economische barometer 2016 breda2015

Thema
Ontwikkeling in de
maakindustrie
0010001100101010100000100010
0000100010000111100001001000
0010001100101010100000100010
0000100010000111100001001000
0010001100000010101010100010
0000100010000111100001001000
0010000000101010000010001000
0000100010000111100001001000
0010001100000010101010100010
0000100010000111100001001000
0010001100101010100000100010
5,9
5,4
11
a
BLO
EI
IS
CRIS
GROEI
3
6,4
201
20
5,7
LIC
HT
E
2016
5
201
KRIM
P
IMP
KR
I
OE
GR
E
HT
o
no
ed
Ec
Na het dieptepunt in 2013 wordt vanaf 2014 een
voorzichtig economisch herstel zichtbaar.
De Economische Barometer Breda (EBB) kwam
in 2015 uit op een 5,7. Voor 2016 wordt wederom
een kleine verbetering verwacht en komt de
barometerscore uit op 5,9.
LIC
Deze barometer geeft een beeld van de Bredase economie. Vanuit diverse
invalshoeken is gekeken naar de economische situatie in de stad. Al deze
invalshoeken samen vormen de uiteindelijke
barometerscore.
NUL
mi
sch
e Baro
er
m et
1 Werkgelegenheid
2014
99.455
personen
werkzaam
in Breda
2015
99.324 personen
werkzaam
in Breda
Br
2015
Zorg
Advisering
en onderzoek
Detailhandel
ECONOMISCHE 2016
BAROMETER BREDA
Economie van Breda
weer langzaam in de lift,
2016 wordt jaar van doorzettende
economische groei en licht herstel
banengroei
16.120
10.306
2
10.250
6e
2010
nov m
6,
6,0
Inleiding
Na een vrij lange periode van geringe groei en krimp trad in 2014 een voorzichtig herstel van de Nederlandse
economie op. Deze groei van de Nederlandse economie zet in 2015 door met 2% en in 2016 met 2,4% groei.
De werkgelegenheid nam op nationaal niveau in 2014 in de marktsector nog af. Voor 2015 en 2016 wordt, door de
aantrekkende economische groei, een landelijk herstel van het aantal banen in de marktsector verwacht van
respectievelijk 1% en 1,3%. Deze verwachting wordt bevestigd in ‘early warners’ voor toekomstige ontwikkeling
zoals de verdere toename van het aantal vacatures en uitzendbanen, een stijgende uitvoer, toenemende binnenlandse bestedingen en een verbeterd producenten- en consumentenvertrouwen.
De omvang van de groeiverwachtingen blijft echter onzeker. De wereldhandel is in de eerste helft van 2015
vertraagd. Naar verwachting herstelt de groei van de wereldhandel zich. Maar de onzekerheid over deze ontwikkeling
is groter dan normaal. Hierbij is onder meer de afkoeling van de Chinese economie een belangrijk item.
Het aantal banen in Breda zal vanaf 2016 voorzichtig stijgen, maar dit herstel leidt de komende jaren niet tot een
grote toename van de werkgelegenheid.
De werkloosheid is in de periode 2013-2015 flink gestegen. In 2016 wordt een kleine afname van het werkloosheidsniveau verwacht. Het werkloosheidsniveau komt in 2016 naar verwachting uit op 6,6%, een daling van 0,2%
ten opzichte van 2015.
Het aantal vacatures stijgt in 2015 voor het tweede jaar op rij. De komende jaren zal het aantal vacatures
weliswaar toenemen, maar de vacatures zullen vooral betrekking hebben op een vervangingsvraag en slechts gedeeltelijk op nieuwe banen.
Bij het producenten- en consumentenvertrouwen is het dieptepunt in 2012 bereikt. Na een aantal jaren van een
negatieve stemming is zowel het producentenvertrouwen als het producentenvertrouwen stijgende. Het herstel van beide indicatoren zet ook in 2016 verder door.
Het omslagpunt op de vastgoedmarkt wordt zichtbaar:
De leegstand van winkels daalt in 2015 voor het eerst sinds jaren. Ook de leegstand van bedrijven daalt in 2015.
De kantorenleegstand groeit nog licht in 2015, maar het 4e kwartaal van 2015 vormt wel een omslagpunt. Wel ligt
de leegstand, in aantal vierkante meters, nog ruim boven het niveau in de jaren voor de economische crisis.
De (maak)industrie is een sector die sterk in ontwikkeling is. Dat is in Breda niet anders. Met 550 industrie-
vestigingen (3,3%) en 7.115 werknemers (7%) is het qua werkgelegenheid de 6e grootste sector. De industrie in
Breda kent naar verhouding een relatief hoge marge (toegevoegde waarde/omzet) en een hoge arbeids-
productiviteit (toegevoegde waarde/arbeidsvolume).
1 Werkgelegenheid Breda
Bredase werkgelegenheidsdaling in 2015 vrijwel tot stilstand gekomen
In de periode 2014-2015 is de werkgelegenheid in Breda licht gedaald met 131 werkzame personen (-0,1%). Dat is
beduidend minder dan de jaren daarvoor. De werkgelegenheid in Breda in 2015 komt uit op 99.324 werkzame
personen. De verwachting is dat de werkgelegenheid in 2016 licht zal stijgen. Deze tendens is in overeenstemming
met het landelijke beeld.
Werkgelegenheid Breda 2000 - 2015
108000
106000
104000
102000
100000
ECONOMISCHE 2016
BAROMETER BREDA
98000
2
96000
94000
92000
90000
88000
86000
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Bron: Regionale WGE, BBO/O&I 2015
Toename aantal vestigingen zet door
Het aantal vestigingen is in de periode 2014-2015 harder toegenomen dan in het jaar daarvoor. Per saldo werden er in
2015 ruim 800 vestigingen méér geteld (5,1%). Deze stijging wordt vooral veroorzaakt door een toename van het
aantal éénpersoonsbedrijven. Het totaal aantal vestigingen in 2015 bedraagt 16.600.
