Strategie en commercieel beleid eerste stap - Kunnig

Maatwerkdecreet in uitvoering
Sectoranalyse Zorg
September 2014
© 2014 Deloitte Belgium
Doel van de sectoranalyse
•
Het doel van deze sectoranalyse is om een generiek overzicht geven van
de zorgsector, incl. evolutie van de sector, algemene trends,
groeipotentieel, waardeketen, belangrijke spelers
•
Concreet zal er binnen deze sectoranalyse worden gefocust op de
wisselwerking tussen de Sociale Economie en de zorgsector. Een
antwoord op de volgende vragen zal geformuleerd worden:
- Waar in de waardeketen zit er potentieel voor maatwerkbedrijven?
- Hoe kunnen potentiële activiteiten georganiseerd worden?
- Welke spelers kunnen partners zijn?
- Welke bedrijven zijn actief in de sector (concrete aanknopingspunten)?
- Bestaan er voorbeelden van samenwerkingen tussen sociale economie en
deze sector?
© 2014 Deloitte Belgium
2
Inhoudsopgave
Sectoroverzicht
4
Impact van de 6de Staatshervorming op de zorgsector
4
De zorgsector is een stijgende uitgavenpost voor de overheid
5
Vergrijzing…leidt tot een groeiende behoefte
7
Een stijgende vraag naar woongelegenheden
9
Kenmerken van de ROB en RVT
10
De 4 uitdagingen van RVT en ROB
11
Verschillende types van RVT & ROB
12
Verschil in prijzen en beleid
14
Rendabiliteit van de sector onder druk
16
Potentieel voor sociale economie in zorgsector
17
Opbrengstpotentieel vs. Kosten/ barrières
17
Overzicht mogelijkheden voor sociale economie in een RVT/ROB – Waardeketen
18
Enkele mogelijkheden doorgelicht
19
Voorbeeld van succesvolle toetreding in deze sector
22
Nieuwe opportuniteit: logistieke ondersteuning
23
© 2014 Deloitte Belgium
Sectoroverzicht
Impact van de 6de Staatshervorming op de
zorgsector
Verschuiving van bevoegdheden
Binnen het thema Zorg en Gezondheid worden er in de zesde staatshervorming
een aantal bevoegdheden overgedragen van de federale overheid naar de
Vlaamse overheid.
• Ondersteuning van gezondheidszorgberoepen in de eerste lijn en organisatie van de
eerstelijnsgezondheidszorg;
• Preventie- en sensibiliseringsacties;
• Erkenning van gezondheidszorgberoepen;
• Ziekenhuisbeleid;
• Financiering van ouderenzorg en geestelijke gezondheidszorg;
• Revalidatieovereenkomsten.
© 2014 Deloitte Belgium
4
Sectoroverzicht
De zorgsector is een stijgende uitgavenpost voor
de overheid (1/2)
40000
Nationale gezondheidsuitgaven (Incl. zorg)
Uitgaven in miljoen €
35000
30000
25000
20000
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Jaartal
© 2014 Deloitte Belgium
Bron: Assuralia, Weekblad nr 26, 13 september 2012
5
Sectoroverzicht
De zorgsector is een stijgende uitgavenpost voor
de overheid (2/2)
Overzicht ledenaantal RIZIV
Kosten per leeftijdscategorie
8%
23%
23%
37%
55%
54%
0-19
20-59
Gemiddelde kost gezondheidszorg per begunstigde
60+
Een groot deel van de begroting van de
gezondheidszorg wordt besteed aan ouderen.
0-19
20-59
60+
De cijfers van de consumptie van gezondheidszorg
tonen aan dat ouderen daarin een groot aandeel
hebben.
Personen
ouder
dan
60
jaar
vertegenwoordigen 23 % van de bevolking, maar
zijn verantwoordelijk voor 55 % van de uitgaven van
het RIZIV.
De zorg is m.a.w. een sector waar besparing zich
in de toekomst zullen opdringen, zowel voor
overheids- als privéorganisaties.
