De vrijetijdssector op de Utrechtse Heuvelrug

De vrijetijdssector op de
Utrechtse Heuvelrug
Economisch belang en functie van de sector
Samengesteld in opdracht van
Rabobank Utrechtse Heuvelrug
Februari 2013
Inhoudsopgave
Inhoudsopgave ..................................................................................................... 2
Inleiding .............................................................................................................. 3
Economisch belang van de vrijetijdssector ................................................................ 7
Vrijetijdssector in ruimtelijk perspectief ................................................................... 9
Conclusie ........................................................................................................... 13
Bijlage I Definities ............................................................................................... 14
Colofon .............................................................................................................. 16
2
De vrijetijdssector op de Utrechtse
Heuvelrug
Inleiding
Typering regio
De Utrechtse Heuvelrug ligt centraal in Nederland en loopt als een hoge zandrug van de
Grebbeberg bij Rhenen tot aan het Gooimeer bij Huizen. Het zuidelijke deel van de
Utrechtse Heuvelrug is aangewezen als Nationaal Park (ongeveer 6.000 hectare). Naast
de stuwwal horen ook de uiterwaarden van Amerongen bij het Nationaal Park. Het is een
heuvelachtig gebied van bossen en buitenplaatsen. Bezoekers kunnen er wandelen en
fietsen over de stuwwal, door heideterreinen, langs kastelen en landgoederen, in de uiterwaarden en het bos. Het landschap met onder meer Ouwehand’s Dierenpark, Huis
Doorn, Kasteel Amerongen, landgoed Beerschoten, landgoed Vollenhoven en Slot Zeist
als blikvangers, ademt de sfeer uit van een prettig recreatiegebied voor mensen uit de
omringende steden. De gemeente Utrechtse Heuvelrug is zelfs de gemeente met de
meeste cultuurmonumenten van ons land. 1
Onderzoeksopdracht
De regio Utrechtse Heuvelrug vervult met dit landschap een belangrijke vrijetijdsfunctie.
Rabobank Utrechtse Heuvelrug wil graag meer inzicht in het economische belang van
deze sector en de positie die de regio met haar vrijetijdsfunctie binnen Nederland inneemt. Rabobank Utrechtse Heuvelrug heeft daarom aan directoraat Kennis en Economisch Onderzoek (KEO) van Rabobank Nederland gevraagd een onderzoek te doen naar
de ruimtelijk-economische positie van de vrijetijdssector op de Utrechtse Heuvelrug. Het
onderzoek biedt inzicht in de economische omvang en prestaties van de sector en de
herkomst van de bestedingen die er worden gedaan. Een en andere plaatsen we in het
perspectief van andere toeristische regio’s en de sector als geheel.
Regionale afbakening
In het onderzoek worden de volgende gemeenten tot de regio Utrechtse Heuvelrug gerekend: Zeist, Utrechtse Heuvelrug, Soest, De Bilt, Baarn, Rhenen en Woudenberg. Het
gebied staat weergegeven in onderstaande kaart. De regio telt in totaal ruim 250.000
inwoners waarvan er ruim 61.000 in (de grootste gemeente in de regio) Zeist wonen.
1 Rijksdienst voor de Monumentenzorg (2005) / SBGO (2004), Onderzoek naar gegevensuitwisseling over
rijksmonumenten.
3
Figuur 1 Afbakening onderzoeksgebied
Bron: Rabobank Nederland
Sectorale afbakening
In deze studie staat de vrijetijdssector centraal. Het gaat dan om het geheel van voorzieningen, dat gericht is op de vrijetijdsbesteding van consumenten. Dit zegt niets over
het motief (al dan niet toeristisch) van waaruit de bestedingen in deze sector worden
gedaan. Ook de inwoners van de regio zelf kunnen immers bestedingen doen bij de
vrijetijdsvoorzieningen in hun eigen regio. Bovendien zijn het niet alleen toeristen of recreanten die het gebied bezoeken (en daar besteden). Zo zal de regio ook zakelijke bezoekers trekken of consumenten die vanuit een ander motief in het gebied aanwezig zijn
en bestedingen doen in de vrijetijdssector. De studie richt zich dus op de zakelijke kant
van de vrijetijdssector ongeacht het motief waarvoor de consument in het gebied aanwezig is en zijn uitgaven daar doet.