Aantal werkzame personen en vestigingen naar grootte-klasse (wp= werkzame personen)
1 wp
2-9 wp
Aantal banen 2015
11.216
15.374
Aantal vestigingen 2015
10 - 49 wp 50 - 249 wp > = 250 wp
20.137
26.468
26.129
11.319
4.035
951
273
44
Banenontwikkeling
6,1%
0,4%
-7,5%
0,3%
-3,9%
Vestigingsontwikkeling
6,1%
-0,7%
-8,4%
0,0%
-10,0%
Bron: Regionale WGE, BBO/O&I 2015
Grootste toename van banen in de industrie
Positieve ontwikkelingen doen zich voor in de Industrie (+219), horeca (+127), een aantal sectoren binnen de zakelijke
dienstverlening (+114, +69, +134) en de gezondheids-en welzijnszorg (+126). Een forse afname van de werkgelegenheid
is te zien in de sector Vervoer en Opslag (-605) en bij Openbaar bestuur en overheid (-316).
Werkgelegenheid Breda naar sector 2015, met ontwikkeling aantal banen
Gezondheids- en welzijnszorg
126▲
Advisering en onderzoek
114▲
Detailhandel
38▲
24▲
Groothandel
57▲
Onderwijs
Industrie
219▲
Openbaar bestuur en overheid
316▼
69▲
Overige zakelijke dienstverlening
605▼
Vervoer en opslag
127▲
Horeca
74▼
Bouwnijverheid
Informatie en communicatie
134▲
31▲
Cultuur, sport en recreatie
44▼
Financiële instellingen
20▼
Overige dienstverlening
Landbouw
47▼
Nutsbedrijven
10▲
26▲
Verhuur van en handel in onroerend goed
0
4000
8000
12000
16000
Bron: Regionale WGE, BBO/O&I 2015
Starters
Aantal starters per jaar Breda
In 2015 zijn in Breda 1.840 nieuwe bedrijven gestart. Dit is 4,5 % minder dan in 2014.
2010
1.303
2013
1.858
2011
1.678
2014
1.927
onderzoek en Specialistische zakelijke dienstverlening. Van de startende bedrijven
2012
1.698
2015
1.840
is 84% een eenpersoonsbedrijf.
Ruim een kwart van de nieuwe bedrijven houdt zich bezig met Advisering en
Bron: Regionale WGE, BBO/O&I 2015
Breda
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
groei (%) 2015
-4,5%
Logistiek
11.538
12.175
12.569
12.978
13.106
13.171
12.659
12.519
12.955
12.395
Zorgeconomie
19.340
19.744
19.680
19.715
21.074
22.123
21.317
20.533
20.127
20.280
0,8%
Creatieve industrie
2.309
2.496
2.625
2.879
3.031
3.178
3.143
3.326
3.317
3.403
2,5%
Beeldcultuur
1.164
1.286
1.434
1.640
1.618
1.729
1.854
2.036
2.095
2.284
8,3%
Onderwijs
7.408
7.686
7.645
8.007
8.270
8.470
8.569
8.527
8.330
8.387
0,7%
Bron: Werkgelegenheidsenquête 2015
3
2 Arbeidsmarkt Breda
Licht herstel arbeidsmarkt
In 2015 werd een voorzichtig herstel van de arbeidsmarkt zichtbaar met een toename van het aantal vacatures en een
afzwakkende groei van de werkloosheid. Ook kwam de daling van de werkgelegenheid vrijwel tot stilstand. In 2016 zet
het herstel breder in: het aantal banen stijgt, evenals de beroepsbevolking. De werkloosheid daalt voorzichtig.
Toename beroepsbevolking door nieuwe toetreders en hogere arbeidsparticipatie
In 2016 groeit de werkgelegenheid weer, zij het alleen in de marktsector. Bij de overheid en in de zorg wordt geen
groei verwacht.
De beroepsbevolking stijgt voor het eerst sinds 2013. De arbeidsparticipatie blijft trendmatig stijgen. Daarnaast stijgt
de komende jaren het arbeidsaanbod door extra toetreding van mensen die voorheen niet participeerden op de
arbeidsmarkt. In 2016 zullen meer mensen toetreden op de arbeidsmarkt vanwege hogere baanvind-kansen. Zoals
eerder vermeld is er een aantal langjarige trends: meer werkende vrouwen en meer werkende 55-plussers. Bovendien
stijgt de arbeidsparticipatie door het toenemen van het opleidingsniveau van de bevolking. Hoger opgeleiden
participeren namelijk meer dan laagopgeleiden op de arbeidsmarkt. Doordat de werkgelegenheid minder hard stijgt
dan de beroepsbevolking zal de werkloosheid de komende jaren slechts voorzichtig dalen.
Beroepsbevolking Breda 2005-2017 naar geslacht
Door ontmoedigingseffecten als
57.000
gevolg van lage baankansen is de
omvang van de Bredase beroeps­
52.000
bevolking in 2014 gestabiliseerd. In
2015 en 2016 zal de beroepsbevolking
47.000
licht stijgen. Vooral de hogere
42.000
arbeidsparticipatie van vrouwen en
(her)intreders op de arbeidsmarkt
37.000
zorgen voor deze toename.
Daarnaast zorgen demografische
32.000
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
20
10
20
11
20
12
20
13
20
1
20 4
15
20 *
16
20 *
17
*
ontwikkelingen en de verhoging van
Mannen
Vrouwen
de AOW-leeftijd voor een groei van
Trend mannen
Trend vrouwen
de beroepsbevolking.
