Een theater met een knik - martine de maeseneer architects

O P G E LE V E R D
B RONKS jeugdtheater Brussel
Een theater met een knik
Het centrum van Brussel is een stadstheater
rijker. Een jeugdtheater om precies te zijn.
Het is een eigentijdse plek geworden waar
niet alleen de jeugdige toeschouwers
zich kunnen uitleven. Ook voor acteurs is
het een transparant gebouw met tal van
B RONKS jeugdtheater Brussel
mogelijkheden geworden.
O P G E LE V E R D
“Het doet pijn om de sleutel te moeten afgeven,” vertrouwde
architect Martine De Maeseneer me ooit toe. “Het gebouw
is niet meer van mij, maar is nu ook in goede handen. Ik heb
het met een gerust hart na al die jaren kunnen afwerken en
overdragen aan een zeer goed team.” Het was de vooravond van
de feestelijke opening van het nieuwe BRONKS jeugdtheater.
Een klein, maar opvallend en modern gebouw waar maar liefst
17 jaar aan is gewerkt. Na zo’n intense periode moet het de
bedenker ervan inderdaad raken de sleutel definitief af te geven.
Zoektocht
“Brussel mag dan wel de Europese hoofdstad zijn, het heeft een
moeilijk karakter wat hedendaagse architectuur betreft,” vertelt
De Maeseneer, het brein achter het architectenbureau MDMA.
“We zijn met dit project in 1992 begonnen, maar er was toen
niets voorbereid.Van budget tot exacte locatie. De hele zoektocht moest nog beginnen. Neem daarbij het feit dat er zich
heel wat belangengroepen over dit project moesten buigen en
je bent snel een paar jaar verder. Zelfs de buitenlandse media,
zoals het Italiaanse blad Domus, weet dat er in Brussel weinig
beweegt op vlak van moderne architectuur en vond dit een
ongelooflijk straf verhaal. Een modern theater in het centrum
van Brussel? Er zijn er maar weinigen die het geloven.”
De bouw van dit theater was een moeilijk gegeven. De ene
adviescommissie wou dat er gebruik werd gemaakt van
bestaande theaters of leegstaande gebouwen om het BRONKS
gezelschap in onder te brengen. De andere wou dan weer de
woonfunctie van de stad promoten. In dat laatste plaatje paste
een nieuw theater helemaal niet. “Terwijl ik vind dat een
gezonde stad een mix moet zijn van verschillende functies,”
klinkt De Maeseneer overtuigend. Maar de aanhouder wint en
60
uiteindelijk heeft het BRONKS jeugdtheater een vaste plek veroverd in het centrum van de Belgische hoofdstad. Het gebouw
eist op een voorzichtige manier haar plek op in de omgeving
en verstoort het stadszicht helemaal niet. “Het is zeker geen
aanstootgevend bouwwerk geworden, maar wel een gebouw
dat uitnodigt. Het is tenslotte een publiek gebouw dat zijn plek
mag opeisen,” klinkt De Maeseneer fier.
Transparantie
“Je hoeft geen theaterliefhebber te zijn om een theater te
bouwen,” gaat De Maeseneer verder als ik haar vraag naar
inspirerende voorbeeldtheaters. “Ik ga wel op regelmatige basis
naar voorstellingen kijken, maar het is vooral een bepaalde leefwereld die je meepakt in het ontwerp ervan. Ik heb het altijd
belangrijk gevonden om vanuit de psychologie van de ruimte
te werken. Welk effect heeft een ruimte op mensen? Kinderen
vinden het hele gebouw een fantastisch speelterrein. Ze kunnen
overal op en onder kruipen. Het is een grote speeltuin, wat
niet wil zeggen dat je van een jeugdtheater een speeltuin moet
TEKST
Dieter Van Den Storm
FOTOGRAFIE Filip Dujardin
Project BRONKS Jeugdtheater, Brussel
Opdrachtgever Vlaamse Gemeenschapscommissie van
het Brusselse Hoofdstedelijk Gewest
Ontwerp Martine De Maeseneer Architects (MDMA) Martine De Maeseneer en Dirk Van den Brande;
projectarchitect: Gunnar Degerlid
Medewerkers Xavier Callens, Annette Chu,
Ruben Van Colenberghe, Kristiaan Van Weert,
Kathleen Decock en Iris Van Rijsbergen
Adviseur constructie ATB, Antwerpen/Bas Jaspaert, Leuven
Adviseur installaties Bec, Brussel
Adviseur theatertechniek TTAS, Gent
Adviseur akoestiek Daidalos Peutz, Leuven
Bruto vloeroppervak 3500 m2
OPGELEVERD
BRONKS jeugdtheater Brussel
Bouwkosten 7,5 miljoen euro exc. BTW
FOTO LINKSBOVEN
Onderin het gebouw is de ontvangstbalie, die ook wordt gebruikt voor de
scholenwerking
FOTO BOVEN
De glazen ‘geknikte’ voorgevel van
het BRONKS jeugdtheater.
