groene daken op brugse gebouwen een grote meerwaarde voor de

Groene daken op Brugse gebouwen;
een grote meerwaarde
voor de stad en de bewoner!
2
www.klimaatpodiumbrugge.be
Dit toelichtend dossier werd samengesteld in het kader van het burgerinitiatief Klimaatpodium Brugge, ter bevordering van de aanleg van groendaken in en rond de Brugse
binnenstad.
Belangrijkste bronnen : WTCB (wetenschappelijk en technisch centrum voor het bouwbedrijf)
Agentschap natuur en bos
SBR Nederland (Nederlands kenniscentrum voor de bouw)
Rioned (koepelorganisatie voor de rioleringszorg, Nederland )
Doelstelling van dit dossier :
Wij wensen een duidelijk beeld te scheppen van de voordelen die groendaken bieden
op vlak van mitigatie en adaptatie bij klimaatsverandering, alsook de vele bijkomende
voordelen die ze bieden voor zowel burgers, als de lokale overheid.
Samengesteld door : Anthony Maréchal, stichtend lid Klimaatpodium Brugge, installateur groendaken.
In deze interactieve PDF brengt elk onderdeel van de inhoudstafel u automatisch naar de juiste pagina. Klik
je op de letters in rood, dan word je automatisch naar een website gebracht.
Bruggelingen samen voor een klimaatneutrale stad !3
Inhoudstafel
1.Wat zijn groendaken?
4
2. Verschillende types groendaken.
2.1. Extensieve groendaken
2.2.Intensieve groendaken
2.3. Semi-intensieve groendaken
5
5
6
6
3.Voordelen en nadelen van groendaken
3.1 Voordelen
3.1.1 Waterberging
3.1.2 CO2 en fijn stof captatie
3.1.3 Beperking hitte-eiland effect
3.1.4 Bescherming dakbedekking
3.1.5 Isolerende werking
3.1.6 Filtering hemelwater
3.1.7 Geluidsreductie
3.1.8 Bevordering biodiversiteit
3.1.9 Psychologische impact
3.2 Nadelen
7
7
7
9
11
12
12
13
14
14
16
17
4. Voorwaarden om een groendak te kunnen plaatsen
18
5. Kosten-baten analyse
19
6.Stimuleringsbeleid in Vlaanderen en Brussel
20
7.Stimuleringsbeleid in het Buitenland
22
7.1. Nederland
22
7.2.Frankrijk22
7.3. Noord-Amerika
22
7.4 . Andere landen 22
4
8.Waarom is er een nood aan groendaken in Brugge ?
23
9.Vraag naar stimuleringsbeleid voor groendaken in Brugge
24
10. Groendaken, zoveel mogelijkheden ….
25
11. Bronnenlijst
26
www.klimaatpodiumbrugge.be
1. Wat zijn groendaken?
Een groendak zou heel eenvoudig omschreven kunnen worden als begroeiing op een dakoppervlak.
Maar groendaken zijn in de praktijk heel wat meer dan wat lukrake planten in een groeisubstraat.
Groendaken worden op een heel specifieke manier aangelegd, waarbij zowel de onderliggende lagen
als het groeisubstraat en de beplanting specifiek gekozen worden naar gelang het gewenste
eindresultaat.
Om te beginnen zijn er twee grote groepen groendaken. Je hebt extensieve en intensieve groendaken.
Extensieve groendaken onderscheiden zich door een laag totaalgewicht en lage begroeiing. Intensieve
groendaken zijn dan weer heel wat zwaarder en dikker in opbouw en kunnen een veel grotere variatie aan
beplanting huisvesten. Er is ook een tussencategorie, semi-intensieve groendaken genaamd, die het midden houdt tussen deze twee types.
Groendaken kunnen aangelegd worden op zowel platte, als hellende daken, maar we zullen ons in dit dossier verder toelichten op de aanleg op platte daken, gezien de aanleg van een groendak op een hellend dak
heel wat extra kosten en technische eisen met zich meebrengt en daardoor heel wat minder wordt toegepast. Een groendak wordt steeds uit verschillende lagen opgebouwd, die opgedeeld kunnen worden in een
technische laag en een biologische laag. Op onderstaand schema ziet u de opbouw van een extensief of
semi-intensief groendak.
Deze doorsnede is de meest voorkomende opbouw voor een groendak. Er bestaan ook systemen waarbij
de drainagelaag wordt vervangen door een meer natuurlijk laag, bestaande uit geëxpandeerde kleikorrels,
zand of minerale wol. Deze laatste leveren echter niet altijd even goede resultaten op vlak van begroeiing
en dus wordt veelal voor een drainagelaag uit polypropyleen (PP) of polyethyleen (PE) gekozen. Deze materialen zijn inert en reageren dus niet met het regenwater, de beplanting, het substraat of de dakbedekking.
Andere materialen, zoals EPS, worden soms ook wel gebruikt, maar ook hier weer met wisselend succes. In
het hoofdstuk over waterberging bespreken we de functie van deze drainagelaag.
Bruggelingen samen voor een klimaatneutrale stad !5
2. Verschillende types groendaken.
We kunnen twee grote groepen groendaken onderscheiden, namelijk de extensieve en de intensieve
groendaken.
2.1. E xtensieve
groendaken
Extensieve groendaken zijn het eenvoudigst te plaatsen en kunnen omwille van het lage gewicht op de
meeste platte daken aangelegd worden. Afhankelijk van de leverancier van het substraat, drainagelaag
en de beplanting zal het gewicht van deze systemen beperkt blijven tot gemiddeld 65 kg/m² in volledig
verzadigde toestand. Dat betekent dat wanneer het groendak na zware regenval, waarbij de drainagelaag en de substraatlaag volledig verzadigd zijn met water, het gewicht van het groendak niet meer
dan 65 kg/m² zal bedragen. Er bestaan echter ook systemen die een verzadigd gewicht van niet meer
dan 50kg/m² hebben. Deze laatste zijn echter veel gevoeliger aan uitdroging en dienen steeds weloverwogen geplaatst te worden. Deze laaggewicht systemen hebben als voornaamste begroeiing sedum
planten en kleine kruiden .
