KIJKKAART 1

133
KIJKKAART 1
MUZIKANTEN
WELKE INSTRUMENTEN HERKEN JE?
Het ronde snaarinstrument is een Sogdische luit. Deze heeft
drie of vier snaren, een brede klankkast, een korte hals en een
achterwaarts gebogen knoppenkast.
HOEVEEL SNAREN HEEFT DEZE LUIT?
De Sogdische luit geldt als voorbeeld voor:
3
195
138
23
135
187
209
DE PERZISCHE BARBAT
DE AFGHAANSE SETAR
DE ARABISCHE OED
DE CHINESE PIPA
DE JAPANSE BIWA
DE EUROPESE LUIT
91
20
45
64
133
115
120
56-58
211-250
80
28-105
EERSTE VERDIEPDING
TWEEDE VERDIEPDING
EERSTE VRAAG
LAATSTE VRAAG
KIJKEN EN BENOEMEN
KIJKEN EN AFLEIDEN
KIJKEN EN CONCLUDEREN
WELK VAN DEZE INSTRUMENTEN LIJKT HET MEESTE OP DE
SOGDISCHE LUIT?
EN WELK HET MINSTE?
WAT KUN JE DANKZIJ AL DEZE LOKALE VARIANTEN VAN DE
LUIT ZEGGEN OVER MUZIEK LANGS DE ZIJDEROUTE?
64
135
PRANIDHI OF
AFLEGGING VAN
DE GELOFTE
GEVECHT TUSSEN
EEN GODHEID EN
ROOFDIEREN
Zeventien muurschilderingen met een pranidhi zijn in de grotten
in Turfan gevonden. Vijftien zijn begin twintigste eeuw naar Berlijn
vervoerd en tijdens de Tweede Wereldoorlog verwoest, één hangt
in het Nationaal Museum van New Delhi en één zie je nu voor je.
De pranidhi is een gelofte om de leer van de boeddha te volgen.
Zo kun je een staat van verlichting bereiken en zelf een boeddha
worden. De pranidhi wordt altijd gedaan aan een boeddha.
WELKE FIGUUR LEGT EEN GELOFTE AF EN WIE IS DE BOEDDHA?
Om boeddha te worden, mag je absoluut niet meer ijdel zijn. Jezelf
ontdoen van al je sieraden is hierbij een vereiste.
WAARAAN KUN JE DUIDELIJK ZIEN DAT DE TWEE
HOOFDPERSONEN HIERAAN HEBBEN VOLDAAN?
Het gaat hier waarschijnlijk om de gelofte van Shakyamuni, die
hierna dé hoofdboeddha zou worden.
NU JE DIT WEET: WIE IS DE BELANGRIJKSTE FIGUUR OP
DEZE MUURSCHILDERING?
Deze muurschildering komt uit de ‘Rode zaal’ van het paleis van de
heersers van Boechara in de oude stad Varakhsha.
MET WAT VOOR DIEREN VECHT DE GODHEID OP DE
MUURSCHILDERING?
VOORAL IN RELIGIEUZE AFBEELDINGEN UIT SOGDIË WORDEN
BELANGRIJKERE FIGUREN OOK GROTER AFGEBEELD. DUS AAN
HOE GROOT EEN FIGUUR IS, KUN JE ZIEN HOE BELANGRIJK HIJ
IS. HOE KUN JE ZIEN DAT HET HIER OM EEN GODHEID GAAT?
De olifant komt niet voor in
Sogdië, maar wel in India.
Waarschijnlijk heeft de schilder
deze olifanten geschilderd
aan de hand van verhalen of
afbeeldingen.
OP WELKE PUNTEN
VERSCHILLEN DEZE OLIFANTEN
VAN ‘ECHTE’ OLIFANTEN?
Indische olifant
Albert Uderzo, Asterix in Indus-land, 1987
Michelangelo, De Schepping, 1508-1512 Sixtijnse Kapel, Vaticaan
EN NU JE DIT WEET: WAT IS DE OVEREENKOMST TUSSEN
DEZE MUURSCHILDERING EN HET BEROEMDE FRESCO VAN
MICHELANGELO IN DE SIXTIJNSE KAPEL WAAROP GOD ADAM
HET LEVEN GEEFT?
