een verraSSenDe geScHIeDenIS

een verrassende geschiedenis
Is de yoga wel
Zijn de actieve asana’s zoals wij die zo graag
doen echt al duizenden jaren oud? Wellicht
niet. En misschien zou de Hond vanaf nu de
Deense Dog moeten gaan heten. Yoga blijkt in
de vorige eeuw namelijk sterk beïnvloed door de
Scandinavische gymnastiek.
T
he New York Times-journalist William Broad windt
er geen doekjes om: ‘Het tijdloze imago van yoga
is een luchtspiegeling.’ Zijn boek Eerlijk over yoga
begint met een bijna duizelingwekkende update over
de recente yogageschiedenis. Alleen al de laatste eeuw onderging
yoga een enorme gedaantewisseling.
Broad somt stapels verschillen op tussen yoga nu en yoga honderd jaar geleden. Yoga was iets voor mannen, vrouwen mochten
meestal niet meedoen. Yogakennis kreeg je via een privé-opleiding. Yogi’s woonden vaak ver van de bewoonde wereld, in gupha’s
(grotten) en hadden amper bezit. Ze hadden ook niet echt een
TTekst: Karin van Kooten, illustraties: Ingrid Bockting
zo oud?
Ergens tussen
3000 en 300 voor
Christus
_ yoga 40 _
wenoude yogahandleidingen kon ontwikkelen: gedachten lezen,
de toekomst voorspellen, vergif neutraliseren, onsterfelijk worden.
In hoeveel klasjes leer je dat tegenwoordig nog?
goede naam. Broad: ‘Yogi’s waren zigeuners en circusartiesten.
Ze lazen je hand, legden dromen uit en verkochten amuletten.’
Het waren volgens hem showfiguren die hun lichaam in allerlei
bochten wrongen voor een aalmoes – ook wanneer ze hun leven
wijdden aan hoge spiritualiteit.
Sommige yogi’s vormden afpersersbendes, of stonden bekend als
kinderrovers. Velen liepen naakt rond en smeerden zich in met as
van overledenen om de vergankelijkheid van het lichaam te gedenken. Geen wonder dat de Indiase yogi’s bij een Britse volkstelling
tot de categorie ‘Diverse soorten ongure zwervers’ hoorden.
Broad noemt ook wonderbaarlijke krachten die je volgens eeu-
Snorkelen in de Ganges
Oude yogageschriften staan vol ademhalings- en meditatieoefeningen, filosofie, mythische verhalen, geavanceerde sekstechnieken en spirituele praktijken op weg naar verlichting. Maar de series
atletische houdingen die we tegenwoordig in de yogales doen? Die
schitteren door afwezigheid.
Anne Cushman, medewerker van het Amerikaanse tijdschrift
Door de eeuwen heen
Ergens tussen
200 voor en 400
na Christus
Circa 15e/16e
eeuw
– Gheranda Samhita
17e eeuw
– Yogi Swatmarama
en Shiva Samhita
– De Bhagavad Gita
– Patanjali schrijft Yoga
schrijft Hatha Yoga
verschijnen, Hatha
verschijnt, een belang-
Sutra’s, met daarin het
Pradipika met een tien-
yoga-handleidingen
rijke bron van de yoga-
achtvoudige pad, een
tal yogahoudingen en
vol informatie over
filosofie. Introductie
soort yoga leefregels.
veel info over prana-
filosofie, levenswijze en
van termen als Bhakti-
yama, chakra’s, seks-
houdingen.
en Jnana yoga.
technieken en mudra’s.
_ yoga 41 _
Yoga Journal, vindt het verdacht dat veel staande houdingen –
zoals de Zonnegroet – niet voorkomen in de tot dusver bekende
oude yogageschriften. In de tweeduizend jaar oude Yoga Sutra’s
van Patanjali komt één zittende meditatiehouding voor. In de vijftiende- en zestiende-eeuwse Hatha Yoga Pradipika turft Cushman
vijftien houdingen, vooral zittende. De Gheranda Samhita uit de
zeventiende eeuw legt 32 asana’s uit die bijzonder geschikt zijn. Er
staat wel in dat er nog duizenden asana’s zijn. Alleen: voorbeelden
ontbreken.
Bij een volkstelling hoorden
Indiase yogi’s ooit in de categorie
‘Diverse soorten ongure zwervers’
Cushman is bijna opgelucht als ze een boek ontdekt van Norman
Sjoman. Deze yogi en Sanskriet-deskundige publiceerde in 1999
een werk over de yogatradities van het Indiase Mysore-paleis. Dat
lijkt al meer op de yoga die wij nu kennen, met 122 houdingen. De
bron van Sjoman is, zegt hij, een negentiende-eeuwse yogagids, in
het Sanskriet geschreven door een prins van Mysore.
