Methodische beschrijving van de

Methodische beschrijving van de gezondheidsverstoring
Korte omschrijving van het ziektebeeld / de gezondheidsverstoring
De obsessieve compulsieve stoornis/disorder (OCS, ook: OCD), is een psychische aandoening
die in het DSM-IV is gecategoriseerd als angststoornis. De oude naam van de aandoening is
dwangneurose. OCD komt in verschillende vormen voor, maar het meest voorkomende
kenmerk is een obsessieve drang om bepaalde handelingen uit te voeren. De OCD-patiënt
voert deze handelingen uit als reactie op dwangmatige gedachten. Voor anderen lijken deze
handelingen overbodig en zij hebben ook geen oog voor de details, maar voor de patiënt zijn
deze handelingen van belang en moeten ze volgens een bepaald patroon worden uitgevoerd
om nadelige gevolgen te voorkomen. Bijvoorbeeld het vaak controleren of een deur op slot is
of het te vaak handen wassen.
Oorzaak
Het aanwijzen van een specifieke oorzaak voor OCD is meestal niet mogelijk. Lange tijd
werd binnen de psychiatrie de oorzaak meestal gezocht in de vroege kindertijd. Tegenwoordig
gaat men er in zijn algemeenheid van uit dat genetische en omgevingsfactoren de vatbaarheid
voor het ontwikkelen van OCD veroorzaken. Bij mensen met een lagere intelligentie komt
OCD vaker voor.
 Psychologische factoren
Vanuit het standpunt van de evolutiepsychologie had steeds herhaald of stereotiep
gedrag ooit een functie om zich te beschermen tegen indringers, natuurgeweld,
onhygiënische omstandigheden of gebrek aan voedsel. Het is anders gezegd een
oerdrift die nog steeds diep in de menselijke genen aanwezig is.
 Genetische factoren
Uit tweelingenonderzoek blijkt dat genetische factoren een rol spelen: als de helft van
een eeneiige tweeling OCD heeft, dan is de kans dat de andere helft het ook heeft
groter dan bij twee-eiige tweelingen. Tevens is het zo dat de kans op het ontwikkelen
van OCD ook groter is voor personen met een kind of ouder die OCD heeft,
vergeleken met de algehele bevolking.
 Sociale en omgevingsfactoren
De obsessief-compulsieve stoornis komt meer voor bij mensen zonder werk of bij
mensen die gescheiden zijn. Verder komt OCD meer voor bij mensen uit een lagere
sociaaleconomische klasse.
 Hersenbeschadiging
In zeldzame gevallen is een hersenbeschadiging de oorzaak van OCD.
-Encefalitis (Hersenontsteking, ontsteking van het hersenweefsel.)
-Streptokokkeninfectie bij kinderen
-Diverse soorten hersenbeschadiging, direct voorafgaand aan het optreden van
OCD
 Neurologische afwijkingen
Er is bewijs dat neurologische afwijkingen de basis vormen voor het ontwikkelen van
OCD. Patiënten met OCD zouden meer grijze stof en minder witte stof in hun
hersenen hebben, vergeleken met andere personen zonder OCD. Uit meer recent
onderzoek blijkt verder dat de hersenactiviteit van OCD patiënten afwijkt van de
hersenactiviteit van personen zonder OCD.
Normale bouw en functie van het aangedane lichaamsdeel
Binnen de hersenen worden bepaalde gebieden onderscheiden die ook een verschillende
functie vervullen. De volgende gebieden worden onderscheiden:
 De hersenstam.
De hersenstam zorgt voor het in stand houden van het lichaam, bijvoorbeeld de
bloedstoom, ademhaling en temperatuurregulatie. Ook regelt de hersenstam je
slaap- waakritme en je lichaamshouding. Er vinden ook reflexen plaats die betrekking
hebben
op de speekselklieren, de ogen, luchtwegen en slikken.
 De kleine hersenen.
De kleine hersenen regelen de coördinatie van de motoriek. Coördinatie (evenwicht en
spierspanning) vindt plaats in samenwerking met de grote hersenen, het ruggenmerg
en de hersenstam.
 De tussenhersenen.
De tussenhersenen hebben een regulerende invloed op de hormoonhuishouding en de
lichaamstemperatuur.
 Het limbisch systeem.
Dit bestaat uit delen van de tussenhersenen
en delen van de grote hersenen. Dit systeem
speelt een belangrijke rol bij emotionaliteit,
zoals agressie, opwinding en angst.