© 2014 Deloitte Belgium
Bron: RIZIV, Jaarverslag 2006
6
Sectoroverzicht
Vergrijzing…
© 2014 Deloitte Belgium
Bron: Sectorstudie rusthuizen, FOD economie ADSEI, 2012
7
Sectoroverzicht
… leidt tot een groeiende behoefte
Overzicht behoefte & aanbod van woongelegenheden in 2013
Provincie
Behoefte
Aanbod
Antwerpen
22.453
19.753
Limburg
9.431
6.857
Oost-Vlaanderen
18.792
17.560
Vlaams-Brabant
13.741
11.018
West-Vlaanderen
17.039
14.714
Totaal Vlaams
Gewest
81.456
69.902
Invullingsgraad behoeften in Vlaanderen
87,79%
86,35%
93,44%
72,71%
80,18%
Bron: Agentschap Zorg-en-Gezondheid, programmacijfers: aanbod en behoefte woonzorgcentra
Door de vergrijzing zijn er tegen 2025 minstens 149.000 bedden nodig. Dat komt neer op 1.600 nieuwe
plaatsen per jaar. Dat is veel meer dan het aantal bedden dat er momenteel bijkomt: tussen 2000 en 2011
werden er elk jaar gemiddeld 790 plaatsen gecreëerd.
Deze 1600 plaatsen is een minimum dat alleen haalbaar is als het aanbod van de thuiszorg met de helft
toeneemt.
Vooral in Limburg is de nood hoog. In die provincie is momenteel nog geen 10 procent van alle senioren
ouder dan 85. De vergrijzing zal daar dus het ergst toeslaan terwijl de invulling van behoefte aan
woongelegenheden het laagste is in Vlaanderen.
Bron: Federaal Kenniscentrum voor Gezondheidszorg
© 2014 Deloitte Belgium
8
Sectoroverzicht
Een stijgende vraag naar woongelegenheden
• Vooral het aantal 80 plussers neemt toe.
• De gemiddelde rusthuisbewoner is 84 à 85 jaar oud en verblijft ongeveer een tweetal jaar
in een rusthuis.
• De levensverwachting stijgt, maar de ouderen blijven ook langer gezond, waardoor de
gemiddelde verblijfsduur in een rusthuis waarschijnlijk niet zal toenemen.
• In 2013 was er in Vlaanderen een tekort van meer dan 11.000 woongelegenheden. Dit
betekent een invullingsgraad van 86% t.o.v. de behoefte.
• Er is een groot verschil tussen de 5 Vlaamse provincies inzake invullingsgraad.
• Om de situatie stabiel te houden en aan de vraag te blijven voldoen zal het aantal RVT’s
en ROB de komende jaren sterk toenemen.
• Het aantal jobs in de zorgsector zal eveneens sterk toenemen.
© 2014 Deloitte Belgium
9
Sectoroverzicht
Kenmerken van de ROB en RVT
ROB en RVT* zijn het 4de
niveau van zorgverlening
na zelfzorg, mantelzorg
en extramurale** zorg.
Ouderen kunnen vanaf de
leeftijd van 60 jaar in een
rusthuis worden
opgenomen.
Op 1 januari 2008 bedroeg het
gemiddelde pensioen per
gerechtigde in België
887,55euro
© 2014 Deloitte Belgium
De gemiddelde
rusthuisbewoner is 84 à 85
jaar oud en verblijft
ongeveer een tweetal jaar
in een rusthuis
De gemiddelde dagprijs
in een RVT of RoB ligt
tussen de 30 en 40€.
*Rustoorden voor Bejaarden en Rust- en Verzorgingstehuizen
**De extramurale zorg is professionele zorgverlening maar dan bij de oudere thuis. 10
Sectoroverzicht
De 4 uitdagingen van RVT en ROB
Focus voor de sociale economie
Verbetering van het comfort en
levenskwaliteit van de bewoner
Bewoners en familieleden stellen steeds
meer eisen aan de verleende zorg. Dit
nieuwe gedrag verplicht zorginstellingen
rekening te houden met deze nieuwe
verwachtingen.
Aantrekkelijkheid
De keuze voor een bepaalde
instelling wordt hoe langer hoe
meer gebaseerd op verleende zorg
en kwaliteit van die zorg. Het is voor
elke instelling van essentieel belang
dat bewoners hun instelling naar
wens kunnen kiezen en dat deze
dus
een
goede
naam
en
professioneel imago hoog houden.
