Rousseau 1712-1778
advertisement
College zorgethiek en rechtethiek De filosofen, wat heb je er aan? In de frontlinie tussen hulp en recht 1 van 49 Hulp en recht hebben dezelfde bron In de frontlinie tussen hulp en recht 2 van 49 Ethiek • • Ethiek is een systematische bezinning op de moraal. Je weegt argumenten op grond van waarden en normen die in het geding zijn. In de frontlinie tussen hulp en recht 3 van 49 Beroepsethiek • • Wat is binnen een beroep geoorloofd en wat niet? Voorbeelden? In de frontlinie tussen hulp en recht 4 van 49 Filosofen houden zich bezig met: • • • • • de geldigheid van waar en niet waar hoe we weten wat goed en niet goed is de vraag hoe we met elkaar moeten leven de vraag of God bestaat ja of nee reflectie op hun denken en dat van anderen In de frontlinie tussen hulp en recht 5 van 49 Mening filosofen Je kunt het met ze eens zijn of niet. Maar het denken en het argumenteren van filosofen heeft hoge kwaliteit. Als professional moet je moeilijke beslissingen nemen. Niemand zal je zeggen wat het goede antwoord is. Wel hoe je tot een goed antwoord kan komen en hoe je je daarvoor kunt verantwoorden. In de frontlinie tussen hulp en recht 6 van 49 Tegenstellingen • • • • • • • • gelijkheid universele waarden objectieve werkelijkheid rationeel aansprakelijkheid autonomie controle rechten en plichten In de frontlinie tussen hulp en recht • • • • • • • • verschil relatieve waarden contextgebonden werkelijkheid emotioneel betrokkenheid afhankelijkheid binding en altruïsme behoefte 7 van 49 Rechtenethiek: hoe richten we de staat in? • • • • • • Koppelen aan verlichting Opkomst natuurkunde Overwinning van het rationeel denken Nadruk op individueel geweten Vrijheid in plaats van absolute staatsmacht Economie en welvaart ontstaan In de frontlinie tussen hulp en recht 8 van 49 Jean Jacques Rousseau 1712-1778 • • • • • • Contrat social Ideaal van natuurtoestand Mensen zijn vrij en gelijk Geloof in democratie Volonte generale Liberaal beginsel In de frontlinie tussen hulp en recht 9 van 49 Charles Louis Montesquieu 1689-1755 Heeft staatsinrichtingen vergeleken • Klimaat en volksaard zijn belangrijk • Democraat, stevig staatsbestel • Trias politica, checks and balances • Bescherming tegen staatsmacht • Universele waarden • Bescherming sneuvelt soms in ‘algemeen belang’ • In de frontlinie tussen hulp en recht 10 van 49 Immanuel Kant 1724-1804 Wiskundige, natuurkundige, vakfilosoof • Godsdienstig • Mens heeft besef van goed en kwaad, maar hoe? • Niet door gevoel of verstand, universeel • In de frontlinie tussen hulp en recht 11 van 49 Immanuel Kant - vervolg Categorisch imperatief: Handel alsof je zou willen dat iedereen zo zou handelen. • Categorisch: altijd geldend • Imperatief: gebiedend. • Ieder mens is doel en nooit een middel • In de frontlinie tussen hulp en recht 12 van 49 Immanuel Kant - vervolg Vragen 1. Hoe zou Kant aankijken tegen een hongerige illegaal die het AZC is uitgezet en van ellende een brood steelt? 2. Hoe zou Kant aankijken tegen illegale werknemers? In de frontlinie tussen hulp en recht 13 van 49 John Rawls 1921-2002 A theory of justice: belangrijke maatschappelijke waarden • Hoe combineer je sociale rechtvaardigheid en vrijheid? • Hoe rechtvaardig je verschillen? • In de frontlinie tussen hulp en recht 14 van 49 Rawls - vervolg Geloof in vriendelijk oermens (Rousseau) • Mensen zouden afspraken maken, geven en nemen • Equal liberty principal • Verschillen zijn nuttig als: – Het goed is voor iedereen – Verschil voor iedereen mogelijk is • In de frontlinie tussen hulp en recht 15 van 49 Rawls - vervolg • Belangrijk als iemand bevoorrecht wordt is: – Is er een duidelijke procedure? – Kan je die controleren? – Is er kritiek op mogelijk? In de frontlinie tussen hulp en recht 16 van 49 Rawls - vervolg Vraag Wat zou Rawls vinden van het feit dat ziekenhuizen de salarissen van het directeuren niet aan de pers willen doorgeven om de privacy te beschermen? In de frontlinie tussen hulp en recht 17 van 49 Jürgen Habermas 1929 Franfurter Schule • Marxist zonder dogma’s • Universalist, universele waarden niet onderhandelbaar • Systeemwereld en leefwereld • In de frontlinie tussen hulp en recht 18 van 49 Habermas - vervolg Vragen 1. Hoe zou Habermas beslissen als het ging over Sjoerd, Dorus en het onderhouden van de tuintjes van de buren? (Zie casus Dorus.) 