Voorbijgangers hebben zicht op wat
er in de repetitieruimte gebeurt.
FOTO LINKS
Het gebouw is opgehangen aan de
vinnenstructuur onder het dak, die
het licht door de ruimte spiegelt
AUGUSTUS - SEPTEMBER 2009 | # 4 | JAARGANG 20
61
B RONKS jeugdtheater Brussel
maken. Kinderen zijn kleine mensen die bepaalde zaken nu
eenmaal door een andere bril zien. Dat kinderlijk denken neem
je in het ontwerp voor een stuk mee.”
Oda Van Neygen, directeur van het BRONKS jeugdtheater,
wist heel goed wat ze wou. Het moest een theatergebouw
worden dat heel wat mogelijkheden bood. Naast de theaterzaal
moesten ook de andere ruimtes kunnen dienen als speelvloer.
En dus werden alle ruimtes akoestisch ingericht. De verende
vloer in de bar zorgt ervoor dat ook daar kan gesprongen en
gedanst worden zonder de repetities in het onderliggende lokaal
te storen. “We hebben gewerkt met glijdenden identiteiten,”
verklaart De Maeseneer. “Niet dat we alles polyvalent hebben
opgevat, maar we hebben de ruimtes wel enige flexibiliteit meegegeven. Zo kan het onthaal bijvoorbeeld ingedeeld worden
om er de scholenwerking te organiseren. Tijdens het openingsweekend waren er tegelijkertijd voorstellingen op zes verschillende plaatsen in het gebouw. Het lukte wonderwel. Zelfs de
vergaderruimte werd door acteurs ingepalmd.”
Een van de inspiratiebronnen van Van Neygen voor haar
BRONKS gebouw was een theater in Dublin waarvan de zaal
kan worden opengeklapt tot een pleintje dat toegang biedt tot
het historische stadscentrum. “De ambitie om een open theater
te maken in het centrum van de stad was moeilijk en toch
mocht het geen traditioneel zwarte doos theater worden.
Het gebouw moest interactie uitstralen,” gaat De Maeseneer
verder. “Daaruit is het idee van de glazen voorgevel ontstaan.
Deze zorgt er onder meer voor dat het daglicht tot binnenin
voelbaar is. Ik vind het belangrijk dat je naar buiten kunt
kijken, ook al zit je dan in het centrum van Brussel. Je moet
de stad kunnen zien en voelen. Je moet je kunnen oriënteren.
O P G E LE V E R D
F OTO B OVE N
Van in de ‘champagne’ bar kijkt de
bezoeker uit over Brussel en het
leven op straat. Ook hier is de vinnenstructuur goed zichtbaar.
F OTO R E C HTS
Een blik op de theaterzaal die groot
genoeg is om gastvoorstellingen te
ontvangen. De tribune is inschuifbaar
waardoor er nog een grote speelvlak
ontstaat.
F OTO UITE RST R E C HTS
De publieksbar bevindt zich op
de bovenste verdieping van het
BRONKS gebouw. Ook deze ruimte
is akoestisch ingericht met een
verende vloer waardoor er een extra
speelvloer bestaat die ook kan
gebruikt worden om voorstellingen
te geven.