De
-
branches die we binnen de vrijetijdssector onderscheiden zijn de volgende:
Verblijfsrecreatie
Eten & drinken
Cultuur & overige recreatie
Sport
Waar mogelijk hebben we in het onderzoek onderscheid gemaakt naar deze branches.
De mogelijkheid hiertoe is afhankelijk van het beschikbare cijfermateriaal van de databronnen die we hiervoor gebruiken. De branche-indelingen die de verschillende bronnen
hanteren staan weergegeven in bijlage I.
4
Het aanbod van vrijetijdsvoorzieningen
Vestigingen
In totaal telt de regio Utrechtse Heuvelrug ruim 750 bedrijven die actief zijn in de vrijetijdssector. Onderstaande figuur laat zien om welk soort bedrijven het gaat en welk type
vrijetijdsbedrijven op de Utrechtse Heuvelrug sterk of juist minder sterk vertegenwoordigd is.
Ruim 40 procent van de bedrijven in de vrijetijdssector zijn eetgelegenheden. Het belang
hiervan is op de Utrechtse Heuvelrug ongeveer even groot als gemiddeld in Nederland
(circa 42 procent). Bij de cafés zien we een heel ander beeld. Het aantal cafés binnen de
totale vrijetijdssector op de Utrechtse Heuvelrug, is beduidend kleiner dan gemiddeld.
Verder zien we dat de Utrechtse Heuvelrug relatief veel sportvoorzieningen heeft en dat
er veel bedrijven zijn die vakantiewoningen verhuren.
Figuur 2 Belang branches vrijetijdssector regio UHR en referentie (vestigingen), 2011
R5 Overige recreatie
R4 Sport
R2 Cultuur
I7 Cafés
I5 Restaurants, cafetaria’s e.d.
I3 Kampeerterreinen
I2 Verhuur vakantiewoningen e.d.
I1 Hotels e.d.
0%
Regio UHR
5%
10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50%
Provincie Utrecht
Nederland
Bron: Lisa, bewerking Rabobank
De gemeente met de meeste vrijetijdsbedrijven is de gemeente Utrechtse Heuvelrug
(bijna 200) gevolgd door Zeist (ruim 175). In de gemeente Woudenberg is de vrijetijdssector (met ongeveer 30 bedrijven) het kleinst. De gemeente Utrechtse Heuvelrug telt
vooral veel verblijfsvoorzieningen. Bijna een kwart van de bedrijven in de vrijetijdssector
in deze gemeente betreft een verblijfsaccommodatie. Dit geldt eveneens voor de gemeente Woudenberg waar zelfs meer dan een kwart van de vrijetijdsvoorzieningen een
verblijfsaccommodatie betreft (met name kampeerterreinen en hotels). Deze voorzieningen concentreren zich rond recreatieplas het Henschotermeer. In De Bilt is het grote
belang van sportvoorzieningen opvallend (28 procent van alle vestigingen in de vrijetijdssector). Deze gemeente profileert zich dan ook als sportgemeente en is in 2009 zelfs
verkozen tot sportgemeente van het jaar.
