van naast de toren

BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP - juli-aug.-september 2008 - blad 1
VAN NAAST DE TOREN
In het nummer 18 van juli 2008 (pp. 24 en 25) van Joods Actueel werd een vraaggesprek gepubliceerd
met twee leden van de werkgroep van de Antwerpse Contactgroep, onder de titel ‘Kerk en Israël :
meer dan 35 jaar inzet voor wederzijds begrip’. Nummers kunnen nabesteld worden bij Joods Actueel
op [email protected] , tel. 03.2337094.
9 November 2008 is een zondag. Die 9 november zal het precies 70 jaar geleden zijn dat de pogroms ,
de vervolgingen uitbraken en Duitsland de Kristallnacht meemaakte, het begin van de
brandstichtingen, vernielingen en deportaties. Toen werd het heel duidelijk waar alles zou op uitlopen.
De vieringen van 200 jaar Centraal Israëlitisch consistorie zijn voor het
grootste deel achter de rug, moment om een deelverslag te geven. Een
uitvoerig overzicht van de geschiedenis werd gegeven door dhr. M. Laub.
Een verslag daarvan in dit nummer.
7 september, de eerste zondag van september, is weer de jaarlijkse Europese Dag van het Joods
Cultureel Erfgoed. In heel Europa worden dan de deuren opengesteld, concerten gegeven,
voordrachten gehouden. Dat gebeurt ook in heel België. Het circuit in het Antwerpse is verder
uitgebreid.
Zoals vorig jaar zijn extra kaarten aangemaakt om u de mogelijkheid te geven uw Joods vrienden,
collega’s, enz. een jaar van voorspoed te wensen. 30 september schrijft men immers in de Joodse
kalender : 5769. De schepping wordt herdacht, het is een religieus feest. Zeer laat op de zaterdagavond
daarvoor 27 september zou dan traditioneel ook een gedeelte van de Selichot-gebeden, de
smeekgebeden op TV mee te volgen zijn, live en met uitleg.
Een aantal mensen gaven zich op en ontvangen af en toe berichten via de mailkrant. Wij weten dat
deze overgenomen worden en doorgestuurd. Een elftal van die berichten werden reeds rondgestuurd,
zoals voor synagogebezoeken, een koor dat optrad, voordrachten en studiemomenten, de inhuldiging
van de ‘hoofdsynagoog van Europa’ in Brussel, een aankondiging voor de Sultan der maanden op 21
september op het Sint-Jansplein in Antwerpen (vanaf 17 uur met om 20 uur een lezing over
“Levensbeschouwing in een diverse stad, over raakvlakken, kansen en maatschappelijke uitdagingen”
waar mevr. Wenger gevraagd is als Joodse stem), een laatste herinnering aan de tentoonstelling
“Hebraica Veritas”, enz. Ook U mag rustig uw adres achterlaten op onderstaand mailadres. Wij doen
dan het nodige.
Aan onze Joodse contacten wensen wij een jaar van vrede en gezondheid.
___________________________________________________________________________
Dit tijdschrift wordt normaal slechts toegestuurd aan de leden van de
gespreksgroepen, de Vrienden van de Antwerpse Contactgroep voor JoodsChristelijke Betrekkingen ( zij die ons werk van onderling contact willen
steunen met minstens 25 EUR per jaar ) en aan hen die 2,50 EUR per jaar
betalen. Als U het Berichtenblad verder wenst te ontvangen, stort dan even
2,50 of 25 EUR.
Indien U belangstelling hebt om de mailberichten toegezonden te krijgen , dan vragen wij U
vriendelijk om uw e-mailadres door te willen mailen naar [email protected] . Vermeld U
wel in de e-mail uw reële naam. Het spreekt vanzelf dat U altijd de mogelijkheid hebt om een einde
te stellen aan toezending (een e-mail volstaat), liever dat dan dat alles toch maar in de spammap
terecht komt.
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP - juli-aug.-september 2008 - blad 2
Prachtige nieuwe wenskaart voor het Joodse
Nieuwjaar
Rosj Hasjana 5769 Antwerpen 12 augustus.
Voor de tweede maal biedt KMS, in overleg met de
ACJCB u een wenskaart aan voor het Joodse
Nieuwjaar 5769, Rosj Hasjana, dat gevierd wordt op
de eerste twee dagen van de joodse maand Tisjri. In
de 2008 valt dit Joodse Nieuwjaar op
30 september en 1 oktober.
Het is het begin van een periode van bezinning.
Centraal staat dat de Eeuwige de schepper is van de
wereld.
Letterlijk betekent Rosj Hasjana: het 'Hoofd van het
Jaar', maar de dag wordt ook Jom Teroe'a genoemd,
de dag van het bazuingeschal, omdat dan in de
synagoge op de sjofar (ramshoorn) wordt geblazen.
Wij bieden twee versies aan tegen 1€/ stuk +
enveloppe (excl.verzendkosten).
Versie 1 is het ontwerp dat vorig jaar werd gebruikt
met levensboom.
Versie 2 is de nieuwe versie met appel en honing
waarmee een zoet jaar wordt gewenst.
De kaart werd ontworpen door KMS Antwerpen in overleg
met de Antwerpse Contactgroep voor Joods-Christelijke
Betrekkingen en met de bisschop van Antwerpen . Naast het
Nederlands bevat de kaart ook een vertaling naar het Frans
en het Engels. De wenskaart is in de eerste plaats
bedoeld voor niet-joden die hun sympathie willen
uiten voor joodse medeburgers bij gelegenheid van
het joodse Nieuwjaar.
