doen met de eicellen
wat hij wil.
JURIDISCHE STATUS VAN EMBRYO’S
EIGENDOM
Eigendomsrechten van sperma, eicellen en
embryo’s zijn een veel lastiger materie dan
menig hengstenhouder en fokker zich
realiseert. Het is van belang om van tevoren
de eigendom en de eigendomsverhoudingen en
de bedoelingen van alle betrokkenen zeker te
stellen en vast te leggen. Daarmee kan worden
voorkomen dat eigendom ongewild verloren
gaat en niets of slechts een (geld)vordering
overblijft, waarvan het vaak maar zeer de vraag
is of die ooit wordt betaald. Wij, advocaatspecialisten in het Hippisch recht, helpen u
graag bij het zeker stellen van uw eigendom en
het vastleggen van uw rechten.
DE AUTEURS
Mr. Wibe Reddingius
Mevr mr. Martine Margadant
Nysingh Advocaten-Notarissen
Postbus 9220, 6800 KA Arnhem
Telefoon: 026-3575745
Internet: www.nysingh.nl
HO5 / 2014
3