Deze laaggewichtsystemen hebben als voornaamste begroeiing sedumplanten en kleine kruiden .
6.1 Boven : Twee extensieve groendaken in de Brugse binnenstad.
De sedumbeplanting is wintergroen en gehard tegen vrieskou en warme zomerdagen. De beplanting zelf is
zo goed als geheel onderhoudsvrij. Het groendak zelf dient tweemaal per jaar onderhouden worden door
onkruid te verwijderen, de afvoergoten uit te kuisen en indien nodig bij te bemesten. Deze bemesting dient
specifiek voor dit type groendaken samengesteld te zijn en is een stikstofarme, traag werkende bemesting
die weinig of geen invloed heeft op het hemelwater dat van het dak afvloeit. De beplanting op deze extensieve groendaken heeft een vrij lange bloeiperiode en biedt heel wat broodnodige nectar aan bestuivende
insecten, zoals hommels, vlinders en bijen. Extensieve groendaken scoren dan ook goed op vlak van bevordering van de biodiversiteit.
Samenvattend overzicht:
E xtensieve groendaken
∆∆
Voor platte daken 0-5° / 5-25°
∆∆
Totale dikte inclusief sedum : 80 mm – 85 mm
∆∆
Verzadigd gewicht : 65 kg/m²- 75 kg/m²
∆∆
Ecologische waarde ***
6
www.klimaatpodiumbrugge.be
2.2.I ntensieve
groendaken
Intensieve groendaken worden gekenmerkt door een hoger gewicht, groter waterbergend vermogen
en andere, grotere begroeiing, gaande van gras tot bomen en struiken. Dit kan dus een groendak zijn
met uitsluitend gras(matten) of een volwaardige tuin op het dak met meerjarige vaste planten, struiken,
bomen en zelfs waterpartijen. De voordelen van een dergelijke type groendak zijn sterk afhankelijk van
het type begroeiing. Zo zal een intensief groendak met uitsluitend gras geen bijdrage bieden op vlak van
biodiversiteit en minder CO2 en fijn stof captatie voor zijn rekening nemen. Vanwege het grotere totaalgewicht van deze groendaken dient het dak waar het op geplaatst wordt extra versterkt te zijn om de
grote gewichten van het groendak te kunnen dragen. Intensieve groendaken worden dan ook meestal
bij nieuwbouw geplaatst, waar reeds vanaf het ontwerp van het gebouw rekening gehouden wordt met
de extra belasting. Dit type groendaken leent zich dan ook zelden voor een renovatieproject.
Samenvattend overzicht:
I ntensieve groendaken
∆∆
Voor platte daken 0-5° / 5-25°
∆∆
Totale dikte exclusief beplanting : 300 mm – 1000 mm
∆∆
Verzadigd gewicht : 150 kg/m²- 500 kg/m²
∆∆
Ecologische waarde afhankelijk van de beplanting * / ****
2.3. S emi - intensieve
groendaken
Er bestaat ook nog een tussencategorie, die van de semi-intensieve groendaken. Deze groendaken
hebben een groter totaalgewicht dan extensieve groendaken, maar wegen merkelijk minder dan een
volwaardig intensief groendak. Ook de waterretentie houdt het midden tussen de twee uiterste systemen. De beplanting beperkt zich tot sedum, grassen en kruiden. Bomen en struiken zijn hier dus geen
mogelijkheid. Er bestaan ook semi-intensieve groendaken die specifiek ontworpen zijn met het oog op
het bevorderen van de biodiversiteit, waarbij waardplanten en nectarplanten voor vlinders, bijen en
hommels geselecteerd werden.
Samenvattend overzicht:
S emi ∆∆
∆∆
∆∆
∆∆
I ntensieve groendaken
Voor platte daken 0-5° / 5-25°
Totale dikte exclusief beplanting : 150 mm – 300 mm
Verzadigd gewicht : 85 kg/m²- 125 kg/m²
Ecologische waarde afhankelijk van de beplanting*** / *****
Bruggelingen samen voor een klimaatneutrale stad !7
3. Voordelen en nadelen van groendaken
Groendaken hebben overwegend voordelen en we zullen dan ook vooral dieper ingaan op de
voordelen voor de individuele bewoners van het gebouw en de maatschappij in het algemeen. Het
loont evenwel om een aantal nadelen nader toe te lichten, om te wijzen op mogelijke problemen,
die vooral door een slechte aanleg of opbouw worden veroorzaakt.
3.1 V oordelen
Groendaken bieden heel wat voordelen voor de individuele bewoner, de stad of zelfs op mondiale schaal
(klimaat, biodiversiteit). Een opsomming van de belangrijkste voordelen :
3.1.1 Waterberging
De waterberging of waterretentie van een groendak is een maat voor de hoeveelheid
regenwater dat door een groendak wordt vastgehouden. Deze waterretentie is enkel van
invloed op de totale hoeveelheid hemelwater die rechtstreeks op het groendak valt. De
waterretentie zal ook niet het ganse jaar door even groot zijn. Zo zal een droog groendak
een maximale waterretentie hebben na een regenbui, maar zal dat zelfde groendak, eenmaal
verzadigd met water, alle regenwater dat volgt volledig van het groendak laten afvloeien.
Zo zal bij een extensief groendak gemiddeld 50% van het regenwater nooit van het dak
afvloeien, maar opgenomen worden door de beplanting of verdampen.
Eenmaal het groendak verzadigd is, zal tot 100 % van het regenwater afvloeien, maar enkel
wanneer het groendak langdurig verzadigd is. Een groendak zal na een regenbui al snel heel
water terugbrengen in de watercyclus, door verdamping. Het komt dan ook zelden voor dat
een groendak langdurig verzadigd blijft. Echter, zelfs bij volledige verzadiging, zal het
groendak nog steeds een waterbufferende werking hebben door het regenwater dat afvloeit
vertraagd vrij te geven, waardoor het niet in één grote vloed richting het rioleringsstelsel
wordt afgevoerd. De totale waterretentie is ook afhankelijk van de substraatdikte (zie
onder). Hoe dikker de substraatlaag, hoe hoger de waterretentie.