2. Zijn cliëntenraden volgens Habermas voorbeelden van machtsvrije communicatie? In de frontlinie tussen hulp en recht 19 van 49 Habermas - communicatie 1. Alle betrokkenen hebben gelijke kans om een discussie te beginnen en gelijke kans om argumenten naar voren te brengen en die van anderen te bekritiseren. In de frontlinie tussen hulp en recht 20 van 49 Habermas - communicatie 2. Tussen de betrokkenen moeten geen machtsverschillen bestaan die zouden kunnen verhinderen dat argumenten op tafel worden gebracht of van tafel worden geveegd. In de frontlinie tussen hulp en recht 21 van 49 Habermas - communicatie 3. Alle betrokkenen moeten ‘waarachtig’ zijn, daarmee wordt gesteld dat uitgesloten is dat ze elkaar manipuleren of andere belangen op het oog hebben (‘integriteit’). In de frontlinie tussen hulp en recht 22 van 49 Habermas: machtsvrije communicatie 1. Waarheid De objectieve feiten maar dan volgens de beleving van de partijen. 2. Juistheid Welke normen liggen ten grondslag aan de visie van de partijen? 3. Authenticiteit Heb je je eigen vooroordelen goed in beeld? Heb je geen bijbedoelingen? In de frontlinie tussen hulp en recht 23 van 49 Lawrence Kohlberg 1927-1987 Gedragswetenschapper • Na de Tweede Wereldoorlog vraag naar morele opvoeding • Universalist • In de frontlinie tussen hulp en recht 24 van 49 Stadia van Kohlberg Stadium 1: preconventioneel • • Type 1: kind is georiënteerd op straffen en gehoorzamen Type 2: kind wil gehoorzamen omdat hij dan lief gevonden wordt In de frontlinie tussen hulp en recht 25 van 49 Stadia van Kohlberg Stadium 2: conventioneel stadium: moreel vanuit aanpassing, sterk rolgeoriënteerd • • Type 3: kind ziet in dat het belangrijk is om goede relaties met anderen te onderhouden, goedkeuring van anderen Type 4: oriëntatie op wat autoriteiten ergens van vinden In de frontlinie tussen hulp en recht 26 van 49 Stadia van Kohlberg Stadium 3: de moraal van (abstracte) morele principes • • Type 5: acceptatie van contract en door democratie gebaseerde wetten Type 6: individueel geweten is gevormd door wetten en afspraken en handelt van daaruit In de frontlinie tussen hulp en recht 27 van 49 Stadia van Kohlberg Vraag Moet een onderwijzer ook aangeven dat er een illegaal kind in de klas zit? In de frontlinie tussen hulp en recht 28 van 49 Rechtenethiek gelijkheid • universele waarden • objectieve werkelijkheid • rationeel • aansprakelijkheid • autonomie • controle • rechten en plichten • In de frontlinie tussen hulp en recht 29 van 49 Schaduwkanten recht • • • • • • verzakelijking solidariteit juridisering hulpverlening vaak geprotocolleerd onderschatting context recht is machtsgevoelig conflictmodel In de frontlinie tussen hulp en recht 30 van 49 Zorgethiek Hoe borg je verbondenheid van mensen in samenleving? • • • Uitgaan van wat mensen bindt Ook vrijheid en gelijkheid, maar broederschap krijgt belangrijke rol Zorgethiek en rechtenethiek sluiten elkaar niet per definitie uit In de frontlinie tussen hulp en recht 31 van 49 Francis Hutcheson 1694-1746 • • • • • Emoties hebben een plek, verwoord als ‘deugden’ Sympathie en benovalence primair voor eigen omgeving Mens heeft aanleg voor breder altruïsme Positief mensbeeld Slechte in mens komt los als hij gebrek leidt In de frontlinie tussen hulp en recht 32 van 49 Hutcheson - vervolg • • • • Geloof in morele vooruitgang, mits verantwoordelijkheid, dus: democratie de meest ideale vorm Staat moet zo zijn ingericht dat meeste mensen zich daar lekker bij voelen Relativist Komt op voor welzijn en kwaliteit van leven In de frontlinie tussen hulp en recht 33 van 49 Hutcheson - vervolg Vraag Mag je een pedofiel verbieden in een wijk met kinderen te gaan wonen? Is tegen recht op privacy, wat een diep recht is. Maar als de meeste mensen zich daarbij veilig