Ontrouw ben je met drie

Ontrouw ben je met drie
In de sprookjes leven de prins en prinses na hun eerste kus nog lang en
gelukkig. Maar dan begint het pas. We worden weleens verliefd op een ander,
en soms gaan mannen en vrouwen achter de rug van hun vaste partner van wat
,,extra geluk'' met een derde snoepen. Kun je zoiets als stel te boven komen?
De relatietherapeuten Maureen Luyens en Alfons Vansteenwegen menen van
wel.
Het echtpaar Vansteenwegen-Luyens is meer dan dertig jaar getrouwd en ze zijn allebei
verbonden aan het Communicatiecentrum van het Leuvense Universitair Ziekenhuis. Zij
schreef als seksuologe het succesrijke boek Liever vrijen , hij heeft een resem bestsellers
op zijn naam, waarvan Liefde is een werkwoord met 85.000 exemplaren alle records in
het genre klopt. En dan nu een boek over ontrouw.
Het beroemde rapport van Alfred Kinsey uit het midden van de vorige eeuw schatte het
aantal ,,vreemdgangers'' op de helft van alle mannen in een relatie en een kwart van de
vrouwen. ,,Maar dat is een grove overschatting'', zegt Vansteenwegen. ,,Betrouwbaarder
onderzoek dat mensen ondervroeg over hun ontrouw-zijn in het afgelopen jaar, kwam op
vijf procent uit. Op langere termijn zou een kwart van de mannen en twaalf procent van
de vrouwen al eens ontrouw zijn geweest in een vaste relatie. Onderzoek in de Verenigde
Staten, waar ze misschien wat conservatiever zijn, wijst uit dat een grote meerderheid
van de mensen die in een vaste relatie stappen, het bij die ene houden.''
Maureen Luyens is over dat laatste cijfer wat sceptischer: ,,In de Verenigde Staten wordt
veel meer gescheiden dan hier. In feite moet je een groot deel van de echtscheidingen
ook laten meetellen in je berekeningen, omdat nogal wat mensen uiteen gaan voor een
derde. Mijn mening als therapeut is misschien wat gekleurd door het grote aantal paren
dat om die reden hulp zoekt. Het zijn er bij mij toch twee op de drie.''
Waarom zijn mensen ontrouw?
Luyens: ,,Traditioneel is het een fenomeen van de midlifecrisis. Je gaat fysiek wat
achteruit, en dat roept vragen op. Je beseft dat de helft van je leven voorbij is en je wilt
het allemaal nog een keer beleven. Hormoonschommelingen kunnen op die leeftijd haast
puberale gevoelens losmaken. Voor sommige mensen is het genoeg dat iemand zegt dat
ze fantastisch zijn, of er geweldig goed uitzien, om te ontvlammen. Le désir, c'est le désir
des autres.
Tegenwoordig zien we ook almaar meer jonge mensen die zich optrekken aan het altijd
opnieuw verliefd worden. Dat kan ertoe leiden dat ze langer experimenteren en zich pas
op latere leeftijd definitief engageren. Op zich is dat niet slecht. Zoals Luc Versteylen zou
zeggen: je kunt beter scheiden voordat je getrouwd bent dan erna (lacht) . Maar het kan
problemen geven als mensen in die fase blijven steken. Als ze echt voor dit leven kiezen,
dan is dat natuurlijk hun zaak. Het boek dat wij geschreven hebben, is niet voor hen
bedoeld.
Als diezelfde mensen zich engageren in een vaste relatie, waarbinnen de ander een
zekere exclusiviteit verwacht, dan kunnen er wel problemen ontstaan. Ik schrik er toch
wel van hoeveel jongeren een vriend uit hun verleden in een vaste relatie meeslepen.
'Seks met je ex' komt naar mijn gevoel vaker voor dan vroeger. Of ze komen iemand uit
hun verleden tegen voor wie de vlam nooit helemaal gedoofd is.''