8.1 Vergelijking in waterafvloeiing, na een stortbui, met en zonder groendak. (Bron : WTCB)
8
www.klimaatpodiumbrugge.be
Dit waterbergend vermogen is van groot belang voor het ontlasten van het rioleringsstelsel. Hier vervullen
groendaken een dubbele rol, door de totale afvoer van het regenwater te verminderen (grafiek 8.1 )
en het piekdebiet van de afvoer van regenwater te verspreiden over langere tijd (grafiek 9.1).
9.1 Vergelijking in totale afvoer van regenwater en verschuiving van het piekdebiet (hier met 4 uur, van 14u naar 18u).
Deze beperking en verschuiving van het piekdebiet hebben dus een aanzienlijke impact op de totale hoeveelheid regenwater die afgevoerd wordt naar de rioleringen, zowel tijdens als na een regenbui. Hier moet
wel bij opgemerkt worden dat het effect per groendak relatief beperkt is en je dus een maximale oppervlakte aan groendaken moet aanleggen om een aanzienlijk effect wil hebben op het rioleringsstel.
9.2 De aanleg van groendaken is een hulpmiddel in de strijd tegen toenemende overstromingen door de
klimaatsverandering.
Uit een Nederlandse studie van Stowa (stichting Rioned) blijkt duidelijk dat wanneer wijken voorzien worden van een groot aantal groendaken er een duidelijk effect is op het overloopvolume van het rioolstelsel
bij zware buien, waardoor de kans op overstromingen aanzienlijk verkleind wordt (Bron: ‘Groene daken,
nader beschouwd 2015’).
Ook bij studies in andere Europese landen en in o.a. de Verenigde staten en Canada blijkt er een significante
vermindering van het risico op overstromingen te zijn wanneer er maximaal wordt ingezet op de aanleg
van groendaken in verstedelijkt gebied.
Bruggelingen samen voor een klimaatneutrale stad !9
3.1.2. CO2 en fijn stof captatie
Groendaken hebben een gunstig effect op de luchtkwaliteit. Ze staan in voor een aanzienlijke opname
van luchtvervuilende stoffen, zoals fijn stofdeeltjes, stikstofoxiden, zwavelverbindingen, enz. Bovendien
is het ook zo dat groendaken de luchtvochtigheid om en rond gebouwen regelen.
Van fijn stof is geweten dat ingeademde stofdeeltjes schade kunnen veroorzaken aan luchtwegen en bloedvaten. Vlaanderen ligt wat fijn stof betreft helaas in één van de meest vervuilde regio’s van Europa. Hoewel
de fijn stof concentraties in Europa de afgelopen 20 jaar gedaald zijn, blijft Vlaanderen zeer slecht scoren op
dit vlak. Naar schatting verliest elke Vlaming op deze manier één jaar van zijn of haar leven ten gevolge van
fijn stof.
10.1 Verlies in levensverwachting, in maanden (bron : European Environment Agency)
Deze hoge concentraties aan fijn stof zijn te wijten
aan een aantal factoren, waaronder het hoge aantal
dieselvoertuigen en industriële uitstoot. Maar uit
heel wat Europese studies blijkt dat de captatie van
fijn stof door planten een grote impact heeft op de
(lokaal) gemeten hoeveelheid fijn stof. De steeds
slinkende oppervlakte bossen en natuurgebied in
Vlaanderen is dan ook deels verantwoordelijk voor
de hoge concentraties fijn stof in onze lucht.
Verschillende studies in Europa hebben ook onderzocht welke planten het meest efficiënt fijn stof
vastleggen. Dit gebeurt niet door absorptie door
de plant zelf, maar door adsorptie in de cuticula van
de bladeren. Naast bomen blijkt dat de stofbinding
door groendaken één van de meer succesvolle
manieren is om fijn stof uit de lucht te halen. Vooral
sedumdaken (extensieve), of sedum10.2. Opname luchtverontreiniging door groendaken. (Bron: Deutsch, 2005).
10
www.klimaatpodiumbrugge.be
kruidendaken slagen hier goed in. Hun bladeren binden enerzijds fijn stof, maar ook zware metalen worden opgenomen in de weefsels van de planten (Köhler, 1993). Binnen de verschillende types groendaken is
bovendien gebleken dat een sedum groendak, met mossen, het fijn stof niet alleen bindt, maar dat het mos
het fijn stof ook daadwerkelijk opneemt en gebruikt voor de groei (Bonn, Kolb 2003) .
Het binden van fijn stof is dus naast de vele andere voordelen een belangrijk argument voor de aanleg van groendaken.
11.1 Weergave van het equivalent aan aantal bomen dat een groendak kan vertegenwoordigen op vlak van opname van
luchtverontreinigende stoffen. ( Bron : Deutsch et al. 2005)
CO2 opname is een tweede aspect van groendaken dat ondertussen veelvuldig werd onderzocht. Uit
onderzoek blijkt dat groendaken, in voldoende aantallen, aanzienlijke hoeveelheden CO2 uit de atmosfeer
kunnen halen en gebruiken voor de fotosynthese. Hierdoor is de aanleg van groendaken een belangrijk
middel in de strijd tegen klimaatsverandering, naast het feit dat groendaken al kunnen ingezet worden om
rioleringen te ontlasten tijdens stormbuien, stikstofoxiden (broeikasgas) binden en het hitte-eiland- effect
beperken.
11.2 Opname van CO2, voor verschillende, vaak gebruikte sedumplanten (Bron : IASP, Berlin)
Bruggelingen samen voor een klimaatneutrale stad !11
Plants are influential in reducing air pollution .
(Currie and Bas, 2008)
A green roof with an area of 109,0 ha removes 7,87 Megatons of air pollutants per year.