Bron: CBS, CBP, bewerking O&I Gemeente Breda
Kengetallen arbeidsmarkt Breda 2010-20161
2010
2011
2012
2013
2014
2015
prognose
groei (%)
2016
2015
groei (%)
2016
99.324
100.300
-0,1%
1,0%
Werkgelegenheid
103.429
105.202
102.395
101.170
99.447
Beroepsbevolking
93.000
94.000
97.000
98.000
98.000
98.500
99.300
0,5%
0,8%
5,1%
5,1%
6,5%
7,4%
7,3%
6,8%**
6,6%
-0,5%
-0,2%
5.816 *
5.013 *
6.020 *
7.141 *
9.617
11.710
11.500
23,9%
-2,3%
Werkloosheids-% (CBS)
Werkloosheid (NWW)
* oude definitie
** verwachting 2015
ECONOMISCHE 2016
BAROMETER BREDA
Bron: Werkgelegenheidsenquête 2015; CBS, CPB, UWV, bewerking O&I Gemeente Breda
4
1. Vanaf januari 2015 volgt het CBS de internationaal afgesproken definitie van beroepsbevolking en werkloosheid. Aansluitend daarop past ook UWV de definitie van
de niet-werkende werkzoekenden (nww) aan op de internationale definitie. Hiermee vervalt het urencriterium van 12 uur en de leeftijdsgrens van 65 jaar. Deze
komt nu op 74 jaar te liggen. Het CBS heeft met terugwerkende kracht tot 2003 de gegevens aangepast. Het UWV heeft alleen de NWW-gegevens vanaf 2014 met
terugwerkende kracht aangepast aan deze nieuwe definitie.
In 2016 wordt een geleidelijke daling van de werkloosheid verwacht
Vacatures en werkloosheid (NWW) Breda 2003-2016
Het Bredase werkloosheidsniveau lag in
14.000
2014 op 7,3% en zal volgens de laatste
12.000
verwachtingen van het CPB in 2015 en
10.000
2016 licht dalen2. Eind 2016 wordt in
Breda een werkloosheidsniveau van
8.000
6,6% verwacht. De Bredase werkloosheid
(NWW) steeg in de periode 2012-2015
6.000
gemiddeld met 25%. Eind 2015 bedraagt
4.000
de werkloosheid bijna 12 duizend
2.000
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* 2015* 2016*
ontstane vacatures
werklozen (NWW)
* Verwachting
personen. In 2016 zal de werkloosheid
dalen naar een niveau van ruim
11 duizend personen.
Bron: CBS; CPB; RBA MWB, UWV; ROA, bewerking O&I Gemeente Breda
In 2016 meer vacatures en kleine afname werklozen verwacht
De periode 2011-2013 werd gekenmerkt door een ruime arbeidsmarkt. Het aantal vacatures lag structureel op een laag
niveau en de werkloosheid was hoog. Vanaf 2014 wordt langzaam een kentering op de Bredase arbeidsmarkt
zichtbaar: het aantal vacatures is sterk stijgende en het aantal werklozen zal na 2015 voorzichtig gaan dalen.
De arbeidsmarkt blijft ruim.
3 Producenten- en consumentenvertrouwen
Producentenvertrouwen 2001-2015
7,50
Bredase producentenvertrouwen licht
positief
7,00
Het Bredase producentenvertrouwen beweegt
zich vanaf 2013 opwaarts, maar een afvlakking
rapportcijfers
6,50
van die stijging is wel te zien. Anders dan
6,00
verwacht mocht worden uit de vorige analyse,
zet de stijging zich wel door, maar in mindere
5,50
mate. Het producentenvertrouwen in Breda is
voorzichtig gestegen van 6,27 naar 6,32.
5,00
Daarmee zitten we op een hoger niveau dan vier
jaar geleden (2011: 5,8).
4,50
Het vertrouwen van de Bredase ondernemers is
4,00
4
15
vno
3
-1
v
no
2
-1
-1
v
no
v
no
0
11
v-
no
9
-1
v
no
8
-0
v
no
07
-0
v-
v
no
no
5
06
-0
v-
no
v
no
3
04
v-
no
2
-0
-0
v
no
01
v-
v
no
no
vooral in de eerste helft van 2014 toegenomen,
In 2015 zet het vertrouwen voorzichtig door3.
Bron: Avans, november 2015
Ter vergelijking: De CBS-indicator van het producenten-vertrouwen ging van +4 in november 2015 naar +3 in december
20154. Het vertrouwen van de industriële producenten ligt nog steeds ruim boven het gemiddelde van de afgelopen
twintig jaar. Het vertrouwen van de ondernemers bereikte in 2009 de laagste waarde (-23,5). Sinds oktober 2014 hebben
positief gestemde ondernemers de overhand. Producenten in de industrie zijn in december aanzienlijk minder positief
over de productie in de komende drie maanden. Daarnaast zijn ze ook minder positief over hun voorraden gereed
product en orderportefeuille.
2. De Nederlandse bank (DNB) verwacht in 2016 geen daling van de werkloosheid. Zij ziet pas in 2017 een lichte daling van de landelijke werkloosheid van 6,9% in
2016 naar 6,7% in 2017. Voor Breda betekent dit een werkloosheidsniveau van 6,8% in 2016 en 6,6% in 2017.
3. Cijfers boven de 6 wijzen op een verbetering t.o.v. de vorige periode, onder de 6 wijst op een verslechtering. Daalt een score toe van bijv. 6, 8 naar 6,4 dan lijkt dit
weliswaar een verslechtering maar is er eigenlijk sprake van een kleinere verbetering.