Ruimtegebruik
De vrijetijdsfunctie van de Utrechtse Heuvelrug zien we ook terug in het bodemgebruik
in deze regio (zo blijkt uit onderstaande figuur). In de eerste is de zeer grote hoeveelheid bos en open natuurlijk terrein in deze regio opvallend (38 procent tegenover 12
procent in Nederland). Dit is dan ook beeldbepalend voor deze regio en een belangrijke
reden waarom mensen hun vrijetijd hier doorbrengen. Daarnaast laat de grafiek zien
5
welk deel van de ruimte planmatig is ontwikkeld voor een recreatieve functie. Ook deze
ruimte is groot op de Utrechtse Heuvelrug (3,8 procent tegenover 2,2 procent in Nederland). Dit geldt met name voor de gemeente Zeist waar meer dan 7 procent van de
ruimte een recreatieve functie heeft.
Figuur 3 Aandeel bos en open natuurlijk terrein en recreatieterrein in
bodemgebruik, 2012
Nederland
% bos en open natuurlijk terrein
Provincie Utrecht
% recreatieterrein
Regio UHR
Zeist
Woudenberg
Utrechtse Heuvelrug
Soest
Rhenen
De Bilt
Baarn
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
Bron: CBS Bestand BodemGebruik, bewerking Rabobank
Een groot deel van de 351 hectare recreatieruimte in de gemeente Zeist wordt bepaald
door sportterrein (48 procent) en parken en plantsoenen (39 procent). Daarentegen is
de ruimte voor dagrecreatie in de gemeente Zeist beperkt (1 procent tegenover 12 procent landelijk). Hetzelfde geldt voor de fysieke ruimte voor verblijfsrecreatie. Van de
totale recreatieruimte in Zeist is 9 procent in gebruik voor verblijfsrecreatie terwijl dat
landelijk 23 procent is. De gemeente Utrechtse Heuvelrug en Woudenberg beschikken
juist wel over veel fysieke ruimte voor verblijfsrecreatie. Deze gemeenten beschikken
dan ook over een aantal campings en vakantieparken die de nodige ruimte in gebruik
hebben.
Figuur 4 Aandeel recreatieterrein naar subfunctie, 2012
Nederland
Provincie Utrecht
Regio UHR
Zeist
Woudenberg
Utrechtse Heuvelrug
Soest
Rhenen
De Bilt
Baarn
0%
10%
Verblijfsrecreatie
20%
30%
Dagrecreatief terrein
40%
Sportterrein
50%
60%
Park en plantsoen
Bron: CBS Bestand BodemGebruik, bewerking Rabobank
6
Economisch belang van de vrijetijdssector
Werkgelegenheid
In het vorige hoofdstuk hebben we gezien hoeveel bedrijven actief zijn in de vrijetijdssector op de Utrechtse Heuvelrug. In dit hoofdstuk laten we zien welk economisch belang daarmee gemoeid is. Dit doen we zowel op basis van werkgelegenheid en toegevoegde waarde 2 .
In totaal zijn op de Utrechtse Heuvelrug 6.700 mensen werkzaam in de vrijetijdssector 3 .
Dit is ruim 5,5 procent van de totale werkgelegenheid in deze regio. Landelijk ligt dit
aandeel op 5,2 procent. Binnen de gemeente Rhenen is het belang van de vrijetijdssector in de gemeentelijke werkgelegenheid het grootst. Maar liefst 12 procent van de banen in deze gemeente bevindt zich in de vrijetijdssector. Dit is te danken aan de grote
invloed van Ouwehands Dierenpark in Rhenen. Van het totale aantal vrijetijdsbanen in
de provincie Utrecht, bevindt meer dan een vijfde zich op de Utrechtse Heuvelrug.
In absolute zin telt de gemeente Zeist de meeste banen in de vrijetijdssector (ruim
1.800) terwijl de gemeente Utrechtse Heuvelrug de meeste vestigingen telt (zo zagen
we in het vorige hoofdstuk). De vrijetijdssector in Zeist is dus grootschaliger georganiseerd dan die in de gemeente Utrechtse Heuvelrug. Een gemiddelde vrijetijdsonderneming in Zeist telt 10 banen terwijl dit er in de gemeente Utrechtse Heuvelrug 8 zijn. De
vrijetijdssector in de gemeente Rhenen is met gemiddeld 13 banen per bedrijf het meest
grootschalig.
