Een gemeenschap kan slechts evenwichtig functioneren als

Recht in onze samenleving
Een gemeenschap kan slechts evenwichtig functioneren als bepaalde regels, plichten en
verboden opgelegd worden aan de burgers, zodat zij in harmonie met elkaar kunnen leven.
De leefregels gaan uit van de gemeenschap of van de leiding waarvan het gezag door de
gemeenschap erkend en aanvaard wordt.
Bij het niet naleven van deze leefregels worden sancties voorzien, m.a.w. de regels zijn
afdwingbaar.
Ook een scholengemeenschap kan je beschouwen als een samenleving waar regels nodig zijn.
Elke school heeft een schoolreglement met leefregels. In die leefregel staat bijvoorbeeld
- dat je vriendelijk en behulpzaam bent en je mening op een beleefde manier te kennen
geeft.
- dat je bijdraagt tot een goede werksfeer op school. Daarom mag je niet te laat komen
in de lessen en je medeleerlingen niet tijdens de lessen storen.
Welke waarde ligt aan de basis van deze regels? ……………………………………………..
Bekijk nu eens de leefregel ‘ Respectvol leven op school’ in jouw schoolreglement. Wat
wordt er van jou verwacht?
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
Het aantal regels is niet beperkt tot een handvol, ze beslaan vaak verschillende pagina’s.
Waarom al die regels?
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
Zoals voor elke gemeenschap geldt, wordt je ook in de scholengemeenschap gesanctioneerd
bij het niet naleven van de regels. Sommige regels formuleren zeer expliciet de bijbehorende
sancties.
Bv. Om na te gaan of je grote leerstofgehelen verwerkt hebt, worden examens ingericht. Word
je op spieken of andere vormen van bedrog betrapt, dan wordt je examen nietig verklaard. Dat
examen moet je dan in de periode van de herexamens afleggen.
Zoek in jouw schoolreglement naar een regel waaraan een sanctie is toegevoegd.
…………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………….
Welke sancties worden gegeven bij storend gedrag in de klas?
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
Ds5 lpds 38 rechtssysteem
1
In sommige regels wordt niet enkel gewezen op je ‘plichten’, maar ook op je ‘rechten’. Tracht
in jouw schoolreglement enkele voorbeelden te vinden.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
Het is een dus een essentiële taak van het recht om het welzijn van de gemeenschap te
waarborgen en te bevorderen zodat elke burger aan zijn trekken kan komen zonder de anderen
te schaden.
Omschrijving van ‘recht’:
-een geheel van leefregels en normen;
-die uitgaan van de gemeenschap of van een algemeen erkend gezag in die gemeenschap;
-die moeten worden nageleefd door alle leden van die gemeenschap en afdwingbaar zijn met
sancties;
-die orde en algemeen welzijn bevorderen.
Indeling van het recht
Het recht kan je indelen in nationaal en internationaal recht.
Het Belgisch nationaal recht kan je verder onderverdelen in:
1.Het privaatrecht omvat rechtsregels die de verhoudingen regelen tussen individuele burgers.
Het regelt de privé-belangen van personen die met elkaar in een zekere relatie staan, zoals
huurder-verhuurder, werknemer-werkgever, echtgenoten, enz. De afspraken die tussen deze
particulieren gelden, hebben geen weerslag op de belangen van de samenleving als geheel.
Het privaatrecht wordt ingedeeld in:
-het burgerlijk recht regelt de rechtsverhoudingen tussen burgers onderling. Onder het
burgerlijk recht vallen o.a. alle wetten die te maken hebben met het gezin en de familie zoals
woonplaats, huwelijk, ouderschap, adoptie, erfenissen, enz. Het burgerlijk recht dient om
conflicten tussen twee of meerdere personen te voorkomen of op te lossen.
