Zoönosen bij rundvee

Tekst: Jozef Laureyns
Zoönosen bij rundvee
Zoönosen zijn besmettelijke ziekten die van dier naar mens kunnen overgedragen worden. Zo
kunnen runderen heel wat bacteriën, virussen en parasieten verspreiden waarvoor ook de mens
vatbaar kan zijn. Het zijn niet alleen zieke dieren die de ziekteverwekkers verspreiden, ook op zicht
gezonde dieren kunnen drager zijn en de mens besmetten. Anderzijds worden mensen in de meeste
gevallen ook niet ziek na te zijn besmet door een dier, maar in het bloed worden er dan wel
antistoffen aangetroffen tegen de ziekteverwekker waarmee men geïnfecteerd werd. In dit artikel
worden vooral de zoönosen vermeld, waaraan veehouders zijn blootgesteld bij hun dagelijkse
bezigheden. De ziekten die veroorzaakt worden door het eten van besmet voedsel komen minder
aan bod.
Brucellose is de zoönose die zeker bij oudere veehouders het best gekend is. Bij runderen
veroorzaakt de Brucella bacterie verwerpingen. Besmette mensen kunnen griepachtige symptomen
vertonen die zeer lang kunnen aanslepen. Gelukkig is brucellose bij ons uitgeroeid, maar heel
uitzonderlijk doet er zich nog eens een uitbraak voor.
Een andere belangrijke ziekte uit het verleden is tuberculose of TBC. Nederland en België zijn
officieel vrij van TBC, maar toch moet men er zich van bewust zijn dat TBC niet volledig uitgeroeid is.
Op regelmatige tijdstippen is er nog eens een uitbraak. Daarom moeten veehouders en dierenartsen
alert blijven en de verplichte controles nauwgezet uitvoeren. Des te meer omdat TBC bij mensen een
zeer ernstige ziekte is. Niet alleen de longen, maar ook de lever, nieren en andere organen kunnen
aangetast worden en de behandeling is moeilijk en langdurig.
Hoewel steeds minder voorkomend, zijn “katrienewielen” ook nog goed gekend. Zowel bij de
mens als bij rundvee veroorzaakt de schimmel Trichophyton ronde huidletsels. Runderen
ondervinden er niet veel last van, maar bij mensen is deze zeer besmettelijkehuidaandoening soms
lastig.
Melkerskoorts wordt veroorzaakt door de bacterie Leptospira. Mensen kunnen griepachtige
symptomen vertonen die een behandeling met antibiotica vereisen. Het lijkt tegenstrijdig, maar
melkers lopen het meeste gevaar om een infectie op te doen wanneer ze werken op een modern
bedrijf. Dat komt omdat de kiem met urine van koeien uitgescheiden wordt en het lichaam kan
binnendringen via het oogslijmvlies. In de melkput staat de melker met het aangezicht dicht bij de
vloer van waarop urine in de ogen kan spatten.
Leptospirose wordt dikwijls in een adem vernoemd met “de andere L” , listeriose, hoewel de
verspreiding en de symptomen van beide ziekten grondig verschillen. Ziekte bij de mens als gevolg
van een Listeria-infectie ontstaat meestal na het eten van zachte kazen. Veehouders houden er beter
rekening mee dat de bacterie ook via de slijmvliezen en zelfs via de huid kan binnendringen. Listeria
veroorzaakt bij het rund ook verwerpen en bij het verlossen van zo’n dode foetus is er veel kans op
infectie doorheen de huid. In het ergste geval kan deze kiem tot in de hersenen doordringen en daar,
net zoals bij de runderen, abcessen veroorzaken die zo goed als niet te genezen zijn. Het moet
gezegd worden dat deze herseninfecties alleen optreden bij mensen die om de een of andere reden
al verzwakt waren. Gelukkig bestaan er antibiotica om Listeria te behandelen, maar de kuur moet
tijdig aangevat worden.
De Salmonella-bacterie vindt men meer bij varkens en pluimvee dan bij runderen. Toch moet
men er bij runderen ook rekening mee houden. Diarree gepaard met hoge koorts is net het enige
symptoom, ook verwerpen kan een gevolg zijn van salmonellose en vooral bij kalveren zijn er nog
verschillende ander ziektebeelden gekend. Bij de mens is ernstige diarree het meest gekende
symptoom, maar ook gewrichtsontstekingen en huidinfecties zijn mogelijk. Deze laatste vooral na
verloskundige hulp bij verwerpende koeien. De verspreiding van dier naar mens gebeurt via mest.
Zowel bij runderen als bij mensen bestaan er symptoomloze dragers.
De parasiet Cryptosporidium wordt ook via de uitwerpselen overgedragen. Vooral kalveren
en in het bijzonder kalveren met cryptosporidium-diarree scheiden massaal uit. Besmette mensen
worden meestal niet ziek, maar soms kan er erge diarree ontstaan, waarvoor er wel eens opname in
het ziekenhuis vereist is.
Giardia is een andere parasiet die in de darm huist. Hij kan slepende diarree en
groeivertraging veroorzaken bij kalveren ouder dan 10 dagen. Er bestaan meerdere soorten Giardia.