4. CBS conjunctuurbericht, december 2015. www.cbs.nl
5
LIC
KRIM
P
K
5,4
IS
CRIS
a
ed
a
a
ed
LIC
KRIM
P
2 Arbeidsmarkt
Detailhandel
Advisering
en onderzoek
Zorg13
8%
2015
10.250
ed
1 Werkgelegenheid
99.324 10.306
6e
personen
16.120grootste
sector
werkzaam
7.115
in Breda
2014
99.455
personen
werkzaam
in Breda
201
16.120
Zorg
10.250
Detailhandel
10.250
10.306
leeg
5,5
10%
no Advisering
2013
10.306
Br
m ien onderzoek
r
e
sch
e B aro m et
2015
8%
Advisering
en onderzoek
2015
10.306
99.324 personen
werkzaam
in Breda
6e
grootste
sector
Detailhandel
7.115
Industrie
48%
8%
lee
10.250
7.115
Industrie
2013
grootste
sector
99.324 7.115
Industrie
6%
2 Arbeidsmarkt
10.250
personen
Detailhandel
werkzaam
Beroepsbevolking stijgt door nieuwe
in Breda
intreders (encouraged workers effect) en
Beroepsbevolking stijgt door nieuwe
toename arbeidsparticipatie vrouwen
6e
intreders (encouraged workers effect) en
grootste
toename arbeidsparticipatie vrouwen
sector
x 12.000
48%
x 12.000
7.115 stijgt door nieuwe
Industrie Beroepsbevolking
intreders (encouraged workers effect) en
lozen
toename arbeidsparticipatie
Werk vrouwen
6%
s
x 12.000
ure
cat
Arbeidsmarkt 2
Arbeidsmarkt
2 Arbeidsmarkt
zen
lo
Werk
tu
ca
Va
2003 2004 2005
2016
zen
lo
Werk
res
ECONOMISCHE 2016
BAROMETER BREDA
u
cat
Va
n
rkloze
We
Va
Beroepsbevolking stijgt door nieuwe
2res Arbeidsmarkt
es
tur
ca
Va
6
intreders (encouraged workers effect) en
toename arbeidsparticipatie vrouwen
n 2015 2016 x 4.000
2006 2007 2008 2009 2010 2011
2012
loze2014
x 12.000
Werk
Consumenten
vertrouwen
48%verwacht
6,6% werkloosheidsniveau
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2014 2015 2016
2016
40
Nederland
Lichte stijging
in 2015
Breda
s
6,6% werkloosheidsniveaureverwacht
20
u
t
a
c
Beroepsbevolking stijgt door
Va nieuwe
x 4.000
0
producentenvertrouwen
2003
intreders (encouraged workers effect)
en2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2014 2015 2016
blijft
licht
stijgen
-20
toename arbeidsparticipatie vrouwen
6,6% werkloosheidsniveau verwacht
x 12.000
-40
x 4.000
Lichte stijging
in 2015
6%
2016
3 Producenten- en
consumentenvertrouwenx 4.000
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2014 2015 2016
2016
werkloosheidsniveau
verwacht
20106,6%
2011
2012
2013
2014
2015
-60
-80
dec. 2011
dec. 2012
l
2013
6
2
5,7
16.120
e
99.455
personen
werkzaam
in Breda
5,8
a
ed
99.324 personen
werkzaam
2015
in Breda
5,9
6,0
IS
CRIS
a
99.455
personen
werkzaam
in2014
Breda
5,4
11
2014
1 Werkgelegenheid
2015
Advisering
99.455
en onderzoek
personen
Zorg
werkzaam
Industrie
in Breda
20
5,9
o
in Breda
2015
5,7
6,4
LIC
HT
E
Ec
m
201
BLO
EI
o
e
Zorg
2014
Baro
personen
Detailhandel
Werkgelegenheid
2015
werkzaam
1
NUL
IMP2015
KR
GROEI
Ec
en onderzoek
r
1 Werkgelegenheid
isc 99.324 ete
h
99.455
personen
werkzaam
in Breda
E
HT
I
OE
GR
ed
20
LIC
5,4
11
KRIM
P
20
5,4
r
2012
nov mei nov5,8mei nov mei
5,7
5,5
11
e
e B aro m et
Eerste tekenen van10.306
no herstel zichtbaar
Br
m
16.120
2015
2
5,9
Br
r
h e B a r o m ete 1 Advisering
2015
Werkgelegenheid
2014
5,5
2012
6,0 2011
2010
6,4
Br
5,7
2011
nov mei nov mei nov me
20
sch
2010
2016
5
201
is c
mi
BLO
EI
o
om
no
o
Ec
1 Werkgelegenheid
n
BLO
EI ROEI
G
3
e
5,8
6,4
Ec
2016
5
201
201
6,4
e B aro m et
5,7
r
B
r
I
OE
GR
5,9
11
IS
CRIS
20
1
3
0010001100101010100000100010
LIC0000100010000111100001001000
HT
E
0010001100101010100000100010
0000100010000111100001001000
0010001100000010101010100010
0000100010000111100001001000
2015
0010000000101010000010001000
0000100010000111100001001000
0010001100000010101010100010
0000100010000111100001001000
Zorg
0010001100101010100000100010
16.120
5,9
5,9
6,0
BLO
EI
NUL
201
GROEI
IMP
KR201
sch
5,9
6,4
o
KRIM
P IS
CRIS L
IC
6,4
GROEI
5,7
E
HT
mi
IS
CRIS
I
OE
GR
5,9
6,4
LIC
HT
E
5,7
Ontwikkeling in3 de maakindustrie
E
HT
2016
5
201
Ec
no
IMP
KR
BLO OEI
EI
GR
Thema
NUL
2016
5
201
3
ROEI
5
201
dec. 2013
dec. 2014
Leegstand
nov mei nov mei nov mei nov mei nov mei nov
dec. 2015
Dagelijks
Mode en luxe
6,32
6,27
6,3
x 4.000
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2014 2015 2016
5,9
5,9
6,1
6,0
6,6% werkloosheidsniveau verwacht
5,8
5,7
5,5
6,4
Vrije tijd
2016
In/om huis
Detailhandel overig
m winkelvloeroppervlak
2
6
10
gr
s
2
Vrije tijd
In/om huis
2016
Detailhandel overig
m winkelvloeroppervlak
11
2011
2012
2013
2014
Leeg
2015
con
Dage
vert
Mode
nov mei nov mei nov mei nov mei nov mei nov
6,4
BLO
EI
IS
CRIS
3
2010
GROEI
5, 4
6,4
201
da
LIC
HT
E
5,9
5,7
2016
5
201
KRIM
P
IMP
KR
20
E
HT
NUL
I
OE
GR
LIC
2
6,27
6,3
6,32
Vrije
5,9
5,9
In/om
Nederlan
6,1
6,0
5,8
5,7
40
5,5
o
no
mi
ed
Ec
a
2
Br jan 09
r
kantoren
Property
82.709
e
saanbod
che
et
a r o mProperty
aanbodB
bedrijven
153.049
jan 15
173.588
2015
282.540
apr 15
jul 15
okt 15
20
jan 16
2
174.290
189.980
186.961
180.442
m
247.907
217.177
208.979
201.991
m2
0
rd
-20
de
est1Brabant
Werkgelegenheid
rd
wa
ar
2014
Advisering
en onderzoek
-40
2013
Detailhandel
10%
10%
2014
2015
173
aanbod bedrijven Property 153.049
282
-80
8%
2016
To t a
2010
grootste
sector
2011
2012
2013
2014
Leegstand
2015
4%
nov mei nov mei nov mei nov mei nov mei nov
al
Totaal West Brabant
Bedrijven
€ 29,0
miljard leegstand6,4(commercieel aanbod)
29%
ll e
6,3
a
met 29% gedaald
ten opzichte van 2014
sect
oren
jan
82.709
10.250
Kantoren leegstand (commercieel aanbod)
Breda
laatste jaar met 4% toegenomen.