EN WAT IS HET VERSCHIL?
Chinese kunstenaars hebben de gewoonte westerlingen (personen
uit de gebieden ten westen van China) met een grote neus af te
beelden.
WIE IS HIER DE WESTERLING, OFTEWEL WIE HEEFT HIER
DE GROOTSTE NEUS?
Mythologische en heldenverhalen op Sogdische muurschilderingen
worden verteld met beeldelementen die steeds terugkomen.
IS DAT HIER ZO? ZO JA, LEG UIT WAAROM.
VERGELIJK DEZE MUURSCHILDERING MET BOVENSTAANDE
STRIPTEKENING. WAT ZIJN DE OVEREENKOMSTEN EN WAT ZIJN
DE VERSCHILLEN?
138
91
SCHOTEL: HET
BELEG VAN EEN
BURCHT
DE VERLEIDING
VAN BOEDDHA
SHAKYAMUNI DOOR
DE DEMON MARA
Deze zilveren schotel is gemaakt door christenen uit Sogdië. Er
staan verschillende scènes uit het Bijbelboek Jozua op afgebeeld.
Zoek:
DE HOER RACHAB DIE TIJDENS HET BELEG VAN JERICHO
DOOR EEN RAAM NAAR BUITEN KIJKT.
DE ARK VAN HET VERBOND DIE DOOR DE STAD WORDT
GEDRAGEN, VOORAFGEGAAN DOOR PRIESTERS DIE OP
RAMSHOORNS BLAZEN.
DE ZON EN DE MAAN DIE JOZUA LAAT STILSTAAN IN DE HEMEL.
Hier zie je een voorbeeld
van hoe archeologen op een
archeologische vindplaats te
werk gingen.
OP DE TAFEL LIGT EEN
SCHETS VAN EEN DETAIL IN
DE MUURSCHILDERING.
ZOEK DIT DETAIL IN DE
MUURSCHILDERING.
Archeologon in actie
WAAROM MAAKTEN
ARCHEOLOGEN SCHETSEN VAN HUN VONDSTEN?
DENK JE DAT ZE DIT NOG STEEDS DOEN? WAAROM WEL/NIET?
209
BEWAARFLESJE
VOOR OLIE
Ark van het verbond
IN WELKE VOLGORDE STAAN DEZE SCÈNES?
HOEVEEL SLACHTOFFERS VAN DE BELEGERING ZIE JE?
WELK TRUCJE HEEFT DE MAKER VAN DEZE SCHAAL
TOEGEPAST OM DE KIJKER TE LATEN GELOVEN DAT DE STAD
DOOR EEN GROOT LEGER WORDT AANGEVALLEN?
Deze schaal is gevonden in Anikovskaja, zo’n 1200 kilometer ten
noordoosten van Moskou.
HOE KUNNEN DESKUNDIGEN TOCH ZIEN DAT DEZE SCHAAL
OORSPRONKELIJK UIT SOGDIË KOMT?
DENK JE DAT DEZE SCHAAL GESCHIKT WAS ALS
HANDELSWAAR OP DE HELE ZIJDEROUTE? WAAROM
WEL/NIET?
Vanaf ongeveer 3500 v.Chr. maakten mensen
zelf glas door kalkhoudend zand en soda te
verhitten. Dit glas was meestal ondoorzichtig.
De Romeinen ontdekten in de eerste eeuw n.Chr.
hoe ze doorzichtiger glas konden maken: door
er mangaanoxide - ook wel bruinsteen genoemd aan toe te voegen.
mangaanoxide
(bruinsteen)
KUN JE DOOR DIT VAASJE HEEN KIJKEN?
WAAR KUN JE – BEHALVE AAN HET MATERIAAL – AAN ZIEN
DAT DIT VAASJE OORSPRONKELIJK UIT HET ROMEINSE RIJK KOMT?
Metaaloxiden ontstaan als een metaal op zuurstof reageert.
Mangaanoxide (bruinsteen) krijg je bijvoorbeeld wanneer het
metaal mangaan op zuurstof reageert en ijzeroxide (waaruit roest
grotendeels bestaat) als ijzer reageert op zuurstof.De Romeinen
ontdekten ook hoe je glas gekleurd kunt maken. Toevoeging van
bepaalde metaaloxiden geeft het glas een bepaalde kleur (zie tabel).
