Onderwijskunde

Waarover men niet spreken kan
Kunstagogiek versus Leren en
Instructie
Overzicht
“Leren en Instructie” ~ “Kunstagogiek”
• Ontologie
• Canon
• Bourdieu ~ veld
• Metafoor
• Waarheid en kunst
Leren en Instructie ~ Kunstagogiek
• Kunst:
menselijke bedrijvigheid waarbij op een
symbolische of esthetische wijze een inhoud
wordt gecreëerd die tot een vorm van nadenken
over de voorstelling dwingt.
• Kunstagogiek:
leer van de communicatiestrategieën die in kunst
besloten liggen en die wachten om te worden
gedetecteerd
Leren en Instructie ~ Kunstagogiek
• Kunst:
menselijke bedrijvigheid waarbij op een
symbolische of esthetische wijze een inhoud
wordt gecreëerd die tot een vorm van nadenken
over de voorstelling dwingt. Vorm van kennis
• Kunstagogiek:
leer van de communicatiestrategieën die in kunst
besloten liggen en die wachten om te worden
gedetecteerd Vorm van kennis
Leren en Instructie ~ Kunstagogiek
• Kennis:
Vorm van kennis
geheel van overtuigingen en inzichten die een
mate van “waarheid” hebben
• Leren:
verwerven van kennis
• Instructie:
strategieën om leren te ondersteunen
Ontologie
• Kunst ~ kennis
• Zijnsleer ~ ontologie: filosofische
stroming over de aard van de
werkelijkheid en de aard van het zijn
• Verschillende visies:
– Objectivisme
– Empiricisme
Ontologie
• Fysisch object: “Stoel”
• Begrip: “Stoel”
• Idee: “Eenzaamheid”
Ontologie
• Fysisch object: “Stoel”
Ontologie: objectivisme
• Wilson (1997): antieke visie op kennis.
Enkel de « goden » kennen alles.
• Spender (1998): “Knowledge is a thing for
which we can gain evidence, and
knowledge as such is separated from the
knower”.
Objectivisme
• Axioma’s van Peikoff (1997):
1. “The universe exists independent of consciousness”.
2. De mens kan zijn werkelijkheid ten dele aanpassen
aan de eigen behoeften maar uiteindelijk primeert de
natuur : "Nature, to be commanded, must be obeyed“
3. De rol van het menselijk bewustzijn is niet de
werkelijkheid creëren, maar wel de werkelijkheid
begrijpen, verstaan.
Empiricisme
• McQueen (1998): “Knowledge is
“Knowing”, “Understanding”.
• Empiricisten argumenteren dat
kennis geen objectieve vaste waarde
heeft. We kunnen de werkelijkheid
niet ‘objectief’ kennen.
Ontologie
• Begrip: “Stoel”
Ontologie ~ empathie
• Idee: “Eenzaamheid
• Kunnen we kunst dan wel altijd
“interpreteren”?
– Husserl, Merleau-Ponti, Heidegger: Invoelen
(empiricistisch)
– Adorno; Decoderen (objectivistisch)
Ontologie
• Objectivisme versus empiricisme
• Ander nadruk op instructie
– Objectivisme: overdragen, herhalen, imiteren,
modellen, nabootsen, memoriseren, …
– Empiricisme: nadruk op actie, uitlokken
ervaringen, reflecteren, cues geven,
samenwerken, uitwisselen ervaringen, …
• Gevolgen kunst en kunstagogiek
Canon
• Lijst kunstwerken: geniaal, subliem,
onvergankelijk, diepzinnig,
vernieuwend, …
• Steiner G.: collectieve geheugen,
onwrikbare waarheid, universeel, …
• Welke “kunst” leren kennen?
• Canon ~ waardenvrij?
Universeel ~ China?
Canon en leren en instructie
• Canon problematisch
• Idem “kenniscanon”: welke kennis is
belangrijk, noodzakelijk?
• Wat moet een school als resultaat
opleveren?
Canon kennis: Kliebard
Kliebard (1989)
• Humanisme/Mentale discipline:
overdracht wetenschappelijke kennis en cultuur.
– ‘colonial curriculum’ waarin men vasthoudt aan de
traditionele kennisbasis
– ‘humanistische benadering’ waarin men versneld stateof-the art kennis wil overbrengen (Spoetnik-crisis)
• Studie van het kind:
basis ontwikkelingsverloop kinderen. Curriculum
is bepaald door wat opgroeiende kinderen nodig
hebben om te ontwikkelen tot volwassene.