voelen wordt het geaccepteerd. In de frontlinie tussen hulp en recht 34 van 49 David Hume 1711-1776 Veel gereisd, invloed Rousseau en Kant • Moest jurist worden, werd filosoof • Interesse voor het alledaagse • Tegen pure ratio • Postief mensbeeld, maar goedheid alleen voor eigen kring • In de frontlinie tussen hulp en recht 35 van 49 Hume - vervolg • • Staat moet voorzien in noden van mensen die niet in een naaste kring passen Rechtstelsel moet positieve in en tussen mensen ondersteunen In de frontlinie tussen hulp en recht 36 van 49 Adam Smith 1723-1790 Filosoof en econoom • Theory of moral sentiments • Vriend van Hume • Mensen zijn zowel calculerend als betrouwbaar • Ze sluiten wel contracten • Daar moet overheid zich niet te veel mee bemoeien. • Gedachte van vrije markt • In de frontlinie tussen hulp en recht 37 van 49 Richard Rorty 1931 • • • • • Anti-filosoof Aan gewone mensen gaat het voorbij Als samenleving te ingewikkeld wordt, worden mensen egoïstisch Wat goed is kun je alleen bekijken in de context Geloof in ervaringskennis, opnieuw waarderen In de frontlinie tussen hulp en recht 38 van 49 Rorty - vervolg • • • Sociale democratie met individuele autonomie verenigen Objectiviteit bestaat alleen binnen gemeenschappen, die verschillen, dus objectiviteit als zodanig bestaat niet Relativist In de frontlinie tussen hulp en recht 39 van 49 Rorty - vervolg Vraag Waarom is Rorty voor cliëntenraden in ziekenhuizen? En waarom zou een rechtsethicus daar ook voor zijn? In de frontlinie tussen hulp en recht 40 van 49 Joan Tronto • • Politicoloog Citaat: ‘Zorg is die typische menselijke activiteit die we doen om onze wereld te handhaven, voort te laten duren en te herstellen, zodat we er zo goed mogelijk in kunnen leven’ In de frontlinie tussen hulp en recht 41 van 49 Tronto - vervolg Motivatie van hulpbieder is belangrijk • Omgaan met kwetsbaarheid, afhankelijkheid en interdependentie • In dat stadium komen we allemaal • Goede zorg is aandachtig, verantwoordelijk, competent en responsief • Strijdster om zorgethiek weer een plek te geven • In de frontlinie tussen hulp en recht 42 van 49 Carol Gilligan 1936 Tegenhanger Kohlberg • Contextgericht denken is niet van lager niveau • Aandacht voor positie vrouw in psychologie • Kwalitatief onderzoek naar positie vrouw • Mannelijke waarden worden ‘hoger’ gewaardeerd dan vrouwelijke waarden • In de frontlinie tussen hulp en recht 43 van 49 Zorgethiek verschil • relatieve waarden • contextgebonden werkelijkheid • emotioneel • betrokkenheid • afhankelijkheid • binding, altruïsme • behoefte • In de frontlinie tussen hulp en recht 44 van 49 Schaduwkanten zorgethiek • • • • • • behoefte is grenzeloos zorg maakt afhankelijk verstikkende goede bedoelingen onduidelijkheid en willekeur verhullende macht Sjakie-syndroom In de frontlinie tussen hulp en recht 45 van 49 Tegenstellingen Rechtenethiek: • • • • • • • • gelijkheid universele waarden objectieve werkelijkheid rationeel aansprakelijkheid autonomie controle rechten en plichten In de frontlinie tussen hulp en recht Zorgethiek: • • • • • • • • verschil relatieve waarden contextgebonden werkelijkheid emotioneel betrokkenheid afhankelijkheid binding en altruïsme behoefte 46 van 49 Rechtethiek dominant? • • • • Rechtethiek belangrijk voor economische en staatsrechtelijke ontwikkelingen Door industrialisatie scheiding in publieke en private sfeer Zorg en emoties tot private sfeer (vrouwen) Vanaf jaren ’60 herwaardering In de frontlinie tussen hulp en recht 47 van 49 Rechtethiek dominant? - vervolg Aandacht gender bias • Tegenwoordig meer gelijkheid mannelijke en vrouwelijke waarden, ook in organisaties • In de frontlinie tussen hulp en recht 48 van 49 Synergie tussen hulp en recht Zorgethiek Rechtenethiek Raakvlakbegrip • betrokkenheid • aansprakelijkheid • • contextgericht empathie emotioneel behoefte/wens • einzelfallgerechtigkeit procedure rationeel rechten/omdatoplossing • • • • • • • In de frontlinie tussen hulp en recht • • • verantwoordelijkheid maatwerk zorgvuldigheid communicatie opdat-oplossing 49 van 49
