Het Shakespeare-theater in Drentse Diever werd een cultureel begrip

▲ Theaterfestival viert in 2006 het zestigjarig bestaan
Driekoningenavond.
Het Shakespeare-theater
in Drentse Diever werd
een cultureel begrip
Wie geïnteresseerd is in toneel en aan Diever denkt, zal onmiddellijk aan
William Shakespeare moeten denken, aan het plaatselijke Shakespeare-theater.
Met de jaarlijks terugkerende voorstellingen van de lokale toneelvereniging is het Drentse dorp
onlosmakelijk verbonden met het werk van de fameuze Engelse toneelschrijver.
Volgend jaar is er sprake van een jubileum, de geest van Shakespeare waart dan zestig jaar door
de bosrijke dreven van Diever. Het verhaal van een succes dat waarschijnlijk nooit zal stoppen.
13
I
Iedere week komen ze bij elkaar, de leden
van de damesgroep. Om met elkaar de
kostuums te maken voor de volgende productie. Ook zeer belangrijk is de zogeheten
donderdagploeg, gepensioneerde heren
die de decors bouwen, het openluchttheater
onderhouden en die tijdens de voorstellingen als gastheren optreden. Verder
zijn er de medewerkers van de techniek en
van de grime. Er is zelfs een jeugdafdeling.
En natuurlijk niet te vergeten de acteurs
die ieder jaar in het openluchttheater aan
de Hezenes een stuk van Shakespeare op de
planken brengen.
De voorstellingen in de bossen, net buiten
Diever, zijn uniek in Nederland en kennen
een rijke historie. Een groot deel van de
van de klassiek-romantische stijl van
Broekema, een meer realistische vertolking
van de Shakespeare-teksten. In 1999 stopte
ze en haar taak werd naderhand overgenomen door Jack Nieborg.
‘Wil ter Horst-Rep kon waardering opbrengen voor de dingen die ik deed’, geeft de
in de stad Groningen geboren en getogen
regisseur Nieborg (46) aan. ‘Vandaar dat ze
me vroeg om haar werkzaamheden in Diever
over te nemen. Ik had daar veel zin in omdat het mij een goed moment leek om me
ergens flink in vast te bijten. Een eigen
theater met de zekerheid van ieder jaar een
productie, daar had ik inmiddels behoefte
aan gekregen. Ik solliciteerde dus, maar
werd niet meteen aangenomen. Het duurde
Slechts één keer waren de bewoners van Diever
hem ontrouw, in 1949, toen ze Peer Gynt van
Ibsen voor het voetlicht brachten
inwoners van het dorp is op de een of
andere wijze als vrijwilliger bij het openluchtspel betrokken. Shakespeare had zich
niets mooiers kunnen voorstellen. Slechts
één keer waren de bewoners van Diever
hem ontrouw, in 1949, toen ze Peer Gynt
van Ibsen voor het voetlicht brachten.
Als er één man in Diever minstens zo
beroemd is als Shakespeare, dan is het wel
de arts Ludolf Dirk Broekema (1911-1979).
Hij richtte kort na de Tweede Wereldoorlog
de Toneelvereniging Diever op en daarmee
werd de grondslag gelegd voor het huidige
openluchttheater. De dokter, die in 1978
de Culturele Prijs van Drenthe ontving ter
gelegenheid van de driehonderdste voorstelling, had destijds namelijk een ‘zekere
culturele armoede’ geconstateerd. In 1946
repeteerden de spelers onder zijn regie het
stuk Een Midzomernachtdroom dat zich
uitstekend leende voor een opvoering in
de open lucht.
nog een heel jaar voordat de zaak beklonken was.’
Nieborg was in een grijs verleden werkzaam
in de gezondheidszorg. ‘Al op de lagere
school werd ik door het toneel gegrepen. De
oudere zus van een jongen uit mijn klas
schreef toneelteksten. Dat vond ik machtig
interessant. Weldra kon ik meespelen in de
stukken die zij produceerde. Zo is het allemaal begonnen. Daarna was ik actief in het
schoolcabaret, dat ik veel serieuzer nam dan
de lessen. Ik heb dus acht jaar over de havo
gedaan.’