Er kan een indeling gemaakt worden in een linkeren rechterhersenhelft. De bouw van beide helften is
gelijk, maar de functie niet. Er is een dominante
helft (links): taal, logica, nummers, volgorde, analyse en lijsten. Dit deel ‘denkt’ in taal en
begrippen. In dit deel ligt het spraakcentrum. De dominante helft is bij (bijna) alle mensen die
rechtshandig zijn en bij de meeste die linkshandig zijn de linkerhersenhelft.
De niet-dominante hersenhelft (rechts): emoties, ruimtelijke waarneming, totaliteit van
beelden, verbeelding, kleur, dagdromen, begrip en waardering voor muziek / andere
kunstuitingen (ritme) en sociaal gedrag. Dit gedeelte ‘denkt’ in beelden en gevoel.
Beide hersenhelften werken wel samen.
Tot welke categorie behoort het ziektebeeld:
- groeistoornis;
- ontsteking;
- trauma;
- regressieve verandering.
Verklaar vanuit de invloed van de algemene processen op de bouw en/ of functie
de verschijnselen.
Volgens het DSM-IV spreekt men van OCD wanneer er sprake is van de volgende
symptomen.
A. Ofwel dwanggedachten ofwel dwanghandelingen:
Dwanggedachten zoals gedefinieerd door (1), (2), (3) en (4).
1. Dit zijn aanhoudende gedachten, impulsen of voorstellingen die gedurende
momenten van de stoornis beleeft worden en die duidelijke angst of lijden
veroorzaken.
2. De gedachten, impulsen of voorstellingen zijn niet eenvoudig en overdreven
bezorgdheid over problemen uit het dagelijkse leven.
3. Betrokkene probeert deze gedachten, impulsen of voorstellingen te onderdrukken of
deze te neutraliseren met een andere gedachte of handeling.
4. Betrokkene is zich ervan bewust dat de dwangmatige gedachten, impulsen of
voorstellingen het product zijn van zijn of haar eigen geest (niet van buitenaf opgelegd
zoals bij gedachten uitbrenging.)
Dwanghandelingen zoals gedefinieerd door (1) en (2).
1. Zich herhalend gedrag (bv. Handen wassen, opruimen, controleren) of psychische
activiteit (bv. Bidden, tellen, in stilte woorden herhalen) waartoe zich gedwongen
voelt in reactie op een dwanggedachte, of zich aan regels houden die rigide moeten
worden toegepast.
2. De gedragingen of psychische activiteiten zijn gericht op het voorkomen of
verminderen van het lijden of op het voorkomen van bepaalde gevreesde gebeurtenis
of situatie: deze gedragingen of psychische activiteiten tonen echter geen realistische
samenhang met de gebeurtenis die geneutraliseerd of voorkomen moet worden, of zijn
duidelijk overdreven.
Mensen met OCD hebben door dat de dwanggedachten en dwanghandelingen overdreven zijn
en onredelijk. De dwanghandelingen en de dwanggedachten veroorzaken problemen op
school en werk. Ze verstoren de normale routine, sociale activiteiten en relaties met anderen.
Medische diagnostiek en het effect hiervan op de zorgvrager
 Klinische diagnostiek
De ADIS-C is een gestructureerd interview wat kan worden afgenomen door de
diagnosticus. Aan de hand van de vragen uit de module OCD van de ADIS-C wordt
vastgesteld of er sprake is van OCD. Deze module bestaat uit vragen over en
dwanghandelingen) en kan worden afgenomen in 15 tot 45 minuten, afhankelijk van
de aard van de dwangstoornis.
 Diagnostiek ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek
De OBQ-CV (Obsessive Compulsive Cognitions Working Group) is een vragenlijst
bestaande uit 44 items, die betrekking hebben op gedachten en ideeën waarvan wordt
verondersteld dat ze een belangrijke rol spelen bij lijders aan een dwangstoornis.
Dit zijn responsibility/threat estimation, perfectionism/certainty en importance/control
of thoughts. Het voordeel van deze lijst is dat hij specifiek is gericht op OCD.
Therapie & argumentatie voor de gekozen therapie/ behandeling.
Gedragstherapie
OCD wordt meestal behandeld via een vorm van gedragstherapie of cognitieve
gedragstherapie. Voor de meeste patiënten geldt dat een combinatie van gedragstherapie en
het gebruik van bepaalde geneesmiddelen (voornamelijk SSRIs) het
meest effectief is.