Vansteenwegen: ,,Of een collega op het werk. We willen niet zo ver gaan als de auteur
van een boek dat momenteel in Amerika furore maakt (Shirley Glass, Not just friends) ,
die schrijft dat je maar beter niet te lang samenwerkt met een collega van de andere
sekse en dat je moet vermijden om met z'n tweeën in de lift te staan. Maar het is
duidelijk dat de meeste buitenechtelijke relaties op het werk ontstaan.''
Luyens: ,,Logisch: je spendeert veel tijd samen, je gaat ongedwongen met elkaar om en
je werkt bovendien aan een gezamenlijk project.''
Dat zijn misschien allemaal kansen, maar het zijn nog geen motieven.
Luyens: ,,Zo bewust gaan mensen er niet mee om. Meestal begin je pas achteraf te
begrijpen waarom je die stap hebt gezet. Het belangrijkste motief dat men dan aangeeft,
is dat men een tekort heeft ervaren in de vaste relatie. Er zijn altijd wel tekorten, in elke
relatie. Maar voor sommigen zijn ze op een bepaald moment onhoudbaar. Bijvoorbeeld
als de partner niet tegemoetkomt aan een duidelijke seksuele behoefte. Dat is een
klassieker. Dan zegt zo'n man tegen zijn vrouw, of vrouw tegen haar man: 'Het is je
eigen schuld, je hebt mij ertoe gedwongen.' Het kan ook een tekort aan aandacht zijn:
'Je was er nooit.'
Los daarvan zijn er ontrouwe partners die zeggen dat hun relatie wel oké was, maar die
door verliefdheid overvallen zijn. Ineens is het daar, en ze zijn nooit eerder zo vreselijk
verliefd geweest. Ze zijn in hun relatie niet ongelukkig, maar ze grijpen de kans op nog
een portie 'extra geluk' -- zo definiëren ze het dan.''
Is verliefdheid het begin van ontrouw?
Luyens: ,,Voor sommigen begint het daar al. Maar het hangt er natuurlijk van af wat je
met die verliefdheid doet. Er zijn zeker heel wat mensen die het gevoel koesteren en er
voorts niets mee willen aanvangen, omdat ze hun partner willen sparen. Als je het wel
zegt, ik bedoel nu tegen de persoon op wie je verliefd bent, dan verandert er altijd iets.
Woorden kunnen iets op gang brengen waarvan je geen idee hebt. Anderen vinden dan
weer dat ze er juist het snelst van af geraken door het te zeggen.
Ik zie verliefdheid als een kans om uit je schulp te kruipen en mensen te leren kennen.
Je hebt het nodig om relaties te beginnen, maar niet om ze in stand te houden. In die zin
wordt verliefdheid fel overschat en nemen mensen soms veel te overhaaste beslissingen.
Een relevant cijfer is dat de derde voor wie een ontrouwe partner zijn vaste partner
verlaat, maar in vijftien procent van de gevallen ook de persoon is met wie men
uiteindelijk een nieuwe vaste relatie aangaat. Mensen overschatten hun gevoel, en ze
onderschatten de consequenties. Stel dat je kinderen hebt en de derde heeft er ook. Dan
moet het niet klikken tussen twee, maar tussen een heleboel mensen. Jonge liefde is
heel kwetsbaar.''
Moet je het tegen je vaste partner zeggen als je verliefd wordt op iemand
anders?
Luyens: ,,Dat moet je zelf weten. Toen ik jonger was, gaven wij als therapeuten de
boodschap mee dat eerlijkheid voor alles ging. Je moest echt alle gevoelens kunnen
delen met je partner. Nu denk ik dat het soms beter is om niet alles te vertellen. Omdat
je partner misschien niet zo sterk is en zo'n nieuws al snel als een bedreiging ervaart.
Het hangt er ook van af of je een relatie hebt waarin je vindt dat beide partners intieme
gedachten voor zichzelf mogen houden, of juist niet. Sommige mensen gaan daar heel
ver in en willen echt alles van de ander weten. Begrijp me goed, ik vind dat je geluk hebt
met een partner aan wie je alles kunt en mag vertellen. Dat is nog iets anders dan
moeten.''
Hoe definieert u ontrouw? Wordt de grens (pas) overschreden als je seks hebt
met een ander?
