Jaarverslag 2014

Bijlage XXX dienstbevel Ecocampus 2015
Jaarverslag Ecocampus 2014
Jaarverslag Ecocampus 2014 – werkdocument versie 27 10 2014
1
Inleiding
Ecocampus is een werking binnen de Dienst Milieu-integratie Overheden en Maatschappij van het
Departement Leefmilieu, Natuur en Energie (LNE). LNE wil via Ecocampus de ontwikkeling van
een duurzaam hoger onderwijs versnellen. Een duurzaam hoger onderwijs is een hoger onderwijs
dat georiënteerd is naar duurzame ontwikkeling
Ecocampus stelt zich daarbij op als partner van het hoger onderwijs in de zoektocht naar een
duurzame invulling van zijn kernopdrachten (onderwijs, onderzoek, maatschappelijke
dienstverlening).
Acties Ecocampus 2014
Ecocampus startte in 2012 een breed debat op om de rol van het hoger onderwijs in het
transitieproces naar een duurzame maatschappij te bepalen. De uitkomsten hiervan zijn terug te
vinden in ‘Ontwerpen voor het onbekende', met een inspiratieboek en een referentiekader. Hieruit
blijkt de noodzaak aan een systemische aanpak van de oriëntering van het hoger onderwijs naar
duurzame ontwikkeling. Sinds 2013 start Ecocampus een aantal cruciale acties op om deze
systemische oriëntatie naar duurzame ontwikkeling vorm te geven. Hieronder volgt een overzicht
van de realisaties in het kalenderjaar 2014.
Strategische doelstelling: Iedere hogeronderwijsinstelling heeft een
duurzame missie, visie en strategie op maat.
1. Ecocampus bezoekt alle hogeronderwijsinstellingen en verspreidt materialen om begrip
rond duurzame ontwikkeling en duurzaam hoger onderwijs te vergroten en zoekt naar
samenwerkingen
Ecocampus wil het hogere beleidskader van alle hogeronderwijsinstellingen een bezoek brengen. Op
deze manier wil ze begrip rond duurzaam hoger onderwijs vergroten, Ecocampus een gezicht geven
en op zoek gaan naar samenwerkingen binnen het kader van de strategie en het prioriteitenplan.
Door instrumenten van Ecocampus ter beschikking te stellen, wil Ecocampus het beleid van de
hogeronderwijsinstellingen eveneens inspireren.
Het meest aantal bezoeken vonden plaats in 2013. In 2014 bezocht het Ecocampus nog volgende
instellingen:



25 april: KU Leuven
21 mei: AP-hogeschool
(aanvullen)
Jaarverslag Ecocampus 2014 – werkdocument versie 27 10 2014
2
2. Ecocampus ontwikkelt een reflectie-instrument voor
hogeronderwijsinstelling naar duurzame ontwikkeling
de
oriëntatie
van
een
Het reflectie-instrument ondersteunt instellingen die zich naar duurzame ontwikkeling willen
oriënteren. Het instrument is naar analogie met de (Angelsaksische) LiFE-index van de
‘Environmental Association for Universities and Colleges’. In het licht van het NAS-decreet is die
vooruitgang extra relevant geworden, omdat duurzaamheid een beleidsthema is binnen de
instellingsreview.
Na een open call naar alle Vlaamse hogeronderwijsinstellingen toe, draait het instrument proef op de
Universiteit Gent en Katholieke Hogeschool VIVES onder begeleiding van Ecocampus. Aan de hand
van de ontvangen feedback wordt het instrument geoptimaliseerd naar Vlaamse context en
bestaande noden.
Een aldus herwerkte versie wordt in het najaar van 2014 ter beschikking gesteld van alle Vlaamse
hogeronderwijsinstellingen.
Strategische doelstelling: Onderwijs is inhoudelijk en methodologisch
georiënteerd naar de principes van duurzame ontwikkeling.