Verbetering en beveiliging
van de zorg
Efficiëntie (kostenvoordeel)
In een economische context met steeds
meer financiële beperkingen moet
innovatie en nieuwe
bijdragen tot
efficiëntie en kostenoptimalisatie.
© 2014 Deloitte Belgium
De verbetering en de beveiliging van
de medische zorg blijven een
belangrijke
driver
voor
zorginstellingen.
11
Sectoroverzicht
Verschillende types van RVT & ROB (1/2)
© 2014 Deloitte Belgium
Bron: Sectorstudie rusthuizen, FOD economie ADSEI, 2012
12
Sectoroverzicht
Verschillende types van RVT & ROB (2/2)
• 45,3% van de instellingen zijn privé, deze zijn echter maar goed voor 33,8% van de totale
woonaangelegenheid.
• Privé instellingen zijn dus talrijker maar kleiner in omvang.
• Procentueel is het aantal privé-instellingen de afgelopen 10 jaar afgenomen ten voordele van
het aantal VZW instellingen.
• In Vlaanderen vindt men vooral vzw’s actief in de zorg terwijl dit in de Waalse provincies en
Brussel vooral privé-instellingen zijn.
• Recente concentratiebeweging:
o Familiale rusthuizen gaan over in handen van commerciële groepen vb. beursgenoteerde
investeringsmaatschappijen: Senior Living Group, Armonea, Senior Assist, Calidus, etc.
o Tendens naar het centraliseren van ondersteunende diensten en het optimaliseren &
gezamenlijk beheren van de administratie.
© 2014 Deloitte Belgium
Bron: Sectorstudie rusthuizen, FOD economie ADSEI, 2012
13
Sectoroverzicht
Verschil in prijzen en beleid (1/2)
Prijsverloop regio Vlaanderen 2001-2009
© 2014 Deloitte Belgium
Dagprijzen per type instelling en per regio
Bron: Sectorstudie rusthuizen, FOD economie ADSEI, 2012
14
Sectoroverzicht
Verschil in prijzen en beleid (2/2)
• Sterke toename in dagprijzen de afgelopen jaren.
• Gemiddelde dagprijzen verschillen van regio tot regio & van beheerder van de instantie.
• We kunnen opmaken dat VZW RVTs duurder zijn dan privé RVTs. OCMW’s liggen normaal
op het niveau van VZW’s maar hebben financiële tussenkomst van gemeentelijke
OCMW’s. Verklaring:
o Geen beparingspolitiek op personeel en omkadering in VZW en OCMW omgeving wat
duidelijk wel aan de gang is bij privé RVT’s (voornamelijk gestuurd door binnen en
buitenlandse groepen, tendens naar centralisatie van ondersteunende diensten).
o Privé instellingen hebben geen recht op een animatie-premie.
o Hogere werkdruk in privé instellingen: Als je de OCMW-rusthuizen als norm neemt
(index 100), dan hebben vzw’s een personeelsomkadering van 92,5 en de privésector
maar 71,3. Anders gesteld: in een privérusthuis moeten zeven mensen dus het werk
doen van tien mensen in een OCMW-rusthuis.”
o
Uitbesteding van niet kerntaken door privé RVTs: onderhoud, keuken, animatie.
Hierin ligt op korte termijn een opportuniteit voor de sociale economie. (Cfr. Infra)
© 2014 Deloitte Belgium
Bron: Sectorstudie rusthuizen, FOD economie ADSEI, 2012
15
Sectoroverzicht
Rendabiliteit van de sector onder druk
• De inning van dagprijzen is maar goed voor de
helft van de inkomsten van de RVTs/ROBs.
• Vooral in VZW’s en OCMW’s is de RIZIV bijdrage
goed voor meer dan de helft van de inkomsten.
• Met 41,46 euro is het gemiddelde Riziv-dagforfait
in Vlaanderen hoger dan in Wallonië en Brussel
waar dit respectievelijk 33,88 en 32,27 euro
bedraagt.
