Multinationals en de Derde Wereld

Organisaties als
instrumenten van
overheersing
Bram Van den Bulcke
Jordy Biesemans
Dominic Gabriëls
Ontleding van het begrip
overheersing, met nadruk op
het werk van Michel Foucault
Bram Van den Bulcke
Overheersing?
• Kramers: “heerschappij door
geweld of overmacht”
• Dominantie (Morgan)
• Klassenheerschappij (Marx)
• Heerschappij (Weber)
• Macht (Foucault)
MORGAN:
Organiseren als domineren
• Manier van organiseren:
– Verbonden met sociale dominantie
– Afspiegeling van manier van
overheersen
• Asymmetrische machtsverhoudingen
(meerderheid werkt voor belang van de
minderheid)
MARX:
Klassenheerschappij
• Klassenstrijd
• Klassenheerschappij (geeft richting aan
macht: top-down)
• Macht bezien als negatief:
– Dominantie
– Manipulatie
– Autoriteit
– Repressie
WEBER:
Heerschappij (Herrschaft)
•
•
Heerschappij door rationalisering!
Onderdeel van macht
•
Twee wegen tot heerschappij:
1. Via dwang, bedreiging of geweld
2. De autoriteit om te bevelen
•
Drie ideaaltypische heerschappijstructuren:
1. Traditioneel: meester > onderdanen
2. Charismatisch: leider > volgelingen
3. Wettelijk: superieure > wettelijke gelijken
FOUCAULT:
Macht:
Waarom macht bestuderen?
• Doel Foucault:
– niet: studie van macht op zich
– ‘subjectivering’
• Subjecten worden onderworpen (subiacere) aan machtsuitoefening
• De analyse van macht is het
gereedschap om de onderwerping te
bestuderen
• Het is geen theorie!
FOUCAULT:
Macht: wat is het?
• Complexe strategische relatie
• Nonegalitair (asymmetrisch)
• Zowel negatief als positief
• Mobiel (uitdeinend)
• Zonder vooraf bepaalde richting
FOUCAULT
Macht: hoe wordt het uitgeoefend?
• Direct productieve rol
• Werkt zowel op gedomineerde als
dominerende
(vb. burgerij en arbeiders)
• Intentioneel en non-subjectief
FOUCAULT
Hoe en waar macht bestuderen?
• Micro-praktijken bieden blik op macht
(analogie met spel schaak)
• Gesloten instellingen:
•
•
•
•
Kloosters
Leger
Manufacturen
Gevangenis…
FOUCAULT
Panopticon: inleiding
• Letterlijk ‘alziend oog’
• Duidelijk voorbeeld van hoe macht
functioneert
• Cfr. ‘Grote Broer’ uit ‘1984’ van Orwell
FOUCAULT:
Panopticon: architecturaal
• Ontwerp van
Bentham (utilitarist).
• Cirkelvormig gebouw
• Centrale toren:
– cirkelvormig
– geblindeerd!
• Cellen
– begrenzen de cirkel
– hebben buiten- en
binnenramen (licht)
FOUCAULT:
Panopticon: betekenis
• Permanente zichtbaarheid
• Macht is continue, disciplinerend en
anoniem
• Een geïntegreerde disciplinerende
technologie die de verspreiding van
macht efficiënt maakt
FOUCAULT:
Gevangenis (1)
• Vanaf 17e eeuw: gevangenis!
• Subjecten onderworpen aan macht
• Lichamen worden productief gemaakt
d.m.v. dressuur:
• Hiërarchische blik
• Normaliserende sanctie
• Onderzoek
FOUCAULT:
Gevangenis (2)
• Dressuurmiddelen verspreiden zich:
• Menswetenschappen als
machtstechnologieën
• Afwijkingen > uitsluiting of opsluiting;
marginale groepen als negatief zelfbeeld
• Panoptisme doordringt alles
FOUCAULT:
Enkele afbeeldingen
FOUCAULT:
Slot
• Uitgesproken relativisme, ironie vs oppert niet waarheid
te spreken (verschillende waarheden)
• Historisch incorrect vs historicus van het heden
• Waarde van Foucault ligt in wijze waarop hij
machtsuitoefening beziet
• Het is eerder een hele technologie van macht die
onderwerpt (‘subjectiveert’), dan specifieke organisaties
die dit bewerkstelligen.
Deskilling
Jordy Biesemans
Definitie
• Deskilling (Giddens, 1997) =
Proces waarbij vaardigheden, die vroeger
noodzakelijk waren voor een bepaalde functie,
vandaag verouderd en zelfs overbodig worden
door het gebruik van technologie
• Vaardigheid?
