Jodendom

Jodendom
- Tora (tenach) → 1ste 5 boeken van Mozes: Plichten en regels. (Met de hand geschreven.)
- Tenach → Onderwijzing.
Orthodoxe Joden. (kleine groep)
- Houden zich stipt aan de regels.
- Leren en lezen Hebreeuwse teksten.
- Bestuderen de heilige boeken.
- Jongens en meisjes moeten vanaf groep 3 uit elkaar.
Liberale Joden.
- Modernere levenswijze → aangepast aan tijd en cultuur; land.
- Houden zich niet strak aan de regels.
- Sabbat: zaterdag (vrijdagavond) rustdag.
Niet godsdienstige Joden.
- zijn er ongeveer 50\60 %
- volgt het op afstand. (voelen zich verbonden met de geschiedenis.)
- Geloven niet in god. Duh…
Jodendom:
- Je geboorte, en niet wat je gelooft, bepaalt of je jood bent.
- Is zowel godsdienst als volk.
- 13 miljoen joden.
- Meeste joden in VS (5.600.000) dan in Israël (4.700.000) dan Frankrijk (600.000)
Synagoge.
- Vroeger stond er nog geen synagoog maar een tempel in Jeruzalem.
- Tijdens Babylonische ballingschap (6de eeuw v.C.) werd groot deel van joden in Jeruzalem verbannen
→ tempel verwoest.
- Joden gingen maar bij iemand thuis bidden, of in een andere ruimte zitten. Deze ontmoetingsplaats
noemde ze Synagogen → Plaats van samenkomst.
Kenmerken Synagoge:
- Heilige ark→ kast met tora rollen. Als je ervoor staat, sta je met je gezicht naar Jeruzalem.
- Boven de ark hangt een afbeelding van de Tien woorden. ( Tien geboden.) → staan in Hebreeuwse
letters op twee borden geschreven. Met daarboven een kroon afgebeeld. Betekent: dat God de koning
van de wereld is, die zijn regels aan de mensen heeft gegeven.
- Er is ook een eeuwig brandende lamp. Vroeger was dat een olielamp, nu een elektrische lamp. →
Teken dat God altijd ‘aanwezig’ is, en dat de tora een licht is op het levenspad.
- Menora → grote 7 armige kandelaar.
- Bima → verhoging met een lessenaar. Plaats waar Tora rollen worden voorgelezen.
- Jad → Speciaal aanwijsstokje, waarmee de tekst wordt gevolgd.
- Chazan → Leest de tora voor, en leidt meestal ook de dienst. ( de priester )
- Rabbijn → Houdt vaak een korte toespraak uit de tenach.
- Talliet → Gebedsmantel, omslagdoek, wordt gedragen tijdens diensten (in Orthodoxe kerken is dit
verplicht.) Mannen hebben ook altijd een hoofddeksel op. (keppeltje)
- In Orthodoxe kerken zitten de vrouwen vaak apart van de mannen. Ze vervullen geen rol bij de dienst.
In liberale kerken is het gewoon gemengd.
- Grootste Synagoge van Duitsland → In Berlijn. (3000 Mensen )
- Een van de oudste synagogen van Europa staat in Praag.
Sabbat → Heilige dag.
- Zevende dag van de week, de zaterdag. Rustdag om te bidden in de synagoge.
- 2 teksten voor lezen: herinnering schepping van de wereld, en uittocht uit Egypte.
- Zevende dag rustdag omdat volgens: Exodus 20, god ook op de zevende dag ruste. Volgens
Deuteronomium 5, god de Israëlitische slaven had bevrijd.
- Je mag op Sabbat niets ‘nieuws’maken. Iets wat er nog niet was (dus niet schrijven)
- Je mag geen vuur maken, dus niet koken, geen open haard.
- Regel van de Sabbat: Het leven van een mens is belangrijker dan de sabbat. ‘De sabbat is er voor de
mens en niet andersom.’Dus in levensgevaar mogen de regels overtreden worden.
-
Sabbat begint vrijdagavond. Eerst een dienst, en daarna een feestavondmaal.
Wijn → symbool van leven dus dat wordt dan ook gedronken.
Zaterdagsmorgen weer een dienst, voorgelezen uit de tora. Liberale joden doen er een jaar over om de
5 boeken uit te lezen, Orthodoxe 3 jaar.
- Teffilien → gebedsriemen. Aan de riem zitten vierkante lerendoosjes, met rolletjes perkament met
teksten uit de Tora. 1 Riem wordt voor het hart gewikkeld, de andere om het hoofd. (Bij het
verstand.) Je moet god liefhebben met je hart en je verstand.