Onderstaande figuur laat zien hoe de banen verdeeld zijn over de verschillende branches. Hierin valt het grote belang van de cultuursector (waartoe dierentuinen behoren)
in de gemeente Rhenen op. Tevens zien we dat de hotels in Zeist een belangrijk werkgelegenheidsbijdrage leveren. Dit is te danken aan de diverse hotel- en congresaccommodaties die de gemeente Zeist rijk is.
Figuur 5 Belang branches vrijetijdssector per gemeente (banen), 2011
R5 Overige recreatie
R4 Sport
R2 Cultuur
I7 Cafés
I5 Restaurants, cafetaria’s e.d.
I3 Kampeerterreinen
I2 Verhuur vakantiewoningen e.d.
I1 Hotels e.d.
0%
Baarn
De Bilt
Rhenen
10%
Soest
20%
30%
40%
Utrechtse Heuvelrug
50%
Woudenberg
60%
70%
Zeist
Bron: Lisa, bewerking Rabobank
2 De toegevoegde waarde is gelijk aan de omzet minus het aankoopbedrag (niet gelijk aan omzet minus de
kosten, dit is winst). De toegevoegde waarde drukt de essentie van produceren uit, namelijk het toevoegen
van waarde aan een goed.
3 Volgens de aangepaste branche-indeling van LISA (zie bijlage I).
7
Toegevoegde waarde
De bijdrage die een sector levert aan de regionale economie wordt vaak uitgedrukt in
toegevoegde waarde. De toegevoegde waarde betreft de omzet minus de inkoop en
geeft dus aan wat er door de sector aan extra waarde wordt gecreëerd in het gebied. De
toegevoegde waarde van de vrijetijdssector op de Utrechtse Heuvelrug bedroeg in 2011
bijna € 300 miljoen. Dit is 4 procent van de totale toegevoegde waarde die het bedrijfsleven op de Utrechtse Heuvelrug realiseert. Deze bijdrage ligt aanzienlijk hoger dan gemiddeld in de provincie Utrecht (3 procent) en in Nederland als geheel (2,5 procent). Het
feit dat bijdrage van de vrijetijdssector aan de regionale toegevoegde waarde in het algemeen lager ligt dan de werkgelegenheidsbijdrage (van 5,5 procent) wordt veroorzaakt
door het arbeidsintensieve karakter van de vrijetijdssector. Deze draait hoofdzakelijk op
de inzet van mensen (en dus niet op kapitaalgoederen zoals in de industrie) waardoor de
arbeidsproductiviteit in de vrijetijdssector over het algemeen relatief laag ligt.
Onderstaande grafiek vergelijkt de bijdrage van de vrijetijdssector aan de regionale toegevoegde waarde op de Utrechtse Heuvelrug met de bijdrage die deze sector levert in
andere toeristische regio’s. Hieruit blijkt dat het belang van de vrijetijdssector op de
Utrechtse Heuvelrug groot is. Alleen de regio Gooi en Vechtstreek realiseert met haar
vrijetijdssector een grotere bijdrage aan de toegevoegde waarde.
De vrijetijdssector op de Utrechtse Heuvelrug is dus van relatief grote waarde voor de
economie van deze regio.
Figuur 6 Bijdrage vrijetijdssector aan regionale TW per regio, 2011 4
Nederland
Gooi en Vechtstreek
Zuidwest-Friesland
Zuid-Limburg
Veluwe
Utrecht
Twente
Achterhoek
UHR
0,0%
1,0%
2,0%
3,0%
4,0%
5,0%
Bron: Lisa, bewerking Rabobank
4 Let op: de Utrechtse Heuvelrug vergelijken we hier met Corop-regio’s terwijl de regio Utrechtse Heuvelrug
zelf geen officiële Corop-regio is maar tot Corop Utrecht behoort.
