NATUURRAMP IN ZUID

NATUURRAMP IN ZUID-OOST AZIË (26 december 2004)
Op 26 december 2004 vond een van de grootste tragedies plaats uit de recente
geschiedenis. Een spectaculaire vloedgolf (‘tsunami’) overspoelde de kusten van de landen
in Zuid-Oost Azië. Het aantal slachtoffers was niet te tellen. Meteen kwam ook de grootste
humanitaire actie ooit op gang. Het leed en de vragen naar het ‘waarom’ blijven. Hopelijk
was de solidariteit meer dan een emotionele en snel voorbij stromende golf. Het tweede
trimester van het schooljaar 2004-2005 startte in heel veel scholen met aandacht voor deze
ramp in lessen godsdienst en in andere lessen. Schoolpastorale activiteiten zorgden voor
concrete solidariteit.
Via de ‘tussentijdse mededelingen’ gaven we op het einde van de kerstvakantie suggesties
door voor lessen en schoolpastorale activiteiten. We verwijzen nogmaals naar de websites:
- http://ond.vsko.be : op de website van het VSKO (zie SOS Zuid-Oost Azië) met
interessante verwijzingen naar lesmateriaal en suggesties voor activiteiten.
- http://www.kuleuven.ac.be/thomas/actualiteit/tsunami : op de website THOMAS vind
je een bijzondere ‘In de Kijker’ met levensbeschouwelijke duiding bij de ramp.
Levensbeschouwelijke vragen
Het projectje dat de schoolpastorale verantwoordelijken van het buitengewoon onderwijs
(VVKBuO) maakten, droeg een pertinente titel : “Niet in de vloedgolf, wel in de
solidariteitsgolf is God aanwezig” (zie: www.vvkbuo.be). Rampen als deze roepen inderdaad
de eeuwenoude vragen op over de aan- en afwezigheid van God. Tegelijkertijd stellen ze
vragen naar sociale rechtvaardigheid in de wereld. Verschillende van de getroffen landen
behoren tot de armste van de wereld en hadden in tegenstelling tot bijvoorbeeld de V.S.
geen waarschuwingssysteem voor ‘tsunami’s’. Volgens een bericht van IPS (‘Inter Press
Service’) - een nieuwsagentschap dat oog heeft voor het Zuiden en voor achtergestelde
bevolkingsgroepen – zijn er ook ecologische elementen (zie artikel hieronder). Twee dagen
na de feiten toonde het VRT-journaal beelden van toeristen die feestelijk en onbezorgd hun
vakantie verderzetten : “Life goes on!”. Rampen als deze roepen ook structurele vragen op
in verband met noodhulp en structurele hulp op lange termijn. De media focussen dagenlang
op deze streek, terwijl andere probleemgebieden (in Afrika bijvoorbeeld) helemaal uit de
aandacht verdwijnen. Tegelijkertijd brengt een catatrofe als deze een ‘vloedgolf’ van
solidariteit teweeg en zijn hulpverleners getroffen door de sereniteit en de daadkracht van de
plaatselijke bevolking.
Dit zijn maar enkele vragen en bedenkingen die deze ramp oproept. Het zijn o.m. deze
vragen die uitgangspunt kunnen zijn voor de eigen invalshoek van waaruit we in
godsdienstlessen over deze tragische gebeurtenissen kunnen spreken. In het vakjargon
spreken we van ‘levensbeschouwelijke (of ‘hermeneutische’) knooppunten of sporen’. Je
vindt er een heleboel samengezet in het project op de Thomas-website.
Uit de veelheid van artikels die verschenen over deze tragedie, selecteerden we twee
artikels die relevant zijn voor enkele van de bovengestelde vragen.
Ecologische elementen (IPS, 5 januari 2005)
Bedreigde mangrovebossen en koraalriffen verminderen impact vloedgolven.
(Mattias Creffier)
BRUSSEL, 5 januari (IPS) - Kuststreken waar nog intacte koraalriffen en mangrovewouden
voorkomen, hebben veel minder te lijden gehad onder de verwoestende vloedgolven van
tweede kerstdag. Maar op veel plaatsten hebben die beschermende gordels plaats gemaakt
voor luxehotels en garnaalkweekvijvers.