Bijvoorbeeld: Het leven van Erik is niet altijd rozengeur en maneschijn. Terwijl heel wat
kinderen van zijn leeftijd mogen opgroeien in een aangename familiale sfeer, zijn z’n ouders
nu al vijf jaar verwikkeld in een echtscheidingsprocedure. Sinds zij niet meer samenleven,
vechten beide ouders voor het hoederecht van hun kind. Erik wenst beroep te doen op een
advocaat om gehoord te worden door de rechter. De rechter heeft een onderhoud met Erik, die
verklaart dat hij liever bij zijn moeder zou blijven. De vader weigert afstand te doen van z’n
kind. De jeugdrechter beslist dat Erik in een speciale instelling zal worden geplaatst voor de
duur van 6 maanden zodat zijn ouders ondertussen kunnen proberen om binnen die termijn
een compromis in het belang van Erik te bereiken.
-het handelsrecht is de wetgeving met betrekking tot het handelsleven. Het bevat alle regels
die met kopen en verkopen te maken hebben.
2.Het publiekrecht
Het recht regelt niet alleen de verhouding tussen particulieren. Als mensen samenleven, zijn
er ook regels die dit samenleven regelen. Dit omvat het organiseren van ordehandhaving, van
gerechtelijke diensten, en vooral ook de manier waarop de overheid functioneert en hoe die
Ds5 lpds 38 rechtssysteem
2
overheid kan optreden tegenover haar burgers. Dit is het publiekrecht. Dit recht behandelt alle
zaken m.b.t. de overheid en de verhouding van de overheid tot haar burgers.
Het publiek recht wordt ingedeeld in:
-het grondwettelijk recht regelt de grondbeginselen van de staatsstructuur, de inrichting en
werking van de drie staatsmachten, de grondrechten en plichten van de burgers;
-het strafrecht is opgesteld ter bescherming van de openbare orde en veiligheid. Het verbiedt
handelingen die de orde en rust in de maatschappij verstoren of dreigen te verstoren en
voorziet sancties tegen overtreders. Dit is een bijzondere categorie in het publiekrecht, want
het vormt de scharnier tussen het publiekrecht en het privaatrecht, omdat het gaat over daden
van particulieren, die indruisen tegen de maatschappelijke orde en waarvan de overheid zorg
draagt voor de vervolging en de bestraffing.
-het fiscaal recht bepaalt op welke manier belastingen moeten worden geheven.
3.Het sociaal-economisch recht kan niet uitsluitend onder het privaatrecht of het publiekrecht
worden gerangschikt.
De tussenkomst van de overheid in sociale en economische aangelegenheden heeft geleid tot
rechtsregels die zowel de rechtsrelaties tussen particulieren onderling als tussen particulieren
en de overheid regelen. Het wordt ingedeeld in:
-Het sociale zekerheidsrecht regelt de organisatie van de sociale zekerheid, de verschillende
sectoren en de relaties met de begunstigden in geval van ziekte en invaliditeit, werkloosheid,
rust- en overlevingspensioen, …
-Onder het economisch recht worden o.a. de wetten opgenomen die het economisch leven
regelen, b.v. de wetten i.v.m. prijsvorming, vestigingsrecht, steun aan ondernemingen.
-Het arbeidsrecht regelt de verhouding tussen werkgevers en werknemers door de wetten op
de arbeidsovereenkomsten en de wetten omtrent de arbeidsreglementering als arbeidsduur,
zondagsrust, …
Ds5 lpds 38 rechtssysteem
3
Omdat er steeds meer over de grenzen heen wordt gekeken, is ook het internationale recht
belangrijk voor België. Het internationale recht kan opgedeeld worden in:
1.Volkerenrecht regelt de verhoudingen tussen staten en/of internationale organisaties. Onder
andere het Internationaal Verdrag voor de Rechten van de Mens valt hieronder.
2.Supra-nationaal recht dit zijn regels die door een internationale instelling zijn gecreëerd
waaraan België een deel van haar wetgevende macht heeft overgedragen. Een goed voorbeeld
hiervan is de Europese Unie.
Oefening op indeling van het recht (bijlage 1 & 2)
Rechtsstaat en scheiding der machten
België is een rechtsstaat, wat betekent dat elke burger beschermd is door wetten. Deze wetten beschrijven
rechten en plichten die voor iedereen gelden.