8
Vrijetijdssector in ruimtelijk perspectief
Herkomst bestedingen
Onderstaande figuur laat zien waar de vrijetijdsbestedingen op de Utrechtse Heuvelrug
vandaan komen. Ruim driekwart van de bestedingen in de vrijetijdssector op de Utrechtse Heuvelrug is afkomstig van inwoners van de provincie Utrecht, waarvan het grootste
deel (ongeveer 60 procent) uit de eigen regio. Na Utrecht is de provincie Noord-Holland
(9 procent) de belangrijkste bron van vrijetijdsbestedingen op de Utrechtse Heuvelrug.
Figuur 7 Herkomst vrijetijdsbestedingen regio UHR naar eigen regio en
provincies, 2011
80%
70%
Vrijetijdssector
60%
Restaurants en dranken
50%
Verblijfsrecreatie
Cultuur en overige recreatie
Sport
40%
30%
20%
10%
0%
Bron: Rabobank Nederland
Van de bestedingen die uit de eigen regio komen (60 procent), komt het grootste deel
(20 procent) van de inwoners van Zeist. Daarnaast komt 13 procent van de inwoners
van Utrechtse Heuvelrug en 10 procent uit Soest. Deze cijfers worden in belangrijke mate bepaald door de omvang van deze gemeenten: hoe meer inwoners hoe meer ze gezamenlijk zullen besteden in deze regio. Zo is 6 procent van de bestedingen in de vrijetijdssector afkomstig van de inwoners van Utrecht (stad) en 5 procent uit Amersfoort.
Onderstaande kaart laat zien welke de gemeenten voor welk deel van de bestedingen
verantwoordelijke zijn.
9
Figuur 8 Herkomst vrijetijdsbestedingen regio UHR uit eigen regio 2011
Bron: Rabobank Nederland
De volgende figuur laat per gemeente zien waar de vrijetijdsbestedingen vandaan komen. Hieruit blijkt dat de gemeente Rhenen veruit de grootste bovenregionale trekkracht
heeft. Van de bestedingen die in de gemeente worden gedaan, komt circa 70 procent
van buiten de regio Utrechtse Heuvelrug. De vrijetijdssector in de gemeenten Soest,
Zeist en Utrechtse Heuvelrug is juist het sterkst afhankelijk van bestedingen uit de eigen
gemeente. Van de zeven gemeenten hebben Utrechtse Heuvelrug en Woudenberg het
meeste belang bij de bestedingen uit een van de andere Heuvelrug-gemeenten (11 procent van het totaal).
Figuur 9 Herkomst vrijetijdsbestedingen per gemeente, 2011
Zeist
Woudenberg
Utr. Heuvelrug
Soest
Rhenen
De Bilt
Baarn
0%
10%
20%
30%
40%
50%
Eigen gemeente
Overige UHR
Overig Utrecht
Zuid-Holland
Gelderland
Elders
60%
70%
Noord-Holland
Bron: Rabobank Nederland
10
De toeristische functie van de regio
De sector cultuur en overige recreatie is het sterkst afhankelijk van bestedingen uit de
eigen regio. Ongeveer twee derde van de bestedingen in deze sector komt uit de eigen
regio. Voor de verblijfsrecreatie zijn juist de bestedingen van buiten de eigen regio van
groot belang. Deze geven immers een indicatie van de toeristische functie van het gebied. Op de Utrechtse Heuvelrug komt ongeveer 55 procent van de bestedingen in deze
sector van buiten de eigen regio. Daarna zijn de inwoners van de rest van de provincie
Utrecht de belangrijkste bron van inkomsten van de verblijfsrecreatieve sector op de
Utrechtse Heuvelrug gevolgd door de inwoners van de provincie Noord-Holland en ZuidHolland (zie onderstaande kaart).