Wel dalende
6e
€ 9,4tendens
miljardIndustrie
in laatste kwartaal
2015
7.115
4%
aanbod kantoren Property
10.306
8%
jan 09
-60
leegstand winkels
Vastgoed
99.324 personen
werkzaam
in Breda
2 Arbeidsmarkt
6,27
5,9
Dagelijks
6,1
6,0
5,8
Mode en luxe
4% 8%
16%
6,32
48%
5,9
6%
5,7
5,5
Beroepsbevolking stijgt Winkel
door nieuweleegstand
intreders (encouraged workers effect) en
met 20% gedaald
toename arbeidsparticipatie vrouwen
ten opzichte vanx2014
12.000
18%
Kantoren lee
laatste jaar me
tendens in laat
Vrije tijd
Bedrijven leeg
In/om huis
met 29% gedaa
ten opzichte va
29%
Detailhandel overig
Winkel leegst
m winkelvloeroppervlak
2
20%
20%
met 20% gedaa
ten opzichte va
2015
n
10%
5Leegstand
Maakindustrie
Dagelijks
16%
16.120& Luxe 19%
Mode
6,6% werkloosheidsniveau verwacht
2016 Vrije Tijd
5%
In/Om Huis
46%
Detailh. Overig 3%
visering
10.306
Vestigingen
onderzoek
rg
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2014 2015 2016
5 Maakindustrie in Breda
x 4.000
2000
2015
leegstand winkels
440
550
8%
2013
tailhandel
10.250
Werknemers
11.226
10%
10%
2014
2015
0en
n
0
Nederland
Breda
Nederland
Breda
6%
aanbod bedrijven Property 153.049
282.540
247.907
217.177
20
Breda
€ 1,6 miljard
evo
4% 8%
16%
18%
egde wa
ar
4%
Kantoren leegstand (commercieel
Bedrijven leegstand (commercieel
met
29% gedaald
Totaal
West Brabant
ten
opzichte
van 2014
€ 29,0
miljard
29%
laatste jaar met 4% toegenomen. Wel d
tendens in laatste kwartaal 2015
Breda
€ 9,4 miljard
ll e
a
0
Breda
Lichte stijging
t.o.v 2014
48%
o
18
al
Nederland
0
eg
waarvan
koopbereidheid
jul 15
189.980
To t a
consumenten
vertrouwen
apr 15
174.290
Totaal West Brabant
€ 8,1 miljard
grootste
sector
waarvan
economisch
klimaat
jan 15
173.588
2016
To
7.115
8%
7.115
6e
dustrie
jan 09
82.709
aanbod kantoren Property
de
es
tur
aca
0
16.120
Zorg
2015
4
99.455
personen
werkzaam
in Breda
rkloze
0
Deta
Lichte
s
m winkel
t.o.v 20
20%
s e c leegstand
Winkel
toren
met 20% gedaald
ten opzichte van 2014
x 12.000
11
Producentenvertrouwen Breda november 2014 - november 2015
producentenvertrouwen
bezetting
huidig
toekomst
totaal
nov-14 mei-15 nov-15 nov-14 mei-15 nov-15 nov-14 mei-15 nov-15 nov-14 mei-15 nov-15
Industrie
5,5
6,1
5,9
5,4
5,7
6,2
5,8
5,9
6,4
5,6
5,9
6,2
Groothandel vervoer
5,9
5,7
5,9
6,5
6,6
6,4
6,2
6,2
6,2
6,2
6,4
6,2
Zakelijke Dienstverlening
6,7
5,9
6,7
6,5
6,8
6,4
6,4
6,4
6,7
6,6
6,6
6,6
Totaal
6,0
5,9
6,2
6,1
6,4
6,4
6,1
6,2
6,4
6,1
6,3
6,3
Bron: Avans, november 2015
Industrie
De resultaten bij de sector industrie liggen, zoals gebruikelijk, iets lager dan bij de andere 2 sectoren. De score voor de
bezettingsgraad komt eind 2015 uit op 5,9. (was in nov 2014 5,5). De score voor de huidige bezettingsgraad stijgt van
5,4 naar 6,2 en de toekomstige bezettingsgraad zelfs van 5,8 naar 6,4.
Groothandel en vervoer
Bij de sector groothandel blijft de bezettingsgraad op 5,9 staan. De score van de huidige bedrijfsactiviteiten daalt licht
naar 6,4. De toekomstverwachingen van de ondernemers in deze sector zijn nauwelijks gewijzigd maar wel positief (6,2).