(Van Woert et al. 2005)
Green roofs have a great potential for reducing the air pollution of NOx, SO2 and PM10.
( Speak et al. 2014)
Up to 37% pollution removal upon extensively utilizing green roofs.
( Tan Pya & Sia A, 2005)
Green roofs remove substantial amounts of ozon, SO2, NOX and CO.
( Deutsch et al. 2005)
3.1.3. Beperking hitte-eiland effect
Het hitte-eiland effect (of heat-island effect) ontstaat wanneer oppervlakken als beton, asfalt, daken en
andere constructies warmte absorberen en afgeven aan de omgeving. Waar meer beplanting of groene
zones aanwezig zijn, wordt de zonnestraling gebruikt om water te verdampen en genereert dit net een
afkoelend effect. In sterk verstedelijkt gebied of stadscentra zorgt dit verschil met meer landelijke gemeentes voor een temperatuurverschil tot overdag 4°C in de zomer.
De temperatuursverschillen zijn over het algemeen groter tijdens de nacht, waarbij temperatuursverschillen tot wel 12°C worden opgemeten (EPA). In realiteit zorgen dergelijke temperatuursverschillen helaas ook
voor het verschil tussen leven en dood, zoals ondermeer is gebleken tijdens de Europese hittegolf in de
zomer van 2003, waarbij meer dan 70.000 Europeanen het leven hebben gelaten, vooral in de grote steden.
Het hitte-eiland effect had hier zonder enige twijfel een grote bijdrage in het grote aantal doden.
12.1.Temperatuursverschil tussen een gewoon plat dak en een plat dak met groen dak, tijdens volle zon. (Bron : University of
Sheffield)
12
www.klimaatpodiumbrugge.be
Daarnaast blijkt uit onderzoek tevens dat het hitte-eiland effect actief bijdraagt aan de opwarming van de
aarde. Een onderzoek in 2011 (Z. Chao 2011) concludeerde zelfs dat de mogelijkse bijdrage tot de opwarming van de aarde lokaal tot 30% kan oplopen in grote steden.
Grotere temperatuursverschillen zorgen bovendien voor meer gebruik van airconditioning en ventilatie,
wat dan op zijn beurt weer tot een hogere elektriciteitsverbruik leidt, wat dan op zijn beurt weer extra C02
uitstoot met zich meebrengt. Omwille van deze redenen is de aanleg van groendaken ook opgenomen in
het SEAP voor Brugge (onder nr. 55 – ID AH.022)
Men mag dan ook terecht concluderen dat het aanleggen van extra groen, zoals groendaken, in
steden niet alleen een potentieel grote impact heeft op het tegengaan van de klimaatsverandering,
maar ook een oplossing biedt voor de steeds hogere temperaturen ten gevolge van die klimaatsverandering.
3.1.4. Bescherming dakbedekking
Op sommige platte daken wordt al eens grind (of keien) geplaatst. Eén van de hoofdredenen hiervoor
is het afschermen van de dakbedekking tegen U.V. straling van de zon. Die U.V. straling tast namelijk de
dakbedekking aan en zal na loop van jaren er voor zorgen dat er, hoofdzakelijk aan aansluitingen en
naden lekken ontstaan.
Diezelfde U.V. straling zorgt er ook voor dat de oppervlaktetemperatuur van die dakbedekking oploopt tot
wel 60°C of meer (grafiek 12.1). Ook dit kan met termijn leiden tot schade aan de dakbedekking. Een groendak dat wordt aangelegd op een plat dak zal de dakbedekking beschermen tegen U.V. straling en ook voorkomen dat deze opwarmt. Een groendak doet vooral dit laatste veel efficiënter dan wanneer grind gebruikt
wordt, gezien de verdamping van water voor een afkoelend effect zorgt.
3.1.5 Isolerende werking
Uit onderzoek van o.a. het WTCB blijkt dat groendaken in de winter weinig of geen isolerende
werking hebben. Ze hebben echter wel een grote
impact op de potentiële warmtedoorslag van een
(plat) dak. Dit zorgt er voor dat het in de zomer
aanzienlijk warmer is onder een gewoon (plat)
dak dan onder een dak voorzien van een groendak.
Ook hier is de afkoelende werking, door verdamping (of evapotranspiratie) van kracht. Dit zorgt er
voor dat bewoners een aangenamer binnenklimaat
ervaren en dat er geen bijkomende afkoeling nodig
is om de woning op een aangename temperatuur
te houden. Dit vertaalt zich in een lager energieverbruik voor de bewoner en dus ook een lagere CO2
uitstoot.
Bruggelingen samen voor een klimaatneutrale stad !13
Een potentieel bijkomend voordeel is dat op het groendak de openingen voor de aanvoer van verse lucht,
voor een ventilatiesysteem, kunnen geplaatst worden, waardoor de aangevoerde lucht in de zomer koeler
en in de winter warmer zal zijn dan de omliggende lucht. Dit zorgt er voor dat de aangevoerde lucht respectievelijk koeler of warmer zal zijn, wat zich opnieuw vertaalt in energiebesparing.
14.1 Temp.eratuurverloop bij een groendak gedurende 24 uur (Bron : Miami Science Museum)
3.1.6. Filtering hemelwater
Een groendak bestaat niet zomaar uit wat grond en beplanting (zie doorsnede pag. 5), maar is bewust
opgebouwd met een waterbufferende laag, met een filterdoek en voorzien van substraat, rijk aan vulkanisch gesteente. Zowel het filterdoek als het substraat fungeren daardoor als een filter. Daarbovenop
komt dat de beplanting zelf, door middel van hun wortels, een filterende werking hebben op het regenwater dat doorheen het substraat spoelt.
14
www.klimaatpodiumbrugge.be
3.1.7. Geluidsreductie
Hoewel de akoestische prestaties van een (plat) dak in de eerste plaats bepaald worden door de globale akoestische prestaties van de gebouwschil en meer bepaald de dakisolatie, kan de aanleg van een
groendak die akoestische prestaties nog verder verbeteren.