• De Riziv uitgaven zijn in de recente jaren serieus
afgenomen en deze trend zal in de toekomst
aangehouden blijven.
o In de periode 2005-2009 was er nog een
stijging van 4,5 %,in de periode 2009-2012
bedroeg die stijging nog slechts1,6%.
*De bevoegdheden rond de RIZIV-bijdragen die vanaf 1 juli 2014 overgedragen zijn aan de deelstaten (gemeenschappen, gewesten of
gemeenschapscommissies), ten gevolge van de 6e staatshervorming. De bestaande regelgeving blijft van kracht tot een deelstaat over wijzigingen of nieuwe
regels beslist.
Tijdens een overgangsperiode beheert het RIZIV nog de dossiers over die overgedragen bevoegdheden, maar het handelt in naam van en voor rekening van
de deelstaten.
© 2014 Deloitte Belgium
Bron: Sectorstudie rusthuizen, FOD economie ADSEI, 2012
16
Potentieel voor sociale economie in zorgsector
Opbrengstpotentieel vs. Kosten/ barrières
Opbrengstpotentieel
Inschatting kosten / barrières
• Vergrijzing van de maatschappij, het aantal opvangplaatsen
zal moeten toenemen;
• Bestaande RVT’s hebben een rigide personeelstructuur en
het is moeilijk om hier radicale wijzigingen in aan te brengen.
• Stijging van het aantal RVT’s en ROB’s in vlaanderen;
• RVT’s zijn vaak op zoek naar personeel dat zowel
ondersteunende als verzorgende taken voor zich kan nemen.
• Druk op prijzen door beperking in overheidsuitgaven wat
kan leiden tot besparing en outsourcing;
• Vooral bij privé-instellingen ligt de werkdruk zeer hoog.
Tendens om niet kernactiviteiten uit te besteden aan andere
partijen.
• Beperkte aanwezigheid in de sector door andere BW’s en
SW’s dus nog veel marktpotentieel.
• Grote opportuniteit is bij RVT’s, WZC’s, etc. die nog moeten
gebouwd worden omdat daar personeel nog niet is bepaald.
© 2014 Deloitte Belgium
• Vrij beperkte taken, dus wenselijk om in meer dan 1
organisatie te kunnen werken.
• Moeilijke arbeidsomstandigheden in privé RVTs.
• Hoge werkdruk
• Vraag naar hoge flexibiliteit
• JIT & last minute planning van personeelsleden met
oog op minimale bezetting
17
Potentieel voor sociale economie in zorgsector
Overzicht mogelijkheden voor sociale economie in
een RVT/ROB - Waardeketen
Opportuniteiten voor sociale
economie
© 2014 Deloitte Belgium
Bewoners
Dagelijkse
zorg/hulp voor
bewoners
Animatie
Faciliteiten
Waardeketen van een
RVT of ROB
Medische
begeleiding
Schoonmaak
Onderhoud
van faciliteiten
Groenonderhoud
Management
Geen opportuniteiten
geïdentificeerd
Dagelijkse
leiding van de
organisatie
Logistiek
beheer
Administratie
18
Potentieel voor sociale economie in zorgsector
Catering: Bereiden van kant-en-klare maaltijden
Aanbod
• Opnemen van bestellingen bij bewoners van RVT, ROB, maar ook serviceflats of alleen wonende ouderen (enkele dagen op
voorhand)
• Bereiden van kant-en-klare maaktijden en levering aan deur. Ook 4-uurtjes kunnen geleverd worden.
• Ophalen van de gebruikte pakketten en reiniging.
Klanten
• Voornamelijk privé rust- en
verzorgingstehuizen en
woonzorgcentra.
• Bewoners van serviceflats
• Particulieren (Ouderen die nog
thuis wonen)
Kanalen
• De activiteiten zullen
grotendeels in de
werkplaats moeten
plaatsvinden gezien de
nood aan keuken.
• Samenwerking met
OCMW’s
Marktpotentieel
• De vergrijzing van de maatschappij zorgt voor een grotere
nood aan RVT en ROB. Het klantenpotentieel zal m.a.w.
toenemen.
