Angelologie

J.E. Hafner, Angelologie (Gegenwärtig Glauben Denken, 9),
Paderborn/München/Wien/Zürich, Schöningh, 2010; 251 blz., € 28,–, ISBN
978 3 506 76738 7
Engelen zijn weer graag en veel gezien in de populaire cultuur en onder
‘ongebonden spirituelen’ . Ook de klassieke theologie kende een uitgebreide
engelenleer. Maar moderne academische theologen vinden engelen nog steeds
een gênant onderwerp. Deze studie belooft hierin verandering te brengen: ze
verschijnt in de reeks ‘Gegenwärtig Glauben Denken’, die “traditionele
geloofsinhouden opnieuw wil overdenken”. De auteur, hoogleraar
religiewetenschappen aan de universiteit van Potsdam, zegt over engelen te
willen spreken “noch met de distantie van een etnoloog, noch met de
verkondigingsopdracht van een theoloog, maar als een meevoltrekken, zoals
religie zichzelf ziet” (14), wat een zogeheten binnenperspectief suggereert.
Niettemin is de ordening van het boek historisch bepaald. H. begint bij enkele
hedendaagse visies op engelen in heel diverse contexten: Anselm Grün,
kinderboekjes, kunstfilosofische speculaties over putti, de nieuwe kerkelijke
beweging ‘Opus Angelorum’, leergezag en liturgie. Vervolgens gaat hij verder
terug in de geschiedenis: Rahner en Barth, Schelling en Swedenborg, Luther en
Calvijn. De uitgebreide bespreking van het middeleeuws ‘standaardmodel’
volgt een andere structuur: niet meer naar auteur, maar naar thema, zoals
schepping, tijd en plaats, val, getal, taal etc. van engelen. Daarna wordt de
antieke periode uitvoerig besproken, nu weer op auteur: Pseudo-Dionysius,
Origenes, Irenaeus en, in hetzelfde rijtje, het Nieuwe Testament. Het boek
besluit met een korte bijbelwetenschappelijke beschrijving van engelen in het
Oude Testament. Het hele historische overzicht is veelal beschrijvend, soms
afgewisseld met iconografische beschouwingen, bijvoorbeeld van putti of van
de Annuntiatie door Fra Angelico. Daarnaast interpreteert en evalueert de
auteur regelmatig de verschillende visies met behulp van de onder Duitse
theologen zo populaire systeemtheorie van de socioloog Luhmann. De
historische en sociologische mallen waarin H. de engelenleer giet, verhinderen
uiteindelijk een echte theologische benadering ‘van binnenuit’. Ook schiet zijn
inzicht in de middeleeuwse scholastiek wat tekort bij de bespreking van het
‘standaardmodel’. Niettemin bevat de studie een rijkdom aan details van
uiteenlopende visies op engelen.