Wat is soja?

De Nederlandse Sojacoalitie
Soja
doorgelicht
De schaduwzijde van een
wonderboon
Briefing sessie Tweede Kamerleden
Den Haag, 23 mei 2007
De Nederlandse Sojacoalitie:
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
In deze presentatie komen de volgende punten aan de
orde:
- Wat is soja?
- Impacts van de sojaproductie in Zuid-Amerika;
- Hoe zit de sojaketen in elkaar?
- Relatie met Nederland en Europa;
- Wat moet er gebeuren?
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat is soja?
De sojaboon (Glycine max):
- een eenjarige peulvrucht (18% olie,
38% eiwit, 25% koolhydraten);
- belangrijkste productiegebieden:
- Zuid-Amerika (45%);
- de Verenigde Staten (38%);
- China (8%).
Wat moet er
gebeuren ?
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
Soja wordt gebruikt in drie sectoren
De veeteelt sector – meer dan twee derde van de soja wordt
wereldwijd gebruikt als veevoer-ingrediënt voor miljoenen
varkens
koeien
kippen
vissen
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
De food-sector - sojaolie en –eiwitten worden verwerkt
in eetbare producten:
Foto’s © AIDEnvironment
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
De non-food-sector – soja wordt ook gebruikt in
industriële producten:
Foto’s © AIDEnvironment
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
Waarom soja?
De belangrijkste oorzaken van de explosieve groei van de
sojaproductie in Zuid-Amerika de afgelopen 3 decennia zijn:
• Handelsafspraken tussen de EU en de VS over een
nultarief op soja en beperking van subsidies voor eigen
oliezadenproductie;
• Agrarisch export model in Zuid-Amerikaanse landen om
buitenlandse schulden af te lossen - mede onder druk
van de Wereldbank en het IMF;
• Sterke toename van de vraag naar goedkoop eiwitrijk
veevoer door de stijgende vleesconsumptie (ook in China
en India);
• Toenemende vraag naar biobrandstof o.a. op basis van
soja (en andere commodities zoals palmolie en
suikerriet).
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
Impacts van sojaproductie
De lokale effecten van de sojaproductie in Zuid-Amerika zijn
onder te verdelen in:
• impacts tijdens de ontginning:
• gedwongen onteigening (sociaal-economisch)
• ontbossing (ecologisch)
• slavernij (sociaal)
• gevolgen tijdens de productie:
• vervuiling en erosie (ecologisch)
• werkloosheid en migratie (sociaal-economisch)
• honger (sociaal-economisch)
• genetische modificatie (sociaal-economisch)
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
Gedwongen onteigening
De eerste stap in de sojaproductie is het verkrijgen van
land om soja op te verbouwen:
- lokale bevolking heeft vaak geen formele landrechten
en krijgt geen of een zeer lage vergoeding voor land;
- bedreigingen en geweld door ingehuurde
knokploegen komen
veel voor.
Foto © CPT (2002)
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
Gedwongen onteigening
...
maar
geen
officieel
document.
Onteigende
boer
in
Piauí,
Brazilië
Toen
de
vorige
eigenaar
zijn
land
verkocht
...
Mijn
Dus
Maar
...
Voor
heeft
ik
land
mijn
ikkon
heb
de
ligt
land
geen
nieuwe
mijn
hier,
zou
kant
geld
aan
hij
eigenaar
op...
nog
beide
4.400
steeds
kanten
me
realuitgekocht.
betalen
niet
ingesloten
gezien.
Ik
had
hectare
door
(ongeveer
de122
nieuwe
€
12 eigenaar.
perland
ha). ...
Videomateriaal: © AIDEnvironment
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
Ontbossing
• Uitbreiding soja 2000-2006: 3,5 miljoen ha per jaar;
• Zuid-Amerika (2006): 41 miljoen ha (12 keer Nederland);
• Infrastructuur (wegen, havens) bevordert ontbossing door
andere sectoren (houtkap, veeteelt).
