Hulpbronnenefficiëntie — een economische noodzaak

April 2011
Hulpbronnenefficiëntie —
een economische noodzaak
NL
De groei van de wereldeconomie en de toename van de wereldbevolking
(tot 9 miljard mensen tegen 2050) betekenen dat de natuurlijke hulp­
bronnen van de aarde snel opraken.
Hulpbronnen zoals water, bodem, schone lucht en ecosysteemdiensten zijn
onmisbaar voor onze gezondheid en levenskwaliteit, maar ze zijn slechts in
beperkte hoeveelheden voorhanden.
Toenemende concurrentie om bepaalde hulpbronnen zal leiden tot
schaarste en prijsstijgingen, die de economie van Europa zullen treffen.
Hulpbronnen moeten gedurende hun hele levenscyclus efficiënter worden
beheerd, van de winning, het vervoer, de verwerking en het verbruik tot de
verwijdering van afvalstoffen.
De Commissie dringt daarom aan op „hulpbronnenefficiëntie”. Dit betekent
meer waarde produceren met behulp van minder materiaal en anders
consumeren. Dit zal de risico’s van schaarste beperken en ervoor zorgen
dat de milieueffecten de natuurlijke draagkracht van onze planeet niet te
boven gaat.
Dit is een overkoepelend idee dat geldt voor alle natuurlijke hulpbronnen,
van voedsel, hout en biodiversiteit tot energie, metalen, bodem, water,
mineralen, atmosfeer en land.
© Arkady, Shutterstock
Europa hulpbronnenefficiënter maken is een manier om economische,
sociale en milieubeleidsdoelstellingen gemakkelijker, zekerder en met
minder kosten te bereiken.
Een efficiënt gebruik van de hulpbronnen is een belangrijke component
van „Europa 2020”, de strategie van de EU voor het bevorderen van
groei en werkgelegenheid in de komende tien jaar. De strategie
beoogt economische groei aan te moedigen die slim is (gebaseerd op
kennis en innovatie), duurzaam (groene groei zal op de langere termijn
duurzamer zijn) en inclusief (want een hoge arbeidsparticipatie komt
de sociale en territoriale samenhang ten goede).
De zeven vlaggenschipdoelstellingen van de strategie omvatten
een initiatief voor efficiënt gebruik van de hulpbronnen in Europa
dat een langetermijnkader voor acties biedt ter ondersteuning van
beleidsagenda’s voor het milieu en klimaatverandering, energie,
vervoer, industrie, landbouw, visserij en regionale ontwikkeling. Het
doel is de zekerheid voor investeringen en innovatie te vergroten en
kansen te scheppen voor duurzame economische groei door ervoor
te zorgen dat hulpbronnenefficiëntie consequent in alle relevante
beleidsgebieden wordt geïntegreerd.
t­echnologieën, zoals hernieuwbare energiebronnen en elektrische
voertuigen, verder te ontwikkelen en door te investeren in
koolstofarme infrastructuur. Zij zal niet alleen leiden tot een
drastische daling van de olie- en gasinvoer, maar zal ook de
luchtverontreiniging aanmerkelijk terugdringen, hetgeen zal leiden
tot aanzienlijke besparingen op de kosten voor gezondheidszorg en
maatregelen ter beperking van verontreiniging.
Er zijn ook fiscale gevolgen voor de belastingautoriteiten.
Belastingheffing op het gebruik van hulpbronnen in plaats van op
arbeid kan de overheidsfinanciën in evenwicht helpen brengen
zonder dat het concurrentievermogen wordt aangetast, terwijl toch
de werkgelegenheid een aanzienlijke impuls krijgt. Het is een manier
om de doelmatigheid van uitgavenprogramma’s te verbeteren.
© selfnouveau, Shutterstock
De beleidsachtergrond: Europa 2020
Wat zijn de verwachte voordelen?
Er vallen op talrijke fronten voordelen te behalen. Nieuwe zakelijke
kansen zullen leiden tot groei en nieuwe banen. De bouwsector,
het beheer van ecosystemen en hulpbronnen, hernieuwbare energie,
eco-industrieën en recycling kunnen allemaal in bijzonder hoge mate
bijdragen aan werkgelegenheidsgroei.
Doordat een efficiënt gebruik van hulpbronnen een manier is
om ­
problemen met de zekerheid van de bevoorrading en de
marktvolatiliteit voor kritische hulpbronnen aan te pakken, zal de
economische stabiliteit toenemen. Dit is belangrijk zowel voor
Europese consumenten als voor de sectoren die afhankelijk zijn van
zeldzame aardmetalen, zoet water, vis en voedsel.
Een grotere hulpbronnenefficiëntie zal belangrijke sectoren zoals de
landbouw, de bosbouw en de visserij economisch gezond houden.
