2014-2015

Leerhuis Noordwijk
IBANummer:
Contactadres:
NL74INGB0002590722 t.n.v. J.A.M. Heijboer, Noordwijk
Ko Heijboer
Zonnekant 115
2203 NC Noordwijk
tel. 071 3617567
e-mail: [email protected]
Programma 2014/2015
Donderdag
Onderwerp
16 oktober 2014
30 oktober 2014
Dat Koninkrijk, verwachten we dat nog?
De geest bemint de buitenkant; Jodendom in
fragmenten - vervolg
13 november 2014 Overal Adam en Eva
27 november 2014 Hoe boeddhistisch is christelijke spiritualiteit?
11 december 2014 Joods humanisme
8 januari 2015
God 3.0
22 januari 2015
De zegeningen van Jacob, Chagall’s glasramen in
Jeruzalem
5 februari 2015
In Babel; actuele bespiegelingen bij Ezechiël
19 februari 2015
De Tale Kanaäns of de vreemde taal
5 maart 2015
Hannah Arendt: Amor Mundi (Liefde voor de wereld)
Inleider
Gerard Dekker
René Süss
Mineke Schipper
Hessel Posthuma
Tamarah Benima
André Droogers
Ruud Bartlema
Ad van Nieuwpoort
Anton Wessels
Ad van
Houwelingen
Personalia
Dr G. Dekker is emeritus hoogleraar godsdienstsociologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam.
Dr. R.S. Süss is theoloog en promoveerde in Brussel op Luthers smaadschrift Von den Juden und
ihren Lügen.
Dr. M. Schipper is emeritus hoogleraar interculturele literatuurwetenschap aan de Universiteit
Leiden en auteur van diverse boeken (fictie en nonfictie). Zie http://www.minekeschipper.nl/
H.G. Posthuma studeerde theologie (Universiteit Leiden). Hij werkte in het onderwijs en de
automatisering. Sinds 1980 is hij praktiserend Boeddhist en verdiept hij zich in en schrijft hij
over het Boeddhisme. Zie ook http://www.hgposthuma.nl/?page_id=140
Mw T.M. Benima is rabbijn, columnist, spreker, docent.
Dr. A.F. Droogers is emeritus hoogleraar culturele antropologie, in het bijzonder religieuze en
symbolische antropologie, aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Zie http://www.andredroogers.nl/
Drs. R. Bartlema studeerde theologie aan de Universiteit van Amsterdam, met speciale belangstelling
voor mystieke stromingen uit het Jodendom. Daarnaast bekwaamde hij zich als beeldend kunstenaar aan
een Vrije Akademie in dezelfde stad. Zie http://www.ruudbartlema.nl/.
Dr. A. van Nieuwpoort studeerde theologie en promoveerde aan de Universiteit van Amsterdam. Hij was
predikant te Amstelveen en wetenschappelijk medewerker aan de theologische faculteit van de
Universiteit van Amsterdam. Later was hij predikant van de Thomaskerk te Amsterdam. Daar was hij
een van de initiatiefnemers van het project Zingeving Zuidas en oprichter van het ThomasTheater. Hij
schreef onder meer ‘In Babel’, actuele bespiegelingen bij het profetenboek Ezechiël. Hij is nu predikant
te Bloemendaal.
Dr. A. Wessels is emeritus hoogleraar, verbonden aan de Theologische Faculteit van de Vrije Universiteit
van Amsterdam met als vakgebied godsdienstwetenschap, in het bijzonder de Islam. Zie ook
http://antonwessels.blogspot.nl/
Drs A. van Houwelingen is predikant te Noordwijk en bestuurslid van de Stichting Leidse Lezingen en
bereidt een proefschrift voor over Hannah Arendts begrip van autoriteit.
Korte beschrijvingen en verwijzingen
Dat Koninkrijk, verwachten we
dat nog? - Gerard Dekker
Het christendom heeft sinds zijn
bestaan op allerlei gebied de
ontplooiing en voortgang van het
leven bevorderd. Ten tijde van en
als gevolg van de Verlichting
begon de christelijke wereld zich
echter te verzetten, waardoor ze
een rem op de samenlevingsontwikkeling vormde. De
afwijzing van de groeiende
autonomie van mens en wereld
vormde de kern van dit verzet.
Met behulp van het gedachtengoed
van Bonhoeffer stelt de inleider dat
het christendom zich ten onrechte
verzet heeft. Een andere opstelling
tegenover de mondig-wording van
mens en wereld zou niet alleen
mogelijk, maar ook gewenst zijn
geweest en zowel het christendom
als de samenleving ten goede zijn
gekomen.
De geest bemint de buitenkant;
Jodendom in fragmenten – René
Süss
In het Jodendom wordt al vroeg in
het menselijke bestaan de relatie
tussen leer en lichaam zichtbaar
gemaakt. Joodse jongetjes worden
al na acht dagen besneden, dat wil
zeggen: gemerkt met het Woord.