Zakelijke dienstverlening
Ook nu scoort de zakelijke dienstverlening weer het best. Vrijwel alle scores liggen boven de 6,5. Dit positief cijfer
duidt wel op een verbetering ten opzichte van 2014.
Consumentenvertrouwen in 2015 weer positief
Tweemaal per jaar wordt onder Bredase consumenten een stemmingsmeting gehouden. Deze indicator is vanaf mei
2015 weer positief. Dit beeld is ook landelijk zichtbaar met een toenemend consumentenvertrouwen vanaf de eerste
helft van 2015.
Consumentenvertrouwen Breda 2011-2015
40
consumentenvertrouwen
Nederland
Breda
w.v. economisch klimaat
Nederland
Breda
w.v. koopbereidheid
Nederland
Breda
20
0
-20
-40
-60
-80
jun. 2012
dec. 2012
jun. 2013
dec. 2013
jun. 2014
dec. 2014
mei 2015
dec. 2015
Bron: O&I, december 2015
De Bredase consumenten zijn vanaf mei 2015 positief gestemd en het vertrouwen komt in december 2015 uit op een
acht (december 2014: -8). Het herstel van het Bredase consumentenvertrouwen neemt echter in de 2e helft van 2015
niet verder toe. Over het economisch klimaat is de Bredase consument wel positiever. Over de financiële situatie van
de komende 12 maanden zijn de Bredase consumenten wat pessimistischer. Alleen de deelindicator ‘gunstige tijd
voor aankopen’ wordt duidelijk positiever ingeschat.
Het landelijke consumentenvertrouwen is al vanaf maart 2015 positief. Eind december 2015 staat het landelijk
ECONOMISCHE 2016
BAROMETER BREDA
consumentenvertrouwen op een zes. In de laatste maand van december is het landelijk consumentenvertrouwen
8
wel gedaald.
4 Vastgoed
Breda: winkelleegstand afgenomen
Met een sterke binnenstad en één van de grootste woonboulevards van Nederland is Breda een belangrijke winkelstad.
Maar ook in Breda is de aanhoudende economische crisis voelbaar en is winkelleegstand toegenomen van 33.900 m2 in
april 2013 naar 43.150 m2 eind 2014. In 2015 is de Bredase winkelleegstand gedaald naar 34.166m2 (205 panden), een daling
van ruim 20 procent.
Winkelleegstand (% WVO) Breda, Nederland en gemiddelde
Met een leegstand van 8,2% blijft de
vergelijkbare gemeentegrootte 2007-2015
winkelleegstand nog hoog, maar is deze wel
gedaald ten opzichte van 2014. In vergelijking
met de leegstand van gemeenten met meer
Breda
12%
4%
dan 175 duizend inwoners ligt de Bredase
8%
10%
16%
8%
winkelleegstand in 2015 2,5 procentpunt
Dagelijks
lager.
Mode en Luxe
6%
4%
Leegstand
Tussen 2009 en 2014 is de Bredase winkel-
Vrije tijd
48%
leegstand verdubbeld.
In/Om Huis
2%
Naast een veranderend koopgedrag van de
Detailhandel overleg
18%
consument (opkomst internetwinkelen) spelen
0%
2007
2008
2009
6%
Gemeente Breda
2010
2011
2012
Gemeentegrootte
160.000-<200.000 inw.
2013
2014
2015
ook de effecten van de economische crisis nog
een grote rol bij deze nog altijd hoge winkel-
Nederland
leegstand.
Bron: Locatus, bewerking O&I
Winkels in Breda: verdeling winkelvloeroppervlak naar branche 2015
Het aantal verkooppunten is in 2014 in Breda
verder gedaald naar 1.390 winkels (- 25
winkels). Vooral het aantal winkels in de
branches Mode & Luxe en In/Om huis5 is
Leegstand
4%
8%
48%
16%
6%
18%
gedaald. In deze laatste branch e is ook het
Dagelijks
winkelvloeroppervlakte fors afgenomen
Mode en Luxe
(-10 duizend m2).
Vrije tijd
Bijna de helft van het totaal winkelvloer-
In/Om Huis
oppervlakte is te vinden in de branche In/Om
Detailhandel overleg
Huis. De afgelopen jaren nam het winkel-vloer­
oppervlak flink toe, maar in 2014 en 2015 is een
Bron: Locatus, bewerking O&I
stabilisatie zichtbaar.
Breda: leegstand commercieel aanbod neemt af
De vastgoedmarkt heeft het de laatste jaren zwaar te verduren gehad in Nederland. Door vraaguitval is het transactievolume fors onderuit gegaan, het aanbod groeide sneller dan verwacht, de leegstand nam sterk toe. De prijzen staan
onder druk en het aantal nieuwbouwprojecten is flink afgenomen. Ook de Bredase vastgoedmarkt heeft nog steeds
last van de gevolgen van deze negatieve markttrends.
Het commercieel aanbod van bedrijfsruimten in Breda blijft ook in 2015 groot. Wel is het aanbod het afgelopen jaar
gedaald (tot 202 duizend m2). Het aanbod is ten opzichte van 2014 met 29% afgenomen. Ten opzichte van 2009 ligt het
commercieel aanbod ruim 32% hoger.
5. De branche In/Om huis bestaat uit detailhandel op het gebied van wonen, doe-het-zelf, bruin- en witgoed, auto & fiets en plant & dier.
