Spelling 2015 - De veranderingen

Spelling 2015. De veranderingen
Bronnen: Groene Boekje 2015, Technische Handleiding 2009, Taaladvies.net, Lijst Buitenlandse
aardrijkskundige namen.
Klinkers
2015
2015
De <ee> op het einde van een woord blijft nog altijd behouden in afleidingen (gelijkvormigheid), maar het Groene Boekje schrijft Guinese, erbij vermeldend dat Guineese biggetjes toch
ook wel kan.
Voor de TH 2009 moet het Guineese zijn, behalve in de verbinding Guinese biggetjes. Voor de
Lijst Buitenlandse aardrijkundige namen is een vrouwelijke inwoonster een Guineese.
Whisky, maar ook: whiskey
Medeklinkers
2015
Uitzonderingen op het principe dat de <v> niet verdubbeld wordt, zijn het weinig bekende
davvenen (‘bidden’) en voor de Technische Handleiding ook grovve (hoewel grove gewoner
is).
Werkwoorden
2015
2015
2015
Als een Engels werkwoord eindigt op -le en we de infinitief in het Nederlands achteraan
uitspreken met [-elen] (met een doffe ‘e’ voor de [l]) vernederlandsen we de spelling:
Engels:
tackle, settle, google, scrabble, shuttle
Nederlands: ik tackel, zij is gesetteld, hij googelt, jij scrabbelt, we shuttelden
Maar niet in minder ingeburgerde woorden als:
Engels:
recycle
Nederlands: ik recycle
Voor twee werkwoorden geeft het Groene Boekje 2015 twee mogelijkheden:
samplen/sampelen, scramblen/scrambelen
Pas op! De zelfstandige naamwoorden behouden de Engelse spelling: Ik shuttel met de
shuttle.
Bij vreemde werkwoorden met uitspraakvariatie was er al sinds 2005 spellingvariatie in de
ovt en het vd: leasen - leasede/leasete - geleased/geleaset. In de praktijk bleek dat beperkt
tot enkele werkwoorden op -sen, -fen en -dgen: cruisen, housen, leasen, briefen, golfen,
bridgen. Nu komen daarbij: browsen (nu ook browsede, gebrowsed) en surfen (nu ook
surfde, gesurfd). Mogelijk is de regel breder toepasbaar aangezien het Groene Boekje (p. 22)
duidelijk maakt dat als een verbogen of vervoegde vorm ontbreekt, dat niet wil zeggen dat
die vorm fout is.
Naast forenzen vermeldt het GB nu ook forensen, zodat de ovt forenste en het vd forenste nu
ook juist zijn.
1
Woordtekens. Aan elkaar, spatie of woordteken?
2015
2015
2015
2015
2015
2015
2015
2015
2015
Combinaties met half- worden aaneengeschreven als ze één hoofdklemtoon hebben, anders
met een spatie. Daarom schrijven we verbindingen met telwoorden aan elkaar. Vergelijk:
halfdonker, halfedelsteen, halfgaar, halfgeleider, halfopen, halfvergaan, halfvergeten
Maar: De aardappelen waren hálf gáár. Dat is hálf wérk.
Tijdsaanduidingen mogen zowel aan elkaar als los geschreven worden: halfzes of half zes.
Combinaties met linker- en rechter- worden aaneengeschreven, tenzij het gaat om een
toevallige eigenschap en beide delen een hoofdklemtoon hebben. Vergelijk:
rechterarm, linkerschouder, rechterschoen, linkerkant, rechtermiddenvelder, linkerschoen,
rechterkoplamp, linkeroever
Maar: Mijn rechter buurman is een informaticus.
Een taalnaam is niet altijd goed te onderscheiden van een combinatie van een bijvoeglijk
naamwoord met een taalnaam. Het onderscheid is in sommige gevallen vrij willekeurig. Zo
beschouwen we Oudgrieks wél als één taalnaam, maar klassiek Grieks als een woordgroep
met een taalnaam. De volgende vier elementen worden in elk geval nooit tot de taalnaam
gerekend: antiek, klassiek, modern, hedendaags. Dus: klassiek Arabisch, modern Grieks.
We gebruiken geen koppeltekens als een van beide delen van de samenstelling typografisch
onderscheiden wordt:
een BLIJF VAN MIJN LIJF-sfeertje
De regel dat we een apostrof plaatsen tussen afkortingen/tekens en
achtervoegsels/uitgangen geldt ook voor
- combinaties van letters waarmee één klank of letter wordt voorgesteld: ei’tje, ou’tje
- voor de eenlettergrepige Griekse letternamen: pi’tje (kleine Griekse letter pi), maar
alfaatje , omegaatje (meer lettergrepen).
Het breukgetal driekwart wordt in één woord geschreven als het voor een zelfstandig
naamwoord staat. Vergelijk:
driekwart liter – maar: drie kwart van die taart
Combinaties met en een half krijgen spaties: twee en een halve liter
Als het eerste deel een combinatie is van een cijfer met een symbool voor een maat, gewicht,
scheikundig element, munteenheid, enz., dan wordt de spatie meestal weggelaten (= spelling
2005), maar vooral in specialistische teksten kan de spatie gehandhaafd blijven.
125cc-motor (maar ook: 125 cc-motor)
60W-lamp (maar ook 60 W lamp)
We plaatsen toch een koppelteken in afleidingen van aardrijkskundige eigennamen met een
spatie als het eerste deel van de eigennaam een verbogen bijvoeglijk naamwoord is.