Bestel de gewenste versie(s) tijdig bij:
KMS Antwerpen, Pastorijstraat 37, 2060 Antwerpen:
[email protected] .
Tel. 0498.75 75 04.
Uit een beperkte stock kunnen kaarten van versie 2
opgehaald worden op de permanentie van de ACJCB,
Appelkantstraat 2, 2530 Boechout.
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP - juli-aug.-september 2008 - blad 3
EUROPESE DAG VAN HET JODENDOM OP ZONDAG 7 SEPTEMBER 2008
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP - juli-aug.-september 2008 - blad 4
In Europa doen in heel wat landen de Joodse gemeenschappen de deuren open van hun synagoges,
culturele kringen en op andere adressen die belangrijk zijn om iets te begrijpen van verleden en heden.
Overzicht :
ANTWERPEN - Antwerpse Regio
SYNAGOGE VAN DE ISRAELITISCHE GEMEENTE SHOMRE HADAS
Adres : Bouwmeesterstraat 7
2018 Antwerpen
Rondleidingen : van 10u tot 17u
Concerten liturgische muziek : om 14u en om 16u
DIAMANTMUSEUM
Adres : Koningin Astridplein 19/23
2018 Antwerpen
Rondleidingen : van 10u tot 17u
EUGEEN VAN MIEGHEM MUSEUM
Adres : Beatrijslaan 8
2050 Antwerpen (Linkeroever)
Werken van de schilder die o.a. de saga van de joodse migratie uit de Scheldestad naar de V.S.
weergeven, via de Red Star Line, van 1873 tot
1934
Rondleidingen : van 10u tot 17u
NATIONAAL SCHEEPVAARTMUSEUM
Het Steen – Antwerpen
Tentoonstelling over de migratie uit de Scheldestad naar de V.S. via de Red Star Line, van 1873 tot
1934
Rondleidingen : van 10u tot 17u
HEIDE – KALMTHOUT
BEZOEK OUDE JOODSE WIJK
Onthaal : aan het station van Heide
PUTTE (NL)
JOODSE BEGRAAFPLAATS VAN DE FRECHIE-STICHTING
Adres : Putseweg 36
4645 Putte (Nl)
Rondleidingen: van 11u tot 16u
en verder : AARLEN (ARLON)
SYNAGOGE VAN AARLEN (Oudste synagoge van België)
Adres : rue de la synagogue 1
6700 Arlon
Rondleidingen: van 13u30 tot 17u30
Om 17u30 : muzikaal intermezzo en verhalen
BEGRAAFPLAATS
Adres : rue de Diekirch 243
6700 Arlon
Vrije toegang
BRUSSEL
GROTE SYNAGOGE VAN BRUSSEL
Adres : Regentschapsstraat 32
1000 Brussel
Rondleidingen en achtergrondmuziek: van 16u tot 19u
JOODS MUSEUM VAN BELGIE
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP - juli-aug.-september 2008 - blad 5
Adres : Miniemenstraat 21
1000 Brussel
10u30 : rondleiding van de permanente tentoonstelling :
Molenbeek »
« De kleine synagoge Beth Israël van
12u : Concert : traditionele joodse muziek, door het ensemble Altland (B) :« Muzikale reis, van
Rusland tot Andaloesië »
13u30 : Klarinet-concert, door Aurélie Charneux, van het ensemble « Klezmic Circus » (B) (onder
voorbehoud)
14u30 : Concert door het trio van de saxofonist Rus Nerwich « Beyond the walls » (South Africa)
Van 15u tot 18u : Geleid genealogisch onderzoek
CENTRUM JOODS-MAROKKAANSE CULTUUR
Adres : Jan Vander Elstplein 19
1180 Brussel
Tentoonstelling : « Freud in Marokko – blikken op de identiteit»
Open : van 10u tot 17u
BEN GOERION-KRING – RADIO JUDAÏCA – HUIS VAN DE JOODSE CULTUUR - EUROPEES
SEFARDISCH INSTITUUT
Adres : Vleurgatsesteenweg 89
1050 Brussel
Van 11u tot 17u: Onthaal en rondleidingen; Tentoonstelling : « De Sefardische Gemeenschap - Reis
door Postkaarten»
18u: Voordracht S. Weisser, doctor etno-musicologie: « Voyage aux pays des musiques juives »
DIEWEG-BEGRAAFPLAATS
Adres : Dieweg 95
1180 Brussel
Belangrijke begraafplaats met uitzonderlijke - o.m. joodse - monumenten en grafstenen
Rondleidingen: van 10u tot 15u (laatste rondleiding : om 15u, gezien de sluiting van de begraafplaats
om 16u )
CHARLEROI
SYNAGOGE en MUSEUM VAN DE RECHTVAARDIGEN
Adres : rue Pige-au-Croly 56
6000 Charleroi
Om 16u : Concert traditionele joodse muziek, in de Synagoge, door het ensemble Altland , gevolgd door
een rondleiding in het Museum van de RechtvaardigenMECHELEN
JOODS MUSEUM VAN DEPORTATIE EN VERZET
Adres : Goswin de Stassartstraat, 153
2800 Mechelen
Rondleidingen: in het Frans: om 10u en om 13u ; in het Nederlands: om 10u30 en om 13u30 ; in het
Engels: om 11u en om 15u30 ; in het Duits: om 12u en om 14u30 ; in het Hebreeuws : om 14u
Voordrachten over het Archief: in het Duits: om 10u ; in het Frans : om 11u30 ;
in het Engels: om 13u ; in het Nederlands : om 15u .