De Europese industrieën die gebruikmaken van de output van deze
sectoren, zijn afhankelijk van de beschikbare land-, bodem- en
waterreserves en biodiversiteit; een hogere efficiëntie zal dus leiden
tot grotere baten. Ook aanpassing aan de mondiale veranderingen in
de druk op hulpbronnen zal het economisch concurrentievermogen
op lange termijn verbeteren.
Omschakeling op een koolstofarme economie zal een gevaarlijke
klimaatverandering helpen voorkomen en talloze extra voordelen
brengen. Deze omschakeling kan plaatsvinden door bestaande
Wat wordt bedoeld met hulpbronnenefficiëntie en waarom hebben we die nodig?
We moeten de beperkte hulpbronnen van de aarde op een duurzamere manier gaan gebruiken. Onze samenleving is afhankelijk van metalen,
mineralen, brandstoffen, water, hout, vruchtbare bodems en schone lucht, die allemaal onmisbare grondstoffen zijn om onze economie draaiende
te houden. We maken deze beperkte hulpbronnen echter veel sneller op dan ze kunnen worden aangevuld en dit zal leiden tot belangrijke
tekorten, tenzij we onze aanpak wijzigen.
Europa is voor veel hulpbronnen afhankelijk van de rest van de wereld, zoals voor brandstof en grondstoffen, die in producten zitten die van
buiten de EU worden ingevoerd. Schaarste en volatiele grondstoffenprijzen zouden in veel regio’s van de wereld tot instabiliteit kunnen leiden,
dus het is voor ons allemaal noodzakelijk dat we hulpbronnen efficiënter gaan gebruiken.
Om van Europa een hulpbronnenefficiëntere economie te maken, zullen grootschalige hervormingen nodig zijn, aangezien er veel knelpunten
moeten worden weggenomen. „Efficiënt gebruik van hulpbronnen in Europa” is een vlaggenschipinitiatief dat begin 2011 van start is gegaan en
een algemeen kader voor acties biedt. In de loop van het jaar zullen specifiekere acties worden voorgesteld in routekaarten voor langetermijnbeleid
inzake klimaat, energie en vervoer.
Een aanvullende routekaart, die naar verwachting medio 2011 zal worden vastgesteld, zet een visie uiteen voor de structurele en technologische
veranderingen die tot 2050 nodig zijn, met doelstellingen die voor 2020 moeten worden bereikt en met voorstellen voor de wijze waarop ze
zouden kunnen worden gerealiseerd. De routekaart probeert inconsistenties in het beleid te identificeren, alsook tekortkomingen van de markt
die moeten worden aangepakt. Horizontale thema’s, zoals consumptiegedrag en de noodzaak van meer investeringen in innovatie, staan centraal,
en cruciale hulpbronnen worden geanalyseerd, uitgaande van hun levenscyclus.
Wat doet de EU momenteel?
In 2011 zullen veel initiatieven op Europees niveau worden gepresenteerd om
het bewustzijn te vergroten van de noodzaak schaarse hulpbronnen efficiënter
te gebruiken. In het spoor van de overkoepelende vlaggenschipmededeling
over efficiënt gebruik van de hulpbronnen wordt thans onder andere werk
gemaakt van beleidsdocumenten betreffende het langetermijnbeleid inzake
klimaat, energie en biodiversiteit, het aanmoedigen van een omschakeling op
efficiënt gebruik van hulpbronnen in de hele economie, en aanvullende plannen
in sectoren zoals vervoer, landbouw, visserij, grondstoffen en belastingheffing
op energie. Enkele voorbeelden zijn:
Een stappenplan voor een koolstofarme economie in 2050, dat opties
analyseert om de EU op het pad te zetten naar een koolstofarme economie,
de energievoorzieningszekerheid te verbeteren en duurzame groei en
werkgelegenheid te bevorderen, waarbij tevens wordt gegarandeerd dat de
voorgestelde maatregelen zeer kostenefficiënt zijn en geen negatieve gevolgen
voor de distributie zullen hebben.
In het spoor van het stappenplan voor een koolstofarme economie zal
de Commissie in de tweede helft van 2011 een energieroutekaart 2050
presenteren, die zich richt op vermindering van de uitstoot van broeikasgassen
in de Unie in het kader van de doelstelling van vermindering van de Europese
uitstoot met 80 tot 95 procent in 2050. De energieroutekaart zal diverse
scenario’s ter verwezenlijking van de doelstellingen presenteren, het huidige
energiebeleid van de EU — dat op duurzaamheid, energievoorzieningszekerheid
en concurrentievermogen is gericht — toetsen en zich concentreren op de wijze
waarop dit beleid in de overgang naar een koolstofarm energiesysteem kan
worden verbeterd.
