Noordhoff Uitgevers Winschoterdiep 70A 9723 AB Groningen Postbus 58 9700 MB Groningen t +31 (0) 50 522 69 22 f +31 (0) 50 527 75 99 www.noordhoffuitgevers.nl [email protected] persbericht Z.K.H. de Prins van Oranje ontvangt eerste exemplaar Lancering De Bosatlas van de geschiedenis van Nederland Op dinsdag 11 oktober 2011 neemt Zijne Koninklijke Hoogheid de Prins van Oranje het eerste exemplaar in ontvangst van De Bosatlas van de geschiedenis van Nederland: een monumentale atlas die geheel is gewijd aan onze vaderlandse geschiedenis. De atlas is chronologisch opgebouwd en neemt ons mee van de prehistorie naar het heden. Een reis van 576 pagina’s, langs meer dan 1500 kaarten. De atlas wordt geleverd in een luxe linnen bewaardoos en is vanaf deze week verkrijgbaar in de boekhandel (introductieprijs € 99,95; na 31 december 2011 € 119,95). Veelheid aan invalshoeken De opbouw van de atlas is chronologisch. In veertien hoofdstukken maken we een reis van de prehistorie naar het heden. Daarbij krijgen politiek-staatkundige ontwikkelingen veel aandacht, maar daarnaast komen ook sociaal-economische, religieuze en culturele thema’s aan bod. Ook is een aantal pagina’s gewijd aan historische cartografie, waarbij de nadruk ligt op de verschillende functies die kaarten hebben gehad in politiek en maatschappij. Een andere lijn behandelt de ontwikkeling van het landschap, een verhaal waarin de strijd tegen het water een hoofdrol speelt. Een ontdekkingsreis door de geschiedenis van ons land Een variëteit aan thema’s – van prehistorie tot de moderne tijd - passeert de revue. Met aandacht voor hunebedden, terpen, het Romeinse Rijk, Karel de Grote, Vikingen, kloosters en kastelen, Beeldenstorm, ontdekkingsreizen, de Opstand, VOC, vestingsteden, Napoleon, Suriname, Eerste en Tweede Wereldoorlog, Nederlands-Indië, watersnoodramp, vredesoperaties en nog honderden andere onderwerpen. Speciale aandacht voor Cultureel Erfgoed Ieder hoofdstuk wordt afgesloten met een kaart met plekken die ook vandaag de dag nog herinneren aan de betreffende periode. Een team van medewerkers van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft speciaal voor deze atlas een selectie van ca. 1000 erfgoedlocaties gemaakt. Bovendien opent elk hoofdstuk met een luchtfoto van een erfgoedlocatie, schitterend in beeld gebracht door Karel Tomeï. Vele vakspecialisten De redactie van De Bosatlas heeft meer dan drie jaar intensief gewerkt aan de totstandkoming van deze atlas. Ze zijn daarbij bijgestaan door een grote groep deskundigen op het gebied van geschiedenis en cartografie. Door de heldere opbouw en transparante Bosatlascartografie kan iedereen op een geheel nieuwe manier kennismaken met het vertrouwde verhaal van de geschiedenis van ons land. KvK Groningen 02031391 ING 80 77 07 BIC: INGBNL2A IBAN: NL88INGB0000807707 1/9 Eerste exemplaar voor Z.K.H. de Prins van Oranje Op dinsdag 11 oktober krijgt Z.K.H. de Prins van Oranje het eerste exemplaar van de atlas overhandigd. De overhandiging vindt plaats van 14:00 tot 16:00 uur bij Noordhoff Uitgevers. Winschoterdiep 70A in Groningen. Het bijwonen van het overhandigingsmoment door de pers is mogelijk, vooraf aanmelden is verplicht. U dient uw aanmelding door te geven via [email protected] o.v.v. na(a)m(en), medium, functie(s) en contactgegevens. Over Noordhoff Uitgevers Het Groningse Noordhoff Uitgevers is sinds 1877 uitgever van de overbekende De Grote Bosatlas - 53 edities zijn tot op heden van dit standaardwerk verschenen. Naast schoolatlassen geeft Noordhoff Uitgevers ook atlassen uit voor thuis: De Wereld Bosatlas (60.000 exemplaren verkocht), De Bosatlas van Nederland (70.000 exemplaren verkocht) en De Bosatlas van Fryslân (16.000 exemplaren verkocht). De Bosatlas van de