Broekema was echter meer dan alleen
regisseur. Hij drukte ook zijn stempel op de
kostuumontwerpen, de decors, de grime,
het licht, de muziek en zelfs op de affiches.
Sommige stukken van Shakespeare bracht
hij meerdere malen, waaronder De Storm
(1948, 1964, 1977), De getemde feeks (1956,
1967, 1975) en Driekoningenavond (1951,
1962, 1971).
Toen de huisarts in het voorjaar van 1979
geheel onverwacht overleed, waren de
voorbereidingen voor De vrolijke vrouwtjes
van Windsor inmiddels begonnen. Wil ter
Horst-Rep, die Broekema al enige keren
had geassisteerd, nam zijn rol als regisseur
over.
Onder haar regie ontwikkelde zich, in plaats
Na de middelbare school volgde de hboopleiding verpleegkunde. Tijdens deze studie kwam het theater op een laag pitje te
staan. Maar daarna keerde de interesse snel
terug.
‘Als verpleegkundige werkte ik in Beatrixoord in Haren waar ik me kon specialiseren.
Ik kreeg meer vrije tijd en het was voor mij
mogelijk om een parttime regieopleiding in
Amsterdam te gaan volgen. Dat is volgens
mij mijn mazzel geweest. Na die cursus kreeg
ik het voor elkaar om van mijn activiteiten
als regisseur te leven. En het theater is verslavend, ik stopte met mijn werk als verpleegkundige.’
14
actief binnen het experimentele onderzoekstheater. Met het gezelschap Het Gerugt,
dat verbonden was aan de Rijksuniversiteit
Groningen, maakte hij naam. ‘Onderzocht
werd in hoeverre de omstandigheden van de
toeschouwer van invloed zijn op de beleving
van een voorstelling. Met dat soort zaken
hield ik me destijds samen met anderen vol
geestdrift bezig. We zaten tot ’s ochtends
zes uur in de kroeg fel te discussiëren over
bijvoorbeeld het begrip timing.
Een geweldige periode.’
Het gezelschap Dastater volgde. ‘Het is
theater waarvan we vonden en nog steeds
vinden dat het gewoon leuk mag zijn.
Op dit moment ben ik in mijn eentje artistiek leider van dit gezelschap. We maken
twee producties per jaar en trekken langs
de dorpen. Kluchten en gek toneel, erg
leuk om te doen.’
Nieborg had op het moment van zijn aanstelling als regisseur in Diever voornamelijk
ervaring met het amateurtoneel.
Is Diever vanwege die achtergrond een
bewuste keuze geweest?
‘Nee, puur toeval, denk ik. Maar ik voel me
goed bij het regisseren van amateurspelers.
Ik heb een keer met betaalde acteurs
gewerkt en verschillen tussen professionals
en amateurs merk ik niet. Ik regisseer op
precies dezelfde manier.’
Na zijn aanstelling besloot hij om een stuk
op de planken te brengen dat nog niet eerder in Diever te zien was geweest. ‘Het werd
Pericles, dat leek me een mooie uitdaging.
En men kon dan niet meteen mijn productie
met die van een van mijn voorgangers vergelijken. Nu doen we het om en om. Het ene
jaar een nieuw stuk en het andere jaar een
‘Ik was er achter gekomen dat in mijn optiek
de teksten van Shakespeare in het Nederlands
voor het toneel niet bruikbaar zijn vertaald’
De stad-Groninger was aanvankelijk vooral
zogenaamde gouwe ouwe als Midzomernachtdroom.’