In orthodox-Joodse ziekenhuizen
treden de regels voor Sjabbath
buiten werking als een patiënt in
levensgevaar verkeert. Het lichaam
en de aardse werkelijkheid staan in
de lezing centraal; ze vormen het
kader van wat de inleider tekstuele
spiritualiteit noemt. Wat hem
betreft is er niets tussen hemel en
aarde. Niets, zelfs geen iets, laat
staan een meer.
Een vervolg op een eerdere avond
(januari 2012) met René Süss over
dit onderwerp.
Overal Adam en Eva – Mineke
Schipper
Adam en Eva zijn de eerste
voorouders in het gemeenschappelijke scheppingsverhaal
van joden, christenen en moslims.
Vanuit het Midden-Oosten hebben
de drie religies dit verhaal in eigen
varianten over de wereld verspreid,
onder meer dankzij rabbi's,
priesters, kerkvaders, imams,
kolonialen, missionarissen,
migranten en moderne media.
Populaire verhalen over Adam en
Eva die niet in de Bijbel of de
Koran staan, leefden voort in de
mondelinge overlevering.
Het hoe en waarom van schepping,
paradijs, slang en zondeval heeft
vertellers in alle windstreken
geïnspireerd tot onthullende
verhalen en kunstenaars tot
verrassende afbeeldingen. Een
lezing voor hedendaagse gelovige
en ongelovige, onwennige,
nieuwsgierige of wantrouwige
nazaten van Adam en Eva.
Hoe boeddhistisch is christelijke
spiritualiteit? – Hessel Posthuma
Tussen de spiritualiteit die we bij
Augustinus vinden en
Boeddhistische meditatie bestaan
veel overeenkomsten. Vooral
Augustinus' beschrijving van de
geest (boek 10 van zijn
Confessiones) en de opvattingen
daarover bij de Yogacara school
lijken op elkaar. Waar de
Yogacarins teruggrijpen op een
ouder boeddhistisch kernbegrip,
lijken Augustinus' ideeën zomaar
uit de lucht te komen vallen. Ze
worden door zijn tijdgenoten
amper begrepen. Heeft Augustinus
en daarmee de kerk soms
begrippen en voorstellingen
overgenomen uit het Boeddhisme?
Lang heeft men gedacht dat de
overeenkomsten tussen
Christendom en Boeddhisme het
gevolg waren van latere
missiecontacten. Maar recent
onderzoek naar de handel tussen
het Romeinse Rijk en India, en
naar de verspreiding van het
Boeddhisme laat zien dat
wederzijdse beïnvloeding mogelijk
is geweest, vooral vanaf de tijd dat
het Christendom de staatsgodsdienst werd van het Romeinse
Rijk.
Joods humanisme – Tamarah
Benima
Wat is het joodse ideaal met
betrekking tot de mens? Moet een
joodse man een macho zijn, altijd
bereid om van zich af te slaan als
zijn eer wordt bedreigd? Moet hij
de scepter zwaaien over zijn
vrouw? Moet een joodse vrouw
haar eigen lot bepalen? Hoeveel
autonomie heeft de joodse mens?
Welke verplichtingen hebben
Joden tegenover anderen - naasten
en vreemdelingen? Welke rol
speelt de liefde een rol in het
ideaal van wat een goede Jood is?
En wat draagt Tanach (Oude
Testament) aan het ideaal van de
zachtmoedige en/of de rechtvaardige bij. En wat is de joodse
houding tegenover geweld? Is het
toevallig dat de uitvinder van het
Esperanto joods was? En de
uitvinder van ‘geweldloos
communiceren’ ook?
Geweldloosheid is prominent
aanwezig in de joodse traditie - in
weerwil van het vijandbeeld dat
heel anders suggereert. In deze
lezing duiken we diep in de
humanistische traditie van het
Jodendom.
God 3.0 – André Droogers
Over religie, macht en speelse
spiritualiteit
Waar God 1.0 het traditionele
godsbegrip van voor 1800
vertegenwoordigt, en God 2.0 de
godsbegrippen omvat die zijn
aangepast aan de modernisering, is
God 3.0 het godsbegrip voor de
21ste eeuw. Als elke godsdienst
claimt waar te zijn, zijn ze dan
allemaal waar? God 3.0 is niet
langer exclusief bezit. Op haar
gezag bestrijden godsdiensten
elkaar niet langer. Samen pakken
ze armoede, oorlog en
milieuvervuiling aan. Religie
wordt een toonbeeld van tolerantie.
De zegeningen van Jacob - Ruud
Bartlema
Chagall’s twaalf glasramen van de
synagoge in het Hadassa
ziekenhuis te Jeruzalem. Een
lezing aan de hand van beelden.