Het plantendek vertegenwoordigt immers een zekere massa, die volgens het gekende massa-veer-massa
systeem de akoestische prestaties verbeteren. Heel specifiek wordt ook contactgeluid, veroorzaakt door
regenval op een plat dak, dat zowel binnen de woning, als buiten de woning (voor bewoners & buren), geluidshinder kan veroorzaken, geëlimineerd.
3.1.8. Bevordering biodiversiteit
15.1 Bestuivende insecten op een groendak in de Brugse binnenstad.
Het bevorderen van de biodiversiteit is ongetwijfeld één van de belangrijkste en ook meest positieve
bijdragen die een groendak kan leveren. Hoewel er heel wat verschillende types groendaken bestaan,
met verschillende soorten beplanting, zal nagenoeg elk type groendak een positieve bijdrage leveren
aan het lokaal verhogen van de biodiversiteit. Er zijn de afgelopen jaren heel wat studies uitgevoerd om
deze claim te onderzoeken.
Eén van de meest uitgebreide studies hieromtrent (Green roofs and biodiversity, G. Kadas, 2010), waarbij
de meest voorkomende types groendaken en hun beplanting werden onderzocht, geeft zeer duidelijk aan
dat zelfs het eenvoudigste groendak met sedum-beplanting al een aanzienlijke bijdrage levert op vlak van
biodiversiteit. Groendaken worden dan ook spontaan gekoloniseerd door verschillende planten en dieren
die anders op een naakt dak geen meerwaarde vinden.
Bruggelingen samen voor een klimaatneutrale stad !15
De mate waarin een groendak invloed heeft op de lokale biodiversiteit kan ook vergroot worden door gebruik te maken van grotere substraatdiktes en meer gevarieerde beplanting.
16.1 Vergelijking in aantal getelde insecten, tussen een naakt plat dak (Control/Blanc) en verschillende types groendaken.
(Bron: Greenstone)
Bepaalde kwekerijen van groendakbeplanting bieden daarom al verschillende jaren lang, groendaksystemen met wilde bloemen en kruiden aan. Sinds kort zijn ook groendaksystemen verkrijgbaar, die
specifiek ontwikkeld werden voor vlinders, hommels, bijen en andere bestuivende insecten. Hiervoor
werd onderzoek gedaan door o.a. de Nederlandse bijenstichting en vlinderstichting. De bijen- en vlindersterfte neemt de afgelopen jaren wereldwijd alarmerend toe. Dit komt onder meer door een gebrek
aan nectar, stuifmeel en waardplanten. Bijen en vlinders zijn essentieel voor de voedselproductie en de
biodiversiteit. Meer dan 80% van de planten waarvan wij eten op de wereld is afhankelijk van bestuiving
door bijen.
Hoewel in steden heel wat planten en bloemen te vinden zijn, zijn de waardplanten, de planten waar
vlinders hun eitjes op leggen, nagenoeg afwezig. Veel vlindersoorten leggen hun eitjes maar op een aantal
of zelfs één bepaalde plantensoort. Door de steeds groter
wordende verstedelijking van Vlaanderen zijn nagenoeg
alle vlindersoorten in aantallen aan het afnemen. Om die
reden werd o.a. in 2012, in het Vlaams parlement, aangedrongen op maatregelen (C172-LEE 26). Tot op vandaag
blijven maatregelen hieromtrent helaas grotendeels uit.
De aanleg van groendaken kan een significante bijdrage
leveren aan het in stand houden van heel wat soorten die
het nu moeilijk hebben.
3.1.9. Psychologische impact
16
www.klimaatpodiumbrugge.be
Het is vrij algemeen geweten dat een groene omgeving een positieve invloed heeft op de gemoedstoestand van mensen. Een groene omgeving zorgt er voor dat het lichaam meer dopamine gaat produceren. Vaker in een groene omgeving vertoeven zou goed zijn tegen klachten van hoge bloeddruk, stress,
depressie, bontontkalking enz. (Penn State univ., Univ. of Essex, Hartig et al. 1991).
Het verschil tussen het uitzicht op een kaal, grijs of zwart dak of een groen, bloeiend groendak kan een
aanzienlijk effect hebben op het gemoedsgevoel en wordt daarom zelfs bewust toegepast bij kantoorgebouwen e.d. om de motivatie van werknemers te verhogen.
3.2 N adelen
Bruggelingen samen voor een klimaatneutrale stad !17
Een groendak aanleggen, doe je niet zo maar. Er dient rekening gehouden te worden met draagkracht
van de dakstructuur. In de praktijk kan echter nagenoeg elk type dakvloer de nodige belasting opnemen
en dient enkel bij semi-intensieve of intensieve groendaken extra aandacht besteed te worden aan het
berekenen van de draaglast van de dakvloer.
Ook een correcte opbouw van de drainage-en filterlaag is belangrijk. Wanneer overheden de aanleg van
groendaken willen stimuleren, loont het dan ook om de nodige voorwaarden te stellen aan de gebruikte
materialen voor de opbouw van het groendak, om te garanderen dat een degelijk en dus duurzaam groendak wordt aangelegd (zie par. 4). Eén van de belangrijkste voorwaarden is het nalaven van de FLL richtlijnen.
Verder dient rekening gehouden te worden met de graad van beschaduwing van het dak, die de keuze van
de beplanting kan mee bepalen. Bij grote, meestal niet-particuliere projecten, dient men ook de nodige
aandacht te besteden aan brandveiligheid.
18
www.klimaatpodiumbrugge.be
4. Voorwaarden om een groendak te kunnen plaatsen
Niet elk (plat) dak is geschikt voor de aanleg van een groendak en niet elk type groendak kan op elk
(plat) dak geplaatst worden. Zoals reeds in paragraaf 2 omschreven zijn er verschillende types groendaken, met elk hun specifiek gewicht, alsook hun eigen type beplanting.
De belangrijkste voorwaarden zijn :
1.
Voldoende draagkracht van de dakstructuur.