• Gezien de tendens naar outsourcing van niet-kerntaken als
gevolg van de groeiende druk op de kosten en stijgende
werkdruk is hier zeker potentieel voor de sociale economie
© 2014 Deloitte Belgium
Concurrentie
•
•
•
•
Supermarkten
Grootkeukens
Besteldiensten
Over het algemeenWeinig concurrentie op de
Belgische markt (wel in Nederland).
• Weinig andere SW/BW in de sector.
Inschatting kosten /
Barrières
• Kwaliteits- en gezondheidsnormen moeten in
acht gehouden worden.
• Taken moeten uitgevoerd worden op twee
verschillende locaties. Transportfactor bij
leveringen aan deur mag niet onderschat
worden.
• Complexe taken en organisatie.
• Installaties voor het bereiden van de maaltijden
kunnen een financiële drempel betekenen.
19
Potentieel voor sociale economie in zorgsector
Animatie en begeleiding van bewoners
Aanbod
• Dagelijkse niet-medische begeleiding van de bewoners. Dit kan door het opnemen van de rol van leefmoeder of
leefvader. Dit houdt in:
o Instaan voor een kwaliteitsvolle begeleiding van de bewoners in de leefgroep:
 Sociale zorg voor de bewoners
 Instaan voor nuttige tijdsbesteding voor de bewoners onder begeleiding van het personeel
 Stimuleren van bewoners bij de maaltijden
 Begeleiden en verzorgen van bewoners bij een sanitaire stop
o Instaan voor de maaltijdbegeleiding van de bewoners in de leefgroep:
 Instaan voor de nodige bestellingen voor de leefruimte
 voorbereiding van de maaltijden
 stimuleren van zelfzorg
 indien nodig, helpen klaarmaken, smeren en beleggen van boterhammen voor alle bewoners
 klaarmaken van koffie voor alle bewoners
 opscheppen van de maaltijden
 afdienen van de maaltijden, nazorg van de tafels en eetruimte en correcte afvalverwijdering
o Instaan voor het gewone onderhoud van de keuken en de leefruimte:
 aanvullen van voorraad
 vullen en ledigen van de vaatwasser
 reiniging van keuken en leefruimte volgens het schoonmaakprogramma
Marktpotentieel
• Vooral bij privé-instellingen ligt de werkdruk zeer hoog.
Hierdoor is er een tendens om niet-kernactiviteiten uit te
besteden aan andere partijen.
• Over het algemeen zijn deze taken zeer laagdrempelig.
• Privé RVT en ROB krijgen hiervoor geen subsidie en zullen
dus gemakkelijker beroep doen op SW en BW.
Inschatting kosten / Barrières
• Rust- en verzorgingstehuizen zijn vaak op zoek naar
personeel naast begeleidende taken ook (minimale)
verzorgende taken op zich kan nemen om zo ook hier
de kosten te drukken.
• De werkdruk kan door de hoeveelheid aan taken zeer
aanzienlijk zijn.
Bron: Woonzorgcentrum De Oever, functiebeschrijvingen
© 2014 Deloitte Belgium
20
Potentieel voor sociale economie in zorgsector
Aanbieden van een flexibel en breed takenpakket
door enclavewerking
Aanbod
Een sterkte van de sociale of beschutte werkplaatsen ligt in het feit dat zij een heel groot deel van de ondersteunende taken kunnen
combineren (in tegenstelling tot het focussen op één specifieke taak) en daardoor een goedkope en nuttige aanvulling kunnen zijn op
het personeelsbestand van een RVT of ROB. Een mogelijk combinatie is:
• Structurele dienstverlening in het RVT of ROB:
o Algemene schoonmaakactiviteiten, kuisen van serviceflats, bedden opmaken, afruimen van tafels na de maaltijd,…
o Groenonderhoud
• Hulp verlenen bij niet-medische activiteiten:
o Voorbereiding & verpakking van maaltijden
o Assistentie aan bewoners bij activiteiten zoals aankleden, toiletbezoeken
o Assistentie voor zelfstandige serviceflatbewoners zoals boodschappen doen, kleine herstellingen,…
• Animatie: voorzien van activiteiten en sociaal contact voor de bewoners: enkel voor privé RVTs die hiervoor geen subsidie krijgen
vb. samen de krant lezen, gezelschapsspelen, verjaardagfeesten, etc.