Een mogelijke verklaring voor het geringe aantal houdingen in
oude boeken is dat yogakennis voor een deel eeuwenlang mondeling werd overgedragen, van leraar op leerling. Yogagoeroe
Krishnamacharya (1888-1989) – medeverantwoordelijk voor de
wereldwijde verspreiding van yoga – claimde bijvoorbeeld dat
hij begin vorige eeuw drieduizend asana’s leerde van zijn leraar.
Zonder twijfel was hij een bijzonder erudiete en gepassioneerde
docent, maar een aantal mooie verhalen van Krishnamacharya
over de bronnen van zijn wijsheid is helaas lastig te dubbelchecken. Hij vertelde namelijk ook dat hij zijn kennis deels doorkreeg
via de geest van een overleden voorouder, de beroemde negendeeeuwse yogi Nathamuni. En hij beweerde dat een belangrijke tekst
over Vinyasa yoga, die hij ooit doorkeek in een bibliotheek in
Calcutta, door mieren was opgegeten.
Anne Cushman van Yoga Journal verzucht: ‘Bij gebrek aan historisch bewijs zit er voor yogastudenten dus weinig anders op dan
geloven dat asana’s eeuwenoud zijn.’ Ze vergelijkt een duik in de
yogageschiedenis met snorkelen in het modderbruine water van
de Ganges-rivier: behoorlijk frustrerend. Omdat de schriftelijke
bronnen zo schaars en obscuur zijn. Voor de Amerikaanse yogadocent en onderzoeker Mark Singleton is het echter kraakhelder
‘dat de asana’s (houdingen) maar zelden, of misschien wel nooit,
de hoofdmoot vormden van belangrijke Indiase yogatradities.’
Door de eeuwen heen
eeuw was de Deense gymnastiek razend populair in Europa,
in gymlessen op scholen en bij legertrainingen. India was toen
nog een Britse kolonie en Europese trends waaiden makkelijk
over. Ook het Mysore-paleis, broedplaats van een hele generatie
invloedrijke yogi’s, kende een rijke gymnastiekcultuur. De kans is
groot dat Krishnamacharya en andere yogi’s daar iets van hebben
opgepikt.
Bodybuilden en worstelen
Singleton spendeerde jaren in bibliotheken, op zoek naar antwoorden op zijn vele vragen over yogageschiedenis. Die zoektocht
beschrijft hij in zijn boek Yoga Body. Onderweg stuitte hij op verrassend materiaal.
Zo bladerde hij in de universiteitsbibliotheek van Cambridge
door een boek over een Deense gymnastiekmethode uit 1925.
Met foto’s vol houdingen, die hij direct herkende als yogadocent:
de Held, de Hond-met-het-hoofd-omlaag, de Hoofdstand, de
Handstand. Singleton: ‘De methode, met dynamische sprongen
tussen de houdingen, leek wel erg veel op het Vinyasa yogasysteem
dat ik zo goed kende.’ Dat zette hem aan het denken. Hoe kon het
dat er zulke duidelijke overeenkomsten waren tussen deze twee
disciplines?
Na jaren onderzoek is de conclusie van Mark Singleton dat er flink
wat kruisbestuiving heeft plaatsgevonden tussen yoga en andere
disciplines, zoals Scandinavische gymnastiek, bodybuilden en
worstelen. In Yoga Body maakt hij dat duidelijk door de ontwikkelingen van yoga in de context van die tijd – begin vorige eeuw
– te plaatsen.
Zo ontrafelde Singleton hoe de Scandinavische gymnastiek naar
India werd getransporteerd. Eind negentiende, begin twintigste
Guerrillatraining
Ook opkomend Indiaas nationalisme speelde een rol bij de yogaontwikkelingen begin vorige eeuw. Tussen de twee wereldoorlogen brokkelde de macht van het Britse rijk af. Voor een mogelijke
strijd tegen de Britten waren sterke, goed getrainde Indiërs nodig.
Zo was er ene Tiruka, die door India reisde als yogi en meteen een
soort guerrillatraining gaf aan potentiële revolutionairen. In deze
tijd waren de Indiërs hard op zoek naar een nieuwe, eigen, identiteit. Yoga, met zijn eeuwenoude Indiase wortels, paste daar heel
goed bij. Al kon het imago van yoga wel een opkikker gebruiken.
Een figuur die hielp bij de broodnodige metamorfose van yoga
was Jagannath Gune, ook bekend als Swami Kuvalayananda. In
1924 stichtte hij een ashram in India. Daar werd yoga zorgvuldig
in een nieuw jasje gestoken, schrijft Broad: ‘Slordigheid werd niet
1893
1924
Circa 1930
1946
1947
1947
1953
1959
1964
– Eerste bekende
– Swami Kuvalaya­
– Krishnamacharya
– Yogananda publi-
– India onafhankelijk.