geschiedenis van Nederland is een volgende uitgave in deze serie monumentale atlassen. TECHNISCHE GEGEVENS De Bosatlas van de geschiedenis van Nederland ISBN: 978 9001 12094 8 formaat: 28 x 38 cm omvang: 576 pag. gebonden, in luxe opbergcassette introductieprijs € 99,95; na 31 december 2011 € 119,95 NADERE INFORMATIE Voor meer informatie kunt u ons mailen of bellen: Noordhoff Atlasproducties: drs. Peter Vroege (uitgever atlassen) 050 - 5 226 356 06 - 536 99 458 e-mail: [email protected] Beeldmateriaal is aan te vragen bij J.Kits, [email protected]; 050 – 522 6567 Bijlagen 1 Lijst van beschikbare afbeeldingen 2 Inhoudsopgave 2/9 Bijlage 1 Lijst van beschikbare afbeeldingen Pagina 32: Prehistorie (tot 50 v.Chr.) - Prehistorie in het hedendaagse landschap Prehistorische akkers, de ligging van reeksen terpen op oude kwelderruggen, stuwwallen. Met moderne hoogtemetingen kunnen herinneringen aan een ver verleden gedetailleerd zichtbaar worden gemaakt. Pagina 44: Romeinse tijd (50 v.Chr.-400 n.Chr.) - Romeinen in de Lage Landen In alle hoofdstukken van de atlas wordt de geschiedenis van onze gebieden in de context van Europa en de rest van de wereld geplaatst. Zo zien we hier de veldtochten van Julius Caesar in Belgica en Britannia, en de groei van het Romeinse Rijk. Pagina 88: Merovingen en Karolingen (400-950) - Vikingen De invloed van de Noormannen in West-Europa en hun invloed op staatvorming komen in het derde hoofdstuk van de atlas uitvoerig aan de orde. Pagina 154: Bourgondische en Habsburgse tijd (1350-1555) - Bevolking: opleving na de Zwarte Dood Ook demografische aspecten komen aan de orde. In hoofdstuk 5 vinden we bijvoorbeeld kaartjes over de invloed van de pest in Europa, en over de bevolkingsdichtheid in de Lage Landen rond 1500. Pagina 176: Bourgondische en Habsburgse tijd (1350-1555) – Cartografie: juridische en militaire kaarten In ieder hoofdstuk komen historische kaarten aan bod. De verschillende functies die kaarten hebben gehad in handel, politiek en maatschappij staan hierbij centraal. De hier afgebeelde kaart van de drie Schieën is rond 1512 ingezet als bewijsstuk in een juridisch geschil tussen Delft en Rotterdam. Pagina 224: Bestand en vrede (1609-1648) - Europa in 1609 Elk van de veertien hoofdstukken opent met een kaart waarin de situatie in Europa wordt aangegeven aan het begin van de betreffende periode. Hier zien we de staatkundige kaart van 1609. Pagina 227: Bestand en vrede (1609-1648) - De Nederlanden in 1648 Elk hoofdstuk bevat één of meer staatkundige overzichtskaarten van het gebied van de Lage Landen. Samen laten ze zich lezen als een cartografische wordingsgeschiedenis van ons land. Hier afgebeeld is een kaart van de Nederlanden in 1648. Pagina 237: Bestand en vrede (1609-1648) - Octrooigebied van de VOC Uitgebreide aandacht wordt besteed aan onze koloniale periode, in de vorm van kaarten rond de VOC en de WIC, Suriname en Nederlands-Indië. Hier afgebeeld is het octrooigebied van de VOC, met inzetkaartjes van de belangrijkste handelsposten. 3/9 Pagina 302: Van republiek tot koninkrijk (1780-1840) - Veldtochten van Napoleon De atlas plaatst de gebeurtenissen in ons land zo veel mogelijk in internationaal perspectief. Daarom is er niet alleen aandacht voor de Napoleontische tijd in de Lage Landen, maar bijvoorbeeld ook een kaart opgenomen van de veldtochten van Napoleon. Pagina 320: Van republiek tot koninkrijk (1780-1840) - Landschap: de rivieren Ieder hoofdstuk bevat een aantal pagina’s over de ontwikkeling van het landschap. De geschiedenis van Nederland en het water speelt hierbij een belangrijke rol, maar ook onderwerpen als turfsteken, ontginningen en ruilverkaveling komen aan bod. Pagina 327: Van republiek tot koninkrijk (1780-1840) - Cultureel erfgoed