In HAMEL, de schoolkrant van het Haags

In HAMEL, de schoolkrant van het Haags Montessori Lyceum, verschijnt een serie artikelen over de
voorstelling Romeo en Julia van het Nationale Toneel.
Door Janneke van der Ham, Jotte den Dulk en Michel Franken
Interview met regisseur Johan Doesburg en verslag van de premièreavond.
JOHAN DOESBURG: Romeo en Julia is een Ode aan de Liefde.
Inmiddels zijn we bekend met vrijwel alle hoeken van het Nationale Toneel Gebouw. Waar en hoe
het decor en de kostuums gemaakt worden, weten we al. Het denken over deze zaken, met de
eerste aanwijzingen daarvoor, gebeurt in de Directiekamer. De kamer wordt bewoond door Johan
Doesburg, medeartistiek directeur en regisseur van Romeo en Julia.
Sinds 1994 is Johan Doesburg medeartistiek leider van het Nationale Toneel, waar hij zich
ontwikkelde tot een regisseur die zich thuis voelt in zowel modern als klassiek repertoire. Voordat hij
werkzaam werd bij toneel, heeft hij verschillende beroepen gehad zoals taxichauffeur en leraar. Als
regisseur heeft hij een breed repertoire: hij heeft 45 stukken geregisseerd, zowel modern als
klassiek.
Johan nam ruim de tijd voor ons. Anderhalf uur lang hadden we het over toneel, voorstellingen,
recensies, en regie als vak, maar voerden we ook discussies en bespraken zelfs het onderwerp
‘liefde’. En dat had dan, zij het met een omweg, natuurlijk weer betrekking op het stuk.
Op zijn bureau ligt op A3-formaat een overzicht van alle recensies die tot nu toe over Romeo en
Julia geschreven zijn. ‘Vroeger stond ik er vroeg voor op.’ Die tijden zijn inmiddels voorbij, nu is
maandagochtend ‘zijn ochtend’.
‘Bij veertien recensies horen nu eenmaal veertien percepties,’ zegt Johan over de stukjes op het
blad.
Het Nationale Toneel was één van de eerste gezelschappen die twee jaar geleden besloot de
Shakespeare klassieker op te voeren. ‘Soms speelt politieke terughoudendheid naar het gezelschap
een rol of animositeit op het persoonlijke vlak.’ Het speelt niet in het voordeel van het Nationale
Toneel dat ze als laatste Romeo en Julia opvoeren in een reeks van vijf Romeo en Julia’s. Maar
deze uitvoering zit wel het dichtst bij de originele versie.
Interpretatie van recensies
De leeftijd van de recensent heeft veel invloed op de vorm van de recensie. De kans is groot dat
de bespreking negatiever wordt naarmate het stuk bekender is. En een recensent van vijftig heeft
meer ervaring in de liefde, naar ik aanneem. Die kan zich minder goed inleven in jonge mensen.
‘Voor Julia is haar liefde voor Romeo de eerste van haar leven. Voor Romeo is het de tweede.
Maar de pijn achter een eerste liefde is vele malen groter dan iemand die al zeven relaties heeft
gehad en weet dat het verdriet overgaat. Veel recensenten hebben dat eelt op hun ziel al. Het
gaat Shakespeare vooral om die prille gevoelens: er is geen grotere liefde dan liefde van jonge
harten.’
Johan werkt met een jonge cast. En dat is niet voor niets, de mensen staan nog dichterbij hun
eerste liefdes. Ze zijn nog puur en onervaren. Daarover is de Volkskrant te zuur, vindt hij. ‘Mensen
van 25 die net van de Toneelschool komen, of er zelfs nog opzitten in het geval van Marwan
Kenzari (Romeo), moeten juist geprezen worden. Het is niet niks wat ze hier zomaar voor elkaar
weten te krijgen.’
Dat het stuk dit jaar maar liefst vijf keer door verschillende gezelschappen opgevoerd wordt, hoeft
geen toeval te zijn. “Blijkbaar is er veel behoefte aan een stuk als dit: een ode aan de liefde,
waarbij het wel slecht afloopt.”