– Eerste yogadocenten
– Eerste bestseller
– In de klassieker The
– De kleine yoga shala
yogi reist naar Europa:
nanda (alias Gune)
start als yogaleraar in
ceert Autobiografie van
opleiding in Nederland:
van vrouwelijke yogi:
Complete Illustrated
van Patthabi Jois in
Swami Vivekananda.
sticht ashram in India.
het paleis van Mysore.
een yogi, met daarin
Saswitha.
Forever Young, Forever
Book of Yoga van
India wordt ontdekt
Pioniert daar in yoga-
Op kosten van de
verhalen van super-
Healthy van Indra
Swami Vishnu
door de Belg André
onderzoek. Geeft eer-
maharadja reist hij
yogi’s die wonderen
Devi, yogadocent in
Devananda staan elf
van Lysebeth, als een
ste wetenschappelijke
door India om de yoga
verrichten.
Hollywood.
bladzijden over de
van de eerste wester-
yogatijdschrift uit, Yoga
bekender te maken.
Zonnegroet.
lingen.
Mimansa.
_ yoga 42 _
_ yoga 43 _
Gune
stichtte in
1924 een
ashram in
India. Daar
werd yoga
zorgvuldig
in een nieuw
jasje
gestoken
getolereerd: geen as of onverzorgd haar. Alles was brandschoon.’
Onappetijtelijke, schimmige aspecten van yoga verdwenen. ‘Yoga
kreeg een fris en nieuw gezicht, met een uitstraling van wetenschap, hygiëne, gezondheid en fitness.’
Gune keek – als eerste – op een wetenschappelijke manier naar
effecten van yoga. Hij onderzocht welke houdingen goed waren
tegen welke klachten en publiceerde daarover in het Engels, dus
voor een groot publiek, in het wetenschappelijke yogatijdschrift
Yoga Mimansa. In zijn ashram begon Gune, die ook jaren gymnastiek beoefende, met yogales voor grote groepen. Revolutionair:
zelfs vrouwen waren welkom. Al in 1926 betitelde hij zijn yoga
zelfs als ‘bijzonder geschikt voor vrouwen’. Het werk van Gune
viel op. Hij werd adviseur van Gandhi, boegbeeld van India’s onafhankelijkheidsstrijd. En hij hielp de leider met yoga van zijn hoge
bloeddruk af te komen.
In 1934 reisde ook Krishnamacharya, yogadocent van het Mysorepaleis, naar Gune’s ashram om zijn methodes te bestuderen. Beide
heren waren gezichtsbepalend voor de gedaanteverandering van
yoga in de afgelopen eeuw. Ze hadden daarbij ook allebei veel oog
voor de mogelijke therapeutische effecten van yoga.
Na India’s onafhankelijkheid, in 1947, waaiert een flink opgefriste
vorm van yoga uit over de aardbol. Met het boek Light on Yoga
1965
van de beroemde B.K.S. Iyengar is de transformatie van yoga rond
1965 compleet, vindt Broad. Bij elke yogahouding noemt Iyengar
een aantal effecten op de gezondheid, waarbij hij vaak medische
termen gebruikt. En dan de foto’s in het boek, van Iyengar in eigen
persoon. Broad: ‘Een goedgetrainde bodybuilder, wiens uiterlijk
in niets doet denken aan het verleden van yoga. Hij zit niet onder
de as, draagt geen amuletten, verzorgt zijn kapsel en heeft geen
baard.’ Een nieuw soort yoga is een feit.
Mysterieuze Zonnegroet
Hedendaagse onderzoekers bogen zich ook over de Zonnegroet,
de houdingenserie die miljoenen yogi’s zo graag doen. Hoe
traditioneel is die eigenlijk? Welnu: in tot dusver bekende oude
yogageschriften ontbreekt de Zonnegroet. Volgens Broad kwam
de Zonnegroet in de jaren dertig van de vorige eeuw op als belangrijke yogaoefening. De serie werd in het Westen vooral populair
na 1959, na publicatie van de Complete Illustrated Book of Yoga van
Swami Vishnudevananda.