Het begrip 'rechtsstaat' dekt verschillende ladingen. Het meest elementaire kenmerk is
ongetwijfeld dat in een rechtsstaat de overheid haar politieke beleid concretiseert in formele
rechtsregels, die aanvaard zijn door de gekozen vertegenwoordigers van de Staat. Verder zet
de overheid instrumenten in - in de gedaante van gerecht en politie - om de rechtsregels te
doen naleven. Een rechtsstaat laat verder veronderstellen dat er rechtsmiddelen voorhanden
zijn waarmee een burger zich desgewenst kan verzetten tegen een beslissing van de overheid
of van het gerecht. Dat gerecht is dan onafhankelijk van de politieke gezagsdragers, en kan
hen effectief op de vingers tikken wanneer ze de rechtsregels overtreden. Een rechtsstaat
wordt op die manier ook verondersteld bescherming te bieden aan de fundamentele rechten
van elke burger.
Om deze rechtsstaat te realiseren wordt het staatsgezag verdeeld over verschillende
instellingen. Deze scheiding der machten vermijdt dat alle macht door één instelling wordt
uitgeoefend en laat toe dat de verschillende machten elkaar wederzijds controleren en
beperken. Klassiek wordt het staatsgezag gesplitst over drie machten: de wetgevende macht,
de uitvoerende macht en de rechterlijke macht.
1.De wetgevende macht is bevoegd om de wetten te maken en om de uitvoerende macht te
controleren. De wetgevende macht wordt uitgeoefend door het parlement en de Koning. Het
parlement bestaat uit twee kamers, de Senaat en de Kamer van volksvertegenwoordigers.
2.De uitvoerende macht voert de wetten uit; ze zorgt er dus voor dat de wetten in concrete
gevallen worden toegepast. Ze bestuurt het land, maar moet daarbij de wetten naleven. De
uitvoerende macht wordt uitgeoefend door de Koning en zijn regering van ministers en
staatssecretarissen.
3.De rechterlijke macht doet uitspraak over geschillen en wordt uitgeoefend door de
verschillende hoven en rechtbanken. De belangrijkste taak van de rechtspraak is niet het
veroordelen of straffen van burgers, maar bescherming en verdediging bieden wanneer de
rechten van burgers geschonden of bedreigd worden.
Binnen deze opdracht is de controle op de wettelijkheid van de daden van de uitvoerende
macht alsmaar belangrijker geworden.
Ds5 lpds 38 rechtssysteem
4
Die scheiding der machten geldt niet alleen voor de federale overheid maar is ook toegepast;
op het niveau van de gemeenschappen en de gewesten. Die hebben dus elk een wetgevende
macht en een uitvoerende macht die losstaan van de federale machten. De gemeenschappen
en de gewesten hebben wel geen afzonderlijke rechterlijke macht. De rechterlijke macht
wordt zowel voor de federale overheid als voor de gemeenschappen en de gewesten
uitgeoefend door dezelfde instanties (Vande Lanotte, Bracke, Goedertier (2003).
De gerechtelijke organisatie
Onze rechterlijke macht is behoorlijk ingewikkeld georganiseerd. Er zijn verschillende
soorten hoven en rechtbanken.
1 De gewone hoven en rechtbanken behandelen burgerlijke zaken en/of strafzaken
1.1 Wanneer privé-belangen op het spel staan, hebben we te maken met een burgerlijke zaak.
-
Het vredegerecht behandelt burgerlijke geschillen zoals huurconflicten, burenruzies
bv. geluidsoverlast.
De burgerlijke rechtbank behandelt burgerlijke geschillen zoals echtscheiding en
adoptie.
De rechtbank van koophandel behandelt commerciële geschillen tussen handelaars en
faillissementen.
De arbeidsrechtbank behandelt arbeidsgeschillen tussen werkgever en werknemer
zoals bijvoorbeeld een onrechtvaardig ontslag.
De jeugdrechtbank behandelt burgerlijke zaken en strafzaken. Een jeugdrechter legt
natuurlijk geen straffen als boetes en gevangenisstraf op, maar kan wel beslissen dat
een jongere die iets mispeuterd heeft in een instelling wordt geplaatst.
De uitspraak van deze rechtbanken wordt een vonnis genoemd.
Als iemand een wet overtreedt, hebben we te maken met een strafzaak die voor een
strafrechtbank komt:



politierechtbank
correctionele rechtbank
hof van assisen
We kunnen een onderscheid maken tussen:
Overtredingen : bv. Een bestuurder rijdt door het rode licht en veroorzaakt een ongeval. 