Toneelbeeld en tekst
Romeo en Julia ontmoeten elkaar op een feest dat wordt georganiseerd door familie van Julia, de
Capulettes. Johan heeft het feest een stuk ingekort. Een gewoon feest is niet interessant genoeg.
Hij moet het origineel maken met de faciliteiten die toneel biedt. “Niemand kan een feest houden
met twaalf mensen, ik wel. Narcisme speelt een grote rol en door de verkleedpartij maak ik ook
winst: omdat iedereen incognito is lijkt het alsof er meer spelers zijn. Door de doorgetrokken ruimte
naar achteren krijgt het podium ook meer diepte.” Het zijn de kleine kneepjes van het vak waar
rekening mee wordt gehouden.
Al lang voordat de voorstelling gerepeteerd werd, is Frank Albers, meester vertaler, aan de slag
gegaan met dit eeuwen oude werk. Maar waarom een nieuwe vertaling als er al zoveel vertalingen
zijn?
‘Allereerst wil ik, zoals in de oorspronkelijke Shakespeare, het ordinaire en triviale niet wegpoetsen
maar benoemen. De hoogpolige poëzie wil ik behouden. Omdat er vroeger geen televisie was ging
iedereen naar het theater. Dat theater bediende iedereen, vanaf het schellinkje tot de eerste rij.
Vooraan stonden de meest intelligenten, zij konden de filosofische implicaties onderscheiden, in het
midden kon men alles wat gezegd werd begrijpen en achteraan kon de anekdote gevolgd worden.
Eerdere vertalingen bedienden niet iedereen. De taal zorgt ervoor ruimte te reflecteren en maakt het
stuk. Er is niemand die in tien zinnen zonder punten zo lyrisch praten kan als een personage uit
Shakespeare. Ook de radicaliteit wordt door de taal vormgegeven. Er is geen tiener die zo kan
praten als deze twee dat doen. Als je dat kan, dan houd je het niet lang vol, dan ben je voor je
twintigste dood.’
Ondanks dat dit stuk al zo lang bestaat, is het nog steeds actueel. Naast het familieconflict worden
ze allebei in de steek gelaten. Julia door de voedster, die een tournure maakt nadat ze de twee
heeft geholpen met het anonieme huwelijk en Romeo door de priester. Bij niemand kunnen ze hun
gevoelens uiten. En dat is precies wat er actueel aan is. ‘Jongeren die in hun eentje de liefde
dragen gaan eraan ten onder. Een gesloten cultuur kan leiden tot zelfmoord, wat je ziet bij
bijvoorbeeld Japanse en Hindoestaanse jongeren.’
Dan doet Johan een bureaula open en pakt er een haarborstel uit. Hij kamt zijn haar en stopt de
borstel in zijn zak.
Eenzaam en alleen
Johan is als regisseur eindverantwoordelijke. Omdat hij ook directielid is kan hij relatief veel keuzes
zelf maken. Denk aan: wie de vormgever is, degene die het licht doen, wie het geluid en wie de
kleding. Wil hij moderne kostuums op het podium dan kiest hij niet voor iemand die gespecialiseerd
is in klassieke kleding. Als hij deze keuzes maakt heeft hij ondertussen gesprekken met de
dramaturg. ‘Natuurlijk komt het voor dat de dramaturg en ik allebei een andere mening hebben.
Voor dit stuk wilde ik bijvoorbeeld zo snel mogelijk na het vallen van alle doden het eindbeeld en
niet nog vier pagina’s samenvatting. Daar was dramaturg Karim het niet mee eens, hij wilde liever
minder drastisch knippen. Uiteindelijk sta ik toch eenzaam en alleen voor de eindbeslissing, en die
gaat zoals ik dat wil.’
Pas na de laatste voorstelling kan Johan opgelucht adem halen. ‘De planning is veel preciezer dan
op het eerste moment gedacht wordt. Handelingen en teksten moeten per maat overeenkomen met
de muziek. En de ene zaal is de andere niet. Omdat ze in grootte verschillen zijn er twee decors
gemaakt: één paar grote torens en één paar kleine torens. Worden de kleine torens gebruikt dan
moet er anders worden gespeeld: ga je normaal gesproken bij de grote torens een trap op, dan
kan dat nu niet. Spelers moeten daarbij ook letten op de plaats waar ze staan, zitten, vallen of
dansen. Val je bijvoorbeeld 30 cm. te ver naar achteren dan sta je de rest van de scene in het
donker. Het zijn minuscule verschillen, maar ze zijn wel van belang.