Waar komt de mysterieuze Zonnegroet dan vandaan? Steeds meer
hedendaagse onderzoekers hebben zo’n donkerbruin vermoeden
dat de serie, net als de Ashtanga Vinyasa stijl, ontstond in de
jaren dertig rond het Mysore-paleis. ‘Omdat zijn leerlingen deels
Door de eeuwen heen
1968
Jaren zeventig
Jaren negentig
– B.K.S. Iyengar publi-
– The Beatles reizen
– Yoga wint snel aan
– Yoga wordt geadop-
ceert yogabijbel Light
af naar India om
populariteit. Yogi
teerd door celebrity’s
on Yoga met tweehon-
daar Transcendente
Bhajan verspreidt de
als Christy Turlington,
derd houdingen en
Meditatie te leren van
Kundalini yoga in 35
Sting, Madonna en
hun therapeutische
Maharishi Mahesh yogi.
landen. Bikram komt
Gwyneth Paltrow.
effect.
op uitnodiging van
president Nixon naar
de VS.
_ yoga 44 _
actieve, jonge jongens waren, ontwikkelde Krishnamacharya een
dynamische, actieve serie houdingen, met als doel: fysieke fitheid
opbouwen,’ schrijft Yoga Journal. Houdingen gebaseerd op yoga,
maar dan wel met inspiratie van de gymnastiek en Indiaas worstelen. ‘Yoga is dus blijkbaar geen statische traditie, maar een levende,
ademende kunst. Die constant blijft groeien door experimenten
en ervaring.’
Wie wil, kan natuurlijk ook geloven in een andere optie. Dat er
iets over de Zonnegroet stond in een eeuwenoud geschrift, dat
helaas is opgegeten door mieren. Of dat een vermaarde yogi de
Zonnegroeten leerde van een overleden voorvader, of van zijn
persoonlijke goeroe.
Voor veel theorieën over yogageschiedenis geldt: keihard geschreven bewijs is helaas ver te zoeken. Dat de wortels van yoga eeuwenoud zijn, is overduidelijk. Daarnaast blijkt yoga ook steeds
meer een traditie die levendig mee ontwikkelt met veranderende
tijden en nieuwe inzichten. Maar het belangrijkste is: dankzij het
uitgebreide spitwerk van Broad, die onderzocht welke gezondheidsclaims over yoga wetenschappelijk kloppen, weten we nu in
elk geval zeker dat yoga echt werkt.
Beroemde yogi’s
• Tirumalai Krishnamacharaya (1888 - 1989).
Godfather van de moderne yoga. Getraind in klassieke Indiase wetenschappen zoals Ayurveda, filosofie, astrologie en Sanskriet. Studeerde zelf yoga
bij een van de weinige levende yogameesters in zijn
tijd: Sri Brahmachari in Tibet. Moest in zijn jonge jaren
nog circustrucs en extreem moeilijke yogahoudingen
vertonen om mensen in India weer aan de yoga te
krijgen. Uiteindelijk zorgden zijn studenten voor een
wereldwijde verspreiding. Werd, net als zijn leerlingen, stokoud. En gaf bijna tot zijn dood les.
• Indra Devi (1899 - 2002). Kosmopolitische dame met
Russisch/Zweedse roots. Werd na veel aandringen de
eerste vrouwelijke student van Krishnamacharya. Gaf
yogales aan Hollywoodsterren zoals Marilyn Monroe
en Greta Garbo. Opende ook yogastudio’s in Sjanghai,
Rusland en Argentinië.
• B.K.S. Iyengar (1918). Was ooit een ziekelijke tiener,
maar staat nu nog steeds op de yogamat. Zwager en
leerling van Krishnamacharaya. Ontwikkelde, met
hulp van de Indiase arts V.B. Gokhale, een bijzonder
nauwkeurige vorm van yoga, Iyengar, die wereldwijd
wordt beoefend. Schreef in 1965 yogabijbel Light on
Yoga.
• K. Pattabhi Jois (1915 - 2009). Was ruim 25 jaar
lang, vanaf zijn twaalfde, een toegewijde leerling van
Krishnamacharya. Maakte de Ashtanga Vinyasa yogastijl groot in het Westen. Inspiratiebron van celebrity’s
als Madonna en Sting, die op hun beurt de yoga hip
& happening maakten in de VS.
Door de eeuwen heen
2010
2013
– Yogales in de tuin
– Wereldwijd wordt
Meer lezen
van het Witte Huis,
het aantal yogi’s
• William Broad, Eerlijk over Yoga (2013)
dankzij Michelle
geschat op
• Mark Singleton, Yoga Body (2010)
Obama.
250 miljoen.
• Norman Sjoman, The Yoga Tradition of Mysore Palace (1999)
• David White, Sinister Yogi’s (2009) www.modernyogaresearch.org
Filmpje
• www.youtube.com/watch?v=ML9yZd7bIvY bevat fascinerende
beelden van het Mysore paleis in 1938, met een piepjonge Iyengar
en Krishnamacharya en zijn kinderen
_ yoga 46 _