Luyens: ,,Het is in de eerste plaats aan de betrokkenen om de grens te bepalen. De
meesten definiëren ontrouw inderdaad als seks met een ander. Sommigen hebben het
ook heel moeilijk als hun partner een intieme vriend of vriendin heeft, met wie de diepste
gevoelens worden gedeeld. Maar meestal komen paren niet daarvoor, of niet alleen
daarvoor, bij ons op consult.''
Vansteenwegen: ,,We hebben het ook niet over een one-night stand die voorts
betekenisloos blijft, en evenmin over koppels die ermee instemmen aan partnerruil te
doen. Ontrouw is een intieme relatie met een derde, waar tijd en aandacht in gaat én die
ook seksueel is. Dat alles tezamen.''
Waarom doet het zo'n pijn als je ontdekt dat je partner vreemd gaat?
Luyens: ,,Een vraag waarop je moeilijk één antwoord kunt geven. Het kan het weken-,
soms maandenlange liegen zijn van je partner. Je vermoedt iets, maar hij of zij blijft
ontkennen. En omdat het toch je partner is, geloof je hem of haar. En dan blijkt ineens
dat iedereen het wist, behalve jij. Dat ervaren veel mensen als krenkend.
Of je ontdekt dat je partner al jarenlang een ander heeft: dan voel je je bedrogen. Het
langste wat ik gehoord heb, is een man die al 24 jaar een affaire had, en toen pas kwam
zijn vrouw erachter.''
Vansteenwegen: ,,Voor velen is het pijnlijk om afscheid te moeten nemen van de
exclusiviteit van hun relatie. De meeste mensen willen de enige zijn voor hun partner,
niet de belangrijkste. Het hangt een beetje af van de -- al dan niet impliciete -- afspraak
waarmee je aan je vaste relatie bent begonnen. Hoewel steeds minder jongeren het
beloven voor het altaar, verwachten ze wel nog die exclusieve, intieme, bindende relatie.
Binnen zo'n relatie ontdekken dat je partner ook tijd en moeite in een ander investeert, is
uiteraard schadelijk. Want het is tijd en moeite die hij of zij niet in jou heeft
geïnvesteerd.''
Luyens: ,,Maar die pijn hoeft niet altijd blijvende schade te veroorzaken. Als je het
ontdekt, op het ogenblik dat de crisis losbarst, kan de trouwe partner het zich amper
voorstellen, maar je kunt ontrouw als koppel te boven komen. Ik heb zelfs gezien dat de
liefde tussen twee mensen, die helemaal verdwenen leek, na een moeizame verwerking
weer openbloeide. Als jonge therapeute geloofde ik dat niet. Ik dacht toen: eens voorbij,
altijd voorbij. Nu weet ik dat het toch mogelijk is.''
Ontrouw kun je samen verwerken, is de boodschap van uw boek. Maar het gaat
niet in een, twee, drie.
Luyens: ,,Het duurt jaren. De verwerking op zich: reken maar een jaar of twee. En ook
later kan het onderwerp bij ruzie ineens weer op tafel komen. Vreemd misschien, maar
het is een boodschap die paren vaak als bevrijdend zien.''
Vansteenwegen: ,,We hebben geen moraliserend boek geschreven, hoor. We zeggen
zeker niet dat je het moet verwerken en dat je bij je partner moet blijven. Sommigen
noemen het besluit om hun huwelijk te verbreken voor een ander, 'misschien wel de
moeilijkste beslissing' van hun leven, 'maar ook de beste'.
Je moet ons boek zien als een fenomenologische beschrijving: wat gebeurt er bij ontrouw
in een vaste relatie? Welke gevoelens spelen daarbij een rol? Maureen heeft het goede
idee gehad om dat proces in fasen op te delen. Dat had niemand eerder gedaan, en het
doet paren beter begrijpen wat er in hen omgaat.''
Fase één: iemand zet de stap van verliefdheid naar een heuse relatie met een
derde. En nu?
Luyens: ,,De vaste partner is meestal niet meteen op de hoogte. Over de leugens en de
ontkenning hebben we het al gehad. Onze ervaring is dat partners die ineens jaloers
worden en dat voorheen nooit waren, meestal een goede reden hebben. Op de een of
andere manier merken ze dat hun relatie bedreigd wordt. Sommigen hebben het zelfs
eerder dan hun partner in de gaten dat die voor een ander lijkt te vallen.