Geneesmiddelen
SSRIs
Fluoxetine gebruikelijke dosis: 80 mg
Fluvoxamine gebruikelijke dosis: 300 mg
Sertraline gebruikelijke dosis: 200 mg
Paroxetine gebruikelijke dosis: 60 mg
Citalopram gebruikelijke dosis: 60 mg
Escitalopram gebruikelijke dosis: 20 mg
Andere medicatie
Clomipramine gebruikelijke dosis: 250 mg
Venlafaxine gebruikelijke dosis: 375 mg
Quetiapine gebruikelijke dosis: 500-750 mg
Gevolgen/ bijwerkingen van de gekozen therapie/ behandeling
Bijwerkingen (meestal van voorbijgaande aard)
- SSRIs: toename angstgevoelens gedurende de eerste weken, seksuele
problemen, diarree, hoofdpijn, misselijkheid en slapeloosheid.
- Fluoxetine: Het gebruik kan leiden tot verminderd reactie- en
concentratievermogen. (autorijden). Om onthoudingsverschijnselen te
voorkomen de behandeling geleidelijk staken over een periode van ten
minste 1–2 weken. Let op het zelfmoord gevaar vooral bij jongeren onder de
25.
- Paroxetine: Kans op geboorteafwijkingen in het eventuele nageslacht. Het
gebruik van paroxetine tijdens de zwangerschap verhoogt het risico op een
spontane abortus met 75%.Ook seksuele bijwerkingen kunnen tijdens
gebruik optreden. Schattingen lopen op tot 70% voor de gebruikers van
Paroxetine. Ook kunnen er klachten ontstaan als: vermindering libido,
erectiestoornissen bij mannen, Voorkomende klachten zijn verminderd tot
geen libido, erectiestoornissen (bij mannen) genitale gevoelloosheid
en opwindingsproblemen. De mogelijkheid bestaat dat seksuele problemen
ook na beëindiging van de medicatie blijven voortduren. Deze post-SSRI
sexual dysfunction, zoals de aandoening wordt genoemd, kan enkele
maanden of jaren duren en in enkele gevallen zelfs definitief zijn.
- Citalopram: Asthenia (zwakte, gebrek aan kracht), Slapeloosheid, Slaperigheid,
Misselijkheid, Duizeligheid, Droge mond, Agitatie (onrust) en gewichtsverandering.
- Clomipramine: duizeligheid, sufheid, droge mond en seksuele problemen.
- Venlafaxine: wazig zien, hoofdpijn, seksuele problemen en misselijkheid.
Te verwachten complicaties
Complicaties kunnen gaan ontstaan als de OCD lang blijft aanhouden en er niet op tijd wordt
ingegrepen. Mensen met OCD zijn voortdurend bezig met zich zorgen maken over hun
obsessief compulsieve gedachten dat ze gewoon niet meer in staat zijn om nog aan iets anders
te denken of iets anders te doen. OCD kan leerstoornissen veroorzaken omdat ze niet meer
naar school gaan. Ze kunnen niet goed meer eten of slapen en keren in een sociaal isolement.
Ze zijn steeds bezig om orde in hun gedachten te scheppen en er greep op te krijgen.
OCD kan algemene leerstoornissen veroorzaken. Deze kinderen focussen soms op kleine,
onbelangrijke details, ten koste van het geheel. Andere gevolgen van OCD kunnen zijn:






niet naar school gaan
door de zorgen niet goed kunnen eten of slapen
depressief en ontmoedigd worden
sociaal isolement
alcohol en drug gebruik bij tieners
familiale problemen
Medische prognose
Een groot aantal patiënten heeft naast of na de dwangstoornis andere psychische klachten.
Slechts een klein percentage is geheel klachtenvrij, gebruikt geen medicatie en heeft ook geen
andere behandelcontacten.
Preventie
Soms hebben mensen lichte klachten die niet vanzelf verdwijnen. Die klachten zijn dan nog
niet zo heftig dat er sprake is van een angststoornis, maar ze komen er zelf niet meer uit. Vaak
blijven ze te lang doorlopen met hun problemen en klachten. Voorkomen is beter dan
genezen, vooral bij OCD. Hoe langer iemand rond loopt met deze klachten, hoe lastiger het is
om onder deze dwang uit te komen. Om mensen te helpen voorkomen dat klachten erger
worden werkt Zorgprogramma Angststoornissen samen met de afdeling preventie van
Dementie. Preventie biedt cursussen aan waarin mensen leren hoe ze in een vroeg stadium
zelf hun klachten kunnen herkennen en verminderen.