De kaart laat zien dat de verblijfsvoorzieningen op de Utrechtse Heuvelrug een sterke
trekkracht uitoefenen op de inwoners van de Randstad. Het belang van deze bestedingen
is beduidend groter dan uit het gebied ten oosten van de Heuvelrug. Enerzijds heeft dit
te maken met het grotere potentieel in de Randstad (meer inwoners) maar het is ook
niet onwaarschijnlijk dat de ligging van het gebied (en concurrerende gebieden) hierbij
bepalend is.
Figuur 10 Herkomst verblijfsrecreatieve bestedingen per provincie (exclusief bestedingen uit eigen regio), 2011
Bron: Rabobank Nederland
De mate waarin de Utrechtse Heuvelrug aantrekkingskracht heeft op bezoekers van buiten de eigen regio kunnen we in perspectief plaatsen door deze cijfers te vergelijken met
andere Nederlandse regio’s. Hieruit blijkt dat het belang van bestedingen van buiten de
regio op de Utrechtse Heuvelrug (met ruim 40 procent) relatief groot is. Deze bovenregionale trekkracht is te vergelijken met de regio Zuidwest-Friesland (het Friese merengebied). Verder valt in onderstaande figuur de grote bovenregionale trekkracht van de ver-
11
blijfsrecreatie op de Veluwe op. De Veluwe behoort dan ook tot de regio’s met grootste
aantrekkingskracht op verblijfstoeristen uit de rest van Nederland.
Het is belangrijk hierbij wel rekening te houden met het feit dat de regio’s in omvang
verschillen en dat het bovendien alleen om de herkomst van Nederlandse bestedingen
gaat.
Figuur 11 Aandeel bestedingen van buiten eigen regio, 2011
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Vrijetijdssector
Verblijfsrecreatie
Restaurant & dranken
Cultuur en overige recreatie
Bron: Rabobank Nederland
Zoals reeds eerder bleek uit onderzoek van Rabobank Nederland, draaien de Nederlandse vrijetijdsvoorzieningen voor een belangrijk deel op bestedingen uit de directe omgeving. Dit geldt dus niet alleen voor de Utrechtse Heuvelrug maar ook voor toeristische
gebieden zoals de Duin- en Bollenstreek 5 en de Waddeneilanden 6 . Bovendien herkennen
we veelal de dichtbevolkte regio’s in de herkomst van de vrijetijdsbestedingen. In gebieden met meer inwoners bevindt zich simpelweg meer bestedingspotentie dan in dunbevolkte gebieden wat zijn weerslag heeft op de omvang van de bestedingen die uit deze
regio’s afkomstig is. Als we corrigeren voor bevolkingsomvang wordt het afstandsverval
vaak nog een stuk duidelijker: naarmate de afstand groter is, zijn de bestedingen per
hoofd lager. Deze inzichten zouden sturend kunnen zijn voor marketinginspanningen.
Het hoogste effect van de marketingeuro is te behalen door deze in nabijgelegen markten te investeren, en andersom. 7
5 De toeristische kracht van de Duin- en Bollenstreek. Rabobank, maart 2011.
6 Lokale markt belangrijk voor vrijetijdsindustrie. Rabobank, juli 2012.
7 Lokale markt belangrijk voor vrijetijdsindustrie. Rabobank, juli 2012.
12
Conclusie
Al met al kunnen we concluderen dat Utrechtse Heuvelrug over een omvangrijke vrijetijdssector beschikt. Qua voorzieningen lijken de gemeenten elkaar goed aan te vullen
waardoor ze gezamenlijk aan zowel de eigen inwoners als bezoekers van buiten een redelijk volledig vrijetijdsproduct te bieden hebben.
Met deze sector wordt een belangrijke bijdrage geleverd aan de regionale economie, in
zowel werkgelegenheid als toegevoegde waarde. Met name qua toegevoegde waarde
kan de Utrechtse Heuvelrug zich meten aan andere toeristische regio’s in ons land.