Wat de ontrouwe partner betreft: soms ontkent die zijn of haar affaire omdat hij, of zij,
ervan uitgaat dat de relatie niet blijft duren. Die mensen zijn als het ware trouw in hun
ontrouw: ze hebben wel een vriend of vriendin, maar ze willen hun vaste partner niet
verlaten.''
Ineens barst de bom en worden ze tot een keuze gedwongen.
Luyens: ,,In deze fase nemen mensen soms ondoordachte beslissingen. De trouwe
partner voelt zich angstig, minderwaardig en totaal verlaten. Alleen op de wereld, zeg
maar. Het is in deze fase dat mensen hun koffers pakken, of de koffers van de ander op
straat gooien. Onze ervaring is dat snelle beslissingen niet altijd de beste zijn. De
hevigsten hebben vaak na twee weken al spijt van hun beslissing.
Hier verwacht de trouwe partner een beslissing van de ontrouwe partner: kiest hij voor
zijn affaire, of voor zijn vaste relatie? Gaan we uiteen, of blijven we samen?''
En dan komen ze bij u om raad?
Luyens: ,,Soms komen ze hier binnen en zegt de trouwe partner direct: 'Zeg hem, zeg
haar, dat hij/zij moet kiezen.' Dat doen we niet. Sommige ontrouwe partners kunnen niet
kiezen, maar de meesten die de beslissing uitstellen, willen niet kiezen.''
Vansteenwegen: ,,Niet kiezen is ook een keuze. Dat is hun recht. We kunnen alleen
helpen zoeken naar de redenen van die keuze: wat bindt deze mensen aan de ene
partner, en wat bindt hen aan de andere?''
Luyens: ,,Het is een moeilijke fase, die lang kan aanslepen. Want dan komen nog meer
verwijten boven, niet alleen van de trouwe partner, maar ook van de omgeving, die
meestal al op de hoogte is. Hoe durft hij/zij van twee walletjes te eten! Er ontstaat wrok,
en hoe langer de fase duurt, hoe meer ze vreet aan de relatie. Het kan een ware hel
worden, maar sommigen verkiezen deze hel boven het verbreken van de relatie. Het is
als therapeut heel moeilijk om koppels die in zo'n impasse verzeilen, te helpen.''
Vansteenwegen: ,,Soms komt er hulp van buitenaf. Omdat de derde het wachten beu is,
door de ziekte van een kind, door een verhuizing. Het kan ook gebeuren dat de relatie
met de derde helemaal stilvalt, door gewenning of verveling.''
Luyens: ,,Vaste partners die veel geduld hebben, trekken in een impasse vaak aan het
langste eind. De vraag is alleen of je dat kunt en wilt opbrengen. Of er dan niet te veel
wrok, bitterheid en kwaadheid is gegroeid.''
Als -- al dan niet na lang wachten -- beslist wordt om niet uiteen te gaan, is het
nog lang niet voorbij.
Luyens: ,,Pijn verwerken over wat gebeurd is, is ontzettend moeilijk, omdat je het ten
dele samen moet doen. De trouwe partner moet die pijn dus verwerken, samen met
degene die ze hem of haar heeft aangedaan. Daar moet je door.''
Vansteenwegen: ,,Het is pijnlijk, maar het is de enige manier om een relatiecrisis te
verwerken. Wij zullen mensen niet snel voorstellen om tijdelijk uiteen te gaan. Je moet
er niet voor wegvluchten, want als je terugkomt, is alles nog zoals je het achtergelaten
had. Voor velen is zo'n time-out het begin van het einde, de eerste stap naar de finale
echtscheiding. Het is alleen maar aan te raden als er tijdelijk gevaar op geweld dreigt.''
Luyens: ,,De verwerkingsfase kan ook heel hevig zijn. Er kan enorme kwaadheid zijn,
aan beide kanten. De trouwe partner heeft zich al die tijd ingehouden, omdat hij of zij
bang was zijn ontrouwe partner te verliezen. Nu de knoop is doorgehakt en de relatie
overeind blijft, kan hij of zij de remmen loslaten.