Kliebard (1989)
• Sociale efficiëntie:
instructie moet helpen om "a coolly efficient,
smoothly running society" te realiseren. Lerenden
moeten leren vlot participeren aan de
samenleving.
• Sociaal meliorisme:
curriculum dient om de maatschappij te
verbeteren. Een curriculum moet bijdragen tot en
meer rechtvaardige wereld (Freire, Illich).
Kenniscanon
• Universele kennis?
• Eenmaal voorbij “literacy”: keuzes
wat betreft welke kennis waardevol is.
• Extremen
– Van kunstcanon naar democratisering van de
kunst: “individuele expressie en emotie”?
– “Ieder zijn waarheid”?
Bourdieu ~ veld
• Maatschappij: “velden” die naar macht
streven
• In een veld verwerft men een
“dispositie”
• Dominant veld: bourgeoisie
• Mens kan in een “ander” veld terecht
komen door verwerven van sociaal en
cultureel kapitaal
Bourdieu en ‘veld’
• Canon ~ cultureel kapitaal
• Van welk veld?
Bourdieu en veld
• “Theater”
Bourdieu: cultureel kapitaal
• Onderzoek: Vlaamse onderwijs weerspiegelt
cultuurkapitaal van middenklasse.
• Kinderen krijgen cultureel kapitaal mee op basis van hun
opvoeding: o.a. taalgebruik, taalvaardigheid, sociale
vaardigheden, consumptiepatronen, vrijetijdsbesteding,
waardensysteem, de levensstijl, opvattingen en aspiraties
(Verhoeven et al., 2000).
• Lerenden: hoger studiesucces wanneer thuiscultuur
overeenkomt met schoolcultuur.
• Kinderen uit gezinnen met een lage SES halen zwakkere
resultaten omdat thuiscultuur niet aansluit bij de
dominante schoolcultuur.
Metafoor
Kunst en metaforen
• Metaforen: verbinden van dingen,
begrippen die weinig of niets met elkaar te
maken hebben; vb. “Mens is als een wolf”.
• Metaforen: “rearranging the furniture of
the mind”
• Kunst: radicale vorm van
gematerialiseeerd metaforisch denken
Metaforen
• Metaforen: aanwijzen van een
betekenis
• Wittgensteun: Zeigen versus Sagen
• Kunst bevat metaforen, referenten die
wijzen naar iets
• Kunstwerk: gestold symbolencluster
Metaforen en leren ~ instructie
• Metaforen
• Nieuwe inzichten ontstaan door
metaforische link tussen bekende en
onbekende
• Metaforen: brengen een stuk theorie
als “ervaring” over
• Probleem: ervaring noodzakelijk
Zie empiricisme
Waarheid en kunst
• Kan kunst waarheid aanreiken?
• Een geslaagd kunstwerk: het spirituele
in materiële vorm (het sublieme)
• Kunst: Hoe kan in het bewustzijn van een
kijker dezelfde ervaring ontstaan al bij de
maker? Temporeel.
• Hoe: Door te beschouwen, “verweilen”,
“Gelassenheit”, dralen, …
Waarheid en kennis
• Kennis: Hoe leer ik de volle betekenis van
een begrip, idee, redenering, … kennen?
• Kennis: Hoe kan een lerende denken wat
een instructieverantwoordelijke denkt?
• Hoe: Experiential learning, reflectie,
uitwisselen ervaringen, samen werken
Waarheid en kennis
Tot slot
• Kunst, kennis, canon, ervaringen,
metaforen, waarheid, …
• Recente inzichten benadrukken
relativiteit van kunst; zie “nomadisme”
• Kunst gaat verder dan klassieke
schoolse kennis: niet vast te pinnen
• “Kunstleraar” versus “leraar”?
Tot slot
• Nieuwe inzichten rond “zijn”:
Deleuze, Derrida, Foucault, …
nauwelijks verwerkt.
• Tegenover “kennis”canon recuperatiemechanismen (BaMa, PhD ~ kunsten)
• Ecologie, Islam, derde wereld, …
Overzicht
“Leren en Instructie” ~ “Kunstagogiek”
• Ontologie
• Canon
• Bourdieu ~ veld
• Metafoor
• Waarheid en kunst
Waarover men niet spreken kan
Kunstagogiek versus Leren en
Instructie