De lange tocht

De lange tocht
Dan Sleigh
De lange tocht
vertaald door
riet de jong-goossens
A
athenaeum—polak & van gennep
amsterdam 2011
De vertaalster ontving voor deze vertaling een werkbeurs van
het Nederlands Letterenfonds.
Oorspronkelijke titel Afstande
Copyright © 2010 Dan Sleigh, Kaapstad, Tafelberg-Uitgewers
Copyright vertaler © 2011 Riet de Jong-Goossens / Athenaeum—Polak &
Van Gennep, Singel 262, 1016 ac Amsterdam
Omslag Anneke Germers
Omslagbeeld © Adrien Guignet (1816-1854), Episode de la retraite des Dix
Mille. Negentiende eeuw Parijs, Louvre © 2011, White Images/Scala, Florence
Kaart op p. 10/11 © Yde Bouma
isbn 978 90 253 6917 0 / nur 302
www.uitgeverijathenaeum.nl
Voor Jean Sleigh
Skopos
Het verhaal van Nagri ligt ingebed in de stilte tussen het Oude en
het Nieuwe Testament, voorbij het geheugen, voorbij de kennis.
Als bakens voor zijn verhaal noem ik hier enkele noodlottige gebeurtenissen, maar er waren er vele van dien aard, en erger, ook in
landen waar niet werd geschreven, of op plaatsen waar niemand
overleefde.
In 586 v.Chr. verwoestte koning Nebukadnessar van Assyrië
Jeruzalem en sleepte de Joden als slaven naar Babylon, dat hij tevoren had veroverd op de Chaldeeën. Twee oudtestamentische
profeten later werd de stad van zijn zoon, Belsassar, afgenomen
door de Perzen van sjah Kuros, zoals een engel bij wijze van voorkennis voor hem op een muur had geschreven. Twintig jaar later
regeerde sjah Kuros over vier vijfde van de toenmalige bekende
wereld. Zijn rijk (imperium, rijk, empire, Reich) strekte zich uit
over Mesopotamië, Arabië, Assyrië, Lydië en Egypte, van de Indus
tot de Nijl. Egypte werd van toen af satrapie Mudraja genoemd;
elke naamsverandering was bedoeld om opnieuw zout in de wonden te wrijven. Ongeveer daar eindigt het Oude Testament, met
de Joden in ballingschap, ongeveer dáár kan het wraakgebed van
Psalm 137 worden ingepast dat Nagri als ‘Het lied van de wasvrouw’ kende. Het Griekse woord psalmos betekent een greep aan
een harpsnaar óf een boogpees, uit heimwee of voor de vrijheid.
Precies zo werd het door Nagri gezongen.
Perzië keek nu uit over het noordwesten, over zijn woestijnen
en over die smalle zee naar het land van de Hellenen. Zijn nieuwe
naam zou satrapie Eleni zijn. De aanval van sjah Darius op de
Hellenen in 490 v.Chr. werd bij Marathon afgeslagen, maar tien
jaar later probeerde zijn zoon Xerxes (Sjah-‘ar-Sjah, zijn titel is
zijn naam) het opnieuw, met een invalsleger van anderhalf miljoen. Negen Wegen zou nooit vergeten worden, en Thermopylai,
7
waar de rode papaver het weligst bloeide, was in bloed, spier, brein
en in merg en been geworteld. Xerxes legde Athene in de as, maar
werd op zee bij Salamis en Mykale verslagen; dát was de muur van
hout die het orakel had voorspeld: schepen, geen schilden.
Het gouden tijdperk van Athene onder Perikles, eerste burger,
dramaturg en soldaat, begon omstreeks 460 v.Chr. met een bewustwording van identiteit en een opbloei van kunsten en wetenschappen. Omdat de omstandigheden er ideaal voor waren,
experimenteerde hij ook met de democratie. Maar hij dacht eveneens aan veiligheid zodat dit kostbare kind, de kiem van het vrije
denken en het zaad voor de latere westerse beschaving, niet in de
wieg werd gesmoord. Hij versterkte Athene en verbond stad en
zee door middel van de Lange Muren. In het zuidwesten merkten
de verbitterde politici van Sparta hoe de macht hen uit handen
gleed.
De oorlog tussen de Spartaanse Bond en de Bond van Delos,
geleid door Athene, begon in 431 v.Chr. Onder het half miljoen
plattelandse vluchtelingen dat zich tussen de Lange Muren schuilhield, brak de pest uit (waarschijnlijk pokken). Perikles stierf eraan, en in datzelfde jaar werd in Athene Xenofon geboren. Na een
decennium van oorlog zonder oplossing besloot Sparta, in ruil
voor goud om een vloot te bouwen, alle aanspraken van Perzië op
de Egeïsche Eilanden en Azië (nu Turkije) te erkennen. Nog één
decennium met oorlog, en Sparta veroverde het landbouwgebied
ten noorden van Athene. De voedselproductie raakte in verval. In
404 v.Chr. belegerden de Spartanen Athene. Honger noodzaakte
tot totale overgave. Volgde een schrikbewind van drie jaar.
Cycli namen een aanvang, sommige eindigden, andere gingen
voort, dat alles bijna onmerkbaar in de omvangrijker omwentelingen van de tijd. Met tienduizend Helleense huursoldaten gaf
prins Kuros in 401 v.Chr. leiding aan een veldtocht tegen zijn broer
sjah Artaxerxes van Perzië met het doel een staatsgreep te plegen.
De voormalige luchthaven Saddam Hussein buiten Bagdad is
ongeveer de plaats waar de slag van Kunaxa werd uitgevochten.
Xenofon van Athene, soldaat tegen wil en dank, beschreef hun
opmars erheen en de aftocht daarna. Nagri de Jood probeerde de
hele expeditie in een tijdscyclus in te passen. Samen tekenden ze
8