De Thaise marinebioloog Thon Thamrongnavasawadi haalt in de Wall Street Journal het
voorbeeld aan van de Surin-eilanden voor de westkust van Thailand. De vloedgolf van 26
december sloeg enkele gaten in het koraalrif, maar de natuurlijke verdedigingsmuur zorgde
ervoor dat slechts een handvol mensen hun leven verloren. De meeste mensen aan de kust
konden zich in veiligheid brengen toen de eerste golf tegen het rif aanknalde.
Aan de andere kant van de Indische Oceaan, in de Indiase deelstaat Tamil Nadu, vielen er
minder doden in gebieden die beschermd lagen achter dicht mangrovebos. De vegetatie is
typisch voor ondiepe kustgebieden met brak Water, maar is sinds de jaren zestig in Thailand,
de Filipijnen en Indonesië bijna gehalveerd. In de plaats kwamen luxehotels en vijvers voor
de garnalenkweek.
Die vijvers zien eruit als bomkraters die zich als pokken verspreiden langs de kusten van
Azië. Bij de garnalenkweek wordt kwistig omgesprongen met antibiotica en chemicaliën,
waardoor de poelen na ongeveer acht jaar worden verlaten en nog meer mangrovewoud
eraan moet geloven. Thailand is momenteel ’s werelds grootste garnalenexporteur, gevolgd
door India en Indonesië.
De garnalenexport en het toerisme zijn goed voor de Thaise economie en werkgelegenheid,
stelt de Amerikaanse econoom Edward Barbier in een interview met de Australische omroep
ABC. Tegelijk verdringt de bouwwoede van toeristische projectontwikkelaars de inheemse
vissersbevolking naar de minst interessante en meest kwetsbare stukken van de kust. De
economische ontwikkeling is volgens Barbier grotendeels aan deze mensen voorbijgegaan,
terwijl zij nu het ergst te lijden hebben onder de gevolgen van de vloedgolven.
Religieuze duiding (De Standaard, 8 januari 2005)
Het einde van de wereld is nabij
Waarom beroert tsunami-ramp zoveel mensen?
(Dominique Minten)
BRUSSEL - Waarom beroert de tsunami-ramp zoveel mensen? Wegens haar omvang?
Zeker. Maar misschien appelleren de aanhoudende beelden van het verwoestende water
ook aan een archetypische angst van de mens voor de Apocalyps. ,,Mensen hebben moeite
om het absolute absoluut te laten.''
Nooit eerder heeft een natuurramp zoveel menselijke emoties en liefdadigheid losgeweekt
als de zeebeving in Azië. Typerend is de grootschalige inzamelactie die donderdag op de
Nederlandse televisie liep. Onder impuls van Bekend Nederland werd een recordbedrag van
112 miljoen euro bijeengebracht. Een kroniek van een aangekondigd succes, want er waren
veel redenen om te storten. Er was de omvang van de ramp: 160.000 doden en gigantisch
veel materiële schade, dat gaat niet in je koude kleren zitten.
Bovendien waren bij de slachtoffers veel westerse toeristen, dat brengt de ramp een stuk
dichterbij. En voor Nederland gold dat het zwaarst getroffen Indonesië een oud-kolonie is.
Allemaal heel valabele redenen, maar is er niets meer? In The International Herald Tribune
schreef Roger Cohen deze week: ,,Ik vermoed dat ook enkele dieperliggende factoren een
rol hebben gespeeld. De tsunami en de vloedgolf zijn spookbeelden uit ons collectieve
onderbewustzijn () die ons met bijbelse kracht raken. De angst die losgemaakt wordt, zet ons
aan tot actie.''
Dat de wereld zal vergaan in grote rampspoed en dat er een straffende God bestaat, zijn
inderdaad ideeën die in verschillende bijbelse taferelen worden geschetst: de Ark van Noah,
de Ruiters van de Apocalyps, het verhaal van Job Maar ook in andere grote religies komen
ze naar voren. De koran kent verschillende voorbeelden van rampen waarmee Allah orde op
zaken stelt. Overkomt een moslim iets ergs, dan beschouwt hij dat vaak als een test voor zijn
geloof. In het hindoeïsme moet een mens zijn fouten in dit of een vorig leven bekopen.