Dat is soms moeilijk te begrijpen voor de partner die ontrouw is geweest. En ook die kan
zich heel boos voelen, om de verkeken kans op een nieuw leven, of het min of meer
gedwongen afscheid van een liefde met grote gevoelens. Maar deze partner krijgt van
niemand begrip. Want hij is degene die het allemaal heeft veroorzaakt. We hebben in
therapie stellen gezien die alsnog uiteengaan, omdat de verwijten over en weer te fel en
te hevig zijn.''
Hoe moet je dan met die kwaadheid omgaan?
Luyens: ,,Je moet verwijten leren om te zetten in vragen. Wat niet betekent dat je naar
de details van de affaire moet peuteren: 'Hoe vaak hebben jullie het nu gedaan, en was
je ook met hem/haar in dat en dat restaurant?' Dat is zinloos, en het heeft vaak iets
pervers. Elk antwoord brengt weer een nieuwe vraag met zich mee. Terwijl de ene, grote
vraag is: kies je weer voor mij?''
Vansteenwegen: ,,Met elkaar praten is goud waard in een verwerkingsproces, maar als je
dat niet kunt, kun je elkaar ook brieven schrijven. Dan ontaardt het ook niet zo snel in
weer een ruzie. Wij raden mensen soms aan om afspraken te maken over de toegestane
tijd om het onderwerp op te rakelen. Je moet kunnen zeggen: 'Nu is het vandaag voor
mij genoeg!' Je moet elkaar ook met rust kunnen laten. De ander krijgt bijvoorbeeld tien
minuten per dag, maar niet langer. En voor de rest moet je weer leren samen dingen te
doen. Want praten zonder handelen is zinloos, en handelen zonder praten ook.''
Luyens: ,,Ik heb in mijn praktijk een generatie van zichzelf opofferende vrouwen gezien,
die na de affaire van hun man veel zelfstandiger door het leven gingen. Dat is toch een
pluspunt. Ze hingen niet meer totaal van hem af, hun zelfbeeld werd autonomer.''
Sommige mensen blijven na een intense inbreuk op hun relatie samen door
alles wat hen bindt. Daar wordt weleens smalend over gedaan: ,,Arme Hillary
Clinton'', bijvoorbeeld.
Luyens: ,,Ik vind dat ten onrechte. Bindende factoren als een huis, kinderen, een gedeeld
verleden en een gezamenlijke familie zijn voor velen valabele argumenten om de relatie
nog een kans te geven.''
Vansteenwegen: ,,Het verhaal van Bill en Hillary Clinton is een duidelijk voorbeeld van
het proces dat Maureen heeft beschreven: eerst de lange ontkenning, en zij die hem
gelooft. Dan moet hij toch opbiechten dat er meer aan de hand is geweest met Monica
Lewinsky, en de crisis barst open. Ze praten niet meer met elkaar en zij houdt dagenlang
haar zonnebril op om haar ogen te verbergen. Een flinke tijd later, op vakantie met hun
dochter, ontdooien ze stilaan en ten slotte engageert Hillary zich met de steun van Bill
voor de verkiezingen in de senaat. Het toont ook het belang van een nieuw, gezamenlijk
project.''
Maar kan Hillary Bill ooit nog vertrouwen?
Luyens: ,,Dat is de meest gestelde vraag. Ik zeg altijd: je kunt vertrouwen hebben tot
het tegendeel is bewezen. Misschien is je vertrouwen na een affaire niet meer totaal,
maar dat hoeft niet per se negatief te zijn. Het kan ertoe leiden dat je een beetje alerter
bent en wat meer aandacht besteedt aan de verlangens van je partner.''
Maureen Luyens en Alfons Vansteenwegen, Ondanks de liefde -- Hoe overleef je een
liefdesaffaire , uitg. Lannoo, 197 blz., 16,95 euro
27/09/2003
door Veerle Beel, illustratie Gerda
Dendooven, foto Marco Mertens
©Copyright De Standaard