LUCAS Centrum voor zorgonderzoek en consultancy

Dak- en thuisloosheid in
rurale gebieden
Prof. dr. Koen Hermans
Projectleider Armoede en Welzijn LUCAS /
Onderzoeksgroep Sociaal Werk KU Leuven
Opbouw presentatie
 Definitie van dakloosheid en thuisloosheid
 Strategieën om dak- en thuisloosheid aan te pakken
 Thuisloosheid op ‘platteland’: nood aan specifieke
aanpak?
2
Dak- en thuisloosheid hoog op (Europese)
beleidsagenda
 European Consensus conference on homelessness
(december 2010)
– Een nationale/regionale strategie ter bestrijding van dak- en
thuisloosheid
– Vijf doelstellingen om dak- en thuisloosheid aan te pakken
– Onderbouwing van de strategie met gegevensverzameling over
dak- en thuisloosheid (vraag- en aanbod)
– Monitoren van resultaten van het gevoerde beleid
3
Europese doelstellingen
 Niemand mag genoodzaakt zijn om tegen zijn wil op straat te
moeten overnachten bij gebrek aan opvang die aangepast is
aan zijn situatie
 Niemand mag genoodzaakt zijn om langer dan nodig te
moeten verblijven in de opvang bij gebrek aan
doorstroommogelijkheid naar (begeleid) wonen
 Niemand mag uit een instelling ontslagen worden zonder
voldoende nazorg en een oplossing voor zijn woonsituatie
 Niemand mag uit huis worden gezet bij gebrek aan
begeleidings- en herhuisvestingsmogelijkheden
 Niemand die jongvolwassen wordt of is mag thuisloos worden
4
als gevolg van de overgang naar volwassenheid.
Definitie(s) van dak- en thuisloosheid
 Wettelijke OCMW-definitie van dakloosheid:
– de persoon die niet over een eigen woongelegenheid beschikt,
die niet de middelen heeft om daar op eigen krachten voor te
zorgen en daardoor geen verblijfplaats heeft, of die tijdelijk in
een tehuis verblijft in afwachting dat hem een eigen
woongelegenheid ter beschikking wordt gesteld
 CAW-definitie van thuisloosheid:
– een persoon zonder permanente woonst, werk en/of
bestaansmiddelen
– een combinatie van persoonlijk, relationele en
maatschappelijke kwetsbaarheid,
– geen bindingen van betekenis op deze drie domeinen
(ontankering)
5
European Typology of homelessness and housing
exclusion
 Europese ETOS: ruime definitie van thuisloosheid en
uitsluiting op de huisvestingsmarkt
 Vier categorieën:
–
–
–
–
Dakloosheid
Thuisloosheid
Onzekere huisvesting
Onaangepaste huisvesting
 Cijfermateriaal in Vlaanderen?
6
7
Risicofactoren vs triggers
8
Triggers:
 Triggers:
–
–
–
–
–
–
–
–
Verlies van werk
Schorsing van uitkering
Huurachterstand met uithuiszetting als mogelijk gevolg
Verlaten van instelling
Verlaten van gevangenis
Verlaten van het ouderlijk huis
Beëindiging verblijf in opvang
Intra-familiaal geweld
9
Thuislozenzorg: aparte sector of op kruispunt van
sectoren?
 Thuisloosheid als armoedeprobleem: OCMW
 Thuisloosheid als huisvestingsprobleem
– Lokaal woonbeleid : toegankelijkheid van huisvestingsmarkt
– Preventie van verlies van woonst
 Thuisloosheid als opvangprobleem:
– Noodopvang: CAW, OCMW, lokale besturen
– Tijdelijke opvang: CAW, OCMW
 Thuisloosheid als GGZ-probleem:
–
–
–
–
Uitstroom uit instellingen
Psychiatrische thuiszorg
Artikel 107
Drughulpverlening
 Nood aan gecoördineerde aanpak via strategie en
netwerkaanpak
10
Onze definitie bepaalt mede de aanpak
 Schotland: rechtenbenadering
– Recht op huisvesting moet door lokale overheid gegarandeerd
worden
– Via aanbod van huisvesting of via woonbegeleiding bij vinden
van huisvesting
 Nederland: GGZ-benadering
– Sterke betrokkenheid van GGZ-actoren
– zorgcoördinatie
 Finland : housing first van chronische daklozen
– Woongelegenheid ipv begeleiding voor ‘moeilijkste doelgroep’
11
Aanpak van dak- en thuisloosheid : wat werkt
 Voorkomen van instroom:
– Preventie van uithuiszetting
– Gecoördineerde aanpak van instellingsverlaters
 Versnellen van uitstroom:
– ‘housing first’ en ‘housing-led’ benaderingen
12
Voorkomen van instroom: preventie van
uithuiszetting
 Aantal uithuiszettingen op jaarbasis: volgens VVSG
meer dan 12.000
 Groeiende evidentie dat preventie van uithuiszetting
werkt en ‘kosteneffectief’ is
 Bij eerste signalen van huurachterstand of overlast :
– Eerste signalen serieus nemen
– Specifieke expertise : pro-actief en aanklampend handelen
– Samenwerking tussen welzijnsactoren (CAW en OCMW)
 Quid privé-markt ?