Een nieuwe biodiversiteitsstrategie moet waarborgen dat de biodiversiteit
van de EU en de ecosysteemdiensten die zij levert — haar natuurlijke kapitaal
— in 2050 zijn beschermd, op waarde worden geschat en passend worden
hersteld. Dit moet de essentiële bijdrage waarborgen die biodiversiteit levert
tot het welzijn van de mens en tot economisch succes, en moet verzekeren dat
eventuele rampzalige veranderingen als gevolg van verlies van biodiversiteit
worden ­afgewend.
Een stappenplan voor een hulpbronnenefficiënt Europa vult deze initiatieven
aan door een samenhangend kader van beleid en acties uiteen te zetten voor een
verschuiving in de richting van een hulpbronnenefficiënte economie. Het doel is
de hulpbronnenproductiviteit te vergroten, economische groei te ontkoppelen
van het gebruik van hulpbronnen, het concurrentievermogen te ­vergroten en de
continuïteit van de voorziening te bevorderen.
De Commissie heeft tevens een nieuwe strategie aangenomen om de toegang
tot grondstoffen voor de EU te verzekeren. Niet-energetische grondstoffen
zijn belangrijk voor technologieën zoals elektrische auto’s en fotovoltaïsche
cellen. De nieuwe strategie heeft tot doel de toegang tot grondstoffen
voor Europa te verbeteren door te werken aan een eerlijke en duurzame
grondstoffenvoorziening via internationale markten, een duurzame voorziening
met grondstoffen uit Europese bronnen te stimuleren en recycling aan te
moedigen.
Hoe kan hulpbronnenefficiëntie
worden bereikt?
In de afgelopen decennia hebben veranderende
patronen in het gebruik van hulpbronnen
laten zien dat vooruitgang op het gebied van
hulpbronnenefficiëntie heel goed mogelijk is.
In de afgelopen twintig jaar is recycling voor
zowel bedrijven als huishoudens in de hele EU
een standaardpraktijk geworden, met grote
gevolgen voor sectoren zoals de papierindustrie,
de glasindustrie en de winning van hulpbronnen.
Voorts heeft wetgeving op Europees niveau de
koolstofemissies doen dalen: sinds 1990 zijn de
emissies van broeikasgassen in de EU met meer dan
10 procent gedaald, terwijl de economieën van Europa
in dezelfde periode met circa 40 procent zijn gegroeid.
Er zijn vijf gouden regels voor het maximaliseren van
de economische groei en het tegelijkertijd verlichten
van de druk op hulpbronnen.
• Besparen: benut bestaande mogelijkheden om
hulpbronnen te besparen — sommige Europese
economieën zijn zestien keer efficiënter dan andere;
• Recycleren: vergroot de recycling
van materialen en het hergebruik van elementen
in producten (mobiele telefoons zijn een recent
voorbeeld);
• Vervangen: vervang het gebruik van primaire
hulpbronnen door alternatieven die efficiënter zijn
en die over hun hele levenscyclus minder gevolgen
hebben voor het milieu (bijvoorbeeld door het
gebruik van kwik geleidelijk af te bouwen);
• Verminderen: maak de wijze waarop we voorzien in
de behoeften van mensen onstoffelijk, door middel
van nieuwe ondernemingsmodellen of goederen
en diensten waarvoor minder hulpbronnen nodig
zijn. Voorbeelden zijn onder meer de vermindering
van het gewicht van voertuigen, of het legaal
downloaden van muziek en spellen van het
internet in plaats van een materieel voorwerp
zoals een dvd te kopen;
• Waarderen: beleidsmakers moeten manieren
zoeken om in de besluitvorming rekening
te houden met de werkelijke waarde van
natuurlijke hulpbronnen, zodat onze reserves
aan natuurlijke hulpbronnen beter kunnen
worden beheerd. Wanneer we leren om
ecosysteemdiensten en natuurlijke
hulpbronnen te waarderen — en er een
prijskaartje aan te hangen — zal dit de druk
op het milieu verlichten.
Een witboek over de toekomst van het vervoer beschrijft plannen tot 2050,
waarin wordt aangegeven hoe een interne markt voor vervoer, innovatie en
moderne infrastructuur kan worden bereikt. Het witboek beschrijft het algemene
kader voor de komende tien jaar op het gebied van vervoersinfrastructuur,
wetgeving inzake de interne markt, „ontkoling” van het vervoer, technologie
voor verkeersbeheer en schone voertuigen, en het gebruik van standaardisatie,
marktconforme instrumenten en stimulansen.
Verdere acties die zijn voorgesteld, omvatten de verbetering van de energieefficiëntie in de hele EU en het duurzamer maken van de bouwsector. Een
herziening van de energiebelastingrichtlijn opent de weg naar efficiëntere
brandstofkeuzen. Nadere bijzonderheden over de voorstellen zijn te vinden de
links op de laatste bladzijde.