3. Ecocampus ontwikkelt een leidraad ‘Duurzame ontwikkeling als kompas bij de opmaak
van leerresultatenkaders’
Ecocampus finaliseerde begin 2014 de leidraad ‘Duurzame ontwikkeling als kompas bij de opmaak
van leerresultatenkaders’. Ecocampus deed dat in co-creatie met enkele experten in competentieontwikkeling en in duurzame ontwikkeling uit het hoger onderwijs. De doelgroep is iedereen die
leerresultatenkaders opmaakt of vertaalt naar de praktijk.
De leidraad zoomt in op:



Theoretische achtergrondinformatie over duurzame ontwikkeling
Leren voor duurzame ontwikkeling en competenties voor duurzame ontwikkeling
Argumenten waarom dit belangrijk is
Om daaraan te werken, brengt de leidraad verschillende wegen in kaart: via visievorming, via
leerresultaten of via het onderwijsleerproces. Ten slotte reikt de leidraad voorbeelden aan die
competenties voor duurzame ontwikkeling in de praktijk brengen.
De verspreiding van de leidraad gebeurt via de website van Ecocampus, netwerkmomenten en op
aanvraag XXX. Er werden reeds 625 exemplaren op deze manieren verspreid.
Deze leidraad staat tevens geagendeerd op de stuurgroep ‘learning outcomes’ die plaatsvond op XXX
november.
Jaarverslag Ecocampus 2014 – werkdocument versie 27 10 2014
3
4. Ecocampus organiseert een netwerk van onderwijsondersteuners en verantwoordelijken voor
duurzame ontwikkeling i.s.m. LNO² met betrekking tot leren voor duurzame ontwikkeling en de
rol van onderwijsondersteuners
Het jaarlijks LNO² -congres voor onderwijsondersteuners vond in 2014 plaats op dinsdag 20 mei aan
de hogeschool PXL. Ecocampus organiseerde een workshop “Onderwijsondersteuning van de
toekomst – duurzaam uitgedaagd“. Aan deze workshop namen 18 onderwijsondersteuners van de
verschillende hogeronderwijsinstellingen deel.
5. Ecocampus organiseert een stakeholderoverleg rond ondersteuning van docenten m.b.t.
duurzame ontwikkeling
Op 20 februari organiseerde Ecocampus een stakeholderoverleg waarop 30 geïnteresseerden
bestaande en toekomstige ondersteuningsinitiatieven verkenden voor het professionaliseren rond
duurzame ontwikkeling. De drie onderstaande noden werden door het Ecocampusteam opgenomen
(zie ook verder)
o
Netwerk voor verantwoordelijken duurzame ontwikkeling in de opleidingen om te
leren van elkaar en elkaar te versterken
o Overzicht van voorbeelden hoe duurzame ontwikkeling reeds geïntegreerd is binnen
opleiding/vorming/ondersteuningsinitiatieven
Een opleiding duurzame ontwikkeling binnen het professionaliseringsaanbod voor docenten.
6. Ecocampus organiseert een opleiding(en) (E)DO voor docenten
Om de inhoud en aanpak van een opleiding duurzame ontwikkeling te concretiseren, pleegde
Ecocampus overleg met doelgroep en experten op 21 november.
7. Ecocampus ontwikkelt een Portfolio ‘Integratie van duurzame ontwikkeling in het
professionaliserings- en ondersteuningsaanbod’
Het gaat over een portfolio van praktijkvoorbeelden die duurzame ontwikkeling en gelinkte thema’s
een plaats geven in het professionaliserings- en ondersteuningsaanbod voor docenten. Het wordt
uitgewerkt door het Ecocampusteam in overleg met betrokken actoren. Het vormt de basis om in
dialoog met het werkveld nieuwe initiatieven op te zetten om docenten die hun onderwijs oriënteren
op duurzame ontwikkeling te ondersteunen.
8. Ecocampus organiseert een netwerkmoment‘duurzame ontwikkeling in de opleidingen
aan de Vlaamse hogeronderwijsinstellingen’
In bijna elke hogeronderwijsinstelling in Vlaanderen krijgt iemand de (tijdelijke) opdracht om
duurzame ontwikkeling te integreren in het de opleidingen van het hoger onderwijs. Ecocampus
bracht deze samen in een netwerkvergadering en dit voor het eerst op 30 september 2014. Binnen
deze community wisselden zij kennis en ervaringen uit en bepaalden zij de contouren voor volgende
netwerkmomenten.