9
200.000
150.000
100.000
50.000
t
ok
15
5
14
r1
ap
t
ok
4
3
13
r1
ap
t
ok
12
r1
ap
12
aanbod bedrijven Property
t
ok
n
ja
1
0
11
l1
ju
n
ja
09
10
l1
ju
n
ja
g
au
Leegstand bedrijven en kantoren (commercieel aanbod) 2009-2015
trend aanbod bedrijven
200.000
300.000
250.000
150.000
200.000
150.000
100.000
100.000
50.000
50.000
t
ok
5
15
4
14
r1
ap
t
ok
3
13
r1
ap
t
ok
12
12
r1
ap
t
ok
1
aanbod kantoren Property
trend aanbod bedrijven
n
ja
0
11
l1
ju
n
ja
15
09
10
l1
ju
n
ja
g
au
t
ok
5
4
14
r1
ap
t
ok
3
13
r1
ap
t
ok
12
1
12
r1
ap
t
ok
n
ja
11
l1
ju
n
ja
0
09
10
l1
ju
n
ja
g
au
aanbod bedrijven Property
trend aanbod kantoren
Bron: Property.nl
200.000
Ten opzichte van 2014 is het Bredase commercieel aanbod van kantoorruimten met 4% toegenomen. Wel wijzen de
150.000
gegevens met ruim 180 duizend m2 begin januari 2016 op een afnemende stijging. In het laatste kwartaal van 2015 is
de leegstand zelfs licht afgenomen. Ten opzichte van 2009 is het commercieel aanbod van kantoorruimten ruim het
100.000
dubbele.
50.000
15
r1
t
ok
ap
14
13
r1
t
ok
ap
t
ok
12
12
r1
ap
t
ok
n
ja
11
l1
ju
n
ja
10
l1
ju
g
n
ja
au
5
4
3
aanbod kantoren Property
1
0
09
5 De transitie van de Bredase industrie
trend aanbod kantoren
De industrie in Breda is de afgelopen 15 jaar
Ontwikkelingen in maakindustrie Breda
12.000
600
10.000
500
8.000
400
6.000
300
4.000
200
2.000
100
0
0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
vestigingen
werknemers
Bron: O&I Gemeente Breda, Vestigingenregister 2015
sterk veranderd. De 440 vestigingen in 2000 zijn
inmiddels gegroeid tot 550 in 2015. Tegelijkertijd
is het aantal werknemers gedaald van ruim
11.000 in 2000 naar 7.115 in 2015. Oude bekenden
zoals Hero, Faam en Suikerunie zijn verdwenen
uit (het centrum van) de stad, nieuwkomers
zoals Cosun hebben zich juist in de stad
gevestigd. Het aantal drukkerijen is gehalveerd,
het aantal meubelmakers (vooral eenpitters)
is verdubbeld.
De lokale industrie zit verspreid door heel de
stad. Het zijn hoofdzakelijk MKB bedrijven (tot
100 werknemers).
De bedrijfsdynamiek in de industrie in de
afgelopen periode is groot. Met uitzondering
van 2013 is het aantal startende bedrijven steeds
groter geweest dan het aantal stoppende
ECONOMISCHE 2016
BAROMETER BREDA
bedrijven.
Bron: O&I Gemeente Breda, Vestigingenregister 2015
10
150
2010
2011
2012
2013
-50
100
-100
50
-150
0
-200
2010
2011
2012
2013
-50
-250
-100
-300
-150
Dynamiek
Aantal vestigingen
-350
-200
-250
Industrie
60
-300
-350
40
2014
2015
2014
2015
en vestigers
weer in
evenwicht
Vertrekkers
Stoppers
Vestigers
Starters
Vertrekkers
Saldo
Stoppers
Vestigers
Aantal starters/
Starters
vestigers groter
Saldo
dan aantal
Dynamiek Aantal werknemers
Industrie
200
150
100
50
0
-50
-100
-150
-200
-250
-300
-350
Aantal stoppers
en vestigers
weer in
evenwicht
stoppers/
verstrekkers
Aantal starters/
vestigers groter
2010
2011
2012
2013
2014
2015
40
dan aantal
0
2010
2011
2012
2013
2014
2015
stoppers/
verstrekkers
Vertrekkers
Vertrekkers
20
-20
Stoppers
Stoppers
0
Vestigers
Vestigers
-40
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Starters
Starters
Vertrekkers
-20
Saldo
-60
Saldo
Stoppers
Vestigers
Industrie
-40
Industrie
60
Aantal starters/
500
Positieve
Starters
vestigers groter
400
werkgelegenDynamiek
werkgelegenheidsontwikkeling bestaande
bedrijven
Saldo industriële
-60
40
dan aantal
heidsontwikkeling
300
stoppers/
Ook het aantal werknemers in de lokale industrie
bij bestaande
200
Industrie
verstrekkers
20
500
bedrijven
Positieve
100
400
laat
een
positieve
ontwikkeling
zien:
het
saldo van
werkgelegen0
0
heidsontwikkeling
300
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2011
2012
2013
2014
2015
-100
het2010aantal
startende
en
het aantal
stoppende
bij bestaande
200
Vertrekkers
-200
-20
bedrijven
100
Stoppers
bedrijven is voor het eerst in jaren weer positief.
-300
0
Vestigers
Krimp
-40
-400
2010
2011
2012
2013
2014
2015
-100
Maar
ook
de
werkgelegenheid
bij
de
bestaande
Starters
Groei
-500
-200
Saldo
-60
Saldo
-600
industriële bedrijven ontwikkelde zich gunstig.
-300
Krimp
-400
Industrie
500 De sector industrie was in 2015 zelfs de snelst
Positieve
Groei
-500
400
werkgelegenSaldo
-600
groeiende
sector
qua
werkgelegenheid.
heidsontwikkeling
300
bij bestaande
200
Bron: O&I Gemeente Breda, Vestigingenregister 2015
bedrijven
100
60
20
Industrie
Toegevoegde waarde (x € 1 miljard)
Industrie
Alle sectoren
Breda
1,6
9,4
West-Brabant
8,1
29,0
0 De industrie is in Breda goed voor een toegevoegde
2010
2011
2012
2013
2014
2015
-100
waarde van €1,6 miljard, dat is 17,5% van de totale
-200
-300 toegevoegde waarde in Breda. Naast het directe
Krimp
-400
-500 belang is er ook een indirect belang, door deGroei
Saldo
-600
toeleveranties die uit de eigen regio komen.