© Solidaridad
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
De
twee
Alle
en
Op
… om
correntão-techniek
de
deze
vegetatie
enorme
gevolgen
plaats
manier
te
bulldozers
wordt
voor
maken
verdwijnen
letterlijk
dewordt
voor
aanwezige
trekken
soja
grote
veel
neergemaaid
een
voor
gebruikt
oppervlakten
flora
dikke
Europa
envoor
stalen
fauna
… en
ontbossing:
ketting
zijn
Azië.
bos desastreus.
en tussen
savanne
zich
… in over het land.
Videomateriaal: Dahl TV (Keuringsdienst van Waarde)
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
Alleen
Als
Deze
... schuiven
Soja
deafkomstig
hopen
albulldozers
in deschroothout
zeBraziliaanse
de
van
hun
resten
ditwerk
illegaal
worden
bijeen
deelstaat
gedaan
ontboste
op
vervolgens
langwerpige
hebben
Matoland
Grosso
en
inkomt
het
vonden
bos
brand
hopen.
ook
vernietigd
opgestoken.
in
de2004
Nederlandse
hebben
32.000 ...
illegale
markt terecht.
bosbranden plaats.
Videomateriaal: Greenpeace
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
Slavernij
Voor het weghalen van de resten natuurlijke vegetatie na
ontbossing en brand zijn veel arbeiders nodig.
• slechte omstandigheden;
• minder dan het minimumloon (schuldslavernij);
• onderzoek Reporter Brasil / ILO: per 2007 staan er 10
sojabedrijven op de zwarte lijst.
Twee in Brazilië bevrijdde slaven: links
Francisco, 74 jaar; rechts slaaf van
fazenda Nossa Senhora Aparecida
Foto’s © Reporter Brasil
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
Impacts van sojaproductie
De lokale effecten van de sojaproductie in Zuid-Amerika zijn
onder te verdelen in:
• impacts tijdens de ontginning:
• gedwongen onteigening (sociaal-economisch)
• ontbossing (ecologisch)
• slavernij (sociaal)
• gevolgen tijdens de productie:
• vervuiling en erosie (ecologisch)
• werkloosheid en migratie (sociaal-economisch)
• honger (sociaal-economisch)
• genetische modificatie (sociaal-economisch)
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
Vervuiling
Bij de sojateelt worden grote hoeveelheden landbouwgif en
kunstmest ingezet. Gevolgen hiervan zijn:
• gezondheidsschade bij werknemers en omwonenden;
• schade aan omringende natuur en gewassen door gebruik
van sproeivliegtuigen;
• vervuiling van lucht, bodem en water;
• vergiftiging van het waterleven.
Foto © AIDEnvironment
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
Erosie
Ontbossing en daarop volgende aanplant van soja leidt tot
verdroging en erosie.
• Bodems verliezen hun vruchtbaarheid;
• Rivieren, stuwmeren en wetlands slibben dicht;
• In de Cerrado gaat voor elke kilo soja tot 10 kilo bodem
verloren door erosie.
Videomateriaal: Manfred van Eyk
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
Werkloosheid en migratie
• Traditionele landbouw: 40 arbeiders per 200 ha;
• Grootschalige sojaproductie: één arbeider per 200 ha vaak een externe arbeidskracht;
• Migratie naar steden en natuurgebieden.
Videomateriaal: © AIDEnvironment
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
Honger
• Verlies landbouwgrond voor (lokale) voedselproductie;
• Meer eenzijdige voeding.
Foto afkomstig uit video Hambre de Soja
© ICARO producciones
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
Genetische modificatie
60% van de soja is zogenaamde RoundUp Ready (RR) soja.
Deze soja is bestand tegen de herbicide glyphosaat.
• Door koppelverkoop van zaaigoed en bestrijdingsmiddelen
worden boeren nog afhankelijker van multinationals als
Monsanto;
• Door resistentie van onkruiden neemt de hoeveelheid
gebruikte bestrijdingsmiddelen toe in plaats van af;
• Maakt verdere schaalvergroting gemakkelijker; verlies van
biologische diversiteit en bodemvruchtbaarheid worden
versterkt.