62
De openheid van het gebouw zorgt er ook voor dat je mensen
naar binnen lokt. Hoe trek je anders jongeren aan als ze niet zien
wat er binnen gebeurt? We laten het gebruik van het theater
aan de voorbijgangers zien. Alsof je naar een poppenhuis kijkt
waarbij zich op de vier verdiepingen taferelen afspelen. Zo is
bijvoorbeeld de repetitieruimte van op de straatkant te zien. Dat
zorgde eerst voor heel wat commotie onder de acteurs die niet
wouden gezien worden tijdens repetities. Maar de glazen wand
werkt als een reflecterende buffer. Door de reflectie zie je enkel
schimmen, waardoor de acteurs dus helemaal niet met hun gat
op straat staan. Integendeel, de panelen die de ruimte kunnen
afscheiden van de buitenwereld zijn tot nu toe nog geen enkele
keer toegeschoven.”
7
OPGELEVERD
1'
8'
vloer gepolierde beton
optie: epoxy
233,33
16,67
8
D
D'
01
02
03
04
05
06
1
4
4
3
6
3
480
000,0
C
C'
5
2
!
1
www.mdma.be
kop zichtbaar beton
8
Langs de straatzijde valt het nieuwe theater op dankzij de glazen voorgevel, die een lichte knik bevat. Een knik die in heel
het gebouw, de achtergevel en het dak als element terug komt.
Ook akoestisch bleek dezelfde knik te werken en werd deze
gebruikt in de wanden van de grote theaterzaal. Alles is binnenin
afgewerkt met afgeronde hoeken en stevige materialen zoals
betonplexplaten die stootbesteding en kindresistent zijn. Het
zijn kleine, schijnbare randelementen die door herhaling ineens
groots worden en het gebouw een eigen gezicht geven.
Het hele gebouw is opgehangen aan een vinnenstructuur die
zich onder het dak bevindt. Geen enkele kolom staat daardoor
in de weg. Hierdoor kreeg het gebouw een zekere transparantie
met zich mee. Een lichtheid die nog eens wordt versterkt door
de vele glaspartijen, de doorkijken naar buiten en de verschillende terrassen met adembenemend zicht op de verschillende
torens van de Brusselse binnenstad.
“Het was een complexe site. Het volume van de bouwbare
oppervlakte was beperkt en er mocht niet boven de aanpalende
gebouwen uit gekomen worden,” vertelt De Maeseneer.
“De bruikbare oppervlakte was 1.000 m2 groot en de wish list
was lang. We hebben dus moeten schrappen in de lijst en zijn
inventief met kleine, flexibele ingrepen te werk gegaan. Zo zijn
de twee gastappartementen gesneuveld wegens te weinig plaats.
En ook voor de scholenwerking bleef geen extra ruimte over.
Toch hebben we er twee zalen ingekregen. De grote theaterzaal
moest voldoende groot zijn om standaardvoorstellingen van
gastgezelschappen te kunnen ontvangen. En de ruimtes rond
de zaal die als akoestische buffer dienen, hebben we gebruikt
als circulatieruimtes waardoor er ruimte werd bespaard.”
Ondanks de complexe site is het bijna een wonder te noemen
dat er naast de speelzalen ook nog plaats was voor de foyer, een
champagnebar, een artiestenkeuken, opbergruimte en atelier.
“Als je het grondplan bekijkt, oogt het als een heel simpel
plan. Toch ervaren de bezoekers het als een complex gegeven,”
vult De Maeseneer nog aan. “Dat komt doordat we voor de
centrale trappenhal twee trappen in elkaar hebben geschoven.
De publieke en de privé-trappenhal worden gescheiden door
een ronddraaiende wand die de looprichting kan veranderen.
Daardoor laat het gebouw op de bezoeker vaak een andere,
verrassende indruk na.”
BRONKS jeugdtheater Brussel
De knik
N
0m
AUGUSTUS - SEPTEMBER 2009 | # 4 | JAARGANG 20
10 m
63