De wraak van Moctezuma, of de terugkeer van de

De wraak van Moctezuma, of de terugkeer van de
historische taalkunde
Pieter Muysken
Mexicanen noemen de buikloop van bezoekende gringo’s ‘de wraak van
Moctezuma’, naar de laatste Azteekse vorst Motecuhzoma, wraak voor al het
onrecht zijn volk aangedaan. Ik misbruik de term om uw aandacht te trekken
voor een boeiende ontwikkeling binnen de taalkunde: de terugkeer van de
geschiedenis.
De moderne linguïstiek is geworteld in de historische taalkunde van de
negentiende eeuw. Taalfamilies werden in kaart gebracht, veranderingsprocessen gemodelleerd,
klankwetten geformuleerd. Optimisme alom, want de wetmatigheid van veranderingen bracht
de taalkunde dichter bij de natuurwetenschappen, en de algemene benadering sloot aan bij het
historicisme. Na 1900 onderscheidde de Saussure de historische diachrone taalkunde ,van de
systeemgerichte synchrone taalkunde. Dit leidde tot het structuralisme en uiteindelijk tot de
formele taalkunde en de cognitive revolution in het kielzog van Chomsky. Universitair komt de
historische taalkunde erg onder druk te staan.
De hele twintigste eeuw bleven beschrijvende taalkundigen actief. Overal werden talen
gedocumenteerd, grammatica’s opgetekend, woordenlijsten samengesteld. Binnen de
taaltypologie werd de verzamelde kennis in een kader gebracht: vergelijking van taalmateriaal
leidde niet tot Chomskyaanse formele wetmatigheden, maar tot empirische generalisaties over
veel talen tegelijk. Verklaringen voor die generalisaties werden vaak gezocht in de aard van het
taalgebruik zelf.
Nu staat ook de taaltypologie onder druk: op wereldschaal (bijvoorbeeld Eurazië) worden
geografische patronen zichtbaar, en samenhangen lijken minder het resultaat van universalia.
Taal lijkt toch vooral een historisch object, resultaat van historische (co)-evolutie. Ik illustreer
deze ontwikkeling aan de hand van mijn eigen werk met de talen van Zuid-Amerika. Historische
taalkunde is wel een ander vak geworden: sterkere nadruk op constructies in plaats van
woorden, gebruik van technieken uit statistiek en bio-informatica, inzichten uit de archeologie
en genetica, gebruik van corpora, aandacht voor psychologische processen van taalwerking.