Mijn koninkrijk is niet van deze wereld

Prediking Johannes 17 en 18,36
Mijn koninkrijk is niet van deze wereldorde
Beste bondgenoten tégen de wereldorde,
FP: Vraag van Franck rondom gedicht van Bertolt Brecht …
ER: Ja, het is een prachtig gedicht. De geschiedenis wordt meestal beschreven
van ‘bovenaf’, vanuit de hoogte, vanuit de zogenaamd belangrijke mensen: de
keizers, de koningen, de generaals. Het is subliem te bedenken dat er ook een
kok aanwezig was. Dat Julius Cesar de Galliërs versloeg – behalve de Belgen,
want die waren de dapperste aller Galliërs – maar deed hij dat dan alleen?
Zoals de jonge Alexander de Grote India veroverde: hij alleen? Of de 7 poorten
van de stad Thebe: versjouwden de koningen die rotsblokken?
Die aandacht voor de kleine mensen, die nooit opgeschreven wordt in de
annalen van de geschiedenis: de koks, de arbeiders, degenen die weenden,
degenen die de kosten betaalden voor die grote oorlogen? Het volk, de kleinen,
de armen, de uitgebuite mensen …
FP: Maak je hierin nou ook een verbinding met de Bijbel? …
ER: Heel zeker, Daarom koos ik dit gedicht ook uit. Ik denk bv. aan het verhaal
van de vroedvrouwen in Egypte. Die moesten op bevel van de farao de
jongetjes van Israël gaan doden, omdat Israël een te grote bedreiging voor het
machtige Egypte werd. De Bijbel vertelt daar dus een verhaal over, van
burgerlijke ongehoorzaamheid met twee mooie namen: Pua en Sifra, wat
betekent zoiets als de schitterende en de schone! Dit verhaal zul je in geen
enkele annalen van Egypte terugvinden. Je gaat toch geen aandacht besteden
aan een ‘vroedvrouw’, dat die een rol tegen de farao zouden gespeeld
hebben?!
Of het verhaal van die hoer in Jericho: Rachab, die ook burgerlijk
ongehoorzaam aan de machtige koning van Jericho is! Prachtige, dwarse
verhalen die het volk Israël als underdog ook zeer goed herkende.
FP: Kun je het Johannes evangelie ook in dit kader zetten?
ER: Ik denk zeker van wel. Heel de Bijbel past in dit kader, dus ook de
evangeliën, elk op zijn eigen wijze, dat wel. Dat zijn verhalen van mensen van
de onderkant. Neem nou het verhaal van die Samaritaanse vrouw in Joh.4. Die
zou Jezus nooit ontmoet hebben, moest Hij niet bewust erop uit zijn geweest
om ‘door’ Samaria te gaan. Maar ook nog een vrouw: hij als man, Hij als Jood
heeft een heel theologisch gesprek met haar. Die aandacht voor een misprezen
groep, voor vrouwen binnen die groep van Samaritanen … schitterend.
FP: Vertel nou eens iets meer over het begrip ‘wereld’ of ‘wereldorde’ zoals
jullie het meestal vertalen. Is dat werkelijk zo belangrijk? Wij hebben altijd
geleerd en gehoord: Mijn koninkrijk is niet van deze wereld, zoals Jezus tegen
Pontius Pilatus zegt. Wel, hoe zit dat dan?
ER: Ja, Franck dit is een perfect voorbeeld: mijn K. is niet van deze wereld. Dat
staat in Joh.18, één hoofdstuk verder dan onze perikoop. Zo hebben we het
altijd gehoord. En velen beaamden dat met het JohEv.: het JohEv is spiritueel, is
voor het hogere bedoeld, het is niet van deze wereld. En het oog kijkt omhoog,
het hart naar boven! En wij moeten streven naar het hogere. Gods Koninkrijk
heeft niets met deze wereld te maken. Aan dat wereldse ontheven, moet je
kunnen verzaken! Zo kennen we het.
Maar, als je vertaalt met: mijn Kon. is niet van deze wereldorde, en dat Jezus
dat tegen Pilatus zegt, dan klinkt dat helemaal anders! M.a.w., Gods Koninkrijk
is wél van deze wereld, maar heeft niets met de wereldorde van Pilatus te
maken. Hij is de vertegenwoordiger van het Romeinse Rijk. De Messias Jezus,
en de messiaanse beweging daarna, strijdt met al zijn vezels tegen de
wereldorde van Rome, de verpletterend, vernederend, doodmakend en miserie
brengend is, voor eeuwen. Daarom moet je het Griekse woord kosmos , wat
met ‘wereld’ vertaald wordt, met ‘wereldorde’ vertalen. Niet altijd: als die
bekende tekst neemt: Alzo lief heeft God de wereld gehad, dan gaat het er niet
om dat God zo lief de wereldorde heeft gehad, maar wel mogen we bedenken
dat God zo lief die mensen onder de wereldorde liefhad. Toch, heel vaak is
kosmos wereldorde bij Johannes. Dan begrijp je de tekst beter.
FP: Ja, en kennelijk doe je het ook ivm het zoeken naar de eenheid van de
Christenen. Hoe verbind je dat dan met die wereldorde? Ik zou zeggen, je moet
eenheid zoeken onder de verschillende christenen, want ze mogen niet uit
elkaar vallen, geen ruzies, maar waarom die ‘wereldorde’ er ook nog eens bij?
ER: Weet je, eerst moeten we weten dat dit woord ‘kosmos’, wereldorde, een
sleutelwoord is in het JohEv. Het komt bij Mc 2x voor, bij Lc 4x en bij Mt. 9x.
