Veel intensive care-patiënten ervaren na ontslag

Het leven na de intensive care
Bewegen aan
de beademing
Veel intensive care-patiënten ervaren na ontslag
ernstige beperkingen in het dagelijks functioneren.
Marike van der Schaaf, bijzonder lector Revalidatie
in de Acute Zorg aan de Hogeschool van Amsterdam,
zoekt naar mogelijkheden om die bijeffecten te
voorkomen. Zitten, lopen en fietsen tijdens de opname
kunnen soelaas bieden.
Door John Ekkelboom
Dankzij medische en technologische ontwikkelingen
overleven steeds meer patiënten een opname op een
intensive care (IC). Maar veel van hen krijgen juist door
die opname vervolgens te maken met een verminderde
kwaliteit van leven. Ruim twintig jaar geleden constateerden Marike van der Schaaf en haar collega Juultje
Sommers, beiden fysiotherapeut op de afdeling Revalidatie van het AMC, deze keerzijde. Hun onderzoek
naar dit fenomeen leidde in 2009 tot een proefschrift
van Van der Schaaf. Inmiddels zet ze haar werk voort
als bijzonder lector Revalidatie in de Acute Zorg aan
de Hogeschool van Amsterdam, waar ze dinsdag 7 juni
haar lectorale rede zal houden.
Welk inzicht verschafte uw proefschrift destijds?
“De IC-geneeskunde, een relatief jong specialisme, is
altijd gericht geweest op overleving. Voor de gevolgen
van zo’n opname was nauwelijks aandacht. Wij hebben
ongeveer 450 patiënten gevolgd die minimaal twee
dagen op de intensive care in het AMC hadden gelegen. Ons vermoeden werd bevestigd. We zagen dat
een jaar na ontslag veel van hen nog steeds kampten
met lichamelijke, cognitieve en/of psychische problemen. Ook familieleden lieten weten dat ze last hadden
van angsten. Ons onderzoek en enkele studies in de
Verenigde Staten en Canada hebben ertoe geleid dat
12
dit complex van symptomen, die bovenop de problemen ontstaan waarvoor een patiënt is opgenomen, een
naam heeft gekregen: het Post Intensive Care Syndrome. Daarmee hebben we PICS wereldwijd op de kaart
gezet. We schatten dat in ons land jaarlijks 25.000 tot
28.000 mensen met PICS uit een ziekenhuis worden
ontslagen.”
Kunt u de genoemde symptomen van PICS nauwkeuriger omschrijven?
“De lichamelijke problemen staan op de voorgrond.
Doordat die patiënten continu stil liggen, treedt er versneld spierzwakte op. Ook medicijnen, zoals corticosteroïden en neuromusculaire blokkers, versterken dat
aftakelingsproces. Bovendien kan door zuurstoftekort
het brein beschadigen, waardoor de centrale aansturing van de zenuwen niet meer goed verloopt. Verder
kunnen gewrichten stijf en pijnlijk worden en zijn
patiënten vaak kortademig en erg moe. Op cognitief
gebied zie je stoornissen in concentratie, korte termijngeheugen, het plannen en in het organiseren van de
dagelijkse activiteiten. Psychische problemen komen
ook veel voor. Een op de drie patiënten lijdt aan angst
en depressies en een op de vijf krijgt posttraumatische
stress. Hoe langer iemand op een IC ligt, hoe groter al
die risico’s zijn.”
juni 2016
Foto: Marieke de Lorijn/Marsprine
Het leven na de intensive care
U heeft met uw promotie-onderzoek aangetoond
dat PICS daadwerkelijk bestaat. Het AMC faciliteert u nu met uw lectoraat. Welke vervolgstappen gaat u zetten?
“Ons doel is om al tijdens een IC-opname PICS zoveel
mogelijk te voorkomen door patiënten vroegtijdig te
mobiliseren en te activeren. Het gaat om praktijkgericht
onderzoek waarbij we naast de patiënten ook zorgprofessionals, docenten en studenten van de Hogeschool
van Amsterdam betrekken. De eerste stappen daartoe
hebben we gezet. Probleem is dat het hier om zeer
ernstig zieke mensen gaat. De therapie moet dus veilig
zijn. Mijn collega Juultje Sommers heeft inmiddels
criteria opgesteld die aangeven wanneer het veilig is
om een patiënt uit bed te halen. Verder hebben we
tilliften aangeschaft en stoelen met een goede ondersteuning. Het mooie is dat binnen de IC de attitude ten
aanzien van mobiliseren is veranderd. Het uitgangspunt
is nu dat alle patiënten uit bed gaan tenzij er contraindicaties zijn. Voorheen ging deze overweging altijd
gepaard met discussies, waardoor patiënten minder
snel en minder vaak uit bed gingen. Die winst hebben
we al geboekt.”
Is zitten in plaats van liggen al voldoende om
PICS tegen te gaan?
“Het is een stap in de goede richting, omdat daardoor
de doorbloeding weer beter op gang komt. Maar we
willen de patiënten liefst al trainen terwijl ze nog aan
de beademing en het infuus liggen. Een mogelijkheid is
om ze te laten oefenen op een bedfiets. Specifiek voor
deze doelgroep, die maar een klein beetje spierkracht
heeft, moeten we daarom een trainingsprogramma
ontwikkelen. Ook willen we weten welke vorm de
13
beste resultaten geeft: interval-, duur- of piektraining.
Daarnaast zijn we een pilot begonnen samen met het
Amsterdamse bedrijf Motekforce Link, dat hightech
revalidatie-apparatuur ontwikkelt. Gezamenlijk hebben
we een prototype loopband ontwikkeld waarmee IC-patiënten mechanisch ondersteund kunnen lopen. Daarmee is het al gelukt om iemand met waanzinnig veel
spierkrachtverlies na honderd dagen op de IC weer
te laten lopen. We willen kijken of we dit hulpmiddel
standaard kunnen inzetten. Overigens kunnen we alle
expertise die we met onze onderzoeken opdoen, straks
ook toepassen bij oudere patiënten in ziekenhuizen en
ernstig zieke chirurgische patiënten die na opname met
gelijksoortige problemen te maken kunnen krijgen.”
Staat PICS dankzij jullie inspanningen inmiddels
hoger op de agenda van zorgprofessionals?
“Binnen de IC wel, maar na het verblijf op een IC worden de patiënten meestal doorverwezen naar andere
specialistische afdelingen waar PICS nog nauwelijks
bekend is. We pleiten ervoor dat binnen de paramedische opleidingen en de studies geneeskunde en
verpleegkunde dit syndroom als vast onderdeel wordt
opgenomen in het curriculum. En we hebben laatst
PICS op een ludieke wijze in de schijnwerpers gezet.
Als zorgprofessionals van de IC en de afdeling Revalidatie hebben we samen met een aantal ex-IC-patiënten
en mantelzorgers meegedaan aan de AMC-loop. Zo
wilden we beklemtonen dat bewegen belangrijk is voor
deze vergeten groep patiënten.”
AMC magazine