Vergelijk:
Nederlandse Antillen Nederlands-Antilliaan Nederlands-Antilliaans
San Marino
San Marinees
San Marinees
2
2015
2015
2015
2015
Hoelang
Hoe lang
Hoelang werk je aan zoiets?
(tijd)
Hoe lang is de Chinese muur? (afstand)
wel eens / weleens
Groene Boekje: “Weleens is één woord in de betekenissen 'soms', 'ooit, wel een keer' en
'heel graag'. Wel eens wordt los geschreven als beide woorden een letterlijke betekenis
hebben en een van de twee nadruk krijgt.”
Taaladvies.net:
“Als weleens de betekenis 'soms', 'ooit, wel een keer' of 'heel graag' heeft, wordt de
combinatie in één woord geschreven. Als wel eens gebruikt wordt om een tegenstelling uit te
drukken, is alleen de spelling in twee woorden correct.
Ik heb weleens gespijbeld. ('ooit, wel een keer')
Ik zou wel eens naar Afrika willen, in tegenstelling tot wat jij denkt.
De regels voor het al dan niet aan elkaar schrijven van Engelse woorden gelden niet voor
gelegenheidsontleningen: vreemde woorden die we zo nu en dan, voor de gelegenheid,
maar niet systematisch, gebruiken. Voor die woorden of combinaties behouden we de
Engelse spelling. Naarmate we vreemde woorden meer gaan gebruiken, raken ze
ingeburgerd en passen we er de regels op toe voor de Nederlandse woorden. Uiteraard is de
grens tussen ingeburgerd en niet-ingeburgerd erg vaag. Wat voor de een
gelegenheidsontlening is, is voor de ander al deel van onze Nederlandse woordenschat.
Daarom hebben de regels voor het al dan niet aaneenschrijven van Engelse verbindingen
geen al te dwingend karakter. Naast elkaar kunnen bijvoorbeeld bestaan: public relations
officer vs. publicrelationsofficer; designer baby vs. designerbaby. Dat het Groene Boekje
enkel designerbaby geeft, betekent dus niet dat de alternatieve vorm fout is.
Ook sommige Nederlandse combinaties die tot dusver als samenstelling beschouwd en
aaneengeschreven werden, mogen nu in twee woorden. Voorbeeld: rodekool, maar nu ook
rode kool. Groene Boekje: “Samenstellingen van een bijvoeglijk naamwoord en een
zelfstandig naamwoord die niet een van de letterlijke woordgroep afwijkende betekenis
hebben gekregen, zoals hoogwater, rodekool, sterkedrank en vollemaan, mogen ook los
geschreven worden: hoog water, rode kool, sterke drank en volle maan.”
Woordtekens. Accenten
2015
2015
De accenten op vreemde niet-Franse woorden mogen behouden blijven, maar dat hoeft niet.
Italiaans bócca of bocca (‘mond’); Spaans capitán of capitan (‘kapitein’).
Hoofdletters behoeven geen accent meer.
A la carte, A propos, Etretat, Eminence grise
Maar de versie mét accent is ook toegestaan: Á la carte, Á propos, Étretat, Éminence grise
3
Hoofdletters
2015
2015
Afleidingen van persoonsnamen krijgen een kleine letter (kafkaësk, einsteinerig,
verhofstadtloos), maar er is een nieuwe uitzondering: afleidingen op -achtig behouden de
hoofdletter:
Einsteinachtig, Johannes Vermeerachtig
Uitzondering op deze uitzondering : “Als de directe relatie met de eigennaam verdwenen is”,
kan een kleine letter, hoewel een hoofdletter ook niet uitgesloten wordt:
een rubensachtige vrouw: 'een vrouw met weelderige vormen'
een kafka-achtig kantoor : 'een kantoor met een absurdistisch-dreigende uitstraling'.
Maar wel:
een Rubensachtige vrouw: 'een vrouw als op een schilderij van Rubens'
een Kafka-achtig kantoor: 'een kantoor als in de boeken van Kafka'.
(Voorbeelden uit GB 2015)
Samengestelde taalnamen die een negatieve waardering uitdrukken, hebben een kleine
letter behalve als dergelijke namen ook een neutrale betekenis hebben:
koeterwaals, monniken latijn, potjeslatijn, school frans, steenkolenengels
Maar: Marollenfrans (‘krom Frans’, maar ook ‘Brussels-Frans ‘), Luikerwaals (‘onbegrijpelijke
taal’, maar ook ‘Waals van de streek van Luik’).
2015
Namen van planten en dieren gelden als soortnamen en krijgen een kleine letter, maar in de
tweeledige Latijnse benamingen krijgt het eerste woord (de geslachtsnaam) traditioneel een
hoofdletter, en het tweede een kleine letter:
Thymus praecox coccineus (kruiptijm), Nymphaea alba (witte waterlelie)
Canis familiaris (hond), Gallus gallus (kip)
2015
Voor wijnnamen zijn er twee uitzonderingen op de regel dat soortnamen een kleine letter
krijgen. We schrijven ze toch met een hoofdletter als de wijn genoemd is naar
- een bepaald domein: een Cheval Blanc, een pittige Château Cadaulan Bordeaux Supérieur,
een onbetaalbare Lafitte;
- een persoon: een Ernest & Julio Gall, een Louis Jadot, een Baron de Ley.
Johan De Schryver
16 oktober 2015
4