Ik zit vaak genoeg zelf in de zaal: bij de eerste keer op reis, bij het kleinste theater. Morgen ga
ik mee naar een kleine plaats in België waarvan ik niet eens wist dat het bestond. Maar we zijn
samen uit dus ook samen thuis, zij een zware dag, ik ook een zware dag. En dat is niet
sympathiek,’ nee, het is naar eigenzeggen “briljant”’.
De Première
We hebben om half zeven afgesproken op het Plein om nog wat te gaan eten voordat de
voorstelling begint. Niemand is precies op tijd, waarschijnlijk omdat we ons allemaal afvroegen wat
we eigenlijk aan moesten trekken. Moet je net gekleed voor een première of hoeft dat helemaal
niet? Zo te zien hebben we allemaal voor save gekozen, gewoon netjes maar niet over-the-top.
We gaan op zoek naar een lekker, goedkoop, restaurantje en dit blijkt al een hele opgave.
Uiteindelijk belanden we bij Pizzeria Pinocchio, waar we heerlijk hebben gegeten, zeker een
aanrader!
We vertrekken op tijd richting de Koninklijke Schouwburg, we moeten immers onze persmap nog
ophalen bij de speciale persbalie. In de map zitten onder andere een rood boekje met het script,
een paar folders en een uitnodiging voor de afterparty in het NT gebouw. De ontvangsthal is al
bijna helemaal vol met andere gasten en journalisten. Stiekem zijn we wel een beetje trots dat we
nu officieel onder de PERS horen. En we kunnen het dan ook niet laten om onze stem iets te
verheffen wanneer we het woordje PERSMAP zeggen. We halen een kopje thee en we hebben
onze tweede slok nog niet genomen of er wordt al omgeroepen dat het tijd is om naar de zaal te
gaan.
Twee terrassen, aluminium stoelen, een plastic plaat, ofwel: een koele sfeer, is wat we bij
binnenkomst aan treffen op het podium. De lichten worden gedimd, de muziek begint te spelen en
de eerste spelers komen het podium op. Het duurt niet lang voordat er een heftig gevecht uitbreekt,
waarbij stoelen de lucht in gaan en messen getrokken worden. Vrijwel de hele voorstelling bevat
deze power. Natuurlijk is het verhaal bekend en zullen Romeo, gespeeld door Marwan Kenzari, en
Julia, gespeeld door Sophie van Winden, uiteindelijk samen sterven maar de weg ernaar toe wordt
gespeeld met zo veel passie, maar ook veel humor, dat het toch interessant blijft. Het zijn niet
alleen Marwan Kenzari en Sophie van Winden die het stuk zo veel kleur geven, bijrollen als
Mercutio, Romeo’s beste vriend, gespeeld door Jeroen Spitzenberger, of bijvoorbeeld Benvolio,
Romeo’s neef, gespeeld door Jochum ten Haaf, en niet te vergeten de voedster, geweldig gespeeld
door Mirjam Stolwijk, zij maken het stuk compleet. Bij Shakespeare denk je al snel aan zware
stukken en lange teksten, je kunt het een wonder noemen maar het is regisseur Johan Doesburg
gelukt om er een erg toegankelijk en mooi stuk van te maken.
Na een staande ovatie voor de cast, die drie keer terugkeerde op het podium, liepen we met onze
persmap terug naar de garderobe. Maar de avond was nog niet voorbij, er stond nog een afterparty
op het programma! Vanuit de schouwburg was een pad, verlicht door grote, brandende fakkels,
gecreëerd richting het NT gebouw. In de foyer was er de gelegenheid om met elkaar, en met de
acteurs, na te praten over de voostelling. Er waren hapjes, drankjes en boven, in een
repetitieruimte, een heuse dansvloer. Het feest had nog lang zijn hoogtepunt niet bereikt maar wij
vonden het tegen 2 uur toch tijd om naar huis te gaan. Het was zeker een geslaagde avond, toch
weer wat nieuwe dingen geleerd over de theaterwereld en natuurlijk een geweldige voorstelling.