visie systeemdenken

Visie SYSTEEMDENKEN
De filosofie van Systeemdenken - en de daaruit afgeleide systeemtherapie - is het best te
begrijpen doorheen de geschiedenis van haar ontstaan.
* Het begin...
Het begin van de systeemtherapie wordt gesitueerd in de jaren vijftig en groeide uit tot een
volwaardige methode in de jaren zeventig van de twintigste eeuw. Voordien was de zorg voor
gezinnen sterk sociaal-maatschappelijk getint.
De “family therapy”, zoals men de nieuwe benadering ging noemen, heeft haar wortels in
wetenschappelijk onderzoek en in theoretische modellen, maar ook in de dagelijkse patiënten
praktijk.
Men was de beperktheid gaan inzien van het uitsluitend werken met één cliënt. Het is
inderdaad haast onmogelijk om de diagnose te stellen van een gezinslid zonder zijn relatie en
betrokkenheid in het gezin in ogenschouw te nemen.
Met “gezinsgroepstherapie” creëert men een open sfeer, waardoor gezinsleden met elkaar in
gesprek en in interactie kunnen gaan over hun problemen.
De theoretische onderbouw van de nieuwe therapie met families kwam uit de hoek van de
harde wetenschap: de cybernetica. Dit is de wetenschap die zich bezig houdt met
informatieverwerking i.v.m. de besturing van systemen. Cybernetische processen zijn gebaseerd
op het principe van de terugkoppeling of “feedback”. Terugkoppeling maakt beheersing
mogelijk doordat het systeem zich aanpast aan een verandering. Deze zelfregulatie garandeert
de stabiliteit van een systeem. Op iedere afwijking van de gewenste optimale situatie volgt een
automatische correctie. Dit vermogen om stabiliteit te bewaren noemt men homeostase.
* De aanloop tot de moderne systeemtherapie...
Systeemtheorie is, buiten de cybernetica, ook gaan putten uit de biologie met de bestudering
van levende systemen als aandachtsgebied. Complexe systemen, of “open systemen” zoals de
mens, zijn permanent in interactie met hun omgeving. Ze reageren niet enkel op stimuli, ze zijn
voortdurend actief en in ontwikkeling.
Geboeid door de ideeën die de grondslag vormen van de cybernetica en de systeemtheorie,
gingen antropologen, psychiaters en psychologen bruggen slaan tussen deze disciplines en de
gedragswetenschappen. Onder invloed van de systeemtherapie en de cybernetica werd
therapie met gezinnen “systeemtherapie”.
* Nieuwe positie van de therapeut...
Begin de jaren ‘90 van vorige eeuw kwam er een soort “2de orde cybernetica” tot stand.
Men ging er van uit dat een therapeut, strikt genomen, geen mensen kon beïnvloeden, maar
uitsluitend de context. De therapeut kon niet langer een observatiepositie innemen. Hij kon de
werkelijkheid van een patiënt niet achterhalen, los van de context van het gezin of van de rest
van zijn omgeving.
De positie van de therapeut als deskundige buitenstaander veranderde in een positie van
geïnteresseerde participant. Door meer betrokkenheid te creëren tussen patiënt, gezinsleden en
therapeut, kwam er een nieuwe, opbouwende dynamiek tot stand.
Het einde van de vorige eeuw kenmerkte zich door een verlies van herkenbaarheid, het
verwerpen van gevestigde waarden, objectiviteit en rationele orde. In deze postmoderne
cultuur leek niets nog op wat het was geweest. Het statuut van “de waarheid” werd betwijfeld.
Men ging een nieuwe realiteit construeren, een nieuwe relationele werkelijkheid.
Deze opvatting is verbonden met het gedachtengoed van de “narratieve therapieën”. Hierbij
gaat men er van uit dat objectiviteit niet bestaat en dat we de werkelijkheid vormen door onze
verhalen over gebeurtenissen en mensen.
* Vandaag...
Vandaag werken veel therapeuten volgens de theorie van het sociaal constructionisme.
Men is gaan inzien dat iedere constructie, ieder idee, iedere uiting of actie niet als ding op
zichzelf bestaat, maar ingebed is in een sociale context.
Bovendien neemt men nu aan dat de werkelijkheid veelvuldig is, dat de waarheid, of “wat iets
is” sociaal geconstrueerd wordt en dat een observator en het geobserveerde nooit los van
mekaar bestaan.
Ontmoeting, participatie en dialoog zijn de centrale pijlers voor de moderne therapeut.
Gezinnen en families worden beschreven als sociale figuraties en individuen worden begrepen
in hun sociale en relationele context.