Fact sheet Afbeeldingen `Eilanden van de goden`

Fact sheet
Afbeeldingen ‘Eilanden van de goden’
Campagnebeeld tentoonstelling ‘Eilanden van de goden’
Dionysos, god van de wijn
Dionysos, marmer, herkomst Italië, 2de eeuw na Chr.
Dionysos verloor zijn moeder Semele al voor zijn geboorte. Semele verbrandde
toen ze de ware gedaante van haar minnaar Zeus zag: niet voor mensenogen
bestemd. Zeus nam de vrucht uit haar schoot en plaatste die in zijn dijbeen. Na
zijn geboorte op het eiland Naxos verdween Dionysos naar het oosten, waar hij
de geheimen van de wijnbouw leerde kennen. Als god van de wijn, dans en
extase kwam hij naar Griekenland terug. Koning Pentheus uit Thebe verzette zich
tegen de god met zijn losbandige volgelingen, en moest dit met de dood
bekopen. Dionysos heeft twee gezichten: hij kan met zijn wijn troosten en
inspireren, maar ook mensen tot razernij brengen. ‘Niets teveel’ was een oude Griekse wijsheid.
In expositie ‘Eilanden van de goden’ te zien bij foto: Marmergroeven op Naxos.
Marmer van de Cycladen
Idool en een ‘kandila’ (kom op voet) van Cycladisch marmer, 3200-2700 v. Chr.
Een van de oudste typen Griekse marmeren beelden dateert uit de vroege
Bronstijd (3200-2000 v. Chr.) Deze groep sculpturen dankt haar naam ‘Cycladen
idolen’ aan de eilandgroep in de Egeïsche Zee waar ze werden vervaardigd en het
Griekse woord voor beeld – eidolon. De beelden stellen zeer schematisch
weergegeven menselijke figuren voor. De lichaamsproporties zijn met rechte,
ronde en driehoekige vormen op het marmer aangegeven. Op een aantal idolen
zijn nog sporen van verf, bijvoorbeeld bij de ogen, zichtbaar. Over de betekenis
van de beeldjes is niet veel bekend. Een van de gedachten is dat het gaat om
cultusbeeldjes, van een moeder- of vruchtbaarheidsgodin.
In expositie ‘Eilanden van de goden’ te zien bij foto: Mykonos met haven en stad.
Helm uit Corinthe
Brons, herkomst Zuid-Italië, 5de eeuw v.Chr.
In de 7de eeuw v. Chr. werd in Corinthe een helmtype ontwikkeld, dat als typisch
Grieks de geschiedenis is ingegaan. De Corinthische helm is uit één stuk brons
vervaardigd, met amandelvormige openingen voor de ogen, een lange beschermer
voor de neus en een verticale opening voor de mond. Aan de bovenzijde konden
indrukwekkende helmbossen (veren of pluimen) worden vastgemaakt. Wangen en
oren waren geheel bedekt. Een binnenhelm van leer en textiel vergemakkelijkte
Fact sheet Rijksmuseum van Oudheden/Eilanden van de goden/persfoto’s/voorjaar 2012
het dragen. De helm bood veel bescherming, maar had duidelijke nadelen: de oren waren geheel bedekt,
en binnenin kon de temperatuur tijdens de strijd hoog oplopen. In de 5de eeuw v. Chr. werden andere
typen helmen populair, met opklapbare wangstukken en openingen voor de oren. In de kunst werd de
Corinthische helm nog lang afgebeeld, als verwijzing naar het heroïsche verleden van Griekenland.
In expositie ‘Eilanden van de goden’ te zien bij foto: Het kanaal van Corinthe vanuit het oosten.
Beeldje van een adorant
Brons, gevonden in Phaistos, ca. 1580-1474 v.Chr.
Dit beeldje van een biddende man is gevonden in Phaistos. Dergelijke
‘adoranten’ zijn als geschenk voor de goden gegeven aan heiligdommen
op Kreta. Het beeldje is massief gegoten en het oppervlak is niet gepolijst.
De man buigt zich achterover en spant zijn armen voor de borst. De
intensiteit van het bidden is duidelijk te zien aan de gezwollen biceps. Om
het slanke middel is een lendenschort gedrapeerd. Op het hoofd draagt de
man een ronde, slappe hoed. Soortgelijke beeldjes in brons of terracotta
heffen meestal maar één arm op, met de hand tegen het hoofd. Deze
pose met twee armen komt minder vaak voor. De ronde hoed is een uniek
element.
In expositie ‘Eilanden van de goden’ te zien bij foto: Heuvelplateau met de
opgravingen van het paleis van Phaistos.
Hephiastos, zoon van het godenpaar Zeus en Hera
Kratèr, roodfigurig aardewerk, herkomst Attica, 440-430 v.Chr.