Voor extensieve groendaken is er door de band geen probleem. Voor (semi)intensieve groendaken is een stabiliteitsberekening noodzakelijk.
2.
Voldoende hellingsgraad.
Volgens de geldende normen dient een plat dak een minimale helling van 2% te hebben. Voor de aanleg van extensieve groendaken geldt dezelfde norm. Voor daken met golfplaten wordt een mini-
male helling van 7° geëist. Platte daken zonder enige hellingsgraad zijn niet geschikt voor de aan
leg van een groendak.
3.
Kwaliteit van de dakbedekking
De waterdichting van het dak dient in een voldoende goede staat te zijn. Er mogen geen zichtbare gebreken zijn. Bepaalde types dakbedekking, zoals PVC of zink met staande naad, lenen zich minder goed voor groendaken. Bij voorkeur dient men een dakafdichting in EPDM te voorzien.
4.
Toegankelijkheid
Zowel voor plaatsing als onderhoud dient het dak goed bereikbaar te zijn.
Een moeilijk bereikbaar dak kan een meerkost voor plaatsing en onderhoud.
Bruggelingen samen voor een klimaatneutrale stad !19
5. Kosten-baten analyse
Een begroeid dak zorgt voor vele voordelen, zowel voor de eigenaar/bewoner, als voor de maatschappij.
Deze meerwaarde vertaalt zich ook in een financiële meerwaarde. Waar een conventioneel dak gemiddeld eens in de twintig jaar dient te worden vervangen, zal een groendak al snel drie keer zo lang meegaan.
In onderstaande tabel staat een KBA die rekening houdt met de meeste voordelen die een groendak te
bieden heeft. Daarbij dient wel opgemerkt te worden dat een complete analyse van de meerwaarde op
vlak van luchtzuiverende werking en andere ecologische aspecten moeilijk te kwantificeren is. Dat is echter
ook niet noodzakelijk om tot een positieve balans te komen voor groendaken. Het dak wordt immers beschermd tegen extreme temperaturen en U.V. straling wat het dak nagenoeg onderhoudsvrij maakt en de
levensduur aanzienlijk verlengt.
20.1 Kosten baten analyse (KBA) voor een extensief groendak (Bron: Claus, Rousseau 2010)
Uit de KBA blijkt dat zowel voor de maatschappij als privaat het plaatsen van een extensief groendak gunstig is. De kost voor de aanleg van het plat dak ligt veel hoger dan die van het groendak. Over een tijdsperiode van 50 jaar zal het groendak voor de maatschappij ongeveer 37,81 euro/m² opbrengen, een vrij klein
bedrag, dat al gauw oploopt wanneer er een groot aantal groendaken wordt aangelegd.
Een meer uitgebreide KBA is terug te vinden in :
Private versus maatschappelijke motivatie voor de
aanleg van extensieve groendaken in
Vlaanderen (Masterproef )
Karla Claus, Sandra Rousseau
Master in het Milieu- en Preventiemanagement VUB Brussel
2009-2010
20
www.klimaatpodiumbrugge.be
6. Stimuleringsbeleid in Vlaanderen en Brussel
Het stimuleren van de aanleg van groendaken kan op verschillende manieren uitgevoerd worden.
Overheden kunnen enerzijds inzetten op premies en anderzijds op het promoten van de aanleg van
groendaken, via bewustmakingscampagnes, informatiebrochures en info-sessies, vergelijkbaar met
de acties die nu reeds worden ondernomen door ‘vzw De Schakelaar’, in het kader van isolatiewerken.
Tot 01.06.2014 werd in alle Vlaamse gemeentes een premie gegeven, aan individuele eigenaars, voor
de aanleg van groendaken, voor een bedrag van 31 /m². Die premie werd echter afgeschaft, door het
Vlaamse gewest, naar eigen zeggen om gemeentes te stimuleren zelf een eigen stimuleringsbeleid op te
zetten. In de meeste Vlaamse gemeentes is helaas geen alternatief stimuleringsbeleid in de plaats gekomen. In Brussel werd een premie gegeven tot 2016, die wegens besparingen helaas ook werd afgeschaft.
In veel steden en gemeentes kan vandaag beroep gedaan worden op de renovatiepremie om een premie
te bekomen voor de aanleg van een groendak. In de praktijk is dit echter weinig of niet gekend bij het grote
publiek en wordt dan ook maar weinig gebruik gemaakt van deze regeling. Bovendien werd in het verleden
te weinig gebruik gemaakt van de gewestelijke premie, omdat de premie niet gekoppeld werd aan een
bewustmakingscampagne of andere stimulansen. Ook hier bleek vaak dat de burger niet op de hoogte was
van deze premie.
Op vandaag (2016) zijn er echter nog steeds steden en gemeentes die een susbsidies geven voor
groendaken . Een kort overzicht (Bron: premiezoeker.be) :
Aalter31 €/m²
Antwerpen
15 €/m² (extensief ) – 30 €/m² (intensief )
Beersel30 €/m²
Beveren20 €/m²
Blankenberge30 €/m²
Bornem31 €/m²
Brecht31 €/m²
Buggenhout25 €/m²
Diest31 €/m²
Duffel25 €/m²
Edegem31 €/m²
Eeklo40 €/m²
Essen
15% op het totaalbedrag (max 350 )
Gent31 €/m²
Grimbergen25 /m²
Haacht31 €/m²
Hamme15 €/m²
Herentals31 €/m²
Herselt31 €/m²
Hoeilaart31 €/m²
Ieper31 €/m²
Korenberg31 €/m²
Kortrijk25 € /m²
Bruggelingen samen voor een klimaatneutrale stad !21
Lebbeke31 €/m²
Leuven31 €/m²
Liedekerke15 €/m²
Lochristi10 € /m²
Machelen31 €/m²
Mechelen31 €/m²
Meise31 €/m²
Menen31 €/m²
Merelbeke31 €/m²
Mortsel4 €/m²
Neerpelt31 €/m²
Nijlen25 € /m²
Ninove31 €/m²
Opwijk31 €/m²
Puurs25 € /m²
Schelle15 € /m²
Schoten31 €/m²
Stabroek20 €/m²
Tervuren31 €/m²
Turnhout31 €/m²
Waarschoot31 €/m²
Wevelgem31 €/m²
WijnegemNiet gekend
Wommelgem31 €/m²
Zulte300 €
Zwijndrecht31 €/m²
Deze premies worden in een aantal steden aangevuld met een actief stimuleringsbeleid om zo samen met
de premie tot een aanzienlijke stijging in het aantal aangelegde groendaken te komen. Er word ook actief
promotie gemaakt voor deze premies via verschillende (lokale) partners, zoals de watermaatschappij, netbeheerder, lokale verenigingen en sectorvertegenwoordigers.
