1. Wat is plantenveredeling?

1.Watisplantenveredeling?
Veredeling:
Veredelingishet‘edel’makenvanwildesoortentotcultuurplanten.Hetveredelenvan
landbouwgewasseniszooudalsdelandbouwzelf.Datbegonmetdeselectievanwildegrassendieveel
zaadvormden.Uiteindelijkontstondenhieruitdegranen.Tegenwoordigisveredeleneenvakapart.
VeredelaarszoekennaardeidealecombinatievaneigenschappendooreenplantmeteigenschapA
(bijvoorbeeld‘hogeopbrengst’)metdievanplantB(‘goedekwaliteit’)tecombineren.Datkandoorde
tweeplantenmetelkaartekruisen.Indenatuurgebeurtdatviahetverspreidenvanstuifmeeldoorbijen
ofdewind,endenieuwezadenbevatteneenvariatieaancombinatiesvandieeigenschappen.
Indeveredelinggebeurtietssoortgelijks:kruisendoorstuifmeelvandeeneplantoptevangenenopde
stempelvandeandereplantaantebrengen,zieFiguur1.Perplantensoortisditambachtelijkewerkmeer
ofminder‘priegelwerk’.Dathangto.a.afvandebloemgrootteenhetaantalzadenmetéénkruising.
Figuur1en2.Verschillendemanierenvanbestuivenindeveredeling
Links:tweeuienplanteninhetveldwordenmetelkaargekruistdoorzebijelkaarineengaaskooiteplaatsen
metwatvliegendiehetbestuivingswerkdoen(Foto:LouisBolkInstituut).
Rechts:destampervaneentomatenbloemaandemoederplantwordthandmatigineenhoopjestuifmeel
gedooptdatvandevaderplantverzameldis(Foto:F.Meijer-Dekens)
Uiteenkruisingkomennakomelingen(zaden)dieallemaaleenanderemixvaneigenschappenvande
oudershebbenmeegekregen(zoalsbroertjesenzusjes).Deveredelaarkiestenselecteertdieplanttypes
diedegewenstecombinatievaneigenschappenhebben.Somsherhaalthijzo’nprocesvankruisenen
selectereneenaantaljarentothetgewensteresultaatbereiktis.Uiteindelijkkanjezeggendathet
ontwikkelenvaneennieuwraszo’n10jaarduurt.
Alsveredelaarcreëerjeeerstveelvariatiedoortekruisenenvervolgensselecteerjedegewenste
planttypes,zieFiguur3.
2
UiteenkruisingtussenplantAenplantBontstaatdeF1
(eerstegeneratienakomelingen)waaruitindividuele
plantenwordengeselecteerd.
IndeF2wordendezadenvaniederegeselecteerdeplant
apartgeoogsteninveldjesuitgezaaid.
IndeF3wordenuitdebesteveldjesweerindividuele
plantengeselecteerdendaarvanwordthetzaad
uitgezaaidomopnieuwdebesteplantenofveldjeste
selecterentotF5ofF6.
IndeF6-F8wordendebestelijneneenpaarjaarop
diverselocatiesgetest.Debestewordenaangemeldals
nieuwras.Gemiddeldduurthetheleprocesvankruising
totras8tot10jaar.
Figuur3.SelectieprocestoteennieuwrasuiteenkruisingvanplantAmetplantB.
Veredelenblijftaltijdnodig
Veredeleniseencontinuprocesomaandesteedsveranderendewensenvantelers,supermarktenen
consumententebeantwoorden.Eentelervindtbijvoorbeeldderesistentietegennieuweziektenen
plagenbelangrijk,terwijlandereeigenschappenzoalsbewaarbaarheid,kleur,vormensmaakjuist
belangrijkzijnvoordeconsument.Enookhetklimaatverandertenvraagtomrassendiepassenbijdie
veranderendeenonregelmatigeweerspatronenvanlangedroogte-ofjuistregenperioden.
Telerszullenaltijdblijvenzoekennaareennogbeterrasdatbijhunbedrijfpast.Eenrasisaltijdeensoort
compromiswanthetisonmogelijkomallegewensteeigenschappeninéénrastekrijgen.
Figuur4.Bestoventomatenbloemenmeteenkaartjewaaropdevaderendemoederstaatgeschreven
(fotolinks).Eenvandezaadjeskaneensuccesvolrasworden(fotorechts)
3