METAALOXIDEN
KLEUR GLAS
Kobaltoxide
Blauw
MangaanoxidePaars
Koperoxide
Groen of blauw
IJzeroxide
Bruin of groen
Tin-oxide
Melkwit
Zilveroxide
Geel
Goudoxide
Rood
WELKE KLEUREN GLAS ZIE JE IN DIT VAASJE?
WELKE METAALOXIDEN HEBBEN DE ROMEINEN GEBRUIKT
BIJ HET MAKEN VAN DIT VAASJE?
Dit vaasje is gevonden in het noorden van de Kaukasus. Dat is zo’n
2000 kilometer van waar het is gemaakt.
DENK JIJ DAT DIT VAASJE EEN LUXEARTIKEL IS?
WAAROM WEL/NIET?
195
187
ZIJDEN KAFTAN
VAN EEN
STAMHOOFD
OVERWINNINGSGODIN
WAT VOOR FABELDIER ZIE JE STEEDS IN DE CIRKELS
AFGEBEELD?
Bekijk het onderste deel van de kaftan goed.
HOE HEEFT DE KLEERMAKER ERVOOR GEZORGD DAT JE
MET DEZE KAFTAN MAKKELIJK PAARD KUNT RIJDEN?
De zijde van deze kaftan komt uit het Middellandse Zeegebied,
Byzantium, China en Sogdië.
WAARAAN KUN JE ZIEN DAT DE KAFTAN VAN
VERSCHILLENDE SOORTEN ZIJDE IS GEMAAKT?
Zijde was in deze regio een betaalmiddel. Handelaren moesten
de plaatselijke stammen in stukken zijde betalen als zij veilig de
bergpassen van de Kaukasus over wilden.
In tegenstelling tot buurland Bactrië werd
Chorasmië in de vierde eeuw v. Chr. niet
ingenomen door de Griekse legers van
Alexander de Grote. De Chorasmische
koning Pharasmanes sloot een verbond
met Alexander en de Griekse legers lieten
Chorasmië met rust.
Een reliëf is een driedimensionale
gebeeldhouwde afbeelding. Dit reliëf is zo’n
zeven eeuwen na de tijd van Alexander de
Grote gemaakt in Chorasmië.
KUN JE ZIEN OF CHORASMIË IS BEÏNVLOED
DOOR DE GRIEKEN? WAAROM WEL/NIET?
Grieks marmeren
beeld, 4de eeuw v.C.
HET GEWAAD WAS OORSPRONKELIJK ROZE GESCHILDERD.
ZIE JE DIT NOG OP HET RELIËF TERUG?
HOE KUN JE HIERUIT AFLEIDEN DAT DEZE KAFTAN VOOR
EEN STAMHOOFD WAS?
Deze kaftan is in de Kaukasus gevonden. Zoals je nu weet is er
zijde van over de hele Zijderoute in deze kaftan verwerkt, maar
uit één rijk niet: Parthië (het huidige Iran). In de Chinese kroniek
Geschiedenis van de late Han-dynastie uit de vijfde eeuw n. Chr.
staat: De Anxi (Parthen) die als enigen Daqin (Rome en de
Romeinse provincies) van zijde wilden voorzien, lieten de Daqin
niet door hun gebied.
BEKIJK ONDERSTAANDE KAART VAN HET WESTELIJKE
DEEL VAN DE ZIJDEROUTE. WAT KUN NU JE ALS MOGELIJKE
OORZAAK GEVEN VOOR HET ONTBREKEN VAN ZIJDE UIT
PARTHIË IN DEZE KAFTAN?
Reliëf van Nikè, Efeze
Vergelijk dit reliëf met het reliëf van Nikè, de Griekse godin van de
Overwinning.
Westelijk deel van de Zijderoute
WAT ZIJN DE OVEREENKOMSTEN?
WAT ZIJN DE VERSCHILLEN?
115
120
BANKET VAN
KOOPLIEDEN
BELEGERINGSMACHINE
Sogdiërs staan bekend als dé kooplieden van de Zijderoute. Zij
waren langs het grootste deel van de route te vinden. Hier zie je
een stel kooplieden feestend naast elkaar zitten.