Het functioneren van de vrijetijdssector op de Utrechtse Heuvelrug is in belangrijke mate
afhankelijk van bestedingen van de eigen inwoners en de omliggende regio. Maar ook de
bovenregionale trekkracht van het gebied is niet te onderschatten. De Utrechtse Heuvelrug doet ook in dit opzicht niet onder aan andere vooraanstaande toeristische regio’s in
ons land. Met name bestedingen van inwoners uit de Randstand zijn in belangrijke mate
bepalend voor het functioneren van de vrijetijdssector op de Utrechtse Heuvelrug.
13
Bijlage I Definities
Branche-indeling LISA Vestigingenregister
I Horeca
I1 Hotels e.d.
I2 Verhuur van vakantiehuisjes en appartementen; jeugdherbergen
I3 Kampeerterreinen
I4 Overige logiesverstrekking (buiten beschouwing gelaten 8 )
I5 Restaurants, cafetaria’s e.d.
I6 Kantines en catering (buiten beschouwing gelaten)
I7 Cafés
R Vrije tijd sector
R1 Kunst (buiten beschouwing gelaten)
R2 Culturele uitleencentra, archieven, musea, dierentuinen
R3 Loterijen en kansspelen (buiten beschouwing gelaten)
R4 Sport
R5 Overige recreatie
Branche-indeling Regionaal Economische Thermometer (Rabobank Nederland)
Horeca en Vrijetijd
Samenstelling conform KoopstromenMonitor
Branche-indeling KoopstromenMonitor
Verblijfsrecreatie
Hotel-restaurants
Hotels, pensions en conferentieoorden
Jeugdherbergen en vakantiekampen
Kampeerterreinen
Verhuur van vakantiehuisjes en appartementen
Overige logiesverstrekking
Restaurantsector
Restaurants
Cafetaria's, lunchrooms, snackbars, eetkramen e.d.
IJssalons
Drankensector
Cafés
Kantines en contractcatering
Eventcatering
Cultuur en overige recreatie
Bioscopen
Theaters en schouwburgen
Pret- en themaparken
Dansscholen
Circus en variété
Openbare bibliotheken
Musea
8 Vanwege zeer beperkte omvang.
14
Monumentenzorg
Dieren- en plantentuinen, kinderboerderijen
Natuurbehoud
Sport
Zwembaden
Sporthallen
Sportvelden
Atletiek
Wielersport
Auto- en motorsport
Wintersport
Zaalsport
Kracht- en vechtsport
Bowlen, kegelen, biljarten e.d.
Watersport
Hengelsport
Tennis
Paardensport en maneges
Jachthavens
Sportscholen
Sauna's, solaria, baden e.d.
Fitnesscentra
15
Colofon
Titel
De vrijetijdssector op de Utrechtse Heuvelrug
Auteur
Anouk Smeltink-Mensen
Datum:
7 Februari 2013
Contactadres:
Rabobank Nederland
Kennis en Economisch Onderzoek
Postbus 17100, 3500 HG UTRECHT, UC.T.04.11
Croeselaan 18, 3521 CB, Utrecht
Telefoon: 030 2166662
Website: www.rabobank.com/economie
Twitter: www.twitter.com/raboregio
© Rabobank Nederland, 2013
Dit rapport is een uitgave van het Directoraat Kennis en Economisch Onderzoek van Rabobank Nederland.
De in deze publicatie gepresenteerde cijfers en conclusies zijn mede gebaseerd op gegevens uit door
ons betrouwbaar geachte bronnen, waaronder de Rabobank KoopstromenMonitor en diverse externe
bronnen. Deze bronnen zijn op zorgvuldige wijze in onze analyse verwerkt. Overname van de inhoud
met bronvermelding is toegestaan. Het Directoraat aanvaardt echter geen enkele aansprakelijkheid
voor het geval dat de in deze publicatie neergelegde gegevens of prognoses onjuistheden bevatten.
16