In Babel; actuele bespiegelingen
bij Ezechiël – Ad van
Nieuwpoort
Elke dag horen we er nieuwe
berichten over: de economische
crisis, spanningen tussen landen en
bevolkingsgroepen, het ontbreken
van visie bij politici, (moreel)
verval bij machthebbers. Er is niets
nieuws onder de zon en dus valt er
veel te leren en te ontdekken in
oude bronnen. Zoals in het
bijbelboek Ezechiel. In Babel laat
de essentie en de actualiteit zien
van het profetische Bijbelboek
Ezechiel. Het centrale thema van
Ezechiel is de "ballingschap", een
situatie waarin een samenleving de
weg kwijt is en leeft zonder
bevrijdend verhaal en daarmee
zonder orientatie. Daarin vertoont
de thematiek van Ezechiel
opmerkelijke parallellen met de
huidige tijd: een maatschappij
zonder richting-gevende visie.
Dwars door de brokstukken van
het menselijk bestaan blijkt echter
een Stem te spreken van hoop op
een nieuwe wereld.
De Tale Kanaäns of de vreemde
taal (nl. van de imperialistische
rijken van Egypte, Babel, Rome,
Byzantium en Perzië) – Anton
Wessels
In de drie Boeken; Oude, Nieuwe
Testament én de Koran (resp. in
het Hebreeuws, Grieks én
Arabisch) wordt in alle drie
gevallen 'de tale Kanaäns'
gesproken. ls we die uitdrukking
laten vallen denken wij vooral aan
bepaalde orthodox Calvinistische
kringen die zich van die taal
bedienen. Een predikant uit die
kring verklaarde onlangs: ‘De
dood van Els Borst is de wraak van
God. God heeft gesproken en ze
moest de Rechter ontmoeten, die
ze zo ontzettend met haar
goddeloze uitspraak heeft
gekwetst.’ Waarom? Toen de
euthanasie wet was aangenomen,
had mevrouw Mevrouw Borst
gezegd: ‘Het is volbracht.’
Wat verstaan de Schriften onder de
‘taal van Kanaän? Wie spreekt er
werkelijk de tale Kanaäns? In
Jesaja 19: 8 wordt gezegd dat de
Egyptenaren de ‘tale Kanaäns’
gaan spreken. De tale Kanaäns
staat tegenover de vreemde taal.
De ware tale Kanaäns wordt
beheerst door de ‘spraakkunst, de
grammatica van de Exodus:
verlossing, bevrijding, genezing.
Bij de Exodus trok het volk van
Jakob weg uit het vreemdtalige
Egypte (Psalm 114: 1) zoals de
kinderen Israëls eeuwen later uit
het vijandig vreemdtalige Babel
wegtrekken. Dat wil zeggen: de
taal van mensen die elkaar vreemd
zijn, de ander als vreemd
beschouwen, als ongewenste
vreemdeling behandelen.
In het begin van de Tweede
Wereld oorlog publiceerde de
bekende theoloog K.H. Miskotte
zijn Bijbels ABC. Hij wilde de
‘gemeente’ die taal opnieuw
bijbrengen, ons opvoeden,
bemoedigen om zo ‘betere
weerstand’ te kunnen bieden tegen
de ‘vreemde taal’ met onreine
lippen gesproken taal van de
'Nazi’s', die overigens ook in onze
tijd in Europa en in ons eigen land
opnieuw wordt vernomen,
waarschijnlijk straks ook weer nog
sterker gehoord kan worden in het
Europese parlement.
Hannah Arendt: Amor Mundi
(Liefde voor de wereld) - Ad van
Houwelingen
Het is een gemeenplaats te noemen
dat we leven in de tijd van de
secularisatie. Secularisatie is
letterlijk verwereldlijking. De
religie is in al zijn facetten,
spiritueel (het geloof), intellectueel
(de theologie) en institutioneel (de
kerk) op de terugtocht. Voor zover
ze nog in de samenleving
aanwezig is, dient ze als privézaak
te worden beschouwd. Het is
daarom op zijn minst opmerkelijk
dat Hannah Arendt onze
geseculariseerde, laatkapitalistische cultuur als
‘worldless’ (wereldloos)
kwalificeert. Haar analyse komt er
op neer dat deze cultuur niet
zozeer de afname van christelijk
geloof laat zien, maar in zekere
zin, op een paradoxale wijze, haar
apotheose is. Volgens de
kerkvader Augustinus behoren het
christelijk geloof en de kerk niet
toe aan deze wereld en zijn ze
gericht op het verkrijgen van de
hemelse heerlijkheid en het
eeuwige leven in God. Maar
daardoor is in het christendom de
noodzaak van de aandacht voor ‘de
wereld’ en dus van ‘politiek’ (zorg
voor de polis) secundair geworden
ten opzichte van het streven naar
de eeuwigheid. Maar juist de
verwaarlozing van de wereld en de
tweederangs positie van de politiek
vindt zij in geseculariseerde(!) en
verhevigde vorm terug in de
moderne consumptiemaatschappij
en het vigerende primaat van het
economische. Haar werk zou je
kunnen beschouwen als een
voortdurende, niet aflatende
poging om de zorg voor de wereld
en het primaat van het politieke te
herstellen en terug te winnen.