22.1 Stijgend aantal groendaken in Vlaanderen, dankzij susbisidiereglement (Bron : Heirbout 2010)
22
www.klimaatpodiumbrugge.be
7.
Stimuleringsbeleid in het Buitenland
Niet alleen in Vlaanderen wordt de aanleg van groendaken actief gestimuleerd. In steden wereldwijd
worden groendaken reeds jarenlang actief gepromoot. Enkele van de bekendste voorbeelden zijn
Chicago, Toronto en Rotterdam.
7.1. N ederland
Rotterdam telt inmiddels 100.000 m2 groendak; een
mijlpaal voor de stad en voor Nederland. Mede door
een subsidieprogramma is het aantal groendaken
in de stad explosief gestegen. De gemeente heeft
dit subsidieprogramma in 2008, in het kader van
Rotterdam Climate Proof, opgesteld. Veel gemeenten haken in op dit succesverhaal en inmiddels
verlenen 14 grote steden in Nederland subsidie
op de aanleg van groendaken. Utrecht, Nijmegen,
Groningen en Eindhoven zijn enkele van de steden
die momenteel (meer dan) de helft vergoeden van
de aanlegkosten van een groendak. Naast het feit
dat de steden zo groener worden, is vooral het
vasthouden van water op daken en de afkoppeling
van regenwater op het rioolstelsel een belangrijk
voordeel.
7.2.
F rankrijk
Sinds 2015 moeten daken van nieuwe commerciële gebouwen in Frankrijk voortaan deels worden bedekt
met een groendak of zonnepanelen. Deze nieuwe Franse wet moet er mede voor zorgen dat Frankrijk de
vooropgestelde klimaatdoelstellingen haalt. Ook hier is opnieuw het temperen van wateroverlast een bijkomend belangrijk argument.
7.3. N oord -A merika
Chicago, New York en Toronto zijn ware voorlopers
geworden op vlak van groendaken. Reeds jaren
lang wordt in deze steden een actief stimuleringsbeleid gevoerd dat burgers en bedrijven er toe
aanzet of zelfs verplicht om groendaken aan te
leggen. Eén van de meer iconische voorbeelden
hiervan is het groendak, boven op het historische
stadhuis van Chicago, dat daar al in 2001 werd
aangelegd (zie foto rechts). In die stad wordt zelfs
actief gezocht naar potentiële groendaksites door
analyse van satelietbeelden, wat bewijst dat het
belang van groendaken door overheden reeds lang
erkend wordt.
7.4 . A ndere
landen
In Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland, IJsland en heel wat andere Europese landen zijn groendaken ondertussen ingeburgerd en helpen ze bewoners en lokale overheden in de strijd tegen wateroverlast, verminderende biodiversiteit, hitte-eiland effect en fijn stof captatie, naast de vele andere voordelen die ze bieden
voor de maatschappij en de bewoner.
Bruggelingen samen voor een klimaatneutrale stad !23
8. Waarom is er een nood aan groendaken in Brugge ?
Brugge heeft net als heel wat andere Europese steden het burgemeestersconvenant voor klimaat en
energie ondertekend. In het kader van deze ondertekening moet Brugge op zoek gaan naar manieren
om haar CO2 uitstoot te verlagen (mitigatie en maatregelen nemen tegen de gevolgen van klimaatsverandering (adaptatie).
De aanleg van groendaken kan een belangrijke bijdrage leveren zowel op vlak van adaptatie, als mitigatie.
Mitigatie en adaptatie aan klimaatverandering, door de aanleg van groendaken.
Mitigatie Adaptatie
*Groendaken nemen CO2 op uit de atmosfeer
*Groendaken verminderen het piekdebiet
*Groendaken adsorberen fijn stof en andere broei-
van het regenwater tijdens regenbuien, die
kasgassen zoals stikstofoxiden (NOx).
steeds vaker voorkomen door de klimaats*Groendaken verhogen het albedo van daken en *Groendaken verminderen het hitte-eiland
helpen zo de warmteabsorptie en de dus de op-
effect dat door stijgende temperaturen
warming tegen gaan.
een steeds groter probleem wordt.
*Groendaken verlagen de energiefactuur van
gebouwen en verlagen dus ook de CO2 uistoot.
Naast de voordelen op vlak van adaptatie en mitigatie bieden groendaken nog heel wat andere voordelen
(zie paragraaf 3.1 , pagina 8), voor zowel bewoners, als de lokale overheid. Eén van die voordelen is het vergroenen van het stadszicht, wat een positieve invloed heeft op de gemoedstoestand van mensen. Brugge
heeft heel wat naakte platte daken in de Brugse binnenstad, die nogal vaak een troosteloze en onesthetische aanblik bieden. Brugge is daarnaast ook een mooi bewijs van een stad waar historische gebouwen tot
hun recht komen in een groene omgeving (zie foto’s hier onder).
De aanleg van groendaken in het Brugse stadscentrum zou een extra meerwaarde kunnen betekenen voor
de uitstraling van de historische binnenstad. Ook in de randgemeenten zou het aanlegen van groendaken
bovenop de reeds eerder opgesomde voordelen een extra meerwaarde kunnen betekenen voor het uitzicht
en de uitstraling van woonwijken en zelfs industriële zone’s.