- Mezoeza → Een kokertje met teksten uit de tora, schuin aan de deurpost geplaatst.
De Joodse Kalender.
- Joden hebben een eigen jaartelling. Wijkt op 3 punten af van onze jaartelling:
- Er wordt niet in zonnejaren maar in maanjaren geteld. Een maanjaar heeft maar 354 dagen (1 maand =
29,5 dagen.) Daarom 1 keer per 3 (of 2) jaar een schrikkeljaar → Maand erbij.
- Beginpunt van jaartelling ligt bij schepping van wereld. (3760 v.c)
- Ze vieren nieuwjaar op de eerste dag van hun zevende maand. Dus halverwege hun kalenderjaar…
(Bij ons is het dan september of oktober.)
- Op grafzerken zie je vaak 2 jaartallen bijv:
- A.D. (Anno Domini) 1994 → In het jaar van de heer 1994.
- A.M. (Anno Mundi) 5754 → In het jaar van de wereld 5754.
De Tora.
- Is een soort ‘grondwet’ voor het dagelijkse leven.
- Er komen 613 voorschriften voor. Waaronder spijswetten: wat je wel en niet mag eten.
- De talmoed→ Regels van de Tora die later zijn toegevoegd.‘De mondelinge Tora.’
- De 5 boeken van Mozes → ‘De geschreven Tora.’
- Bet-hamidrasj → Leerhuis → de synagoge. Ook wel de sjoel (schule) dus om te leren.
- Jesjiewa → studiecentrum, waar joodse jongeren de joodse lessen kunnen voortzetten.
Kosjer → Geoorloofd. (om te eten en te drinken)
- Orthodoxe joden kijken in de supermarkt of er kosjer of O.R.T. op de verpakking staat.
- Er mogen alleen ‘reine’dieren gegeten worden → Dieren die herkauwen en gespleten hoeven hebben.
Vissen als ze schubben en vinnen hebben. Vogels als zij leven van graan en\of planten. Eieren en
melkproducten alleen van reine dieren.
- Er mag niets gegeten worden waar bloed in zit. Dieren worden op een speciale manier geslacht. Want
bloed bevat nog ‘levenskracht.’
- Vlees en zuivelproducten mogen niet samen bereid of gegeten worden.
Rituelen.
- Op de achtste dag na geboorte besnijdenis. Teken dat je deel uitmaakt van joods volk. De jongen
krijgt dan ook zijn naam. Meisjes krijgen op sabatmorgen de naam.
- Bar-mitswa → zoon van het gebod. Als jongen 13 jaar wordt, krijgt hij eigen verantwoordelijkheid
voor geloof. Hij telt mee voor Minjan → 10 mannen die minimaal nodig zijn om een dienst te houden.
Meisjes hebben op 12 jarige leeftijd hun bat-mitswa.
- Choepa → joodse huwelijkssluiting en afdakje waaronder het bruidspaar staat.
- Mikwe → Groot bad voor een rituele reiniging van de bruid op de avond voor het huwelijk.
‘Heiliging’van de bruid voor het huwelijk.
- Ringen, en drinken uit een beker wijn is een symbool van de huwelijkssluiting. Daarna gooit de
bruidegom de beker kapot en wordt er ‘mazzeltov’ geroepen.(veel geluk.)
- Bet-chaim → huis van het leven (begraafplaats.) (Geloof in het eeuwige leven.)
- Dode wordt zo snel mogelijk begraven, wordt beetje zand uit Israël mee begraven.
- Kaddisj→ Rouwgebed dat wordt voorgelezen.
- De dood is scheiding van geest en lichaam, lichaam keert terug naar aarde, geest naar god.
- Op Joodse begraafplaatsen zie je nooit bloemen, maar eerder steentjes of briefjes.
Pelgrimsfeesten.
- Pesach → Joodse paasfeest. Herinnering aan de bevrijding uit Egypte. Matzes → werd toen gegeten
nu ook. Wijn als symbool voor de vreugde over de bevrijding. Wordt ook uitgezien naar de profeet
Elia, die het rijk van de Messias zal aankondigen.
- Sjawoeot → Wekenfeest, herdenking van het ontvangen Tien Woorden op de berg Sinaï.
Soekot → Loofhuttenfeest, duurt 7 dagen lang, herdenking van de reis door de woestijn van de
bevrijde Israëlieten uit Egypte.
- Rosj Hasjana → Nieuwjaarsdag, op de eerste dag van de 7de maand. Herdenking van de schepping
van de wereld. De eerste dag van de tien ‘ontzagwekkende dagen’(de dagen van inkeer) (Dus goede
voornemens maken.) Met de synagogendienst wordt er op een Sjofar → speciale hoorn, geblazen.
