Zoönosen op de boerderij

Landbouwhuisdieren kunnen, al dan niet zichtbaar, heel
wat ziekten met zich meedragen. Sommige kunnen op
natuurlijke wijze overgaan van dier naar mens, men
noemt ze zoönosen. – Muriel Filliers, UGent –
Zoönosen worden veroorzaakt door verschillende ziekteverwekkers, zoals virussen, bacteriën, schimmels en parasieten.
Overdracht is mogelijk via consumptie
van besmet voedsel of door contact met
verontreinigd oppervlaktewater. Ook direct
contact met besmette dieren vormt een
belangrijke infectieweg. Hoe frequenter
en hoe intenser het contact met dieren is,
hoe groter de kans om een zoönose op te
lopen.
Belangrijkste zoönosen
Hieronder volgt een beknopt overzicht van
enkele veel voorkomende zoönosen op de
boerderij.
Ringworm Wordt veroorzaakt door huidschimmels. Het is de meest voorkomende
zoönose die niet via voedsel overgedragen
wordt. De infectie kent doorgaans geen
ernstige gevolgen, maar wordt wel als
hinderlijk ervaren. Ringworm komt voor
bij de meeste landbouw- en gezelschapsdieren en kan overgedragen worden van
dier naar mens, maar ook van mens naar
mens of van mens naar dier. Dit gebeurt
meestal door direct contact, maar het kan
ook indirect via een besmette omgeving
(bijvoorbeeld paardendeken, scheerapparaat). De schimmelsporen kunnen goed
doordringen in een natte en enigszins
beschadigde huid; sommige mensen hebben van nature een huid die gevoeliger is
voor schimmelinfecties. De symptomen
bestaan uit het verschijnen van ringvormige, rode, schilferende en scherp afgelijnde
plekken. Vaak gaan deze ‘katrienewielen’
gepaard met wat jeuk en vindt er in het
midden van het letsel reeds heling plaats.
Hygiënemaatregelen (bijvoorbeeld
handen wassen, handschoenen dragen)
kunnen deze zoönose voorkomen. De
schimmel en letsels verdwijnen na enkele
maanden vanzelf. De huisarts kan wel
een shampoo of zalf voorschrijven die het
genezingsproces bevordert en die vooral
de vervelende jeuk vermindert. Op probleembedrijven of bij gezelschapsdieren
(paarden) kan het nodig zijn dat de dierenarts een behandeling instelt bij de dieren.
Die bestaat erin aangetaste dieren af te
zonderen, regelmatig te wassen met een
shampoo, en omgeving en materiaal (halsters …) te ontsmetten, bijvoorbeeld met
rookkaarsen. Bij bepaalde dieren behoort
vaccinatie ook tot de mogelijkheden (rundvee).
Orf Ook wel zere bekjes of ecthyma
genoemd. Deze huidaandoening wordt
veroorzaakt door een pokkenvirus en
treedt geregeld op bij schapen en geiten. Vooral lammeren raken gemakkelijk
geïnfecteerd. De letsels bestaan uit blaasjes, puistjes en korsten en bevinden zich
meestal ter hoogte van snuit, bek, ogen
en uitwendige geslachtsdelen. Het virus
Letsel ter hoogte van de bovenlip bij het
schaap, veroorzaakt door het orfvirus. (Foto:
Leen Vandaele)
kan zich verspreiden naar de mens door
rechtstreeks contact met besmette dieren
(bijvoorbeeld via flessenvoeding) of indirect via gecontamineerde voorwerpen.
Het virus is zeer resistent en kan lange
tijd in de omgeving overleven in afgevallen korstjes. Als een mens besmet raakt,
verschijnen de eerste symptomen na drie
tot zeven dagen. Letsels bestaan uit grote,
rode en vaak pijnlijke knobbels en zweren, vooral op de handen, de armen en
het gezicht. Indien deze letsels niet geïnfecteerd raken, verdwijnen ze spontaan na
zes tot acht weken.
Ter preventie is het vooral belangrijk om
handen en armen goed te wassen na contact met besmette dieren en om eventueel
gecontamineerde kledij onmiddellijk te
wassen. Als op jouw bedrijf orf voorkomt,
moet je vooral letten op de algemene hygiëne tijdens het lammerseizoen. Op probleembedrijven is vaccinatie een optie; in
België zijn er echter geen geregistreerde
vaccins beschikbaar.