HOE ZIE JE DAT ZE FEESTEN?
WAARUIT BLIJKT DAT HET OP DEZE AFBEELDING
WAARSCHIJNLIJK OM ÉCHTE PERSONEN GAAT, NIET OM
VERZONNEN PERSONEN?
WELKE KLEUREN ZIE JE OP MEERDERE PLEKKEN IN DE
MUURSCHILDERING TERUGKOMEN?
In eerste instantie dacht de Russische archeoloog Aleksandr
Belenitski dat de figuren geldbuidels aan hun riem hebben hangen.
Vandaar dat men dacht dat hier kooplieden staan afgebeeld.
Maar misschien zijn het helemaal geen geldbuidels. Turkse edelen
droegen namelijk altijd stukjes stof aan hun riem en Tocharen, een
buurvolk van de Sogdiërs, knoopten een doek aan hun kleding.
DENK JIJ DAT HET STUKJES STOF ZIJN, EEN GEKNOOPTE
DOEK OF TOCH GELDBUIDELS?
WAAROM ZOU HET BEST KUNNEN DAT SOGDISCHE KOOPLUI
STUKJES STOF OF EEN GEKNOOPTE DOEK AAN HUN RIEM
DROEGEN?
Deze belegeringsmachine heet een
slingerblijde of mandzjanik.
Op de muurschildering staat het onderste
deel van de mandzjanik afgebeeld en op het
plaatje hiernaast zie je het bovenste deel
(er staan figuren voor het onderste deel).
HOE WERKT DEZE
BELEGERINGSMACHINE?
HOEVEEL PERSONEN ZIJN ER
NODIG OM DE MANDZJANIK OP DE
MUURSCHILDERING TE BEDIENEN?
Mandzjanik in actie
De machine kan allerlei voorwerpen 30 tot 60 meter over een stadsmuur slingeren. Bekijk de figuren op de muurschildering goed.
WELK RISICO LOPEN ZIJ TIJDENS HET BEDIENEN VAN DEZE
MACHINE BIJ EEN BELEGERING?
HOE KUN JE DIT RISICO VERKLEINEN?
De mandzjanik werd in de vijfde eeuw v. Chr. in China uitgevonden
en deed zo’n duizend jaar later zijn intrede in Europa.
WAAROM DENK JE DAT DIT ZO LANG DUURDE?
211-250
MUNTEN
Een aantal van deze munten heeft een duidelijke afbeelding (op de
wand zijn ze vergroot afgebeeld). Zoek:
Tochaarse donoren, 6de eeuw, Museum für Inidsche Kunst, Berlijn
DE ENGEL MET HET ZWAARD
DE ZITTENDE MAN MET EEN VOGEL OP ZIJN RECHTERHAND
DE FIGUUR MET VIER ARMEN
TWEE MANNEN OP PAARDEN
Westerse munten worden geslagen, Chinese munten gegoten.
Daarnaast hebben Chinese munten vaak een vierkant gat in het
midden.
VERGELIJK DE CHINESE MUNTEN MET DE WESTERSE
MUNTEN. WAT IS HET VOORDEEL VAN ZO’N CHINESE VORM?
EN WAT IS HET NADEEL?
80
28-105
OEIGOERSE
SCHENKERS
KOPPENKABINET
Schenkers of donoren werden op muurschilderingen afgebeeld
nadat zij geschenken hadden gegeven aan de boeddhistische
gemeenschap. Hier zie je een groep (of familie) Oeigoerse
schenkers.
HOEVEEL MANNEN EN HOEVEEL VROUWEN TEL JE?
WIE IS DE BELANGRIJKSTE PERSOON OP DEZE AFBEELDING
EN HOE ZIE JE DAT?
WAT HEBBEN DE SCHENKERS IN HUN HAND?
De Oeigoeren zijn een Turks volk. Hun woongebied is nu het
noordwestelijke deel van China. Officieel zijn zij nu Chinezen.
Tussen de negende en twaalfde eeuw zwoeren de Oeigoeren soms
trouw aan het Chinese Rijk, dan weer gedroegen ze zich als een
onafhankelijk volk.
ZIJN DEZE OEIGOERSE SCHENKERS AFGEBEELD ALS
CHINEZEN OF ALS ‘BARBAREN’ (NIET-CHINEZEN) MET GROTE
NEUZEN?