– Controle hebben over taak
– Kunnen reageren op veranderende
omstandigheden
–…
• “Downgrading”
Deskilling doorheen de tijd
• A. Smith (The Wealth of Nations – 1776):
Arbeidsverdeling leidt tot productiviteitsstijging
(vb. Nagelfabriek)
• Taylorisme:
– 1 taak wordt opgesplitst in meerdere,
eenvoudige taken
– Time studies
– Sterke supervisie
• Fordisme:
– Uitgangspunt van Taylorisme
– Productieband staat centraal
Deskilling doorheen de tijd
• Vanaf ’70: Opkomst begrip “Deskilling” in
sociologische context
→ Braverman’s theorie (zie verder)
• Nu: Allerlei voorbeelden:
– Voornamelijk in de uitvoerende taken:
Secretaresse
– Ook niet-uitvoerende taken:
Geneesheer
Gevolgen van Deskilling
• Organisaties hebben minder nood aan mensen met specifieke
vaardigheden (bepaalde functies verdwijnen of mensen met
beperkte vaardigheden zijn voldoende)
→ Daling loonkosten
• Jobs vallen uiteen in verschillende jobs (vb.
softwareprogrammeur)
→ 2 groepen:
- Minderheid van werknemers met veel vaardigheden
(denkwerk en supervisie)
- Meerheid van werknemers met beperkte vaardigheden
(uitvoerende taken)
→ Vervreemding
Deskilling als machtsinstrument
• Theorie van Braverman (1973):
– 2 groepen (veel ↔ beperkte vaardigheden)
– Kapitalistisch systeem:
Deskilling → controle en macht over werknemers
via allerlei managementsystemen en
productiesystemen (vb:Taylorisme)
Deskilling als machtsinstrument
•
Kritiek op theorie van Braverman
1. Managers zijn niet almachtig en werknemers
zijn niet passief (vb Vakbonden)
2. Geen rekening gehouden met de
kapitaalmarkt, de rol van de staat en
politieke maatregelen
3. Managers willen meer winst (en niet meer
macht)
4. Negeert het principe van Reskilling (skilltransfer)
5. Negeert het principe van Upskilling
Feminisering en Deskilling
• Studie IAO (1998):
Indien Deskilling optreedt, ondervinden
vrouwen meer nadelen dan mannen
Oorzaak: vrouwen nemen posities
in die meer onderhevig zijn aan
Deskilling (vb. sales assistant,
check-out assistant, secretaresse)
Conclusie
• O’Connel en Davidson (1994):
Geautomatiseerde systemen in
bedrijfskantoren om de centrale controle te
verhogen = Deskilling
• Jonssen (1998):
Upskilling i.p.v. Deskilling
• Mogelijke oorzaken van tegenstrijdige
resultaten:
– Andere definitie van “vaardigheid”
– Beperkt aantal sectoren
– Beperkt aantal functies
• Opsplitsing per soort functie is noodzakelijk!
Gevolgen van het beleid van
MNO's
Dominic Gabriëls
Inleiding : wat zijn
Multinationals ?
• Ondernemingen die in meer
dan één land actief zijn
• Term gebruikt na de tweede
wereldoorlog
• Ontstaan door de steeds
toenemende
internationalisering van het
industrieel kapitaal : de
globalisering
McDonald’s in Bejing, China
Multinationals en Nationale
Staten
• Hoofdvestigingen meestal
in het geïndustrialiseerde
Noorden
• Nationale buitenlandse
politiek en MNO’s
• Steeds scherper wordende
handelsconflicten en
gespannen internationale
verhoudingen
Multinationals en Internationale
Instellingen
• Lobbywerk en beïnvloeding
van de politieke
besluitvorming ten voordele
van de MNO’s
• VN, MNO’s en
ontwikkelingslanden
• Secretaris-Generaal Kofi
Annan sprak van een
‘ommekeer in de relaties
tussen de VN en het
bedrijfsleven’
Bill Gates & Kofi Annan
Multinationals en de Derde
Wereld
• Dekolonisatie : politieke
onafhankelijkheid geen
economische zelfstandigheid
• “Neo-kolonialisme” door
multinationals
• Privé-milities en lokale
economie in eigen handen
Multinationals, Werk en
Arbeidsrechten
• Arbeidersklasse onder druk,
en het dreigen met
delokalisatie naar
lageloonlanden
• De “zonas francas”
• De macht van de nationale
staten beperken, ten voordele
van de multinationals door
multilaterale akkoorden
Anti-Nike reclame
Multinationals en Mensenrechten
• Pepsi Cola in Chili
• Raytheon (wapenbedrijf),
Nike en het regime in
Indonesië
Multinationals en Onderwijs
• Het geprivatiseerd
onderwijsnet in Mexico
• Onderwijs gesponsord
door Coca Cola in
Seattle
Besluit : Multinationals,
Wapenhandel en Oorlog
• Multinationals, olie en
oorlog
• De grote
wapenfabrikanten