13
Voorbeeld : Aantal opgestarte gerechtelijke procedures tot uithuiszetting en aantal
effectieve uithuiszettingen (58 van 94 SHM)
1600
1400
1200
1000
Procedure
800
Uitzetting
600
400
200
0
2005
2006
2007
2008
2009
2010
14
Kans op uithuiszetting na opstart procedure per provincie
Provincie
2005
2006
2007
2008
2009
2010
SHM
Kans
SHM
Kans
SHM
Kans
SHM
Kans
SHM
Kans
SHM
Kans
Antwerpen
16
0.34
16
0.40
16
0.38
15
0.41
17
0.30
17
0.30
Vlaams-Brabant
3
0.38
4
0.38
4
0.40
5
0.57
6
0.37
6
0.24
W-VL
9
0.34
12
0.34
13
0.51
13
0.38
14
0.27
12
0.15
O-VL
17
0.56
18
0.47
18
0.42
19
0.46
21
0.42
19
0.36
Limburg
2
1
2
0.91
2
0.86
3
0.70
4
0.42
4
0.48
Totaal
47
0.41
52
0.41
53
0.42
55
0.44
65
0.33
58
0.28
15
Versnellen van uitstroom
• ‘Housing-first’ en ‘housing-led’ benaderingen
– Tegengaan van ‘instititutionalisering’
– Huisvesting als stabiliserende factor
– Huisvesting primeert, maar in combinatie met begeleiding
• Reactie tegen woonladder
• Doelgroep: chronisch daklozen met multi-problematiek
of ook ruimer?
• Begeleiding: louter keuze van cliënt of ook vorm van
voorwaardelijkheid
16
Nederlandse woonladder
17
Instellingsverlaters als specifieke
doelgroep
18
19
Instellingsverlaters: wat werkt?
• Nood aan betere samenwerking tussen residentiële en
ambulante voorzieningen
• GGZ-hervorming Artikel 107: mobiele teams als kans
– Doelgroep van personen met chronische problematiek
– Nood aan integrale aanpak
• Overgang naar volwassenheid als problematische fase:
– Overgang naar volwassenhulp
– Personen met ‘zwak sociaal netwerk’
– Groeiende groep jonge leefloners: een ander label maar zelfde
groep?
• Hier is nog heel wat winst te boeken !
20
Structurele oplossingen mogen niet
vergeten worden
• Betaalbaar wonen:
– Huurtoelage als instrument ter bestrijding van armoede
• Alternatieve woonvormen :
– Samenwonen
– Solidair wonen
21
Thuisloosheid in meer landelijke
gebieden
• Dakloosheid als stedelijk fenomeen?
• ‘vergeten’ in onderzoek
• Veronderstellingen:
– Meer onzichtbare dakloosheid
– Meer vormen van ontoereikende huisvesting
– Minder uitgebreid en nabij hulpverleningsnetwerk
22
Aanpak in landelijke gebieden
• Breng vraag en aanbod in beeld
– Vraag: verschillende types van thuisloosheid
– Aanbod: wie doet wat
• Vertrek van gemeenschappelijke doelstellingen
• Belang van bovenlokale samenwerking, kennisopbouw
en gemeenschappelijke acties
• Minimale ingrediënten van succesvolle aanpak :
– Preventie van uithuiszetting
– Versterking SVK
– Woonbegeleiding
23
Voor info over ons onderzoek
www.kuleuven.be/lucas
[email protected]
24