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
De sojaketen
ZUID-AMERIKA
Figuur © Solidaridad
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
De sojaketen: een zandloper-structuur
veel sojaproducenten
veel sojaproducenten
een paar handelsmaatschappijen
een paar handelsmaatschappijen
zeer veel consumenten
Veeteelt
heel weinig retailers
Food & non-food
weinig verwerkers
(industrie)
weinig veevoederverwerkers
relatief weinig boeren
weinig vlees/zuivel
verwerkers
heel weinig retailers
zeer veel consumenten
Figuur © AIDEnvironment
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
De sojaketen: een zandloper-structuur
veel sojaproducenten
veel sojaproducenten
een paar handelsmaatschappijen
een paar handelsmaatschappijen
zeer veel consumenten
Veeteelt
heel weinig retailers
Food & non-food
weinig verwerkers
(industrie)
weinig veevoederproducenten
veel veehouders
weinig vlees/zuivel
verwerkers
heel weinig retailers
zeer veel consumenten
Figuur © AIDEnvironment
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
Financiering van de sojasector
• Voorfinanciering door multinationals;
• Multinationale handelsbedrijven lenen bij private
banken;
• Grote Nederlandse banken en FMO financieren
sojabedrijven;
• Rabobank steeds meer betrokken bij directe
financiering boeren.
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Relatie met Nederland en Europa Soja en Europa
Wat moet er
gebeuren ?
Soja-export Zuid-Amerika (05/06): 83 miljoen ton
Soja-import EU (05/06):
38 miljoen ton
Percentage EU soja uit LA (05/06): 89%
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
Soja en Nederland
Nederland is de op één na grootste importeur van soja.
Nederlandse soja import (05/06): 9,2 miljoen ton
Nederlandse consumptie (05/06): 3,1 miljoen ton
•
•
•
•
•
59% komt uit Brazilië;
25% komt uit Argentinië;
10% komt uit Paraguay en Uruguay;
9% komt uit de VS;
3% komt uit andere landen.
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
Soja en de Nederlandse intensieve
veehouderij
• Sterk afhankelijkheid van goedkope soja als eiwitbron in
het veevoer (met name voor varkens en pluimvee);
• Meer dan 1 miljoen hectare landbouwgrond voor veevoersojateelt (waarvan bijna 2/3 in Brazilië);
• Nederland: ernstige mestoverschotten,
Zuid-Amerika: kunstmest om tekorten aan te vullen;
• Sterkste bijdrage aan het
broeikaseffect en de uitstoot
van vervuilende stoffen als
ammoniak van alle veevoergrondstoffen.
Foto © Milieudefensie
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
“We importeren voer, exporteren
varkens en houden de rommel hier.
Dat systeem is vastgelopen.”
Cees Veerman, ex-minister van Landbouw, Natuur en
Voedselkwaliteit (oktober 2003)
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
Etikettering genetisch gemodificeerde
soja (GMO-soja)
• GMO etiketteringsplicht in de EU;
• Geldt niet voor dierlijke producten;
• Geen vrije keus voor consumenten,
terwijl meer dan 90% van de
Europeanen wil weten of er GMO
in hun voedsel zit.
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
Wat moet er gebeuren?
In producerende landen:
• Soja-expansie alleen op braakliggende gronden;
• Herstel van (rivier)bossen en ecologische corridors;
• Minder pesticiden en kunstmest te gebruiken;
• Respecteren van landrechten;
• Landhervorming doorvoeren;
• Beter handhaven van arbeids- en milieuwetgeving;
• Betere inning en herverdeling van belastingen.
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
Wat moet er gebeuren?
In consumerende landen:
• Consument:
• Bewust kiezen voor duurzaam product;
• Lagere vleesconsumptie;
• Bedrijfsleven:
• Etikettering van vlees en zuivelproducten;
• Duurzaamheidscriteria toepassen bij inkoop;
• Overheid:
• Criteria duurzame import;
• Dialoog met productielanden;
• Regelgeving etikettering;
• Stimuleren van Europese alternatieven.
