Stralingsschade bij een diagnostisch onderzoek

Stralingsschade bij een
diagnostisch onderzoek
van een zwangere
Groep 5
Enkele begrippen
•
•
•
Gy = gray, internationale benaming voor
de geabsorbeerde stralingsdosis
rad = radiation absorbed dose, idem,
Amerikaans benaming
100 rad = 1 Gy
stochast = statistische variabele dat
afhangt van het toeval (vb:
dobbelsteenwrop)
Mogelijke effecten van straling op
foetus
• Intrauteriene dood
• Malformatie
• Verstoring vd groei en ontwikkeling
• Mutagene en carcinogene effecten
• Niks
Dit hangt af van de stralingsdosis en van de
zwangerschapsleeftijd.
deterministisch en stochastich
• deterministische effecten: ernst vd pathologie
is afhankelijk van de stralingsdosis.
vb: microcefalie gebeurt wanneer een groot
aantal cellen van het CZS tijdens hun
ontwikkelingsstadia wordt aangetast.
• stochastische effecten: kans op de pathologie
is afhankelijk van de stralingsdosis.
vb: de kans op thyroid kanker na de
Tsjernobilramp
Effecten op het embryo en de
foetus
• dag 0-9, pre-implantatie: embryo meest gevoelig aan straling: ofwel
overleeft het zonder schade (wegens grote recuperatie vd
pluripotente cellen), ofwel sterft embryo af. Vermoedelijke grens =
10 rads
• week 3-10, organegenesis: studies beperken zich vooral tot de
Hiroshima en Tsjernobil. Vooral groeiretardatie en congenitale
malformaties, in het bijzonder het CZS. Vermoedelijke grens = 12
rad op 8-15 weken en 21 rad op 16 tot 25 weken.
• De meest frequente aandoening is microcefalie en groeiretardatie.
• De meeste studies tonen geen schade aan onder de 5 rads. Daarbij
is de blootstelling bij mensen gefractioneerd over de tijd: dit is
minder schadelijk dan acute blootstelling.
Genetische effecten
• Moeilijk aan te tonen, aangezien:
– spontane mutatierate = 10%
– recessieve mutaties komen pas na verschillende
generaties tot uiting
– autosomaal dominante mutaties zijn zeldzaam
• Studies zijn gebaseerd op planten, dieren en
Hiroshima: geen verhoogd risico aangetoond
in eender welke populatie bij eender welke
straling
Carcinogenese
• Lage doses (1 tot 2 rad) kunnen kanker
veroorzaken op latere kinderleeftijd: vooral
leukemie (rr stijging 1,5 tot 2). Hoewel:
– familieleden hadden ook een verhoogd risico
– Hiroshima en Nagasaki gaf geen significante
verhoging
• Men vermoedt dat het risico op leukemie
niet hoger wordt dan 1/1000 kinderen per
rad blootstelling
Stralingsschade aan
conceptus
(mSV)
Geen
Kind
misvorming
Kind zonder
ontwikkelt
en geen
misvorming
geen kanker ontwikkeling
van kanker
0
96,000
99,930
95,930
0,5
95,999
99,926
95,928
1
95,998
99,921
95,922
2,5
95,995
99,908
95,910
5
95,990
99,890
95,880
10
95,980
99,840
95,830
Diagnostische beeldvorming
RX enkel, fluoroscopie, angiografie
• RX enkel
– PA blootstelling is lager dan AP (2-4 mrad)
– snelle film of digitale RX vermindert
blootstelling
– loden bescherming dragen bij niet abdominale
onderzoeken
• Fluoroscopie en angiografie
– duur, aantal films, straling sterkte en
stralingplaats zo laag mogelijk houden
Diagnostische beeldvorming
IVP
• eerst renale en pelvische echo
– geeft idee over hydronefrose en uretronefrose
– pelvische echo kan zelden een steen
aantonen in VUJ, hiervoor vaginale echo
• indien toch IVP nodig:
– 5 min na toediening contrast neemt men een
opname: geeft relatief genoeg info
– geeft 50 mrad aan de foetus, wat de
maximale aanbevolen blootstelling is per
maand
Diagnostische beeldvorming
CT
• dosis is afhankelijk van aantal, plaats en
dikte van de opnames
• er wordt aangeraden: multislice CT
=> geeft een lichte qualiteitsreductie, maar
een grote stralingsreductie
Diagnostische beeldvorming
Contrast materiaal bij zwangerschap en lactatie
• Jodium contrast passeert de placenta, en kan
voorbijgaande effecten geven op de schildklier,
nochtans zijn er geen klinische sequellen
geraporteerd
• Gadolinium, gebruikt bij NMR, passeert ook de
placenta. Wegens gebrek aan ervaring, wordt dit
momenteel niet gebruikt bij zwangerschap
• Borstvoeding: 24 na IV toediening mag men
geen voeding geven. Wel blijft men de melk
afkolven, maar deze wordt niet gebruikt.
Diagnostische beeldvorming
Nucleaire geneeskunde
• Vanaf de 12de week wordt radioactief jood goed
geabsorbeerd door de foetus. Wegens gebrek aan
ervaring wordt er geen radioactief jood gebruikt tijdens
de zwangerschap. (schildklierkanker)
• De fetale absorptie bij een V/Q scan is lager dan 0,5 rad.
Dit is een dosis dat niet is geassocieerd met foetale
schade.
• Sommige radionucleiden verschijnen ook in de melk. De
tijd dat men de borstvoeding moet onderbreken is
afhankelijk van de halfwaardetijd van de stof. Men moet
echter wel blijven afkolven.
Diagnostische beeldvorming
Kernspintomografie
• Wordt afgeraden in het eerste trimester
wegens (nog) weinig ervaring met KST.
• 2de keus, indien echo inconclusief
Aanbevelingen
• Straling van minder dan 5 rad geeft geen
verhoogde kans op abortus, groeiretardatie of
perinatale sterfte. Mogelijks een kleine
verhoging van kanker op kinderleeftijd (1/2000
vs 1/3000).
• Alternatieve beeldvorming (echo, KST) heeft de
voorkeur. Men moet geen medische belangrijke
beeldvorming weigeren uit vrees voor de
geioniseerde straling.
Aanbevelingen II
• Bij echo en NMR zijn geen foetale
neveneffecten gekend, hoewel de KST
afgeraden wordt in de 1e trimester
• Stralingsrisico moet met de patient
bediscusieerd worden, in vergelijking met
de normale risico’s op miskraam (20%),
genetische defecten (4%), genetische
ziektes (10%) en groeiretardatie (10%)
Aanbevelingen III
• Nationale aanbevelingen (USA):
– Maximaal 0,5 rad gedurende geheel de
zwangerschap
– Maximaal 0.05 rad/maand