WATERLOO
SYNAGOGE
Adres : Avenue Belle-Vue 140
Rondleidingen: van 10u tot 14u
BIJ ONZE BUREN
1410 Waterloo
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP - juli-aug.-september 2008 - blad 6
Instituut voor Joodse Studies
De INAUGURELE LEZING 2008-2009 van het nieuwe seizoen wordt gegeven door
Prof. Dr. Karl E. Grözinger (Universiteit Potsdam) (Lezing in het Engels) op maandag 3 november om
20 uur in de Rodestraat 14, 2000 Antwerpen, lokaal R.014, en zal gaan over
CABBALA: THE 'VERA PHILOSOPHIA JUDAICA' .
De Kabbala is de esoterische filosofie en theologie van het jodendom. Sedert de Middeleeuwen
probeert ze de grote vragen van de mensheid en het mysterie van het jodendom met specifiek joodse
denkwijzen te beantwoorden: Kan men God herkennen en zo ja, op welke manier? Bestaat God in
volledige verborgenheid of kan men hem benaderen en met Hem één worden. Kan men tot God
bidden en de menselijke wensen vervullen? Wat is de mens als imago dei? Deelt hij daardoor Gods
macht? Kan hij een Golem scheppen? Welke macht bezit het Hebreeuwse alfabet? Wat gebeurt er na
de dood van de mens, bestaat er een zielsverhuizing?
De Kabbala was een authentiek joodse reactie op de Platoonse en Aristotelische filosofie van de
Middeleeuwen en heeft beide tot op vandaag, o.a. in de vorm van het Chassidisme, overleefd.
Karl E. Grözinger is Professor voor Religiewetenschap en Joodse Studies aan de Universiteit van Potsdam en
was Directeur van het Kollegium Jüdische Studien aan diezelfde Universiteit van 1994-2007. Hij studeerde
theologie, judaistiek en semititiek in Tübingen, Berlijn, Heidelberg, Jeruzalem en Frankfurt a.M. Van 1985-1994
was hij Professor für Judaistik in Frankfurt a.M., van 1989-1991 Gründungs-Ordinarius für Judaistik in Lund,
Zweden. Bovendien was hij Affiliated Professor aan de Universiteit van Haifa, Fellow van het Institute for
Advanced Studies in Jeruzalem, en gastprofessor in Chicago, Krakau, e.a.
Prof. Grözinger is redacteur van boekenreeksen zoals "Jüdische Kultur" en "Jüdische Musik", lid van
internationale wetenschappelijke commissies en consultant bij verscheidene wetenschappelijke organisaties. Hij
publiceerde vooral rond het thema geschiedenis van de joodse religie van de Oudheid tot heden. Tot zijn
boekpublicaties behoren: Musik und Gesang in der Theologie der frühen jüdischen Literatur (1982), Kafka und
die Kabbala (1992/1994/2003), vertaald naar het Engels, Italiaans, Japans Tsjechisch en Pools, Die
Geschichten vom Ba’al Schem Tov, in het Hebreeuws, Jiddisch en Duits (1997), Jüdisches Denken, Theologie,
Philosophie und Mystik, Deel I: Vom Gott Abrahams zum Gott des Aristoteles (2004); Deel II: Von der
mittelalterlichen Kabbala zum Hasidismus (2005).
Op 23/9/2008 starten de taalcursussen HEDENDAAGS HEBREEUWS & JIDDISCH 2008-2009, en
de cursussen minor JOODSE STUDIES 2008-2009, met daarin : inleiding tot de Joodse Cultuur,
Studium Generale Joodse Studies, Frans-Joodse Hedendaagse Literatuur, Holocaust en
Jeugdliteratuur, Jodendom en Filosofie, Lyrik nach 1945 , The Jewish Contribution to European
Culture. Informatie op www.ua.ac.be/ijs/cursusaanbod .
In de reeks van DONDERDAGAVONDLEZINGEN worden verwacht :
donderdag 6/11
Herman Van Goethem (Universiteit Antwerpen) –
Duitsland 1938, België 1942, België 2008. Over nationalisme en geweld (loosheid)
donderdag 13/11
David Weinberg (Cohn-Haddow Center for Judaic Studies / Wayne State University Detroit) –
Recovering Their Voice: The Reconstruction of European Jewish Life in the Postwar Era (in het
Engels)
donderdag 20/11
Justus van de Kamp (Amsterdam) –
Koosjer Nederlands
donderdag 27/11
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP - juli-aug.-september 2008 - blad 7
Daniel Jütte (Harvard University) Secrets, Alchemy and Business in Early Modern Jewry (in het Engels)
donderdag 4/12
Edward Serotta (Centropa, Wien) Helping Old Pictures Speak: Using New Technologies to Bring Oral Histories and Vernacular
Photography Together (in het Engels)
donderdag 11/12
Annelise Schulte Nordholt (Universiteit Leiden) La génération d’après et la mémoire: avec ou contre Proust? (in het Frans)
donderdag 18/12 N.N.
Alle lezingen beginnen om 20.00 uur en vinden plaats op de Universiteit Antwerpen, Rodestraat 14
lokaal R.013, 2000 Antwerpen. Zij zijn gratis toegankelijk. Inschrijven is niet noodzakelijk.