Ieder hoofdstuk wordt afgesloten met een kaart met plekken die ook vandaag de dag nog herinneren aan de betreffende periode. In totaal zijn er 1000 erfgoedlocaties terug te vinden in de atlas. Pagina 356: Naar een nationale identiteit (1840-1914) - De eerste feministische golf Het tiende hoofdstuk bevat een dubbele pagina over de eerste feministische golf, met kaarten over vrouwenarbeid, vrouwen in het onderwijs, vrouwenkiesrecht en een kaart van de wereldreis die Aletta Jacobs in 1911-1912 maakte ter bevordering van het vrouwenkiesrecht Pagina 444: Tweede Wereldoorlog (1940-1945) - De bevrijding van Europa Een heel hoofdstuk is gewijd aan Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog. De inval, de bezetting, Jodenvervolging, collaboratie en verzet, en vele andere onderwerpen komen aan de orde. Pagina 452: Tweede Wereldoorlog (1940-1945) - De bezetting van Nederlands-Indië Ook de gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië worden in de atlas uitvoerig belicht: de Japanse inval, de bezetting, de Jappenkampen Pagina 482: Wederopbouw (1945-1960) - De Watersnoodramp van 1953 Een apart hoofdstuk is gewijd aan de wederopbouwperiode, met kaartjes over de politionele acties, de Koude Oorlog, wederopbouw van verwoeste steden, de mijnen in Zuid-Limburg, de Watersnoodramp en het Deltaplan. Pagina 521: Hedendaagse geschiedenis (vanaf 1960) - Vredesoperaties In het laatste hoofdstuk van de atlas wordt de meest recente geschiedenis in meer dan zestig kaartpagina’s in beeld gebracht. Een veelzijdige verzameling kaarten op het gebied van politiek en bestuur, economie en samenleving. Uiteraard krijgen ook de Nederlandse vredesoperaties uitvoerig aandacht. 4/9 Bijlage 2 Inhoudsopgave De hoofdstukken van De Bosatlas van de geschiedenis van Nederland Hoofdstuk Onderwerpen die aan de orde komen 1 Prehistorie (tot 50 v.Chr.) Inleiding In vogelvlucht - Tijdbalken Geologische voorgeschiedenis Pleistoceen: ijstijden volgen elkaar op - Holoceen: zeespiegelstijging vormt het landschap Steentijd (5300-2200 v.Chr.) en bronstijd (2200-800 v.Chr.) Van jagen en verzamelen naar landbouw - Hunebedden Grafheuvels IJzertijd (800-50 v.Chr.) IJzertijdboeren - Terpen tussen Vlie en Eems Landschap en cultuur Prehistorie in het hedendaagse landschap - Cultureel erfgoed 2 Romeinse tijd (50 v.Chr.-400 Inleiding n.Chr.) In vogelvlucht - Tijdbalken - het Romeinse Rijk in 117 n.Chr. Het Romeinse leger in de Lage Landen Romeinen in de Lage Landen - Veldtochten en grensverdediging ten tijde van Augustus - De NederGermaanse Limes De samenleving in de Romeinse tijd Bataven en Romeinen - De Bataafse samenleving Nijmegen: Romeinse stad in Batavenland - Het Tiende Legioen - Nederzettingen langs de Rijn en de Noordzeekust - Nederzettingen langs de Maas - Economie en handel Cultuur Cartografie in de oudheid - Cultureel erfgoed 3 Merovingen en Karolingen (400- Inleiding 950) In vogelvlucht - Tijdbalken De tijd van de volksverhuizingen Volksverhuizingen De Merovingen De Merovingen in Europa (485-750) - De Lage Landen in de Merovingische tijd - Kerstening De Karolingen De Karolingen in Europa (750-950) - Europa in 814: Organisatie van het Frankische Rijk - De Lage Landen ten tijde van Karel de Grote - Vikingen - Bewoning – De handel van Dorestad Cultuur Cultureel erfgoed 4 Graven en hertogen (950-1350) Inleiding In vogelvlucht - Tijdbalken - Europa omstreeks 1100 Strijd om de macht Bisschoppen, graven en hertogen - De expansie van Holland 5/9 - Middeleeuwse veldslagen Naar een stedelijke economie De handel bloeit op - De opkomst van steden in de Lage Landen - Gent en Brugge - Utrecht: bisschopsstad Religie: kloosters en kruistochten Kloosters in de Lage Landen - Kloosters in Groningen en Friesland - De kruistochten