De Oeigoeren hebben tegenwoordig de islam als godsdienst. De
islam ontstond begin zevende eeuw in wat nu Saoedi-Arabië is, en
verspreidde zich de eeuwen daarna naar het oosten, onder meer
via de Zijderoute.
WAT KUN JE AAN DE HAND VAN DEZE MUURSCHILDERING
ZEGGEN OVER DE VERSPREIDING VAN DE ISLAM VIA DE
ZIJDEROUTE?
Oeigoeren
Hier zie je een verzameling
koppen die allemaal langs de
Zijderoute zijn gevonden.
ZOEK DE KOP MET
DE SCHEDELS IN ZIJN
HOOFDTOOI.
BIJ WELKE KOP ZIE
JE DUIDELIJK DAT HIJ DE
LEER VAN BOEDDHA VOLGT
EN ZIJN SIERADEN HEEFT
AFGEDAAN?
MET WELKE VAN DEZE
KOPPEN KAN MEN ANDERE
KOPPEN MAKEN?
Boeddhistische monnik
Dit is een boeddhistische monnik van nu.
ZIE JE DE TWEE KOPPEN VAN VOORGANGERS VAN HEM?
WAT ZIJN HIER DE UITERLIJKE VERSCHILLEN TUSSEN
DE TWEE BOEDDHA’S RECHTSONDER EN DE KOPPEN VAN DE
BOEDDHISTISCHE MONNIKEN?
VERKLAAR DEZE UITERLIJKE VERSCHILLEN.
De derde kop linksboven is die van een Turk. Hij is rond 600 n.Chr.
gemaakt en gevonden in Kucha (in het huidige China).
HOE DENK JE DAT WE KUNNEN ZIEN DAT DIT EEN TURK
VOORSTELT?
WAT VERTELT DEZE VONDST ONS?
56-58
45
BODHISATTVA
GEFLANKEERD
DOOR KASHYAPA
EN ANANDA
PELGRIM
In de grotten van Dunhuang zijn naast heel veel muurschilderingen
ook verschillende beelden gevonden. Deze beelden zijn geschilderd
in dezelfde pigmenten als de muurschilderingen in de grot waar ze
werden gevonden.
Deze tekening is gevonden in Dunhuang aan het begin (of het einde)
van de Chinese Muur. Zowel reizigers die China verlieten, als
reizigers die China binnenkwamen, reisden via Dunhuang.
WELKE KLEUREN ZIE JE OP DE BEELDEN?
PASSEN DEZE BEELDEN BIJ DE MUURSCHILDERING IN DE
GROT DIE HIER TEGEN DE MUUR IS GEPLAATST?
WAARAAN ZIE JE – BEHALVE AAN DE KLEUREN – DAT DEZE
BEELDEN BIJ ELKAAR HOREN?
Het andere einde (of begin) van de Chinese Muur bij de Grote Oceaan,
2.500 km ten oosten van Dunhuang
WELK GELOOF HANGT DEZE MONNIK AAN? HOE ZIE JE DAT?
Hier is geen Chinese monnik afgebeeld, maar een monnik uit de
gebieden ten westen van China.
Lotusbloem
Je ziet een bodhisattva tussen Boeddha’s favoriete leerlingen:
Ananda (de jongste) en Kashyapa (de oudste)
WIE IS ANANDA EN WIE IS KASHYAPA?
DE PLATFORMS WAAR ZE OP STAAN, STELLEN
LOTUSBLOEMEN VOOR. ZIE JE DEZE BLOEM NOG ERGENS
ANDERS TERUG IN DE BEELDJES?
Om precies te zijn is een boeddha iemand die op eigen kracht
volledig ontwaakt is en kennis deelt met anderen, zodat die ook
kunnen ontwaken. Een bodhisattva streeft naar dit volledige
ontwaken. Die wil dus graag een boeddha worden.
BEKIJK DE BODHISATTVA GOED. KAN IEDEREEN EEN
BOEDDHA WORDEN?
WAARAAN KUN JE DAT ZIEN?
DENK JE DAT DEZE TEKENING DOOR EEN CHINEES IS
GEMAAKT? WAAROM WEL/NIET?