Instituut voor Joodse Studies, Universiteit Antwerpen, Prinsstraat 13, L.400, 2000 Antwerpen, T: +32
(0)3 275 52 43, F: +32 (0)3 275 52 41, [email protected], www.ua.ac.be/ijs
Bezoekersadres : Lange Winkelstraat 40-42, 4de verdieping , 2000 Antwerpen
MATERIAAL
Tenachon Van de reeks: ‘de Psalmen - worstelen met God, met hart en ziel’ verscheen reeds deel 1 ‘Psalm
7, 9, 10, tussen hoop en vrees’, deel 2 ‘Psalm 13, 14, 21, 22, een zee van emoties’, deel 3 ‘Psalm 25, 27, de
dynamiek van een spiritueel leven’, deel 4 ‘Psalm 33, 34, weest dankbaar en blij’, deel 5 ‘Psalm 23, 37, 38', deel
6 ‘Psalm 44,52,53, over ballingschap en verlossing in een gefragmenteerde wereld’, deel 7 ‘Psalm 54,55, 57 de
pijn van het verraad’. Een abonnement kan genomen worden aan 49,50 EUR, een opbergmap 10 EUR, en een
proefnummer aan 9,50 EUR bij de uitgeverij Eburon, Antwoordnummer 12, NL-7940 VB Meppel.
Nadere info: Folkertsma Stichting, Burg.Lambooylaan 18, NL-1217 LD Hilversum; tel.00-31-35-6219406;
e-mail: [email protected] ; www.folkertsmastichting.nl
De joodse gemeenschap in Antwerpen na 1944
!
Een nieuwe uitgave is verschenen : "Laten we hun lied verder zingen. De heropbouw van de joodse gemeenschap in Antwerpen na de Tweede Wereldoorlog (1944-1960)" door Veerle Vanden Daelen, uitg.Aksant 2008.
Van de geregistreerde joodse bevolking van Antwerpen werd in de oorlogsjaren 65% gedeporteerd. Slechts
weinigen overleefden de kampen. Eens de oorlog voorbij begon de gemeenschap aan de heropbouw waarbij de
diamanthandel en de onderlinge hulp, net zoals voor de oorlog, de basispijlers bleven.
In tegenstelling tot Brussel vestigde zich in de Scheldestad een orthodoxe bevolking die aangevuld werd met een
grote groep chassidische joden. Zowel in de opvang van joodse weeskinderen als in de organisatie van het joodse
onderwijs opteerde deze gesloten gemeenschap voor een integratie in de Belgische samenleving en niet voor een
assimilatie.
Historica Veerle Vanden Daelen bewijst in een goed gedocumenteerde en gedetailleerde studie hoe sterk en
dynamisch de Antwerpse joden zich in de naoorlogse jaren inzetten voor een nieuwe toekomst van hun
gemeenschap.
Een radiouitzending van 24 minuten op 26/6/09 in het programma Ramblas op Klara is nog altijd te beluisteren
op http://www.klara.be/cm/klara/2.288/1.28873
Siddoer Siach Jitschak
Het Joods gebedenboek, de siddoer Siach Jitschak is weer verkrijgbaar, na een aantal maanden te zijn
uitverkocht. In zijn huidige gedaante alweer de 6e druk met een aantal grondige verbeteringen. Siach Jitschak
wordt standaard gebruikt in de Nederlandse synagogen, maar ook thuis is dit het te gebruiken gebedenboek. Het
gebedenboek Siach Jitschak is voorzien van een beknopte wegwijzer voor sjabbat en de feestdagen en bevat een
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP - juli-aug.-september 2008 - blad 8
heldere inleiding over de betekenis van het begrip tefilla - gebed - van de hand van D. Hausdorff.
Dit alles gevat in een stevige en fraaie kunstlederen band. De prijs bedraagt € 19,50 excl. verzendkosten.
Bestellen via www.jadachat.nl of [email protected] of 00-31-20-301 8487.
MEDEDELINGEN
Van 27 september tot en met 12 oktober, telkens van 14 tot 17 uur is er in de zaal gelegen St.Laureisstraat 63,
2018 Anwerpen een verkoop van oude en nieuwe boeken, iconen en oude prentjes, enz. Parking is voorzien.
TWEEHONDERD JAAR CONSISTORIE
door H. Gerits
Onze joodse medemensen vierden een tijd geleden het 200-jarig bestaan van het Centraal Israëlitisch
Consistorie van ons land. Dit overkoepelend orgaan werd opgericht door Napoleon op 17 maart 1808
en bestond al meer dan twintig jaar vóór het ontstaan van België. De joodse gemeenschappen van ons
land vallen sinds die tijd onder een centraal bestuur, dat eerst het Consistorie van het Keizerrijk heette,
en later van 1815 tot 1830 de Hoofdsynagoge wordt genoemd. Vanaf 1832 wordt er gesproken van het
Centraal Israëlitisch Consistorie van België en dit via een koninklijk besluit van 21 mei van dat jaar. In
1871 ressorteerden er vijf joodse gemeenschappen onder dit centrale bestuur, namelijk Brussel,
Antwerpen, Gent, Luik en Aarlen. Dit bestuursorgaan is het aanspreekpunt voor de autoriteiten inzake
het beheer van de joodse eredienst. En naar binnen toe vormt het zelf het spirituele gezag voor de
erkende joodse religieuze gemeenschappen. Momenteel, anno 2008, zijn er zeventien erkende joodse
gemeenten in ons land: zeven in Brussel, drie in Antwerpen, in Aarlen, Charleroi, Gent, Knokke, Luik,
Oostende en Waterloo telkens één. Het Consistorie had aanvankelijk de taak de wereldlijke belangen
van de joodse eredienst bij de burgerlijke overheden te verdedigen en voor de staat als wettelijk
aanspreekpersoon te fungeren inzake de erkenning van joodse gemeenschappen en de benoeming van
de rabbijnen en joodse godsdienstleraars. Maar dit takenpakket is ondertussen aanzienlijk uitgebreid.