- Jom Kipoer → de Grote Verzoendag. De tiende dag van het nieuwjaar. Dus de laatste van de
ontzagwekkende dagen, ze gaan dan bidden en vasten.
- Poerim → loten. (soort carnaval) ook een half-feest. Herinnert aan verhaal van Esther, die het
Minister Haman verhindert om op een gelote dag alle joden uit te moorden. Esther en Nehemia zijn de
enige boeken van O.T. waarin de naam joden voorkomt. Rond 550 v.C. noemden ze de ballingen uit
het land Juda zo.
- Chanoeka → inwijding. (lichtfeest.) Men viert de herinwijding van de tempel in Jeruzalem (165 v.C.)
die de Syrische koning toen had ingenomen. Het is een ‘half-feest’omdat het niet in de tora staat maar
in latere tijden is ontstaan. Chanoeka kandelaar→ Achtarmig.
Verhaal samengevat: In 538 v.C. laten de Perzen de joden vanuit Perzië weer terugkeren naar hun
land. Zij geven hen toestemming voor de herbouw van de tempel. In 323 v.C. kwam Judea onder
Syrische overheersing. De tempel werd een Syrisch, heidens gebouw. Na de verdrijving van de
Syriërs in 164 v.c wordt de tempel weer joods.
- Verhaal verwoesting tempel samengevat: Bij de klaagmuur → (overgebleven deel van de tempel) in
Jeruzalem treuren joden om het verlies van hun tempel, die in 70 n.C. als straf voor hun opstand tegen
de Romeinen door Titus verwoest werd. Nadat de Romeinen joodse opstanden zoals op de berg
Masada, neergeslagen hadden, werd het joden verboden om in Palestina te blijven wonen. Dat is het
begin van de diaspora → (verstrooiing over de wereld.) van de joden over de wereld.
- Romeins Protectoraat → Joden hadden wel godsdienstvrijheid maar de Romeinen hadden de
politieke macht.
- Verhaal christelijke heersers: Na de verdrijving uit Palestina gingen Joden in het Romeinse rijk
wonen. De Romeinen accepteerden de godsdienst en er werd bijna niet gediscrimineerd. Totdat keizer
Constantijn de Grote in 312 C. en zijn opvolger het christendom tot staatsgodsdienst maakte. Joden
werden gediscrimineerd en voor van alles beschuldigt. (vervangingsleer→ theologische anti-joodse
leer.)
- Kruistochten→ reis met als doel de bevrijding van Jeruzalem: De eerste kruistocht (1096) richting
Palestina. Door bijgeloof en valse beschuldigingen gingen de christenen de joden steeds meer haten.
Onderweg worden heel veel joden vermoord en synagogen verwoest. In Palestina zijn er ook niet veel
joden aan de dood ontkomen. De joden werden beschuldigd van bloedrituelen op kinderen en het
vergiftigen van bronnen, meren en rivieren waardoor de pest uitbrak.
- Spanje en Portugal: Tijdens de islamitische overheersing van Spanje door de moslims mochten joden
zich ook bezighouden met wetenschap zoals geneeskunde en wiskunde. Een belangrijke geleerde was
Maimonides (1138-1204.) In het jaar van de herovering van Spanje, de Reconquista → (herovering)
werd besloten om alle joden uit Spanje te verdrijven.
Midden- en Oost-Europa.
- Na de pestepidemie werden vele joden verdreven, ze gingen naar Polen en Litouwen.
- Ze spraken een eigen joodse taal → Jiddisch (Mengeling Duits en Hebreeuws.)
- In Polen en Litouwen kregen joden een betere kans, er ontstonden hoge scholen voor talmoedstudie.
- Chassidisme → Nieuwe joodse stroming, eenvoudigere leer van de tora.
-
-
Door economisch succes kwam er een nieuwe beschuldiging dat joden hebzuchtig en onbetrouwbaar zijn.
In de 2de helft van de 17de eeuw werden de joden wéér beschuldigd voor het bloedritueel→
beschuldiging dat joden christenkinderen vermoordden en het bloed gebruikten voor de bereiding van
matzes. In 1648 werden duizenden joden vermoord door Oekraïense kozakken en Poolse boeren.
Nederland.
- In de 16de eeuw kwamen veel joden uit Spanje en Portugal naar Amsterdam. (Sefardische Joden →
Hebreeuws voor Spanje.)
- De joden brachten kapitaal mee en vervulde een belangrijke rol in de economie.