De dader komt voor de politierechtbank (behandelt zowel strafzaken als burgerlijke zaken).
Wanbedrijven: inbraken, diefstal, slagen en verwondingen  De dader komt voor de
correctionele rechtbank (behandelt wanbedrijven die met minimum 8 dagen en maximaal 5
jaar worden bestraft).
Ds5 lpds 38 rechtssysteem
5
Misdaden: zeer ernstige feiten zoals moord, verkrachting, brandstichting De dader komt
voor het Hof van assisen (behandelt misdaden die met meer dan 5 jaren cel worden bestraft;
Jury van 12 burgers beslist over de schuldvraag; de strafmaat wordt bepaald door de rechter)
In sommige gevallen gebeurt er een internering van de dader, d.w.z. dat de dader niet
toerekeningsvatbaar is; het is niet moedwillig gebeurd, want de dader is psychisch ziek.
Bijgevolg vindt er geen assisenproces plaats, maar moet de dader wel verschijnen voor de
Commissie ter bescherming van de maatschappij.
1.2. Tegen het vonnis van een lagere rechtbank kan een beroep worden aangetekend bij een
hof (een hogere rechtbank).
De uitspraken van een hof = een arrest



Het hof van beroep behandelt alle beroepen tegen de vonissen van de rechtbanken van
eerste aanleg en van de rechtbank van koophandel.
Het hof van cassatie is het hoogste gerechtshof. Het gaat na of de wet correct is
toegepast en of er geen procedurefouten werden gemaakt. Het hof van cassatie kan
beslissen dat het proces op een lager niveau moet worden overgedaan.
Iemand die veroordeeld wordt door de arbeidsrechtbank kan proberen zijn gelijk te
halen bij het arbeidshof.
2. Andere rechtbanken en hoven:

De Raad van state kan besluiten van de overheden vernietigen of schorsen, b.v. een
milieuvergunning die door de overheid werd afgeleverd; b.v. een herstelvergoeding
toekennen voor buitengewone schade veroorzaakt door een administratieve overheid.
Ds5 lpds 38 rechtssysteem
6

Het arbitragehof kan wetten en decreten die in strijd zijn met de grondwet vernietigen
of schorsen, b.v. een wet die in strijd is met het gelijkheidsbeginsel.
Oefening gerechtelijke organisatie (zie bijlage)
Referenties:
Van Rompay, M. (2006). Wetgeving: Inleiding tot het recht. Burgerlijk recht. Antwerpen: De
Boeck.
Vande Lanotte, J., Bracke, S., Goedertier, G. (2003) België voor beginners. Brugge: Die
Keure.
Orde van Vlaamse Balies. (2007).Recht en justitie. Gevonden op 12 juli 2007 op het internet:
http://www.advocaat.be/
Deltour, P., Gallez, L.(2004). Pers en Gerecht, vademecum voor journalisten. Gevonden op
12 juli 2007 op het internet: http://www.pers-gerecht.be/document.php?document_id=20
Gijsens, R. (2005). Cultuurwetenschappen 4, Wolters Plantyn, Mechelen.
Antwoordsleutel i.v.m. leefregels en sancties; rechten en plichten m.b.t. de
schoolgemeenschap:
a) Deze regels beogen respect voor de ander.
b) De leefregel ‘respectvol leven op school’ omvat:
 Je toont respect voor personen en materiaal
 Je hebt het nodige materiaal bij je
 Je houdt je aan de gemaakte afspraken
c) Waarom al die regels? Om het samenleven binnen de schoolmuren zo goed mogelijk
te laten verlopen. Geen regels betekent complete anarchie & chaos. In deze regels
wordt gewezen op je rechten en je plichten. De regels gelden voor iedereen: iedereen
heeft dus dezelfde rechten en plichten.
d) Vrij te kiezen
e) Sancties bij storend gedrag in de klas’






Strafwerk
Nota in agenda (wordt getekend!)
Telefoon naar de ouders
Naar secretariaat
3x naar secretariaat = strafstudie
3x strafstudie = tijdelijke schorsing of begeleiding
Ds5 lpds 38 rechtssysteem
7