Eén bepaald type komt het meest bij runderen voor, maar runderen kunnen ook het type uitscheiden
dat mensen besmet.
Mest van runderen bevat altijd een aantal Escherichia coli bacteriën. Sommige daarvan zijn
ook ziekteverwekkend voor de mens. Als er na infectie ziekte optreedt is dat meestal onder de vorm
van diarree, die bloederig en ernstig kan zijn. De meest ernstige symptomen worden gezien na
infectie met E. coli O157. Dit is de meest gevaarlijke onder de E.coli’s en veroorzaakt een
levensbedreigende ziekte met blokkering van de nieren als zeer ernstig gevolg. Dit syndroom wordt
“HUS (hemolytisch uremisch syndroom)” of ook wel “hamburgerziekte” genoemd. Die laatste naam
wijst er op dat de infectie dikwijls door het eten van onvoldoende verhit vlees ontstaat, maar men
kan ook op het veebedrijf rechtstreeks besmet worden via mest.
Twee zoönosen die de laatste tijd fel in het daglicht gesteld werden zijn Q-koorts en
besmetting met MRSA. Q-koorts wordt vooral door geiten en schapen verspreid, maar sinds de
aandacht er op werd gevestigd ziet men dat ook runderen dikwijls besmet zijn met de bacterie
Coxiella burnetii, de oorzaak van deze ziekte. Bij runderen veroorzaakt deze bacterie waarschijnlijk
minder verwerpingen dan bij geiten en ze worden daarom ook minder belangrijk geacht als
besmettingsbron. MRSA is de afkorting van “Methicilline-Resistente Staphylococcus Aureus” en dat
betekent “Staphylococcus aureus kiemen die resistent zijn tegen het antibioticum methicilline. Dat
betekent meteen dat ze tegen een hele waaier van antibiotica resistent zijn. In de
mensengeneeskunde vormen deze antibiotica-ongevoelige kiemen een steeds groter wordend
probleem. In de diergeneeskunde zijn de MRSA vooral gekend op varkensbedrijven, maar de bacterie
werd al vele jaren daarvoor teruggevonden bij mastitisgevallen van melkvee, en komt daar nog
steeds voor.
Tenslotte zijn er altijd wel een aantal dierziekten die ervan verdacht worden ook een
bedreiging te vormen voor mensen. Dat is al jaren het geval met paratuberculose, hoewel er nog
nooit kon aangetoond worden dat dit een zoönose is. Toch is het goed dat er zowel in België als in
Nederland een programma is om deze ziekte die ook veel economische schade aanricht, aan te
pakken op de melkveebedrijven. Neospora is een parasiet waarvan soms gevreesd wordt dat hij ook
bij vrouwen abortus zou kunnen uitlokken. Dat is tot op heden nog nooit aangetoond en in
tegenstelling tot de verwante Toxoplasma wordt neosporose niet als en zoönose aangezien..
Dit overzicht dat zeker niet volledig is, toont aan dat heel wat infecties die bij de runderen
aanwezig zijn op de mens kunnen overgedragen worden. Hoewel zieke dieren meestal veel meer
ziekteverwekkers uitscheiden dan gezonde, zijn er van de meeste van deze infecties ook perfect
gezond uitziende dragers die evenwel dikwijls uitscheiders zijn. Het is goed dat mensen die in nauw
contact met dieren leven zich daar goed van bewust zijn en er rekening mee houden gedurende het
werk. Men kan enkele eenvoudige voorzorgsmaatregelen nemen. Algemene hygiëne komt daarbij op
de eerste plaats. Eerst en vooral moeten de runderen zelf en de stallen zo proper mogelijk gehouden
worden, om de hoeveelheid aanwezige kiemen in te perken en bevuiling van mensen tegen te gaan.
De stal droog houden is een belangrijke maatregel: zowel bacteriën als parasieten als de meeste
virussen houden niet van droogte. Verder regelmatig de handen wassen na contact met runderen,
vooral wanneer men mest of speeksel of vaginale uitvloei heeft aangeraakt. Wegwerphandschoenen
gebruiken is aangewezen voor bepaalde bezigheden. Zeker voor verloskundige hulp bij een abortus
zijn (armlange) handschoenen noodzakelijk. Het is zelfs aan te raden om aan elke arm een extra
handschoen over de eerste te trekken, omdat er werd aangetoond dat kiemen doorheen uiterst
kleine, onzichtbare scheurtjes toch nog de huid van de arm kunnen bereiken. Als de veehouder dan
toch ziek wordt is het van belang dat de arts geraadpleegd wordt en dat de patiënt meldt dat hij of zij
regelmatig contact met dieren heeft. Men vermeldt dan ook recente gebeurtenissen, zoals een
aborterend rund waarmee men in contact is geweest en kan de dokter verzoeken om testen uit te
voeren die op zoönosen gericht zijn. Vooral griepachtige verschijnselen of huidlestels kort na een
verlossing kunnen op een zoönose wijzen. Als er een programma bestaat bij DGZ-Vlaanderen of GDNederland voor controle van deze ziekten is deelname uiteraard een goede vorm van
zoönosenpreventie.