Bouwkunst Kastelen - Romaanse architectuur Landschap en cultuur Landschap: ontginning van het laagland - Landschap: ontginning van de hoge gronden - Cartografie: middeleeuwse kaarten van Europa - Cultureel erfgoed 5 Bourgondische en Habsburgse Inleiding tijd (1350-1555) In vogelvlucht - Tijdbalken - Europa omstreeks 1350 Het ontstaan van een groter staatsverband Gewesten in de Lage Landen - Het Bourgondische rijk (1363-1477) - De Bourgondische Nederlanden (1384-1482) - Partijstrijd in Holland en Friesland - De Habsburgse Nederlanden (1482-1581) Bevolking en economie Bevolking: opleving na de Zwarte Dood - Economische groei - De Hanze - De Gouden Eeuw van Antwerpen - Religieuze tradities - Vernieuwingen in het geloof - Onderwijs: de opkomst van de Latijnse school Bouwkunst Kastelen - Gotische architectuur Landschap en cultuur Landschap: landverlies en landaanwinning - Kunst en wetenschap - Cartografie: juridische en militaire kaarten Cultureel erfgoed 6 De Opstand (1555-1609) Inleiding In vogelvlucht - Tijdbalken - Europa in 1555 Het verloop van de Opstand De Nederlanden in 1555 - De Beeldenstorm (1566) - De Opstand (1568-1572) - De Opstand (1572-1574) - De totstandkoming van de Republiek (1576-1581) - De opmars van Parma (1579-1589) - Tochten van Maurits en Willem Lodewijk (1589-1609) Bestuur, economie en expansie De Republiek in 1609 - Groeiende welvaart in het Noorden De eerste ontdekkingsreizen Landschap en cultuur Landschap: polders en turfstekerijen - Kunst en wetenschap - Cartografie: stadsplattegronden – Cartografie: nieuwsprenten – Cartografie: ontdekkingstochten naar de Oost - Cultureel erfgoed 7 Bestand en vrede (1609-1648) Inleiding In vogelvlucht - Tijdbalken - Europa in 1609 Economie en maatschappij in oorlog en vrede 6/9 Een politiek gespannen tijd - Een economie in bloei - De opkomst van Amsterdam - Amsterdam: een overvolle stad Religieuze verscheidenheid De Republiek als koloniale grootmacht De VOC: de eerste multinational ter wereld - De VOC: een wereldomspannend handelsnetwerk - De WIC: goud en slaven - Ontdekkingsreizen: op jacht naar een nieuw continent Landschap en cultuur Landschap: droogmakerijen - Kunst en wetenschap Cartografie: Leo Belgicus - Cartografie: de Banda-eilanden Cultureel erfgoed 8 De Republiek: soevereine staat Inleiding (1648-1780) In vogelvlucht - Tijdbalken - Europa in 1648 De Republiek en haar verdediging Bestuur: regenten en stadhouders - Het Rampjaar 1672 Vestingsteden - Zeeoorlogen met Engeland (1652 – 1674) Religie Protestanten en katholieken - De opvang van hugenoten Economie en infrastructuur Handel en scheepvaart: stabiliteit - Landbouw, visserij en nijverheid: stagnatie - Een fijnmazig verkeersnet Landschap en cultuur Landschap: turfwinning - Kunst en wetenschap Cartografie: waterbeheer - Cultureel erfgoed 9 Van republiek tot koninkrijk Inleiding (1780-1840) In vogelvlucht - Tijdbalken - Europa in 1780 Van republiek naar Koninkrijk Holland Nederland en de wereld - Patriotten en de Bataafse Republiek (1780-1806) - Koninkrijk Holland (1806-1810) Van keizerrijk naar Koninkrijk der Nederlanden Veldtochten van Napoleon - Europa in 1812 - Deel van het Franse Keizerrijk (1810-1813) - Europa in 1815 - Koninkrijk der Nederlanden (1815-1839) Economie en maatschappij Bevolking en economie - Van Oost-Indië naar NederlandsIndië - Infrastructuur: nieuw elan - Religie: oplopende spanningen Landschap en cultuur Landschap: de rivieren - Kunst en wetenschap - Militaire cartografie - Cultureel erfgoed 7/9 10 Naar een nationale identiteit Inleiding (1840-1914) In vogelvlucht - Tijdbalken - Europa in 1840 Bestuur en politiek in het nieuwe koninkrijk Een nieuw koninkrijk en een nieuwe grondwet - Naar een democratisch bestel Economie en infrastructuur