Afscheiding door Krim is niet verboden

Analyse Volkenrecht
Afscheiding door Krim is niet verboden
strijdende partijen: zoek het
onderling maar uit.
Pro-Russische activisten belagen
afgelopen zondag een pro-Oekraïense
betoger tijdens botsingen in Sebastopol
op de Krim.
Foto AFP
Er bestaat geen regel van
internationaal recht die het de Krim
verbiedt zich af te scheiden. Maar
wat Moskou doet, mag niet.
ROB VREEKEN, FOKKE OBBEMA
Anders dan westerse leiders
beweren, vormt de
onafhankelijkheidsverklaring van de
Krim géén schending van het
internationaal recht. Er is geen
internationale rechtsregel die de
inwoners van een deel van een
staat verbiedt zich af te scheiden.
Het volkenrecht is in wezen
neutraal ten aanzien van
separatisme: een bevolkingsgroep
kan geen recht claimen op
afscheiding, maar verboden is het
ook niet.
In zijn volkenrechtelijk
standaardwerk stelt prof. Michael
Akehurst: 'Er is geen regel van
internationaal recht die afscheiding
van een bestaande staat verbiedt;
evenmin is er een regel die het de
moederstaat verbiedt de
afscheidingsbeweging neer te
slaan.'
Het Canadese Hooggerechtshof zei
iets dergelijks in zijn uitspraak
(1998) over de kwestie-Quebec:
'Het internationaal recht bevat noch
een recht van unilaterale
afscheiding, noch een expliciete
ontkenning van zo'n recht.' Het
recht zegt in feite tegen de
© de Volkskrant
Het 'recht van zelfbeschikking'
waarop de Krim-Russen - gesteund
door Moskou - een beroep doen,
heeft in dit verband geen enkele
betekenis. Dit vage begrip uit het
VN-handvest kreeg alleen
juridische betekenis in de context
van de dekolonisatie. De inwoners
van de koloniaal bestuurde
gebieden kregen vanaf 1960 het
recht hun eigen staatkundige
toekomst te bepalen. Alle andere
minderheden en volken zonder
staat (de Koerden bijvoorbeeld)
vonden en vinden de deur van het
volkenrecht gesloten.
Heel voorzichtig wordt sinds kort
aan dit beginsel gemorreld. Bij
grove en langdurige schending van
mensenrechten kan een staat - zo
menen sommigen - het recht
verspelen een afvallige regio te
besturen. Maar echt recht is dit nog
lang niet, en bovendien: op de Krim
is hiervan geen sprake.
De Oekraïense regering mag dus
optreden tegen het separatisme op
de Krim. Bovendien kunnen de
Krim-Russen zich niet beroepen op
een recht van afscheiding. Maar
dat ze met hun referendum het
internationale recht schenden is
niet waar, schrijft ook prof. Julian
Ku (Yale Law School), die daarmee
de Amerikaanse president Barack
Obama terechtwijst.
Dit standpunt wordt bevestigd door
het Internationale Gerechtshof in
zijn uitspraak van 22 juli 2010 over
Kosovo, dat zich had afgescheiden
van Servië. Het hof stelt dat het
internationaal recht 'geen
toepasbaar verbod bevat op
verklaringen van onafhankelijkheid'.
Het parlement van Kosovo heeft
met zijn verklaring 'niet het
algemeen internationaal recht
geschonden'.
Maar het internationaal recht is
geen wiskunde: er bestaan
maandag 10 maart 2014
verschillen van interpretatie.
Genoemde 'neutraliteit' van het
recht wordt - nuances daargelaten onderschreven door drie
geraadpleegde Nederlandse
volkenrechtskundigen. Een vierde
echter, Nico Schrijver, meent dat
een regio zich niet mag afscheiden.
Het beginsel van 'territoriale
integriteit' van een staat - een van
de fundamenten van het
volkenrecht - is volgens hem
doorslaggevend.
Het standpunt dat territoriale
integriteit volkenrechtelijk gezien
tussen staten geldt, en niet binnen
staten, onderschrijft hij niet. De
uitspraak van het Internationale
Gerechtshof over Kosovo noemt hij
'teleurstellend'. Net zo goed was
het, zegt hij, 'kortzichtig' van het
Westen om de onafhankelijkheid
van Kosovo goed te keuren.
Aan de kwestie-Krim zitten meer
juridische haken en ogen. De
rechtmatigheid op zich van de
onafhankelijkheidsverklaring is één
ding, het praktisch en juridisch
resultaat ervan is een ander. Of het
referendum ook werkelijk leidt tot
afscheiding van Oekraïne (en een
door het recht gesanctioneerde
aansluiting bij Rusland) is de vraag.
Dit is afhankelijk van factoren die
raken aan weer een geheel ander
hoofdstuk in het volkenrecht.
Zullen, bijvoorbeeld, andere staten
spoedig overgaan tot erkenning
van de nieuwe staatkundige positie
van de Krim? Om politieke redenen
valt dat niet te verwachten.
Juridisch gezien is erkenning vooral
afhankelijk van de vraag of de
nieuwe autoriteiten op de Krim
effectief het staatsgezag
uitoefenen.
En dat op zijn beurt hangt vooral af
van een partij die in deze analyse
nog nauwelijks is genoemd:
Rusland. Over het gedrag van de
Russische regering op de Krim
kunnen we, volkenrechtelijk gezien,
kort zijn: ontoelaatbaar. Het is
Pagina 14 (1)
staten verboden de territoriale
integriteit van andere staten te
ondermijnen door separatisme te
steunen. Al helemaal met het
ongevraagd sturen van troepen.
Ten behoeve van dit artikel werd
gesproken met de hoogleraren
internationaal recht André
Nollkaemper (Universiteit van
Amsterdam), Wouter Werner (Vrije
Universiteit), Nico Schrijver
(Universiteit Leiden) en Harry Post
(Leuven, Lille, Exeter).
© de Volkskrant
maandag 10 maart 2014
Pagina 14 (2)