Ook de culturele dimensie, het onderwijs en de media spelen vandaag de dag een belangrijke rol. Het
Consistorie draagt zijn steentje bij tot het joodse culturele erfgoed op velerlei vlakken. Denken we
maar aan de oprichting van het Joods Museum in Brussel en het Museum van Deportatie en Verzet te
Mechelen, allerlei studies en herdenkingen, uitzendingen op radio en TV, publicaties in eigen
tijdschriften, de interreligieuze dialoog bij het Overlegorgaan van Christenen en Joden in België
(OCJB). Ter gelegenheid van de viering van het tweehonderdjarig bestaan van het Centraal Israëlitisch
Consistorie werd er ook een prachtig geïllustreerde brochure uitgegeven, waarin de zeventien
verschillende erkende gemeenschappen ruim aan bod komen. De brochure is tweetalig (Frans en
Nederlands) en rijkelijk voorzien van mooie kleurenfoto’s.
Op dinsdag 3 juni was de heer Michel Laub, secretaris-generaal van het Consistorie (en lid sinds
1989), te gast in Aarschot. Hij is een van de samenstellers van de brochure en de geknipte man om
over dit boeiende onderwerp te spreken. De leden van een joods-christelijke gespreksgroep, die
tweemaandelijks samenkomt, hadden hem hiervoor uitgenodigd en kwamen samen in de dekenij, die
voor deze unieke gelegenheid de vlaggen had uitgehangen.
De heer Laub vertelde over de situatie van de Joden in Frankrijk vóór de Franse Revolutie. Toen
leefden er voornamelijk twee grote groepen. In het zuidwesten woonden de Sefardische (SpaansPortugese) Joden, die op het einde van de 15de eeuw uit het Iberische schiereiland verdreven werden.
Dit waren zeer geëmancipeerde joden. Zij spraken de Franse taal en pasten zich heel goed aan. In de
Elzas leefden hoofdzakelijk joden, afkomstig uit Oost-Europa (Azkenische joden genoemd). Zij waren
arm. Ze spraken Jiddisch en haast geen Frans. Ze liepen chassidisch gekleed en pasten zich moeilijk
aan. Ze hadden vaak af te rekenen met anti-joodse rellen. Velen vluchtten dan ook naar Zwitserland.
Bij de Verklaring van de mensenrechten in 1789 worden de Portugese joden anders behandeld dan de
Elzasjoden. Deze laatsten konden bijvoorbeeld niet verkozen worden als volksvertegenwoordiger.
Dankzij heel wat lobbywerk zal dit onderscheid pas na vijf jaar worden weggewerkt. Michel Laub
wist in zijn betoog ook nog te vertellen dat Napoleon reeds het idee opperde om de Joden een
thuisland te geven in Palestina. Om als echte Franse burgers te worden aanvaard, moesten ze blijk
geven van hun Franse gevoelens door een vragenlijst van twaalf punten te beantwoorden. Deze vragen
hadden vooral betrekking op de manier van samenleven. Mogen joden meerdere vrouwen hebben? Is
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP - juli-aug.-september 2008 - blad 9
echtscheiding toegestaan, hoe staan ze tegenover gemengde huwelijken, welke zijn de bevoegdheden
van de rabbijn? Zijn er beroepen die door de joodse wetgeving verboden zijn? Wat we ook onthouden
hebben uit de uiteenzetting, is dat het Israëlitisch Consistorie van België enkel orthodoxe
gemeenschappen erkent. Op de foto herkennen we Michel Laub uiterst rechts (rechtstaand).
’s Anderendaags was er een grootse viering in de Hoofdsynagoge van Brussel, die de erkenning en de
titel kreeg van ‘Hoofdsynagoge van Europa’. Deze synagoge ligt in de Regentschapslaan, in de
nabijheid van het justitiepaleis. Ook onze kardinaal was op deze plechtigheid aanwezig. De viering
werd ingezet met plechtig orgelspel en het zingen van psalm 24. Benjamin Muller en zijn twee zonen
Joseph en Israël fungeerden als voorzangers. Het koor stond onder leiding van A. Deutsch. Orgelist
was Jan Moeyaert. Het openen van de Heilige Ark en het uithalen van de Torarol en het achteraf weer
terugplaatsen, waren zeer plechtige en pakkende momenten. Tussen de liederen door werden er ook
een viertal toespraken gehouden. De geluidsinstallatie liet duidelijk te wensen over en werkte gewoon
niet. Zo ging er heel wat verloren van de toespraken.
Raymond Cahen, voorzitter van de Israëlitische gemeenschap van Brussel mocht als eerste het woord
nemen. Albert Guigui, opperrabbijn van Brussel, hield eveneens een toespraak en sprak een gebed uit
voor de Europese Unie en haar gezagsdragers. Jonathan Sacks, opperrabbijn van het Verenigd
Koninkrijk en adjunct-voorzitter van de Conferentie voor de Europese rabbijnen, sprak in het Engels.