Jaarverslag Ecocampus 2014 – werkdocument versie 27 10 2014
4
9. Workshop op studiedag technologie
Tijdens de studiedag georganiseerd door LNE op 23 april werd de link tussen technologie, educatie
en de transitie naar een duurzame samenleving belicht. Ecocampus nam een workshop voor zijn
rekening waar werd in kaart gebracht hoe technologieën (al dan niet nieuwe) aan bod komen in de
curricula.
10. Ecocampus verkent de synergiën tussen internationalisering en ondernemerschap in
verhouding tot duurzame ontwikkeling
Internationalisering en ondernemerschap zijn voor het hoger onderwijs twee belangrijke
beleidsthema’s. Ecocampus onderzoekt samen met partners uit het hoger onderwijs en de overheid
de manier waarop deze twee beleidsthema’s zich tot duurzame ontwikkeling verhouden. Ecocampus
zoekt die synergiën op en probeert daarrond samen met partners concrete acties uit te werken om
tot een meer geïntegreerde benadering binnen de hogeronderwijsinstellingen. Hiervoor werd een
brainstorm georganiseerd op 8 mei en 22 september rond internationalisering. Een brainstorm rond
ondernemerschap werd georganiseerd op XXX Ecocampus zal inspelen op de vraag van deelnemers
aan de brainstormsessies om de drie beleidsthema’s samen op te nemen in één werkgroep.
Strategische doelstelling: Onderzoek is inhoudelijk en methodologisch
georiënteerd naar de principes van duurzame ontwikkeling.
11. Ecocampus verkent de mogelijkheden van de integratie van duurzaamheid in onderzoek en
voert mee het debat
Ecocampus voerde een aantal één op één gesprekken om de barrières en mogelijkheden voor de
heroriëntatie van onderzoek richting DO in kaart te brengen.
Daarnaast nam Ecocampus als expert deel aan debatten over dit thema (o.a. deelname aan de
transitietafel Duurzaam onderzoek aan de UGent).
Op 8 april heeft Ecocampus, vergezeld door het Afdelingshoofd Onderzoek van het Departement
EWI, de probleemstelling rond duurzaam onderzoek uitgebreid besproken op het Bureau van de
Onderzoeksraad van de Universiteit Antwerpen.
In totaal zijn in deze gesprekken, debatten, rondetafels, formele vergaderingen, en brainstormsessies
47 mensen betrokken uit de Vlaamse onderzoeksgemeenschap.
12. Ecocampus richt een stuurgroep onderzoek op
Ecocampus bracht een aantal sleutelpersonen van het Vlaamse hoger onderwijs bijeen om
ervaringen en lessen uit te wisselen en te bundelen rond duurzame ontwikkeling in onderzoek. Dit
werd voorgezeten door een externe expert in duurzaamheidsonderzoek en -transities. Er werd
nagedacht over hefbomen om verandering in de onderzoekswereld te bepleiten. In de
samenvattende nota werden een toekomstvisie en adviezen geformuleerd naar
onderzoeksdirecteurs dat een antwoord bood op de vraag ‘Wat willen en kunnen instellingen
concreet stimuleren rond DO in onderzoek?’.
Jaarverslag Ecocampus 2014 – werkdocument versie 27 10 2014
5
13. Ecocampus organiseert een onderzoeksbeleidsseminarie (begin 2015)
De adviesnota die werd opgesteld en onderschreven door de stuurgroep onderzoek werd voorgelegd
aan een uitgebreide groep stakeholders. De barrières en mogelijkheden bij de integratie van DO in de
onderzoeksvisie van de instelling werden besproken. Buitenlandse experten zochten vanuit hun
ervaring mee naar een oplossing.
Strategische doelstelling: Hogeronderwijsinstellingen zijn actief betrokken bij
maatschappelijke kwesties en zijn levensscholen voor de maatschappij.