Dit effect wordt ingeschat op € 0,4 miljard.
Bron: CBS, bewerking Rabobank, AldusWillem en Bureon
De lokale industrie kent naar verhouding een relatief hoge marge (toegevoegde waarde/omzet) en een hoge
arbeidsproductiviteit (toegevoegde waarde/ arbeidsvolume).
Op de binnenlandse afzetmarkt is de eigen regio de belangrijkste markt (30%) direct gevolgd door regio’s in het
zuiden van de randstad. Belangrijkste afzetsector is de industrie zelf (35%) gevolgd door de handel (20%) en de
zakelijke dienstverlening (20%). Belangrijkste toeleveranciers zijn nog sterker geconcentreerd: bijna de helft van de
toeleveranties aan de lokale industriële sector is afkomstig uit West- Brabant. Ruim 37% van de toeleveranties is
afkomstig uit de sector industrie.
Kengetallen industrie Breda, Nederland en West-Brabant, 2014
Kengetallen industrie 2014
Breda
Nederland
West-Brabant
Marge (Toegev.waarde/Omzet)
43,0%
32,8%
37,2%
4,7%
5,8%
3,6%
11,9%
14,7%
12,7%
256,9
156,4
223,3
Rendement (Resultaat/Toegev.waarde)
Investerings ratio (Invest/TW)
Arb.productiviteit (TW/Arb.vol) € 1.000
Bron: Rabobank, bewerking AldusWillem en Bureon
Smart Industry6 is even relevant voor de industrie in Breda als die elders in het land: producten en productie­processen worden door toepassing ervan efficiënter, kwalitatief beter, flexibeler en op maat voor de klant.
Uit het aanvullende verdiepingsonderzoek (AldusWillem/Bureon in opdracht van de Rabobank Breda, 2015) blijkt
dat de Bredase industrie zich gemiddeld genomen behoorlijk met Smart Industry ontwikkelingen bezig houdt.
Omdat deze ontwikkelingen verder doorzetten en andere bedrijven (binnen en buiten de regio ) ook niet stilzitten,
is dat echter nog geen garantie voor toekomstig succes.
Uit de enquête die Avans studenten hebben gehouden onder industriele bedrijven in Breda blijkt dat er grote
verschillen bestaan in het Smart Industry profiel van bedrijven. Dit profiel neemt toe naarmate de bedrijfsomvang
toeneemt. Ook is het Smart Industry profiel groter bij productie van bedrijfsgoederen ten opzichte van bedrijven
die consumentengoederen produceren. Daarnaast is Smart Industry profiel afhankelijk van de afzetmarkt.
Ook blijkt dat bedrijven die exporteren actiever zijn met Smart Industry. Bovendien gaat een innovatieve en
proactieve ondernemershouding gepaard met meer aandacht voor Smart Industry.
6. Met Smart Industry wordt bedoeld “de verregaande digitalisering en verweving van apparaten, productiemiddelen en organisaties (het ‘internet of things’)
waardoor nieuwe manieren van produceren, nieuwe business modellen en nieuwe sectoren ontstaan”.
11
Wat zeggen de bestuurders...
Diederik Zijderveld, lid van het College van Bestuur van Avans Hogeschool:
“Na moeilijke jaren zit de Bredase economie sinds vorig jaar weer in de lift.
Ook dit jaar is de stijgende lijn merkbaar en dat is voor Avans Hogeschool,
een brede hogeschool met vele vertakkingen naar die Bredase economie,
van groot belang. Wij proberen aan die gezonde economie bij te dragen,
zowel via onze afgestudeerden als ook met onze kennis. Ons onderwijs kan
niet zonder sterke verbindingen met de lokale en regionale economie. Van
die verbindingen met het onderwijs profiteren de bedrijven ook zelf.
Innovatie is belangrijk voor Breda en voor onze hogeschool en wij willen
daar nog een verdere versnelling aan geven door de relaties met het
bedrijfsleven verder te versterken. Dat doen we bijvoorbeeld door in te
zetten op gezamenlijke broedplaatsen voor studenten, docenten,
startende ondernemers en gevestigde bedrijven. Daar wordt Breda beter
van en daar wordt Avans Hogeschool beter van. “
Boaz Adank, Wethouder economische zaken Gemeente Breda:
“In de industrie in Breda is veel veranderd ten opzichte van zo’n 20 jaar
geleden. Toch is het nog steeds een erg belangrijke sector met een groot
direct en indirect belang voor de lokale en regionale economie. Met meer
dan 2 miljard euro toegevoegde waarde en ruim 10.000 arbeidsplaatsen.
Samen met bedrijfsleven en kennisinstellingen blijven we werken aan
innovatie, groei en meer rendement zodat de sector concurrerend blijft en
een goede toekomstpositie heeft.”
Joan Wassink, Directeur bedrijven Rabobank Breda:
“De industrie is essentieel voor de Nederlandse economie. Om de positie
van de Nederlandse industrie te waarborgen, is het van belang in te spelen
op wereldwijde trends. Innovatie speelt hierin een cruciale rol. Zo kunt u
als ondernemer zorgen dat uw bedrijf in de toekomst nog steeds succesvol
is in een wereld die in recordtempo verandert. De Rabobank is hierbij als
kennisbank voor u een uitstekende partner. Dat mag u van ons ook
verwachten als bancair marktleider in de sector industrie.”
In opdracht van:
Gemeente Breda, Afdeling
Economische Zaken, Cultuur en
Onderwijs, Avans Hogeschool,
Rabobank Breda
Uitgave:
Gemeente Breda, Afdeling
Onderzoek en Informatie
Avans Hogeschool, Academie
ECONOMISCHE 2016
BAROMETER BREDA
voor Marketing en Business
Management
Projectnummer: 10100
Publicatienummer: 1793
Internet:
www.economischebarometer.nl
Bronvermelding verplicht
Breda, januari 2016
12