24
www.klimaatpodiumbrugge.be
9. Vraag naar stimuleringsbeleid voor groendaken in Brugge
Het mag duidelijk zijn dat de aanleg van groendaken een meerwaarde zou betekenen voor Brugge, zowel op vlak van mitigatie en adaptatie rond klimaatsverandering, als voor het bevorderen van de lokale
biodiversiteit, het binden van fijn stof en het verhogen van de esthetische waarde van gebouwen.
Het Klimaatpodium Brugge is daarom ook vragende partij om in Brugge een actief stimuleringsbeleid
rond de aanleg van groendaken uit te werken. Het aantal bestaande platte daken in Brugge is groot, wat
maakt dat het potentieel voor groendaken ook heel groot is. Daarnaast zou een aanpassing van de Brugse
bouwverordening op vlak van het vergunnen van de aanleg van platte daken ook deels kunnen aangepast
worden naar een meer gematigd beleid, waarbij de aanleg van platte daken wordt toegestaan, mits er een
groendak wordt geplaatst. Een actief stimuleringsbeleid zou ook kunnen beteken dat een inventaris van
gebouwen met platte daken wordt aangelegd om vervolgens de eigenaars aan te sporen een groendak aan
te leggen, naar het voorbeeld van de thermografische foto om het isoleren van daken te promoten (vzw
De Schakelaar). Dergelijk stimuleringsbeleid zou ook kunnen aangevuld worden met informatieve flyers,
artikels in ‘Brugge inspraak’ (BIS) en info-sessies bij bijvoorbeeld Vormingplus Brugge vzw.
Het klimaatpodium Brugge wil ook actief meewerken aan de uitwerking van een dergelijk stimuleringsbeleid. Dit Brugs burgerinitiatief kan rekenen op heel wat interne expertise op vlak van o.a. groendaken,
groenmanagement, architectuur, … .
Het Klimaatpodium Brugge wil daarom een warme oproep doen aan het voltallige Brugse stadsbestuur
met de vraag mee in te zetten op deze belangrijke maatregel die al door duizenden steden en gemeenten
in hun beleid zijn opgenomen. Steden als Rotterdam, Gent en Antwerpen, maar ook Chicago e.a., hebben reeds lang besloten om het voortouw te nemen en de aanleg van groendaken te promoten of zelfs te
verplichten, om dat zij er van overtuigd zijn dat groendaken een belangrijk middel zijn in de strijd tegen
klimaatsverandering, verminderende biodiversiteit, het hitte-eiland effect en regenwatermanagement.
Wij vragen dan ook dat Brugge mee inzet op dit beleid, dat enkel als zeer positief kan omschreven worden
en de burger en overheid zo veel voordelen te bieden heeft. Brugge heeft de kans om zich hiermee opnieuw op de kaart te zetten, zowel in eigen land als internationaal. Brugge kan een stad worden die naast
haar prachtige historische binnenstad, haar natuurpracht kan verrijken, wat ongetwijfeld niet alleen de
burger en de overheid ten goede zou komen, maar tevens een extra dimensie kan geven aan Brugge als
toeristische trekpleister.
Wij willen u danken dat u de tijd hebt genomen dit document grondig te lezen en wij hopen van harte dat
u net als wij er van overtuigd zijn dat Brugge een actief stimuleringsbeleid voor groendaken nodig heeft en
dat dit een enorme meerwaarde zal zijn voor onze stad en haar burgers, alsook om de doelstellingen van
het burgemeestersconvenant te halen.
In naam van Klimaatpodium Brugge,
Anthony Maréchal
Stichtend lid en voorzitter
Bruggelingen samen voor een klimaatneutrale stad !25
10. Groendaken, zoveel mogelijkheden ….
26
www.klimaatpodiumbrugge.be
11.Bronnenlijst
Groendaken nader beschouwd
Stowa stichting Rioned 2015
The professional design guide to green roofs
K. Dakin 2013
Begroeide daken na 2010
P. Teeuw & M. Ravesloot 2011
Green roofs A guide tot their design and installation A. Youngmann 2011
Small green roofs
N. Dunnet 2010
Green roofs and biodiversity
G. Kadas 2010
The Green roof manuel
E. Snodgrass & L. McIntyre 2010
Richtlijn vegetatiedaken bestaande bouw
SBR Rotterdam 2010
Green roof plants E. snodgrass 2010
Green roof Construction and maintenance
K. Luckett 2009
Planting green roofs and living walls
N. Dunnet 2008
Daken in ’t groen
SBR 2007
Technische voorlichting groendakenWTCB nr. 229
WTCB 2006
Dakbegroeiingsrichtlijn SBR 2006
Green roofs Ecological design and Construction
Earth pledge 2005
Extensieve groendakenANB 2002
Green roof plant species diversity improves ecosystem multifunctionality
J. Lundholm – Journal of applied Ecology 2015
State-of-the-art analysis of the environmental benefits of green roofs
U. Berardi et al. – Applied energy 2014
Een nieuwe benadering voor daktuinen op gebouwen
L. De Graef – Universiteit Antwerpen 2013
A review of energy aspects of green roofs
O. Saadatian et al. – Renewable and sustainable energy reviews 2013
Public versus private incentives to invest in green roofs : A cost benefit analysis for Flanders
K. Claus & S. Rousseau – Urban forestry & Urban Greening 2012
The potential of building envelope greening to achieve quietness
T. Van Renterghem et al. – Buidling and environment 2012
Groen moet je doen – De effecten van groen gebruiken in de bouw om het leefklimaat van de mens te
verbeteren
R. Van Praag – TU Delft 2011
Re-greening Washington DC. A green roof vision based on storm water and air quality benefits
B. Deutsch et al. 2005
Green roofs as a tool for solving the rainwater runoff problem in the urbanized 21st century
J. Mentens – Science direct 2005
Green roof storm water retention – Effects of roof surface, slope and media depth
D. Van Woert et al. 2005
Bruggelingen samen voor een klimaatneutrale stad !27
28
www.klimaatpodiumbrugge.be