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
Lopende initiatieven (Zuid-Amerika)
• Braziliaanse maatschappelijke organisaties hebben
minimumcriteria ontwikkeld voor inkopers van soja;
• Cotrimaio exporteert duurzaam geproduceerde GMO-vrije
soja uit de gezinslandbouw;
• IMCOPA en Caramuru bieden sinds 2006 soja aan die
gecertificeerd is volgens de ‘Basel criteria’ – genoeg voor
de Nederlandse markt;
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
Lopende initiatieven (Zuid-Amerika)
• In de Roundtable on Responsible Soy overleggen spelers
in de keten om te komen tot criteria voor verantwoorde
productie van soja;
• Braziliaanse soja-exporteurs hebben toegezegd geen soja
uit het Amazonewoud meer af te nemen;
• Rabobank Brasil heeft een ‘socio-environmental’ policy;
• Moratorium ontbossing Atlantisch Regenwoud Paraguay.
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
Lopende initiatieven (Europa)
• Melkveehouders van Campina schakelen geleidelijk over
op verantwoord geproduceerde soja;
• Positieve eerste gesprekken met Nederlandse kip- en
eibedrijven;
• Ondersteuning van de Roundtable on Responsible Soy
door Europese overheden, brancheverenigingen en
bedrijven;
• Overige initiatieven: McDonalds, Keurslagers.
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
Handelingsperspectieven
Criteria voor duurzame import
•
Op langere termijn:
alle geïmporteerde soja moet voldoen aan criteria welke
momenteel worden ontwikkeld door de Round Table for
Responsible Soy (vgl. Motie RSPO). Nederland steunt dit
proces, maar maatschappelijke organisaties in de regio
zijn kritisch en de uitkomst van het proces is hoogst
onzeker.
•
Zo snel mogelijk:
a) een tijdelijk importverbod voor soja afkomstig uit
pas ontgonnen bossen en natuurgebieden, en
waarbij slavenarbeid is gebruikt (D’66 motie);
b) voorrang aan import van soja geproduceerd volgens
de zgn. Basel criteria.
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
Handelingsperspectieven
Overleg met Latijns-Amerikaanse overheden
•
Aandringen op:
• verduurzaming van productiemethoden;
• respect voor nationale en internationale wet- en
regelgeving op het terrein van arbeid en milieu (en
toezien op naleving);
• Landhervorming.
•
Steun aan capaciteitsopbouw op het terrein van:
• duurzaam landgebruik;
• behoud van biodiversiteit en beschermde gebieden;
• vergroten van lokale voedselzekerheid;
• empowerment van (inheemse) bevolkingsgroepen en
landlozen.
De Nederlandse Sojacoalitie
Wat is soja?
Impacts sojaproductie
De sojaketen
Relatie met
Nederland & EU
Wat moet er
gebeuren ?
Handelingsperspectieven
Stimuleren van alternatieven
•
Vervangen van niet-duurzame import soja door in
Nederland / Europa geproduceerde alternatieve
eiwithoudende gewassen (koolzaad, soja, klaver, etc.);
productie van deze gewassen stimuleren;
•
Hervorming van de intensieve veehouderij en
vermindering van vleesconsumptie;
•
Verplichte etikettering van vlees en zuivel om
geïnformeerde keuze door consument mogelijk te
maken.
De Nederlandse
Nederlandse Sojacoalitie
Sojacoalitie
De
Soja doorgelicht
De schaduwzijde van een wonderboon
Meer informatie?
Secretariaat Nederlandse Sojacoalitie
Both ENDS
Contactpersoon: Annelieke Douma
Telefoon: 020 623 0823
Email: [email protected]
www.bothends.org
© AIDEnvironment, mei 2007 – Matthijs Schuring / Jan Maarten Dros
Met dank aan Frente de Defesa de Amazonia / Edilberto Sena, Funáguas / Judson Barros en Caritas / CPT
Belém voor research en Dahl TV, Greenpeace, Mensen in Nood / Cordaid, ReporterBrasil, ICARO
Producciones (video Hambre de Soja), Milieudefensie en Manfred van Eyk (video Het Groene Goud) voor
beeldmateriaal.