• Begeleiden van bewoners bij verplaatsingen binnen de instelling of wandelingen buiten.
Klanten
• Momenteel voornamelijk privé RVTs maar op
termijn meer en meer en meer OCMW en VZW
RVTs/ROBs
• Serviceflats
• Particulieren: Rechtstreeks aanbod naar oudere
personen, samenwerking met OCMW / andere
gemeente instanties voor thuiszorg.
© 2014 Deloitte Belgium
Partners
• Samenwerking met lokale
instanties (OCMW, etc.)
Concurrentie
• Beperkte concurrentie in de
sector (BW, SW)
21
Potentieel voor sociale economie in zorgsector
Voorbeeld van succesvolle toetreding in deze sector
Dienstverlening is ontstaan vanuit een innovatieproject ondersteund door het Limburgfonds, om
doelgroepwerknemers van een sociale werkplaats met hun eigen begeleider in te schakelen in
woonzorgcentra. (enclavewerking)
- Labor Ter Engelen vzw
- In onderaanneming voor 2 rusthuizen: St.-Jozef in Munsterbilzen en H. Catharina in
Zonhoven.
- de medewerkers van Labor Ter Engelen vzw en hun begeleidsters zorgen voor extra
mankracht binnen het rusthuis
- Het takenpakket richt zich op de comfortondersteuning van de bewoners (huisvader-,
huismoederconcept).
- Met deze samenwerking worden enerzijds de taken van het rusthuispersoneel verlicht en
anderzijds krijgen de rusthuisbewoners meer persoonlijke aandacht.
- VZW de ploeg
- invullen van de huismoeder(vader)-rol op rusthuisafdelingen, logistieke ondersteuning
allerhande in samenwerking met het WZC Meiland van OCMW Sint-Truiden.
© 2014 Deloitte Belgium
22
Potentieel voor sociale economie in zorgsector
Nieuwe opportuniteit: logistieke ondersteuning
Opportuniteit
• De logistiek van Vlaamse ziekenhuizen en bij uitbreiding de RVT en ROB staat onder druk. Nochtans kan een efficiënte
goederenstroom ook in de zorgsector veel besparingen opleveren.
• De mogelijkheid voor de sociale economie ligt in de tendens bij ziekenhuizen en andere zorginstelling tot centralisatie van
magazijnactiviteiten en uitbesteding van logistieke activiteiten.
• Logistieke dienstverleners zijn zeer enthousiast om op deze nieuwe markt te springen. Voor sociale economie biedt dit eveneens
een nieuwe opportuniteit.
• Een vlotte en efficiënte goederenstroom heeft positieve effecten voor de zorgverlenende organisaties:
o Minder logistieke taken voor verplegend personeel, meer tijd voor kerntaken;
o Geoptimaliseerd voorraadbeheer: minder verspilling van dure producten;
o Snelle levering bij tekort;
o Minder stockageruimte (tot 50%) die gebruikt kan worden als consultatieruimte of extra woongelegenheid voor bewoners.
• De logistieke ondersteuning mikt hier in de eerste plaats op de bevoorrading van het economaat en niet op medicatie.
Klanten
• Reguliere en privéziekenhuizen;
• Rust- en
verzorgingstehuizen
• Instellingen voor mentaal
en lichamelijk
gehandicapten;
• OCMW’s.
© 2014 Deloitte Belgium
Mogelijke activiteiten
• Stockage van de producten.
• Klaarmaken van de bestellingen. Dit kan gaan van materiaal
voor de verzorging van patiënten of bewoners tot alledaagse
producten zoals handdoeken, shampoo, zeep,…
• Transport van materiaal op aanvraag en enkel wanneer nodig
(pull-economie).
• Beheer van voorraden van op afstand (goederen ontvangen
van grootwarenhuizen, tellen, stockeren en bijbestellen)
Barrières
• Professionele logistieke
dienstverleners zijn zeer
geïnteresseerd in de nieuwe
opportuniteit. Er zal dus veel
concurrentie zijn;
• Vele zorginstellingen willen
geen afstand doen van hun
eigen interne logistieke
afdeling.
Bron: Trends, “Ziekenhuizen zijn geen magazijnen”, 28/05/2013
23