Wel bij Johannes komt het 76x voor! En alleen in ons hoofdstuk 17, waar we
een stuk van gelezen hebben 18x: wereldorde, wereldorde! Dus bij Johannes zit
er wat achter dat hij het zo veelvuldig gebruikt.
FP: Het wordt wel spannend. Weet je, wij hebben het in onze lezing van het
evangelie nu ook uitgeprobeerd, het woord ‘wereld’ vervangen door
‘wereldorde’, zodat we het een beetje beter kunnen volgen. Vertel maar…
ER: Tja, in onze lezing van 10 verzen staat er 10x het woord ‘wereldorde’. Dat
is veel. Daarvoor staat het er nog een paar keer: Jezus zegt: Ik bid voor hen,
niet voor de wereldorde bid ik, maar voor wie Gij Mij gegeven hebt. Dat werd
dan eerst gezegd: Niet voor de wereld bid ik … hoezo? Niet voor de wereld bid
ik? Nee, voor die wereldorde bid ik niet. Voor hen die eronder zitten, want de
wereldorde is hen haten, hen gaan bestrijden met haat, omdat ze niet van deze
wereldorde zijn. Dat is de hoofdtegenstelling.
Als je naar eenheid zoekt onder gelovigen is eigenlijk de eerste vraag: bent ook
tegen de neoliberale maatschappij? Bent u ook tegen TINA? Margaret Thatcher
die ermee begon: There is no alternative, TINA. Natuurlijk is er een alternatief,
dat zegt nu zelfs deze paus met zijn encycliek van Laudato Si’!
Er zijn van die kleine verschillen in de wereld van gelovigen, die eigenlijk
belachelijk zijn: wat is de status van het brood dat wij delen, van de wijn? Wat
is een gewijd priester, waarom geen vrouw als voorgangster. Of nog eens vraag
uit de zwaardere hoek: erkent u de letterlijke inspiratie van de Schrift, of:
erkent u het borgtochtelijk lijden onzes HEEREN? Veel vragen, maar de
kernvraag uit Joh.17 wordt bijna nooit gesteld: hoe staat u als gelovige
tegenover de huidige wereldorde?
Wel, dat was eigenlijk een van de hoofdpunten van de messiaanse beweging!
Weet u dat er in de tijd van Jezus elke dag twee offers gebracht werden voor
de keizer? ’s Morgens en ’s avonds. Bid voor de overheid, niet waar.
Ik bid niet voor die wereldorde, maar voor hen die er onder zitten en geknecht
en gepakt worden. Zoals met die mensen van die lekken in Luxemburg, de
Luxleaks: zij maakten het gesjoemel met de belastingen openbaar, dat
multinationals en personen de belastingen konden ontduiken. Zij werden als
misdadigers veroordeeld door de rechtbank; zij zitten ‘onder’ die wereldorde!
Niet de ontduikers met miljoenen en miljarden euro’s!!
Ik bid toch, zegt Jezus, dat Gij hen niet weghaalt uit de wereldorde. Daarin
word je juist gezonden, zoals Ik daarnaartoe gezonden ben. Sta naast die
slachtoffers van die wereldorden, die het niet meer aankunnen, die
vluchtelingen die sterven met zovelen en waar worden ze opgevangen in
Europa?? Vlucht niet weg uit deze wereldorde, want dan vlucht je ook weg
voor je taak van solidariteit die je hebt onder de slachtoffers. Hoe velen vragen
niet om hulp? Waar zijn de gelovigen die zeggen dat ze een nieuwe hemel en
een nieuwe aarde willen? Wat doen ze? Of zitten ze te bakkeleien over kleine
verschilpuntjes in het geloof. Ik bid voor de eenheid onder elkaar – zoals wij
één zoon, de Vader en de Zoon, dat jullie dat ook zijn – opdat de mensen van
de wereldorde gaan geloven dat de Messias mag doordringen in deze wereld
en dat mensen gaan geloven dat ik van God ben gezonden!
Men vond hem maar een lastpost, een rebel, die tegen de macht van Rome
inging, maar ook tegen degenen die collaboreerden met de Romeinen, ook
binnen Israël. Jezus was zogezegd geen realist, - zie toch de ‘werkelijkheid
onder ogen, en doe maar mee met ons! – neen, Hij moest uit de weg worden
geruimd. En de messiaanse mensen die deze Messias volgden, trof hetzelfde
lot: ook uit de weg geruimd.
Daarom is dit gebed om messiaanse eenheid zo belangrijk. Die verdeeldheid is
precies wat de Romeinen willen: de mensen van Juda, de Judeeërs, slecht
vertaald met ‘Joden’, de elite van de Judeeërs, de twijfelaars, de messiaanse
mensen, de Samaritanen … In het huis van mijn Vader zijn vele woningen, zegt
het JohEv, breng die samen, en heb wat respect voor verschillen, maar drijf ze
niet op de spits!!, opdat de wereld gaat geloven dat deze wereldorde niet
deugt en we in verbondenheid laten zien wat die andere orde inhoudt!!
Dat is het andere kernwoord van Johannes: agapè, liefde. Dat is als het ware de
keerzijde van wereldorde: ik vertaal het graag met solidariteit. Laat zien dat dat
voor jullie Gods agapè toont: opkomen voor elkaar, tot het laatste toe. Niet
halverwege terugdraaien, niet buigen zijn voor de macht van de wereldorde,
maar met elkaar staande blijven, elkaar vasthouden en bemoedigen.
Ja, dan? …
Egbert Rooze