© Morgan Lane, Shutterstock
De doorgaande hervormingen van het gemeenschappelijk landbouw­beleid
omvatten onder meer een focus op een beter beheer van de biologische
­hulpbronnen die de landbouw ondersteunen en de levering van openbare
diensten door het platteland. De biodiversiteit zal ook profiteren van een
algemene v­ erbetering van het milieu als geheel.
© Risto Viita, Shutterstock
Zonder zorgvuldig beheer bestaat het reële gevaar van onomkeerbare veranderingen in
ecosystemen. Een voorbeeld hiervan is de ineenstorting van de kabeljauwbestanden voor
de kust van Canada in de jaren negentig van de twintigste eeuw. De exploitatie van de
op grotere diepte aangetroffen kabeljauwbestanden door bodemtrawlers voor de kust
leidde tot een grote stijging van de vangsten, gevolgd door een scherpe daling. Doordat
effectieve en tijdige beheersbesluiten ontbraken, verloren tienduizenden mensen hun
werk, waardoor van plaatselijke gemeenschappen op menselijk en materieel vlak een
zware tol werd geëist — en de kabeljauwbestanden hebben zich nooit meer hersteld.
KH-31-11-099-NL-C
De gevaren van overexploitatie
Visaanvoer in ton
Aanvoer van kabeljauw in Canada
Bron: Millenium Ecosystem Assessment.
Efficiëntie en groei
Een efficiënter gebruik van hulpbronnen en
de beperking van verontreiniging kunnen
belangrijke aanjagers van economische
groei zijn, zoals de eco-industrie van Europa
laat zien. De sector is de afgelopen jaren
met circa 8 procent per jaar gegroeid en
vertegenwoordigt met een jaaromzet van
319 miljard EUR ongeveer 2,5 procent
van het bbp van Europa. Een groot deel
van de recente groei concentreert zich
op het beheer van hulpbronnen waarbij
nieuwe technologieën zijn betrokken,
zoals zonne-energie en windenergie.
De milieubeschermingsmarkt is een
wereldwijde kans voor Europese bedrijven:
de wereldmarkt voor eco-industrieën heeft
momenteel een waarde van circa duizend
miljard EUR per jaar en deze waarde zal
naar verwachting verdrievoudigen in
de jaren tot 2030. De EU heeft ruwweg
eenderde van de wereldmarkt in handen
en is een netto-exporteur; veel Europese
producenten genieten het voordeel van
de eerstkomers. Sterke exportmarkten
zijn China en andere ontwikkelingslanden
die streven naar milieuvriendelijke groei.
De wereldmarkt groeit met circa 5 procent
per jaar.
Veel initiatieven voor hulpbronnenefficiëntie hebben betrekking op de productie, maar
vraagstukken met betrekking tot het verbruik worden ook aangepakt. Er wordt onderzoek
verricht naar het „terugslageffect” — het denkbeeld dat de invoering van technologie en
beleidsinstrumenten die tot doel hebben de milieuefficiëntie te verbeteren, als onbedoeld
neveneffect kunnen hebben dat het verbruik stijgt. Zo zou het isoleren van woningen om
een huis thermisch efficiënter te maken en de verwarmingskosten te verlagen, er mogelijk
toe kunnen leiden dat huishoudens de verwarming langer aan laten staan of deze instellen
op een hogere temperatuur, waardoor de efficiëntiewinst teniet wordt gedaan. Er wordt
momenteel fel gediscussieerd over het bestaan en de omvang van het terugslageffect en
de manier waarop het kan worden tegengegaan, dus er is meer informatie nodig.
Meer informatie:
Een hulpbronnenefficiënt Europa — Vlaggenschipinitiatief van de „Europa 2020”-strategie:
http://ec.europa.eu/resource-efficient-europe/
Stappenplan voor een hulpbronnenefficiënt Europa:
http://ec.europa.eu/environment/resource_efficiency/
De biodiversiteitsstrategie:
http://ec.europa.eu/environment/nature/index_en.htm
Stappenplan om te komen tot een koolstofarme economie in 2050:
http://ec.europa.eu/clima/policies/roadmap/index_en.htm
Het grondstoffeninitiatief:
http://ec.europa.eu/enterprise/policies/raw-materials/index_nl.htm
Energie-initiatieven, met inbegrip van het stappenplan 2050:
http://ec.europa.eu/energy/index_en.htm
doi:10.2779/97855
© Europese Unie, 2011
Overneming met
bronvermelding toegestaan
Gedrukt op kringlooppapier waaraan het EU-ecolabel voor grafisch papier is toegekend (www.ecolabel.eu)
Het terugslageffect