En José Manuel Baroso, voorzitter van de Europese Commissie sprak in het Frans en ook enkele
zinnen in het Hebreeuws. Hiermee raakte hij een gevoelige snaar bij de joodse aanwezigen en hij
kreeg een staande ovatie. Spijtig dat er geen enkele toespraak in het Nederlands plaats vond. Alleen de
voorzitter van het Consistorie, Julien Klener, die samen met José Manuel Baroso, de plakkaat mocht
onthullen had deze leemte duidelijk aangevoeld en besloot de plechtigheid met een kort woord in onze
landstaal. Ook hij kreeg een staande ovatie, niet omdat hij iets in de taal van Vondel zei, maar wel
omdat toen iedereen al rechtstond!
H. Gerits
PALLIATIEVE ZORG
door Tine De Vlieger
Jood zijn verwijst niet alleen naar een godsdienst maar, ook naar een cultuur. Het is een geloof en een
levenswijze welke invloed heeft op het dagelijkse leven en haar kwaliteit. Voor Joden is het leven
belangrijker dan de dood: “Am Jisraëel chaj”of “het Volk van Israël leeft”.
In de Joodse traditie is het niet gebruikelijk dat mensen worden geïnformeerd van hun slechte
prognose en eventueel nakend sterven. De zieke mag niet ontmoedigd geraken en slecht nieuws
communiceer je best met de directe naasten. Dood is meer dan een persoonlijk en maatschappelijk
verlies; het is ook een religieus verlies. Versterven is niet toegestaan. Voeding, drank en verzorging
mogen niet ontbeerd worden door de zieke.
Het blijft voor mij een hele eer uitgenodigd te zijn geweest als buitenlandse deskundige en
gastspreker op het 2de internationale congres voor palliatieve zorg doorheen verschillende culturen. Ik
reisde af naar het zuidelijke punt van Israël, meer bepaald naar Eilat, in maart van dit jaar. Het eerste
overigens succesvol congres over palliatieve zorg werd in 2000 gehouden in Jeruzalem. Toen namen
er zo’n 700 specialisten vanuit de ganse wereld deel. Niet alleen het nieuwsgierig zijn naar dit
Beloofde Land en haar mensen, maar ook de uitdaging om de mogelijkheden van de toepassing van de
palliatieve zorgfilosofie in zorginstellingen te verduidelijken, enthousiasmeerde mij tijdens mijn
voorbereidingen.
Antwerpen is al meer dan zeven eeuwen de thuishaven van een Joodse, grotendeels zeer orthodoxe
gemeenschap. Mijn voordracht “The importance of promotion of the integration of palliative care in
nursing home practice” of “een pleidooi over het belang van promotie voor palliatieve zorg in
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP - juli-aug.-september 2008 - blad 10
verzorgingsinstellingen” kende belangstelling. Vanuit Palliatieve Hulpverlening Antwerpen vzw, waar
ik de functie van algemeen coördinator vervul, kan ik hierover ervaringen beluisteren en delen in
gesprek met de verantwoordelijken van het Joods - Geriatrisch Centrum in Antwerpen. Wat zijn de
noden, mogelijkheden maar zeker ook de beperkingen om de palliatieve zorgfilosofie te kunnen
toepassen bij ongeneeslijk zieke Joden? Hoe reageren diverse rabbijnen en
Schriftgeleerden vandaag op het aanbod van palliatieve zorg? Het
Jodendom is een recht - op - leven godsdienst. Het leven heeft een onschatbare waarde en het
vrijwaren van dat leven krijgt voorrang op alle Bijbelse en rabbinale wetten en voorschriften. De
periode van terminaal ziek zijn, is soms een van de eenzaamste in een mensenleven.
In elke cultuur komt lijden voor. Het is des mensen om lijden te helpen verzachten en draaglijk te
maken. Palliatieve zorg betekent niet alleen zorg voor lichamelijke problemen zoals pijn, maar ook
voor problemen op psychologisch, sociaal en spiritueel terrein die aan het einde van het leven kunnen
optreden. De waarde die de zieke geeft aan levenskwaliteit en de keuzevrijheid om het lijden te
verzachten, staan centraal.
Palliatieve zorg is niet aanvaard als een zorg- en medische specialiteit in Israël. Dit in tegenstelling tot
Europa. Jaarlijks sterven er zo’n 37000 mensen. Er zijn ongeveer 20000 chronisch zieken en slechts
2000 ontvangen tijdens hun laatste levensmaanden en -weken palliatieve zorg. Niettegenstaande men
overtuigd is van de waarde van deze zorg is er nog heel wat uitdaging op dit gebied. Deze geëigende
manier om (pré)terminale ongeneeslijk zieken bij te staan en te ondersteunen vraagt wetgeving,
organisatie, structurering, financiële ondersteuning, sensibilisatie en educatie.
Je kunt je dus afvragen of het realistisch is om palliatieve zorg te bepleiten bij Joden en hun
zorggevers. Naast de zorgrelatie is het niet onbelangrijk om inzicht in elkaars cultuur, wereldvisie en
gebruiken te verwerven. Voor mij persoonlijk en als deskundige in palliatieve zorg is het een uitdaging
om een aantal vergelijkingen scherp te stellen tussen het Jodendom enerzijds en de vertaling van de
palliatieve zorgfilosofie anderzijds.