Ook besloot hij in zijn eerste jaar voor de
vertaling te zorgen. ‘Ik was er in Groningen
achter gekomen dat in mijn optiek de teksten van Shakespeare in het Nederlands voor
het toneel niet bruikbaar zijn vertaald. En
ze zijn vaak ontzettend truttig. Gerrit Komrij
heeft vertalingen gemaakt, goede teksten
om te lezen. Maar ook die vind ik niet
geschikt om te gebruiken. Vandaar dat ik
tot dusver voor de vertalingen heb gezorgd
en de reacties waren positief. Sinds vorig
jaar verschijnen mijn vertalingen ook in
boekvorm bij de Groninger uitgeverij Passage.’
● Regisseur Jack Nieborg: ‘Ik heb een keer met betaalde acteurs gewerkt en verschillen tussen professionals en amateurs merk ik niet. Ik regisseer op precies dezelfde manier.’
Heeft Nieborg het gevoel dat hij in Diever
in één grote familie is opgenomen?
‘Ik woon niet in Diever, maar in het NoordGroningse Winsum. En dat heeft denk ik zo
zijn voordelen. Ik moet er niet aan denken
om regelmatig voor de kassa in de supermarkt gesprekken over het Shakespearetheater te moeten voeren.’
Wat is het meest bijzondere aan Diever?
‘De acteurs zijn zeer gemotiveerd. En hun
Shakespeare-specialisatie brengt veel voor-
Juliana. Ook koningin Beatrix en prins Claus
hebben een voorstelling bijgewoond. Jaarlijks trekken duizenden liefhebbers naar de
bossen van Diever. Twee jaar geleden werd
het record bereikt met vijftienduizend
bezoekers.
‘Verspreid over in totaal achttien voorstellingen. Iedere avond een volle bak. Waar al
die mensen vandaan komen? Ik heb geen
flauw benul. Maar die aantallen zijn natuurlijk fantastisch. Heel veel Nederlandse
De geest van Shakespeare waart
dan zestig jaar door de bosrijke dreven
van Diever
delen met zich mee. Ze zijn eraan gewend
geraakt om lange teksten te moeten
spreken. Daarnaast heeft het gezelschap
als geheel de zaken goed voor elkaar.’
De Shakespeare-voorstellingen genieten al
sinds mensenheugenis in heel Nederland
veel belangstelling. Het theater werd maar
liefst drie keer bezocht door koningin
toneelgezelschappen kunnen er alleen maar
jaloers op zijn.’
Deze zomer was in Diever Driekoningenavond te zien, de zesde productie die onder
regie van Nieborg tot stand kwam.
Met een nieuw ingrediënt: een aantal zogeheten voelvoorstellingen, bedoeld voor
mensen die slechtziend of blind zijn. Voor-
dat de voorstelling begint, mogen deze
mensen de acteurs bevoelen en betasten.
Nieborg: ‘Een van de acteurs is directeur
van een centrum voor visueel gehandicapte
mensen, in de buurt van Arnhem. Hij stelde
voor om iets speciaals te doen voor deze
gehandicapten. Vandaar dat we dit jaar
voor het eerst dit nieuwe element hebben
geïntroduceerd. Misschien gaan we er in de
toekomst mee door als blijkt dat het in een
behoefte voorziet.’
Volgend jaar wordt het extra bijzonder
als de Shakespeare-voorstellingen in Diever
zestig jaar bestaan. ‘Dan brengen we de
beide delen van Henry IV op de planken.
Een dubbele voorstelling dus, steeds verspreid over twee avonden of twee dagdelen.
Deze stukken worden bijna nooit samen
gespeeld. Dat is dus zeer speciaal.’
Nieborg bekent dat hij een bevoorrecht man
is. ‘Ik ben in Diever nog maar de derde
regisseur. Ik hoop dus dat ik hier nog veel
werk kan verrichten.’
En wat is zijn mooiste voorstelling tot dusver?
Nieborg, resoluut: ‘De volgende. Altijd de
volgende.’
✒ Jacob Moerman ❂ Jacob Melissen
15