Listeriose Wordt veroorzaakt door de bacterie Listeria monocytogenes en komt vooral
voor bij schapen, geiten en runderen. Een
belangrijke bron van besmetting voor herkauwers is besmet kuilvoeder. Geiten zijn
extreem gevoelig en overlijden snel na een
infectie. Bij runderen en schapen wordt
het ziektebeeld gedomineerd door zenuwsymptomen, abortus en bloedvergiftiging.
Mensen raken meestal besmet door consumptie van geïnfecteerd voedsel. De bacterie kan aangetroffen worden in rauwe
of onbewerkte boerderijproducten, zoals
ongepasteuriseerde melk, zuivelproducten en vleesbereidingen. Ook contact met
geaborteerde vruchten en vruchtvliezen,
mest en besmette grond vormen bronnen
van besmetting voor de mens.
Het ziektebeeld van listeriose kan uiteenlopen van mild tot zeer ernstig. Bij
gezonde mensen gaat de ziekte vaak
ongemerkt voorbij of gaat ze gepaard met
milde symptomen zoals lichte koorts,
spierpijn, braken en diarree. Bij mensen
met een verzwakt afweersysteem (foetussen, jonge kinderen, oudere mensen,
zwangere vrouwen …) kunnen ernstigere
symptomen voorkomen, gaande van pukkelige huidontsteking en verlammingsverschijnselen tot abortus, bloedvergiftiging
en hersenvliesontsteking. Door risicovolle
boerderijproducten te vermijden, correcte
hygiënische maatregelen toe te passen en
handschoenen te dragen tijdens verlossingen, kan men het risico van listeriose
beperken.
Chlamydiose Besmettelijke abortus bij
schapen en vermoedelijk ook bij geiten
wordt veroorzaakt door de kiem ChlamyLandbouw&Techniek 13 – 18 juli 2008 • 33
• intensieve veeho uderij • dier geneesku nde •
Zoönosen op de boerderij
dophila abortus. Bij de mens kan een infectie met deze bacterie resulteren in een
voorbijgaand griepachtig beeld, maar ook
in abortus. Je kan besmet raken via een
geaborteerde vrucht of een nageboorte.
Ook via contact met gecontamineerde
kledij kan je deze zoönose oplopen. Ter
preventie moet contact tussen zwangere
vrouwen en drachtige ooien vermeden
worden.
Hamburgerziekte Enterohemorrhagische colibacteriën (ehec 0157) behoren
tot de normale darmflora van herkauwers
(runderen, schapen en geiten) en veroorzaken geen ziekte bij deze gastheren.
Wanneer ze echter opgenomen worden
door de mens, produceren ze een zeer
schadelijke gifstof, die kan resulteren in
bloederige diarree en soms nierfalen. De
spiren, die modderkoorts kunnen veroorzaken. Deze dragers hebben zelf weinig of
geen last van hun besmetting en scheiden
gedurende verschillende maanden leptospiren uit via de urine. Via wondjes, huidbeschadiging en vooral slijmvliezen kan
de infectie aanslaan bij de mens. Besmettingen treden meestal op na direct contact
met ratten (bijvoorbeeld door dode ratten
te verwijderen) of met door ratten besmet
water (bijvoorbeeld zwemmen in buitenwater). De ziekte wordt meestal gekenmerkt door griepachtige symptomen. In
ernstige gevallen kan de infectie leiden tot
lever-, nier- en hartfalen of tot hersenvliesontsteking. Ook heel wat andere dieren,
waaronder runderen, varkens en honden,
kunnen drager zijn van leptospiren. Bij
runderen veroorzaakt leptospirose door-
Risico van besmetting beperken
zaken en factoren die de overdracht vergemakkelijken. Ook kennis van het ziektebeeld is noodzakelijk. Sommige zoönosen
veroorzaken bij de mens immers ziekteverschijnselen die vaak onterecht toegeschreven worden aan een verkoudheid of
een onschuldig griepje. Het ziektebeeld
van leptospirose kan bijvoorbeeld uiteenlopen van milde griepachtige verschijnselen
tot ernstige lever- en nierstoornissen. Het
is dan ook belangrijk om de huisdokter in
te lichten over frequent nauw contact met
dieren op de boerderij. Bepaalde zoönosen
(bijvoorbeeld listeriose en chlamydiose)
zijn berucht tijdens de zwangerschap,
omdat ze leiden tot abortus, aangeboren
afwijkingen en neonatale infecties. Zwangere vrouwen mijden dan ook best contact
met drachtige dieren of dieren in partus,
alsook contact met geaborteerd materiaal
en nageboorte.