Palliatieve zorg wenst dat de zieke de dirigent is van zijn zorgtraject. Om dit te realiseren is het
belangrijk dat er open met de zieke kan gepraat worden over diens prognose. Met andere woorden: de
waarheidsmededeling die een pronostiek kan geven over de toekomst. Deze mededeling kan onder
andere toekomstige levensperspectieven bespreekbaar maken.
In de Joodse traditie is het niet gebruikelijk dat men de prognose meedeelt aan de ongeneeslijke zieke.
Het kan hoop wegnemen en de zieke ontmoedigen. Daarom verwacht men dat de prognose wordt
besproken met de directe omgeving. Familie en vrienden van de zieke zijn dus meestal wel op de
hoogte van de ernst van de situatie en mogelijke levensperspectieven van hun dierbare zieke. De zieke
zelf wordt hiervan gespaard en kan bijgevolg de rol van dirigent van het eigen palliatief zorgtraject
moeilijk opnemen.
Als dirigent van het eigen palliatief zorgtraject wordt de zieke uitgenodigd om aan te geven wat zijn
noden en behoeften zijn en met wat en door wie hij wenst geholpen en ondersteund te worden. Er kan
onder andere ruimte en tijd gemaakt worden om spiritualiteit toe te laten. Concrete vormgeving
hiervan kan zijn: betekenis kunnen geven aan dit lijden, een levensbalans opmaken, emoties kunnen
tonen en kunnen delen.
In de palliatieve zorgfilosofie is de dood een natuurlijk proces dat tot het leven behoort. Palliatieve
zorg wordt liefst vroeger dan de stervensfase aan de zieke en zijn betrokken zorggevers aangeboden.
Dit nodigt de zieke uit om vroegtijdig na te denken over zijn invulling van kwaliteit van leven,
menswaardig sterven. Ook om zich bewust voor te bereiden om binnen afzienbare tijd van het leven
afscheid te nemen. Bewust de laatste periode van je leven ‘leven’ confronteert de mens met zijn
spirituele noden.
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP - juli-aug.-september 2008 - blad 11
Het Jodendom ziet sterven als een tragedie die bij het leven hoort. Er is een strikte scheiding tussen
leven en dood. Je praat niet over de dood in de aanwezigheid van de stervende. Tegelijkertijd mag het
sterven zelf niet belemmerd worden en het zeggen van een reeks gebeden, de “sjeimes”, tijdens het
stervensproces. Een Jood kent vele rituelen rond leven, sterven, dood en rouw. Het is echter verkeerd
om te besluiten dat elke Jood hierdoor dezelfde spirituele noden heeft. Een belangrijke zorghouding
van een hulpverlener in palliatieve zorg is actief en onbevooroordeeld aan nodenbeluistering doen.
Niet-Joodse hulpverleners kunnen mijn inziens heel wat leren doorheen begeleiding en doorheen hun
zorgrelatie met ongeneeslijke zieke Joden.
Palliatie is afgeleid van het Latijnse woord pallium wat mantel betekent. Palliatieve zorg wenst de
zieke te omhullen met een mantel van liefdevolle zorg. Het herinnert aan de daad van Martinus van
Tours (Sint-Maarten) die zijn mantel deelde met een naakte bedelaar. Palliatieve zorg wenst
verzachting of verlichting en kan aangeboden worden als genezing niet (meer) mogelijk is.
Palliatie is een basisconcept dat vier beginselen kent.
Ten eerste is sterven een natuurlijk proces. Het Jodendom erkent het recht op een waardige dood. De
strijd om het leven te verlengen heeft nooit de bedoeling om mensonterend of onwaardig te zijn. Het
leven is iets onvrijwilligs, gegeven door de Schepper die het ook weer mag nemen.
Ten tweede is de terminale fase een zeer belangrijke fase van het menselijk leven. Als de zieke niet
meer kan genezen, heeft hij aangepaste zorg nodig op lichamelijk, psychisch, sociaal en spiritueel
vlak. ‘Als de zieke niet meer kan genezen heeft hij minstens recht op zorgen’ om het met de woorden
van Cicely Saunders te zeggen. Het Jodendom laat toe dat de ongeneeslijk zieke God verzoekt hem
van zijn verplichtingen te ontslaan. En dit wanneer de grens van het menselijk uithoudingsvermogen
overschreden wordt. Maar de uiteindelijke beslissing ligt bij God. Het is een opdracht iets van het
leven te maken en de confrontatie met de dood aan te durven en dit te kunnen omzetten in een
positieve ervaring.
Ten derde onthoudt men zich van levensverlengende, maar ook van levensverkortende handelingen.
Comfort op alle vlakken. Het Jodendom ontkent dat de mens het recht zou hebben de kwaliteit van het
leven te beoordelen. Het behoud van het leven is een uiting voor de hoge waarde die aan iedere vorm
van leven wordt gehecht. De mens heeft geen recht op zelfbeschikking. Niet alleen het menselijk leven
is van onschatbare waarde in het Jodendom, ieder moment van het leven is belangrijk.
Ten vierde is er een interdisciplinair team van zorgverleners die op een inter-professionele wijze
samenwerken.
In België is er vandaag geen Joods hospice om palliatieve zorg aan te bieden. Bij onze noorderburen
opende staatssecretaris Jet Bussemaker op 15 mei 2007 het Joodse hospice Immanuel in Amsterdam.
Dit Joodse hospice is niet alleen een nieuwe, maar ook een welkome loot aan de stam van Joodse
zorgvoorzieningen in Nederland. Ook niet-Joden zijn hier welkom om te verblijven. Dit hospice geeft
de mogelijkheid aan Nederlandse Joden om palliatieve zorg te ontvangen tijdens het einde van hun
leven en die bij voorkeur thuis wensen te zijn, maar dat om welke reden dan ook niet kunnen.