Industrialisatie: een aarzelend begin - Industrialisatie per sector - Infrastructuur: spoor- en tramwegen en kanalen Infrastructuur: post, telegraaf en telefoon - Vestingwet 1874: nieuwe verdediging De 19e-eeuwse samenleving De bevolking groeit snel - Gezondheid en hygiëne Arbeiders strijden om een beter bestaan - De eerste feministische golf – Religie - Onderwijs in ontwikkeling Ontwikkelingen in de Oost en de West Machtsuitbreiding in Nederlands-Indië - Vrije handel met Nederlands-Indië - Suriname: slaven en goud Landschap en cultuur Landschap: droogmakerijen en heideontginningen - Kunst en wetenschap - Cartografie: militaire restricties Cartografie: infrastructuur - Cultureel erfgoed 11 Eerste Wereldoorlog en Inleiding interbellum (1914-1940) In vogelvlucht - Tijdbalken - Europa in 1914 De Grote Oorlog De Eerste Wereldoorlog (1914-1918) - Nederland neutraal Europa in het interbellum Samenleving en economie in voorspoed en crisis Gestage bevolkingsgroei - Voorspoed in de jaren twintig Crisis in de jaren dertig - Nederland wordt mobiel Internationale scheep- en luchtvaartverbindingen Elektriciteit en communicatie - Nederlands-Indië vindt aansluiting bij de wereldeconomie Levensbeschouwing Een verzuilde samenleving - Religie: gesloten gelederen Landschap en cultuur Landschap: de Zuiderzeewerken - Kunst en wetenschap Cartografie: toerisme en reizen - Cultureel erfgoed 12 Tweede Wereldoorlog (1940- Inleiding 1945) In vogelvlucht - Tijdbalken Duitsland valt Nederland binnen (mei 1940) De Duitse inval in Nederland - ’s-Gravenhage, Rotterdam en de Grebbelinie De bezettingstijd in Nederland Deel van het Duitse Rijk - Bondgenoten en vijanden Europa in 1942 - Jodenvervolging - Duitse concentratiekampen - Collaboratie - Verzet - Schade en slachtoffers 8/9 De bevrijding van Europa (1942-1945) De bevrijding van Europa - De bevrijding van Nederland Lokale oorlogshandelingen Nederlands-Indië De Japanse inval in Nederlands-Indië - De Japanse bezetting van Nederlands-Indië - De bevrijding van Zuidoost-Azië Cultuur Cartografie: joden in Amsterdam - Cultureel erfgoed 13 Wederopbouw (1945-1960) Inleiding In vogelvlucht - Tijdbalken - Europa in 1950 Internationale ontwikkelingen Nederlands-Indië: strijd om de onafhankelijkheid - Koude Oorlog Wederopbouw: maatschappij en economie Bevolking: geboortegolf en emigratie - De zuilen hersteld De wederopbouw van verwoeste steden - Economisch herstel - Opkomst en sluiting van de mijnen - De Watersnoodramp 1953 Landschap en cultuur Landschap: de Deltawerken - Kunst en wetenschap Cartografie: annexatieplannen - Cultureel erfgoed 14 Hedendaagse geschiedenis Inleiding (vanaf 1960) In vogelvlucht - Tijdbalken Politiek en bestuur Nederland 1960-2011 - Democratie en bestuur - Politieke partijen - Regering - Gemeentegrenzen 1960 en 2011: Noord-Nederland – Gemeentegrenzen 1960 en 2011: Zuid Nederland Internationale ontwikkelingen Europa in 2011 - Europese samenwerking: organisatie en groei – Europese samenwerking: financiën en verkeer Dekolonisatie: Nieuw-Guinea, Suriname en de Antillen Internationale betrekkingen in het postkoloniale tijdperk – Vredesoperaties: een overzicht – Vredesoperaties per conflictgebied Samenleving en economie Een veranderende maatschappij - Nederland immigratieland - Naoorlogse woontrends - Werkgelegenheid – Landbouw Industrie en diensten - Welvaartsstaat en verzorgingsstaat Consumptie en vrije tijd - De protestbeweging Terreuracties - Energie – De mainports Rotterdam en Schiphol – Auto en openbaar vervoer – Nieuwe Media – Religie: ontkerkelijking Landschap en cultuur Kunst en wetenschap 1960 – 1980 – Landschap : grondgebruik in 1900 en 2005 – Landschap: Nederland op de schop – Cartografie: niet-verwezenlijkte plannen – Cultureel erfgoed 9/9