14. Voorbereiding wetenschapscafés 2014
In het kader van de DikkeTruienDag organiseerde Ecocampus in 2014 een reeks van
wetenschapscafés. Centraal thema: ‘Op welke manieren raakt klimaatverandering ons in ons
dagelijks leven’. De bedoeling is om de kloof tussen wetenschappelijke kennis en publieke perceptie
te dichten. De volgende sessies werden georganiseerd in samenwerking met het plaatselijke, reeds
bestaande wetenschapscafé:





‘Klimaat in de media’ op 11 februari te Brussel
‘Over leven in onze broeikas: hoe gebruiken we onze ruimte klimaatvriendelijk’ op 12
februari, Hasselt
‘Klimaatverandering, een ethisch probleem?’ op 18 februari, Turnhout
‘Economie van klimaatverandering : van peak oil tot emissierechten’ op 19 februari te
Antwerpen
‘Klimaat op hol: wat nu?’ op 24 februari, Leuven
Ecocampus bereikte met de reeks 320 geïnteresseerden.
Strategische doelstelling: Kennis en ervaring met betrekking tot duurzame
ontwikkeling en hoger onderwijs is actief uitgewisseld en/of ontwikkeld.
15. Commissie ‘Duurzaam Hoger Onderwijs’
De commissie is een klankbord om de toekomstplannen van Ecocampus op beleidsmatig vlak te
bewaken en te inspireren. In 2014 kwam de commissie samen op 3 juni en op 5 december.
De samenstelling van de commissie:


Afgevaardigden van het hoger onderwijs met een beleidsfunctie in een instelling
Afgevaardigden van het hoger onderwijs met een functie in de VLIR/VLHORA werkgroepen
Jaarverslag Ecocampus 2014 – werkdocument versie 27 10 2014
6

Afgevaardigden van het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie en het Departement
Onderwijs en Vorming.
16. Forum ‘Duurzaam Hoger Onderwijs – De Kennis Voorbij’
Het forum is een klankbordgroep om de lopende en geplande acties van Ecocampus op te volgen en
bij te sturen.
In het forum zetelen voortrekkers op vlak van duurzame ontwikkeling én hoger onderwijs.
17. Lerende netwerken
De lerende netwerken zijn bijeenkomsten van en voor docenten en het werkveld waar men ervaring
en kennis uitwisselt en ook instrumenten ontwikkelt. Het centrale thema is daarbij steeds hoe men
duurzame ontwikkeling kan integreren in een specifieke opleiding. Ecocampus organiseerde in 2013
sessies voor 3 lerende netwerken:
a. Lerend netwerk ‘Integratie van duurzame ontwikkeling in de lerarenopleiding’
In 2013 werd het EDO-competentieprofiel uitgewerkt om docenten te inspireren binnen
hun hun instelling of opleiding aan de slag willen met competenties voor duurzame
ontwikkeling voor een afgestudeerde in de lerarenopleiding. Het profiel is dus een
leidraad om toekomstige leerkrachten klaar te stomen voor educatie voor duurzame
ontwikkeling.
Tijdens de daaropvolgende netwerken staan telkens één of twee EDO-principes centraal,
met focus op hoe deze principes in de lespraktijk aan bod kunnen komen.
-
Op 28 april 2014 werd er gewerkt rond ‘systeemdenken’ en ‘nieuwe kennis’.
-
Op 24 november 2014 (onder voorbehoud) werden de thema’s ‘waardeontwikkeling’
en ‘emoties’ onder de loep genomen.
b. Lerend
netwerk
‘Oriëntatie
van
sociaal
werk
op
duurzame
ontwikkeling’
-
9 mei 2014: Tijdens dit LN werden twee onderzoeken voorgesteld. 1) de
doctoraatsthesis van Katrien Van Poeck: ‘Educatie als respons op
duurzaamheidskwesties’: vertrekkende van een pedagogisch perspectief (m.b.v. een
casestudy en beleidsanalyse over ‘praktijken van natuur- en milieueducatie in de
context van het VN-Decennium van educatie voor duurzame ontwikkeling’) en 2) de
masterthesis van Heidi Detailleur ‘‘Aandacht voor “duurzaamheid” en “duurzame
ontwikkeling” binnen de professionele bachelor-opleidingen Sociaal Werk in
Vlaanderen’. Deze lezingen werden gevolgd door een discussie. Er werd ook
teruggeblikt op de voorbije lerende netwerken en er werd bediscussieerd welke
koers er gevaren zal worden in de toekomst.
