Gepersonaliseerde kankertherapie

Focused on What Really Matters.
Focused on What Really Matters.
Gepersonaliseerde kankertherapie
Fo c u s e d o n W h a t Re a l l y M a t t e r s
1
Gepersonaliseerde kankertherapie - hoe het werkt
gezonde cel
nucleus met
gezond DNA
gezond DNA
herschikking van genen
celdeling
proliferatie van genetisch
veranderde dochtercellen;
er kan kanker ontstaan
tumor
behandeling met een middel
dat past bij het genetisch
profiel van de tumor
Modern kankeronderzoek richt zich op de genetische ‘triggers‘ van kankergroei, zoals
een specifieke herschikking van genen of mutaties. Als wetenschappers erin slagen
het genetisch profiel van een tumor te identificeren, kan deze veel gerichter worden
behandeld met geneesmiddelen die ingrijpen in de cellulaire metabole processen
die door genetische veranderingen in gang worden gezet. Op dit moment wordt
personalized medicine al toegepast voor de behandeling van verschillende soorten
kanker, zoals melanomen, borst-, bloed- en longkanker.
2
Fo c u s e d o n W h a t Re a l l y M a t t e r s
1
De nieuwe standaard voor de behandeling
van kanker
“Gepersonaliseerde geneeskunde is simpelweg geneeskunde. Het doel is het
accuraat diagnosticeren van ziekten en deze vervolgens effectief behandelen.
De nieuwste diagnostische methoden, ontwikkelingen in de genetica en resultaten
van modern geneesmiddelen­onderzoek stellen ons in staat dit doel te bereiken.”
D
r. Andreas Penk, President van Pfizer Oncology Europe
Gepersonaliseerde oncologie is een veelbelovende nieuwe benadering van wetenschap en medische zorg. De toepassing van nieuwe moleculaire en diagnostische
technieken maakt zeer gericht gebruik van geneesmiddelen mogelijk die passen bij
de genetische eigenschappen van bepaalde aandoeningen. Op deze manier krijgen
patiënten de behandeling die de beste resultaten voor hen oplevert.
Verbetering van de nauwkeurigheid van behandelingen
De individuele eigenschappen van een patiënt worden vaak beschouwd als bepalend
voor de behandelwijze. Hieronder vallen eerdere behandelingen, omgevingsfactoren,
gedragsvoorkeuren en het genetisch profiel van de patiënt. Met name bij gepersonaliseerde geneeskunde staat het genetisch profiel van aandoeningen centraal, omdat
daaruit informatie kan worden verkregen op basis waarvan de meest geschikte
behandeling kan worden gekozen. Er bestaan verschillende synoniemen voor
gepersonaliseerde geneeskunde, zoals geneeskunde op maat en gestratificeerde of
geïndividualiseerde geneeskunde. In alle gevallen wordt bedoeld dat er naar een
betere match wordt gezocht tussen geneesmiddelen/behandelingen en de patiënt.
Met behulp van moleculaire tests en de toepassing van nieuwe diagnostische
technieken kunnen artsen de nauwkeurigheid van behandelingen verbeteren en het
aantal ineffectieve behandelingen en ongewenste bijwerkingen verminderen.
Gepersonaliseerde geneeskunde voor de behandeling van kanker
In de oncologie weten we al heel lang dat niet elke kankerbehandeling geschikt is
voor elke tumor of effectief is bij elke patiënt. Inzicht in de complexiteit van kanker is
zeer waardevol, aldus Mace Rothenberg, Senior Vice President van Clinical Development & Medical Affairs bij Pfizer Oncology: “In de afgelopen decennia is ons begrip
van kanker veranderd van een eenvoudig beeld van één enkele aandoening naar
inzicht in een complexe groep van aandoeningen met verschillende oorzaken.”
Vooruitgang op het gebied van genoomonderzoek heeft het mogelijk gemaakt
kankerpatiënten effectiever te behandelen door therapieën te ontwikkelen voor
specifieke patiëntgroepen.