Natuurrampen spelen daarbij een rol. Vooral de lagere goden zijn gevreesd. .
Volgens religieus denker Rik Torfs zijn die apocalyptische denkbeelden niet zozeer eigen
aan religies, maar zijn ze ingebakken in de mens. ,,Maar religie is natuurlijk ook eigen aan
het mens-zijn.'' Het idee dat 'het einde der tijden nabij is' heeft voor Torfs iets
contradictorisch. ,,Enerzijds heb je het grootse, absolute idee van het 'einde der tijden',
anderzijds wil men dat 'nabij' maken. Het moet 'binnen handbereik' zijn. Het zegt veel over de
mens die moeite heeft om het absolute absoluut te laten.''
,,Een ramp van dergelijke omvang confronteert een mens natuurlijk met zijn limieten. Daarbij
zijn twee houdingen mogelijk. Ofwel zeg je: dit is iets onvermijdelijks, we moeten ons daarbij
neerleggen. Ofwel ga je in die ramp een straf zien van God. En in feite is dat een
makkelijkere houding. Want daardoor maak je de ramp weer beheersbaar. Er is een
verklarende kracht voor gevonden. Maar het is tegelijk een onvolwassen manier om tegen de
zaak aan te kijken.''
In religieuze kringen bestaan de twee houdingen. De meer verlichte geesten hebben de
straffende God achter zich gelaten. Na een ramp zijn ze vooral begaan met de hulp die
gegeven moet worden. ,,Religie biedt geen sluitende verklaring voor een ramp, wel de
inspiratie om op de verschrikkingen te reageren'', zegt Diana Eck, hoogleraar vergelijkende
godsdienstwetenschappen in Harvard, aan Trouw .
De Belgische bisdommen zijn er bij calamiteiten inderdaad meestal snel bij om met financiële
hulp over de brug te komen. Ook Rowan Williams, de aartsbisschop van Canterbury,
verwoordde het zo: ,,De kern van de zaak is niet dat we ons afvragen 'waarom slechte
dingen gebeuren', maar we moeten kijken wat we kunnen doen om te helpen.'' Toch legde
ook hij een link met God door te stellen dat gebeurtenissen als de tsunami geloven moeilijk
maakt.
In traditioneel gelovige kringen is het idee van de straffende God echter nog springlevend
Een Baptistische kerk in Kansas zag een verband tussen de vele Zweedse vermisten en de
tolerantie van Zweden tegen homo's en lesbiennnes. ,,We hopen dan ook dat de 1.900
vermiste Zweden dood verklaard worden'', schreven ze op hun website.
Op het internet zijn websites die in de tsunami een aanwijzing zien van het einde der tijden,
legio. Bill Koenig, een Amerikaans evangelisch journalist en predikant, wijst er op zijn
webstek watch.org op dat vier van de grootste aardbevingen op katholieke feestdagen
gebeurden. De aardbeving die Lissabon in 1755 van de kaart veegde, vond plaats op
Allerheiligen. In 1964 beefde in Alaska de aarde met een kracht van 9,2 op de schaal van
Richter. Dat gebeurde op Goede Vrijdag. En dan waren er de twee aardbevingen op Tweede
kerstdag, in Bam in 2003 en in Azië drie weken geleden.
Dat rampen en religies blijven samengaan, is volgens Torfs niet zo verwonderlijk. ,,Religies
houden zich in de eerste plaats bezig met de vragen over leven en dood.''
Voor de Belgische vrijzinnigen nemen de religies - en in België blijft dat toch nog altijd de
katholieke kerk - zelfs zodanig het voortouw in de liefdadigheidsacties dat ze een boze email rondstuurden onder de titel: ,,Pijn kan niet exclusief geclaimd worden door een Kerk.''
Daarin hekelden ze het feit dat de herdenkingsplechtigheid die volgende week zaterdag
wordt gehouden een ,,louter christelijk eerbetoon'' wordt. ,,Tja,'' zegt Torfs, ,,ik heb er geen
bezwaren tegen dat ze een principiële vraag stellen. Toch ben ik geen voorstander van
herdenkingsvieringen die een absolute neutraliteit nastreven. En tot nader order hebben
religies meer traditie in die soort rituelen.''