Hephaistos kwam gehandicapt ter wereld. Zijn moeder Hera kon dit niet
accepteren en gooide haar kind van de Olympos af. Hij kwam terecht op
het eiland Lemnos. Om wraak te nemen op zijn moeder smeedde hij een
gouden zetel voor haar. De stoel had toverkracht: Hera kon niet meer
opstaan. Hephaistos weigerde naar de Olympos terug te komen om zijn
moeder te bevrijden: ‘Ik heb geen moeder meer’, waren zijn woorden.
Ten einde raad werd de vrolijke wijngod Dionysos naar Lemnos gestuurd.
Hij voerde zijn halfbroer dronken en bracht hem terug naar de Olympos
op een ezel. Deze vaasschildering laat de optocht zien. Hephaistos heeft
een voorschoot aan en draagt een tang en een hamer. Een sater, en
halfgod met hoorns en bokkenpoten, maakt vrolijke muziek.
In expositie ‘Eilanden van de goden’ te zien bij foto: Uitzicht op de
Olympos (Thessalië, Noord-Griekenland).
Griffioen met bloemmotieven
Byzantijns mozaïek, herkomst onbekend, ca. 1000 n.Chr.
De griffioen is een van de meest bekende fabeldieren uit de Griekse
mythologie. Het dier is een mengeling van leeuw en adelaar, de
machtigste dieren ter wereld. De griffioenen zouden wonen aan de rand
van de beschaafde wereld, waar ook woeste volken leven zoals de
Skythen. Het goud dat in die streken gewonnen wordt, staat onder de
bescherming van deze dieren.
De foto’s van Georg Gerster tonen Griekenland, zoals een vliegende
griffioen het waargenomen zou kunnen hebben.
Fact sheet Rijksmuseum van Oudheden/Eilanden van de goden/persfoto’s/voorjaar 2012
Theseus in het labyrint
Amfoor met Theseus en de Minotauros, zwartfigurig
aardewerk, herkomst Athene, 560-550 v.Chr.
Op Kreta werd Ariadne, de dochter van koning Minos, verliefd
op de held Theseus. Zijn opdracht was om het labyrint binnen
te gaan en de Minotauros, een wezen dat half mens en half
stier was, te doden. Ariadne vertrouwde op Theseus’ moed en
kracht om de stiermens te verslaan, maar verdwalen in het
labyrint zou zijn dood betekenen. Daarom gaf zij hem de
‘draad van Ariadne’ mee, een kluwen wol, die hij bij het
binnengaan van het labyrint moest afwikkelen. Theseus
beloofde om haar na het avontuur mee te nemen naar Athene. Toen hij de Minotauros had verslagen,
kon hij de weg terugvinden dankzij Ariadnes draad. Op de amfoor geeft Theseus de genadestoot aan het
monster.
In expositie ‘Eilanden van de goden’ te zien bij foto: Overzicht van het paleis van Knossos: de gebouwen
liggen rondom het rechthoekige plein.
Putrand met kop van Okeanos, cupido’s en visser
Marmer, Romeins, 2de eeuw na Chr.
De god Okeanos leeft nog voort in het woord oceaan. Hij woont aan de
rand van de bewoonde wereld, ver in zee. Zijn echtgenote is de nimf
Tethys, zijn kinderen zijn de zeeën, de rivieren, de putten en de
bronnen. Als vader van al het water op aarde wordt hij wel als oervader
van het leven beschouwd. Heel toepasselijk is op deze kleine putrand
het hoofd van Okeanos gebeeldhouwd. Hij heeft natte, lange haren en
een dichte baard. In het haar zijn twee scharen van kreeften te zien. De
god wordt geflankeerd door lieflijke scènes op zee en bij een rivier. Vanuit een bootje zijn twee cupido’s
aan het vissen met een net. En op een rotsblok gezeten gooit een eenzame visser zijn hengel uit in de
rivier.
In expositie ‘Eilanden van de goden’ te zien bij foto: Kaap Sounion met de tempel van Poseidon.
De strijdende Athena
Prijsamfoor, zwartfigurig aardewerk, herkomst Attica, ca. 500 v.Chr.
Athena was niet alleen de godin van de wijsheid, maar ook van de
oorlogsvoering en strategie. Voor de Grieken was op het slagveld
tactisch inzicht net zo belangrijk als moed en fysieke kracht. Op deze
amfoor draagt Athena een schild en een helm. In haar uitgestrekte
rechterarm houdt zij een grote lans vast. Deze vaas is een prijsamfoor,
die -gevuld met olijfolie- werd uitgereikt aan winnaars bij de
Panathenaeïsche Spelen. Op de achterzijde is de sport te zien waarin de
overwinning behaald werd. In dit geval is dat het onderdeel
paardenrennen voor de jeugd. Naast Athena staan zuilen met daarop
twee haantjes, symbolen van sportieve agressie. Een ander dier dat
verbonden is aan de godin is de uil, symbool van de wijsheid.
In expositie ‘Eilanden van de goden’ te zien bij foto: Blik op de akropolis
(Athene) vanuit het zuidwesten.
Fact sheet Rijksmuseum van Oudheden/Eilanden van de goden/persfoto’s/voorjaar 2012