Fo c u s e d o n W h a t Re a l l y M a t t e r s
3
2
Ontcijfering van het genoom een doorbraak in kankertherapie
“We staan aan de vooravond van een ware revolutie in de geneeskunde: de
traditionele benadering van ‘one size fits all’ zal plaatsmaken voor een veel
effectievere strategie waarbij elke individu als uniek wordt beschouwd met
specifieke eigenschappen die bepalend zijn voor de gekozen benadering om
gezond te blijven.”
Francis S. Collins
Directeur van de National Institutes of Health in de Verenigde Staten en voormalig directeur van het
menselijk genoomproject (Human Genome Project), in: The Language of Life:
DNA and the Revolution in Personalized Medicine, Harper-Collins 2009, p. 14
Het bepalen van de sequentie van het menselijk genoom was een mijlpaal in het
genetisch onderzoek in de 21e eeuw. Het betekende bovendien een doorbraak
voor de ontwikkeling van geneesmiddelen tegen kanker. Tenslotte ontstaat kanker
door genetische mutaties en herschikkingen die gezonde cellen in tumorcellen
veranderen. Nu het menselijk genoom is ontcijferd, zijn wetenschappers beter dan
ooit tevoren in staat te zoeken naar genetische mutaties of herschikkingen die
verantwoordelijk zijn voor de vorming van kankercellen.
Gerichte behandeling op basis van genetische tumorprofielen
Oncologen weten dat de genetische oorzaken van kanker kunnen verschillen,
evenals het soort kanker en het verloop van de ziekte. Een belangrijk
onderdeel van gepersonaliseerde geneeskunde is het ontwikkelen van nieuwe
geneesmiddelen die zijn gericht op de genetische tumorprofielen van bepaalde
patiëntgroepen. Voor patiënten betekent dit dat zij effectiever behandeld kunnen
worden met minder bijwerkingen.
Kanker aanpakken bij de bron
Tegenwoordig vormen gepersonaliseerde geneesmiddelen al een standaardbehandeling voor patiënten met bepaalde vormen van longkanker, borstkanker
en leukemie. Er ontstaat een nieuwe benadering ten aanzien van de behandeling
van kanker. Bij conventionele behandelwijzen wordt gebruikgemaakt van chirurgie,
radiologie en chemotherapie om aangetaste organen in een bepaald stadium van
de ziekte te behandelen. Bij gepersonaliseerde therapieën wordt kanker bij de bron
aangepakt, de zgn. oncogene ‘drivers’. Dit zijn genetische producten die de groei van
kankercellen kunnen activeren of bevorderen.
4
Fo c u s e d o n W h a t Re a l l y M a t t e r s
3
Twee kanten van dezelfde medaille diagnostische tests en gepersonaliseerde
behandeling
“Oncologen ervaren vaak dat een bepaalde behandeling slechts bij een kleine
groep patiënten met een specifieke vorm van kanker goed aanslaat. Gezien de
aanzienlijke genomische heterogeniteit van tumoren is het niet verwonderlijk
dat patiënten verschillend reageren op dezelfde behandeling.”
Ultan McDermott / James R. Downing / Michael R. Stratton
Genomics and the Continuum of Cancer Care,
N Engl J Med 2011, 264: 340–350
Genetisch onderzoek naar tumorcellen vormt een essentieel onderdeel van
gepersonaliseerde kankertherapieën. Op basis van preliminair bloed- of weefselonderzoek kan worden bepaald of een geneesmiddel een goede match is, en kan
worden ingeschat hoe groot de kans is op een succesvolle behandeling. Specifieke
genetische tests kunnen daarom een goede leidraad zijn voor keuzes met
betrekking tot de behandelwijze. Bij dergelijke tests wordt met name gescreend
op biomarkers. Aan de hand van biomarkers kunnen genetische afwijkingen in het
lichaam worden geïdentificeerd en diagnoses worden gesteld.
Wat is een biomarker?
Biomarkers zijn cellen, eiwitten of genen in tumoren die kunnen worden aangetoond
in weefsels of bloed of andere lichaamsvloeistoffen. Ze zijn gerelateerd aan een ziekte
of een subtype van een ziekte, zoals een subtype van kanker.
Waarom worden biomarkers gebruikt om een diagnose te stellen?