Bijvoorbeeld omdat er geen familieleden of vrienden zijn om voor hen te zorgen. Dat lot treft niet in
de laatste plaats de Joodse Gemeenschap. Die bestaat voornamelijk uit kleine families met vaak over
de hele wereld verspreid levende gezinsleden. Joodse terminale patiënten hebben om die reden vaak
weinig of geen mantelzorgers om voor hen te zorgen. In het hospice worden alle Joodse rituelen en
gebruiken rondom het sterven nageleefd.
Al vanaf de oudheid is er zorg voor stervenden. De vormgeving van deze zorg verschilt van cultuur tot
cultuur. Doorheen culturen is het inzicht en de overtuiging echter gelijk: Zorg aan stervenden is een
bijzondere zorg waarbij de stervende leeft tot het einde komt. In het Bijbelse Jodendom staat
het leven “le-chaïm” centraal en vraagt men aandacht voor de zorg van zieken
en stervenden. Vanuit menselijke bewogenheid en met het oog op een multiculturele samenleving
is het noodzakelijk ieders visie over de toepassing van palliatieve zorg te leren kennen. Met dit artikel
heb ik alvast getracht een aantal vergelijkingen scherp te stellen tussen het Jodendom enerzijds en de
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP - juli-aug.-september 2008 - blad 12
vertaling van de palliatieve zorgfilosofie anderzijds. Het zou een mooi resultaat zijn hiermee een
uitnodiging aan de lezers te geven tot discussie en debat.
------------------------------------------Aanbevolen literatuur
Abicht Ludo is prof.dr. van de vakgroep Wijsbegeerte en
Moraalwetenschappen, Universiteit Antwerpen.
De Joden van Antwerpen. Met foto's van Herman Selleslags
ISBN 90.5240.7932
Antwerpen/Amsterdam, Houtekiet, 2004. - 160 pagina’s -
Martel Sasja
is docent Jodendom in binnen- en buitenland. Ze studeerde
judaïca in Amsterdam en Jeruzalem en studeerde af op de betekenis van de
gemeenschap in het rouwproces van de enkeling [1983]. Zij schreef diverse
artikelen over sterven en rouw in de joodse traditie.. Zij is de
initiatiefneemster van het Joods Hospice Immanuel te Amsterdam.
Sterk als de dood: Sterven en rouw in joods perspectief.
ISBN 90.5972.0407 uitgeverij Eburon 400 pagina's
Polspoel Arthur is docent pastoraaltheologie en supervisor aan de
Theologische Faculteit Tilburg.
Wenen om het verloren ik.
ISBN 9789080688391
Eenzaam sterven? Communicatie in de palliatieve zorg
ISBN 90-808290-5-6 Leuven, Davidsfonds, 2004,
176 pagina’s
Steemers van Winkoop Myriam is werkzaam als hoofd dienst Geestelijke
Verzorging bij de dienst Geestelijke Verzorging in het academisch
ziekenhuis Maastricht.
Geloven in leven: Spirituele zorg voor stervenden en hun
naasten.
ISBN 9023238974
uitgeverij Van Gorcum, 2003, 276 pagina’s
Websites
Wat is palliatieve zorg ?
www.wikipedia.org
Palliatieve zorg voor stervende Joden
www.books.google.be
Palliatieve Hulpverlening Antwerpen vzw
www.pha.be
Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen vzw
www.palliatief.be
European Association for Palliative Care
www.eapcnet.org
Tine De Vlieger is algemeen coördinator Palliatieve Hulpverlening Antwerpen vzw, voorzitter stuurgroep VTO
Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen en secretaris van de European Association of Palliative Care (2007-2011)
[email protected]
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP - juli-aug.-september 2008 - blad 13
Lijst van de
joodse
feest- en treurdagen voor
Rosj Hasjana (Nieuwjaar) 5769
Vastendag van Gedalja
Yom Kippoer (Grote Verzoendag)
5769 (2008-2009)
di 30 september en woe 1 oktober 2008
do 2 oktober 2008
do 9 oktober 2008
Soekkot (Loofhuttenfeest)
di 14 tot woe 15 oktober 2008
Sjemini Atzeret (Slotfeest)
di 21 oktober 2008
Simchat Tora (Vreugde van de Wet)
Chanoeka (Inwijdingsfeest)
Vastendag van 10 Tevet
Toe Bisjvat (Nieuwjaar der Bomen)
woe 22 oktober 2008
ma 22 tot ma 29 december 2008
di 6 januari 2009
ma 9 februari 2009
Vastendag van Esther
ma 9 maart 2009
Poerim (Lotenfeest)
di 10 maart 2009
Pesach (Paasfeest)
Yom Hasjoa (Herdenkingsdag sjoa)
Yom Ha'atsmaoet (Onafhankelijkheidsdag Israël)
Lag Ba'omer (33ste dag van de omertelling)
Sjavoe'ot (Wekenfeest)
Vastendag van 17 Tammoez
Vastendag van 9 Av (verwoesting tempel)
Rosj Hasjana (Nieuwjaar) 5770
do 9 tot do 16 april 2009
di 21 april 2009
woe 29 april 2009
di 12 mei 2009
vrij 29 en za 30 mei 2009
do 9 juli 2009
do 30 juli 2009
za 19 en zo 20 september 2009