Voorts kan je het risico van een zoönose
verkleinen door samen met de bedrijfsdierenarts de gezondheid van de dieren
te monitoren en op peil te houden. Nieuw
aangekochte dieren plaats je best in quarantaine, waar ze volledig onderzocht
moeten worden alvorens ze toe te laten bij
de rest van de dieren. Ook verontreiniging
van drinkwater en veevoeder met mest
moet vermeden worden.
Werken met dieren gaat onvermijdelijk
gepaard met contact met mest en urine,
die mogelijk ziekteverwekkende organismen bevatten. Persoonlijke hygiëne is
daarom zeer belangrijk. Was steeds je handen alvorens je eet, drinkt of rookt – zeker
na contact met dieren, uitwerpselen en
andere dierproducten. Bij het oplopen
van wondjes of krabben moet je die steeds
goed uitwassen en ontsmetten. Alvorens
het werk met dieren aan te vatten, bedek
je nieuwe en oude wonden best met een
waterdichte pleister, aangezien sommige
organismen het lichaam langs die weg
kunnen binnentreden. Handschoenen
en beschermende kledij worden sterk
aanbevolen bij rechtstreeks contact met
zichtbaar besmette dieren (bijvoorbeeld
huidschimmel of zere bekjes), vruchtwater, nageboorte, dode foetussen, speeksel
(bijvoorbeeld onderzoek van de muil) en
tijdens rectaal onderzoek.
Daarnaast vormt ongediertebestrijding
een belangrijke voorzorgsmaatregel. Om
dode dieren te verwijderen draag je best
handschoenen of gebruik je een spade
of hooivork. Ook het eten van rauw of
onvoldoende verhit vlees afkomstig van
thuisslachting en het drinken van rauwe,
niet-gepasteuriseerde melk worden ten
stelligste afgeraden. n
Een aantal algemeen geldende voorzorgsmaatregelen treffen kan ervoor zorgen dat
het risico van besmetting met een zoönose
aanzienlijk vermindert. Het is belangrijk
dat een veehouder op de hoogte is van
deze besmettelijke dierenziekten, hun oor-
Muriel Filliers is als dierenarts verbonden
aan de Vakgroep Voortplanting, Verloskunde en Bedrijfsdiergeneeskunde, aan de
faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Gent.
Typisch uitzicht van een ‘katrienewiel’ in het
gelaat. (Foto: uz Antwerpen)
mens kan zich besmetten via de voeding
(vlees, melk), maar eveneens na contact
met besmette dieren, mest en oppervlaktewater. Deze kiem staat de laatste jaren
onder verhoogde belangstelling, gezien de
ernstige gevolgen bij besmetting van de
mens.
Cryptosporidiose Cryptosporidium parvum
is een eencellige parasiet die beschikt over
een breed spectrum aan zoogdiergastheren, onder andere (landbouw)huisdieren
en knaagdieren. De mens besmet zich
voornamelijk door contact met mest van
geïnfecteerde dieren of mensen. Ook
besmet water vormt een belangrijke
besmettingsbron. De symptomen variëren
van milde buikkrampen tot levensbedreigende cholera-achtige ziekte bij mensen
met een verzwakt immuunsysteem.
Leptospirose Kan optreden bij vrijwel
alle diersoorten en wordt veroorzaakt door
verschillende types van de bacterie Leptospira, elk met hun eigen gastheer. Vooral
ratten zijn bekend als reservoir van lepto-
34 • Landbouw&Techniek 13 – 18 juli 2008
gaans geen duidelijke symptomen, maar
het kan resulteren in abortus of een verminderde melkgift.
Leptospirose kan melkerskoorts veroorzaken bij de mens, na contact met urine
van besmette dieren of na het drinken van
rauwe melk. Melkerskoorts gaat gepaard
met relatief milde, griepachtige symptomen zoals hoofdpijn, spierpijn, koorts en
braken, en wordt vaak niet gediagnosticeerd. Preventieve maatregelen zoals een
goede persoonlijke hygiëne, contact met
urine vermijden, wondjes goed afdekken
met een pleister en geen rauwe melk drinken, verkleinen het risico van besmetting
met Leptospira aanzienlijk.