- In de 17de eeuw kwamen joden uit Duitsland en Polen op de vlucht voor Oekraïense kozakken.
(Askenazische Joden → Hebreeuws voor Duitsland.)
-
Burgerrechten en Antisemitisme.
- De Franse revolutie (1789) betekende dat alle burgers van Frankrijk dezelfde rechten hadden.
- Dit betekende ook godsdienstvrijheid en voor het eerst in de geschiedenis hadden joden dezelfde
rechten als christenen. Vele landen namen deze burgerrechten over.
- Het getto in de pauselijke staat in Rome werd pas in 1870 opgeheven.
- De emancipatie (soort gelijkstellen van rechten) van joden had tot gevolg dat sommige zich tot het
christendom bekeerden of niks meer met godsdienst te maken wilde hebben.
- In (West)-Europa bleven anti-joodse gevoelens vaak bestaan. Wilhelm Marr gebruikte rond 1870 voor
het eerst de term antisemitisme (→ tegen de joden) in zijn boek. Ook beweerde Fransman Arthur de
Gobineau dat joden een minderwaardig ras zijn en uitgeroeid moeten worden.
- Theologische beschuldiging: Joden worden ervan beschuldigd dat ze Jezus hebben gekruisigd,
daarom worden ze Christusmoordenaars genoemd.
- Economische beschuldiging: Men beweert dat joden financieel niet te vertrouwen zijn.
- Racistische beschuldiging: Joden worden gezien als een minderwaardig ras of volk.
- In Oost-Europa werden rond 1825 ook de Franse burgerrechten over genomen door Tsaar Nicolaas I.
Toch leefde de jodenhaat voort en na de moord op de Tsaar werden de joden beschuldigd en vervolgd.
De jodenvervolging→ Pogrom (Donderbui) ging nog tientallen jaren door. Tussen 1881 en 1914
hebben ruim 2 miljoen Joden Rusland verlaten. Ze gingen vooral naar West-Europa en Amerika.
Zionisme→ Het streven naar een eigen joodse staat. (Van de berg Sion waar Jeruzalem op is gebouwd.)
- De zaak rond de Fransjoodse kapitein Alfred Dreyfus had tot gevolg dat de antisemitische gevoelens
in Frankrijk toenamen. De journalist Theodor Herzl was geschokt door de toenemende jodenhaat in
Europa.j De enige oplossing om aan die jodenhaat te ontsnappen was volgens Herzl het stichten van
een eigen joodse staat. Het zionisme is de joodse beweging die ernaar streefde om n Palestina een
eigen joodse staat te stichten.
- Steeds meer joden vluchtten naar Palestina en kochten er grond van de Arabieren om er hun
kibboetsiem → (Coöperatieve landbouwnederzettingen) te stichten.
De Holocaust → (brandoffer) de moord op 6 miljoen joden.
- In 1918 kwam het vredesverdrag in Versailles tot stand, de duisters waren gefrustreerd door het
verlies van de oorlog. Ze gaven de schuld aan de joden en het antisemitisme nam toe.
- In 1933 kwam Adolf Hitler aan de macht met de nazi’s (NS), ze waren sterk antisemitisch.
- In de nacht van 9 op 10 november 1938 vond de Kristallnacht plaats. → alles wat maar met joden te
maken had werd geplunderd en in brand gestoken.
- Dit was het begin van de jodenvervolgingen, meer dan 30.000 joden werden naar kampen afgevoerd.
- Uiteindelijk heeft de holocaust het leven gekost aan 70% van de Europese joden. (1/3 deel van alle
joden.) De joden noemde de holocaust de sjoah → vernietiging.
Ontstaan Israël.
- Op 14 mei 1948 werd de staat Israël gesticht. Sinds die tijd bestaat er vijandschap tussen Israëliërs en
Palestijnen. De Palestijnen willen een eigen staat. Pas wanneer die staat gerealiseerd is, zal er vrede
tussen Israëliërs en Palestijnen mogelijk zijn.
- Intifada → Het Palestijnse verzet.
Auschwitz.
- Endlösung → Fabrieksmatige vernietiging van mensen, uitgevoerd door Hitler en zijn Nazi’s.
- Einsatzgruppen → speciale SS-eenheden die joden moesten arresteren en opsluiten. Later moesten ze
joden ook executeren door joden door het hoofd te schieten. Commandant Himmler vond dat dit
anders moest, omdat de SS’ers er wel eens psychisch onder konden gaan lijden. Er werden
concentratiekampen gemaakt zodat de ‘beulen’ niet meer zo dicht bij de slachtoffers stonden.’