Aan de hand van biomarkers kan worden ingeschat hoe groot het risico is dat
bepaalde vormen van kanker terugkomen, hoe de tumorgroei zich zal ontwikkelen,
en hoe effectief een behandeling is voor een bepaalde vorm van kanker.
Zijn voor alle kankersoorten biomarkers bekend?
Nee, maar in veel gevallen worden ze door artsen gebruikt om te beslissen welke
behandeling ze zullen geven, zoals bijvoorbeeld in de moderne hematologie.
Gepersonaliseerde geneeskunde vertrouwt op geïdentificeerde biomarkers in
tumoren, omdat ze voor artsen een leidraad vormen bij het bepalen van de meest
geschikte en meest effectieve behandeling voor de desbetreffende patiënt.
Fo c u s e d o n W h a t Re a l l y M a t t e r s
5
Biomarkers en het diagnostische proces
patiënt
monsters van weefsel, bloed of overige lichaamsvloeistoffen
analyse en identificatie van biomarkers
keuze van gepersonaliseerde behandeling op basis van biomarkers
Als onderdeel van het diagnostische proces worden monsters van weefsel, bloed
of overige lichaamsvloeistoffen gescreend op organische substanties zoals cellen,
eiwitten, genen etc. Aan de hand van deze biomarkers kunnen aandoeningen
worden gediagnosticeerd en kan worden ingeschat hoe effectief een behandeling is
voor een bepaalde ziekte.
6
Fo c u s e d o n W h a t Re a l l y M a t t e r s
4
Innovatie van therapie benaderingen in de
oncologie
“Gerichte therapieën zijn effectief, maar moeten worden ondersteund
om hun volledige potentieel te kunnen bereiken.”
R
edactioneel commentaar in Nature, 19 mei 2010
Gepersonaliseerde oncologie heeft vele voordelen. Patiënten met genetisch
verschillende tumoren kunnen veel effectiever worden behandeld, waarbij over
het algemeen minder bijwerkingen optreden. Bovendien zorgt gepersonaliseerde
geneeskunde voor een effectievere besteding van de maatschappelijke bijdragen
aan de gezondheidszorg.
Onderzoek en therapeutische netwerken
Gepersonaliseerde therapieën gaan uit van vroegtijdige screening op
tumorbiomarkers waarmee genetische mutaties, fusies of herschikkingen kunnen
worden aangetoond. In enkele Europese landen wordt nu een gespecialiseerde
diagnostische infrastructuur uitgerold om het screenen op biomarkers tot een
standaard diagnostische procedure voor alle kankerpatiënten te maken.
Voorbeelden van dit soort projecten zijn het Britse Cancer Research UK en het
Institut National du Cancer (INCa) in Frankrijk. In Duitsland heeft de Deutsche
Gesellschaft für Pathologie het project FALKE (Fusion of EML4-ALK epidemiology
Evaluation) opgezet. Pfizer ondersteunt deze projecten en overige initiatieven om
de kwaliteit van het diagnostische proces bij kanker te waarborgen. Het doel is
het creëren van snelle toegang tot diagnostische screening, moleculaire tests en
behandeling voor elke kankerpatiënt.
Klinisch onderzoek
Gepersonaliseerde geneeskunde verandert de manier waarop klinische
onderzoeken worden uitgevoerd. Deelnemende patiënten worden uitgekozen op
basis van hun moleculaire profielen, zodat onderzoeken minder kostbaar zijn en
korter duren. Dit betekent dat resultaten sneller bij de regelgevende instanties
kunnen worden ingediend en producten sneller op de markt kunnen worden
gebracht. Klinische onderzoeken voor gepersonaliseerde therapieën brengen
echter ook nieuwe uitdagingen met zich mee, zoals het vinden van een voldoende
aantal geschikte patiënten.
Fo c u s e d o n W h a t Re a l l y M a t t e r s
7
ocused on what really matters.
Focused on What Really Matters
Pfizer bv
Postbus 37
2900 AA Capelle a/d IJssel
Tel. +31 (0)10 406 45 95
Fax +31 (0)10 406 42 10
8
Fo c u s e d o n W h a t Re a l l y M a t t e r s
14.ONC.28.6
Rivium Westlaan 142
2909 LD Capelle a/d IJssel