-
10 september 2014: Duurzame ontwikkeling komt op uiteenlopende manieren aan
bod in opleidingen sociaal werk: als keuze-opleidingsonderdeel, als thema binnen
Jaarverslag Ecocampus 2014 – werkdocument versie 27 10 2014
7
een opleidingsonderdeel met andere/bredere focus, als transversaal thema
doorheen een opleiding, enz. Op de bijeenkomst van 10 september werden de
mogelijkheden door een variëteit aan cursusmateriaal onder de loep te genomen.
Daarnaast werd een lezing gegeven over de politieke opdracht van het middenveld.
Een thema dat zeker relevant is voor het sociaal werk en bij uitstek in de context van
duurzaamheidsvraagstukken.
Een
aantal
Gentse
initiatieven
van
samenlevingsopbouw werden bezocht.
c. Lerend netwerk ‘Economie’
-
23 juni 2014
Op 3 juni startte Ecocampus het lerend netwerk economie opnieuw op met een
eerste sessie over coöperatief ondernemen als ondernemingsmodel voor duurzame
ontwikkeling. Negentien deelnemers luisterden naar de keynotes van Lieve Jacobs
van Coopburo, Peter Bosmans van Febecoop en Dries Bollaerts van ThinkCORE en
gingen nadien in discussie.
De deelnemers leerden hoe coöperatief ondernemen niet per definitie leidt tot
duurzaam ondernemen, maar dat het zich als model wel perfect leent tot
ondernemen voor duurzame ontwikkeling. Daarnaast kregen ze tal van
praktijkvoorbeelden mee om te gebruiken in de lessen.
10 december 2014
In het najaar organiseerde Ecocampus samen met de organisaties achter het project
Generatie Transitie en in het kader van het Vlaams Materialenprogramma een
nieuwe sessie over de grondstoffenproblematiek als duurzaamheidsvraagstuk. Er
werd samen gewerkt aan een instrument waarmee docenten duurzame ontwikkeling
aan bod kunnen brengen in economische opleidingen via concrete cases uit de
grondstoffenproblematiek.
18. Ecocampus ondersteunt en adviseert geëngageerde studenten via de studentenarena
Binnen het hoger onderwijs zetten heel wat studenten en studentenorganisaties in op duurzame
ontwikkeling. Elk met een eigen focus en werkwijze. Ecocampus ondersteunt deze ‘change agents’ in
het hoger onderwijs. Het voorbije jaar werd ingezet op het opbouwen van een sterk netwerk voor
studentenorganisaties die focussen op DO. Dit door hen in contact te brengen met sleutelfiguren
binnen het hoger onderwijs, middenveldorganisaties en experten met als doel een
studentenvereniging op te richten of hun bestaande werking te versterken. Daarnaast werd ook
ingezet op adviesverlening en kennisopbouw voor zowel studentenorganisaties als input voor ba/ma
proeven,... Studenten werden betrokken in tal van activiteiten van Ecocampus zodat ook hun stem in
het debat gehoord werd (bv. presentatie op de pré-commissie vergadering). In dit proces en bij de
voorbereiding werden ze begeleid door Ecocampus.
19. Ecocampus werkt mee aan de organisatie van de Beneluxconferentie: leren in transitie
Jaarverslag Ecocampus 2014 – werkdocument versie 27 10 2014
8
Ecocampus gaf invulling aan het studententraject van de Beneluxconferentie (18-21 november),
georganiseerd door het Departement LNE. De trajecten stonden in teken van een collectief
onderzoek naar educatie in de context van transitiepraktijken. Niet enkel de deelnemers aan dit
traject waren studenten, ook werd één van de twee workshops georganiseerd i.s.m. een
studentenvereniging.