WAT DRAAGT DE MONNIK IN ZIJN RUGTAS?
WAT DENK JE DAT HIJ IN ZIJN HAND HEEFT?
VERGELIJK HET PATROON VAN DE STOF WAAR DE MONNIK
OP STAAT MET HET PATROON VAN DE STOF WAAR DE FIGUUR
LINKSBOVEN OP ZIT. WAT ZOU DIT KUNNEN BETEKENEN?
Het boeddhisme verspreidde zich vanuit India via Centraal-Azië
naar China.
ZIE JE DAT TERUG OP DEZE TEKENING?
20
23
DE PLANEET
YUEBO
MEESTER VAN DE
GENEESKUNST
BHAISAJYAGURU
WAT HEEFT DEZE GODHEID IN ZIJN HANDEN?
WELK DIER IS IN ZIJN HOOFDTOOI ZICHTBAAR?
Aangenaam, dit is Bhaişajyaguruvaisūryaprabhārāja, ook wel
Bhaisajyaguru genoemd, in eenvoudig Nederlands de Medicijn
Boeddha. Rond de Medicijn Boeddha zijn vele figuren geschilderd.
Zoek de volgende figuren:
DE BODHISATTVA VAN DE ZON (MET DE RAAF) EN DE
BODHISATTVA VAN DE MAAN (MET DE HAAS)
DE ZEVEN DHYANI-BOEDDHA’S (BEGELEIDERS VAN DE
MEDICIJN BOEDDHA), DIE ONDERLING ALLEEN VERSCHILLEN
DOOR DE GEBAREN DIE ZIJ MAKEN
DE WITTE BRAHMAAN MET DRIE GEZICHTEN EN IN ZIJN
RECHTERHAND HET RAD VAN DE WET
EEN INDIASE MONNIK MET DONKERE HUIDSKLEUR, GRIJZE
HAREN EN GEEL GEWAAD.
De planeet Mars
Te oordelen naar de attributen die hij in zijn handen en op zijn hoofd
heeft, is dit de godheid van de planeet Mars.
ALS DEZE GODHEID DE PLANEET MARS VOORSTELT, WAT
KLOPT ER DAN NIET?
De godheid staat in een Chinees aandoend landschap.
WAT IS EEN TYPISCH CHINEES ELEMENT IN DE AFGEBEELDE
FLORA EN FAUNA?
De techniek die voor deze afbeelding is
gebruikt, heet thangka. Dit is een van
oorsprong Nepalese techniek waarbij op
katoen wordt geschilderd. De verf bestaat
uit kleurpigmenten met als bindmiddel
vet van de jak. Na droging is de verf
watervast en elastisch en daarom is een
thangkaschildering makkelijk op te rollen
en te vervoeren.
Jak
Thangkaschilderingen werden vaak gebruikt om mensen over het
boeddhisme te onderwijzen.
IS DEZE THANGKASCHILDERING GESCHIKT ALS
LESMATERIAAL? WAAROM WEL/NIET?
LEG UIT HOE THANGKASCHILDERINGEN HEBBEN KUNNEN
BIJDRAGEN AAN DE VERSPREIDING VAN HET BOEDDHISME.
3
POFBROEK
Deze pofbroek was van de Xiongnu, een volk die veel wetenschappers de Aziatische Hunnen noemen. Ze leefden van ongeveer
200 v.Chr. tot 100 n.Chr. in een gebied ten noorden van China.
Door hun sterke leger waren ze gevreesd bij buurvolkeren. Volgens
Chinese geschiedschrijvers hield de adel van de Hunnen erg van
luxe. Die kregen ze dankzij hun buurvolkeren: als belastingen,
door huwelijken (bruidsschat) of door giften.
DENK JE DAT DEZE BROEK VAN EEN ADELLIJKE HUN WAS?
WAAROM WEL/NIET?
DE HUNNEN LEEFDEN IN EEN UITGESTREKT GEBIED EN
REDEN VEEL PAARD. HOE ZIE JE DAT TERUG IN DEZE BROEK?
DEZE BROEK IS CIRCA 2.000 JAAR OUD, MAAR ZIET ER NOG
STEEDS GLANZEND EN SOEPEL UIT. HOE IS DAT MOGELIJK?