20. Ecocampus organiseert het Knooppuntweekend voor toekomstige generaties
In september organiseerde Ecocampus i.s.m. Act4Change het knooppuntweekend voor toekomstige
generaties. 100 jongeren uit verschillende (studenten)organisaties die focussen op DO namen deel.
Tijdens het weekend werd ingezet op kennisopbouw (bv. debat met Jan Vandemoortele, workshop
systeemdenken), capaciteitsopbouw (bv. workshop ‘overtuigend communiceren’, workshop
‘leiderschap’) en opbouw van een nationaal en internationaal netwerk tussen jongeren die zich
engageren rond het thema DO (bv. workshop en open space van Ecocampus). Elke organisatie kreeg
ook de ruimte een strategisch plan uit te werken voor het komende academiejaar.
21. Ecocampus richt een digitaal netwerk en inspiratietool op
Op vraag van geëngageerde studenten werd er een online overkoepeld netwerk opgericht. Dit met
als doel studentenorganisaties een platform te bieden waarop ze hun activiteiten kunnen posten - en
dus inspiratie kunnen geven en opdoen – en mekaar kunnen contacteren. Vanuit Ecocampus kan er
kennis en up-to-date informatie gedeeld worden, oproepen gelanceerd worden, uitnodigingen
doorgestuurd worden.
22. Website Ecocampus
In het najaar van 2013 herstructureerde Ecocampus zijn website. Dit was nodig om enerzijds een
groeiend aanbod aan initiatieven en anderzijds en even snel groeiende hoeveelheid aan relevante
informatie over duurzaam hoger onderwijs beter tot bij het doelpubliek te brengen.
De in het najaar van 2013 aangepaste structuur van de website vertrekt vanuit het oogpunt van de
bezoeker die vlot kan zoeken tussen studiedagen en netwerken, interessante presentaties, door
Ecocampus uitgewerkte instrumenten, output van door Ecocampus georganiseerde lezingen en
literatuur die relevant is voor duurzaam hoger onderwijs.
In 2014 onderhield Ecocampus deze structuur, zodat stakeholders konden blijven beroep doen op dit
online knooppunt van informatie over duurzaam hoger onderwijs. Ondertussen werden ook
voorbereidingen getroffen voor de overschakeling naar de nieuwe website van het Departement
Leefmilieu, Natuur en Energie.
23. Nieuwsflits
De herstructurering van de website vertrok vanuit het idee om het doelpubliek actiever te betrekken.
De nieuwsflits vertrekt vanuit hetzelfde idee. Dankzij een combinatie van actualiteit rond duurzaam
hoger onderwijs en nieuws over de initiatieven van Ecocampus, blijft de lezer up-to-date en
betrokken bij de initiatieven waarvoor hij regelmatig een uitnodiging krijgt om mee te werken. In
2014 vertrokken 4 nieuwsflitsen naar de abonnees. Twee in het voorjaar en twee in het najaar.
Jaarverslag Ecocampus 2014 – werkdocument versie 27 10 2014
9
Inhoudelijk en strategisch ondersteunen van het Vlaams hoger onderwijs en
andere actoren.
Vanuit eigen ervaringen ondersteunt het Ecocampusteam instellingen bij het integreren van
duurzame ontwikkeling in hun kernopdrachten. Ecocampus vindt het belangrijk dat de invulling van
duurzaamheid op maat van de instelling gebeurt en vertrekt daarom steeds van de individuele
context en eigenheid van elke instelling. Onder andere heeft Ecocampus input gegeven voor visie- en
beleidsteksten van hoger onderwijsinstellingen.
En advies:






EDOEL
Onderwijsdag Arteveldehogelschool, kdG
Transitiearena en stuurgroep DO Universiteit Gent
Boosting skills ecosystems for greener jobs in Flanders (rondetafel OESO)
VVOB
(aanvullen)
Ook tracht Ecocampus andere actoren (VVS, VLIR, VLHORA,…) in het onderwijslandschap te
ondersteunen en te stimuleren om bij te dragen de oriëntatie van het hoger onderwijs.
Jaarverslag Ecocampus 2014 – werkdocument versie 27 10 2014
10