Obesitas

Obesitas
Obesitas of zwaarlijvigheid betekent dat je een te hoog gewicht hebt in verhouding
tot je lengte. De 2 voornaamste oorzaken zijn te veel eten en te weinig verbruik van
calorieën. In zeldzame gevallen ligt een ziekte aan de basis van het overgewicht,
zoals een verminderde werking van de schildklier (hypothyreoïdie). Langdurige
obesitas is zeer vaak geassocieerd met andere aandoeningen zoals diabetes, hoge
bloeddruk, slaapapneu, leververvetting, artrose, astma… (Gezondheid en
wetenschap, 2014).
Diagnose en prevalentie
De mate van overgewicht wordt ingeschat aan de hand van de BMI (Body Mass
Index) en de buikomtrek.
Om je BMI te berekenen, deel je je gewicht door je lengte (in meter) in het kwadraat.
Als de uitkomst tussen 25 en 30 ligt, is er overgewicht. Vanaf 30 spreken we van
obesitas, boven 40 van morbide obesitas. Morbide betekent dat je risico op
gezondheidsproblemen en ernstige ziekten toeneemt (Gezondheid en wetenschap,
2014).
Daarnaast kan ook de buikomtrek gemeten worden. Een normale buikomvang is bij
vrouwen kleiner of gelijk aan 80cm. Tussen 80 en 88cm spreekt men van een
vergrote buikomvang. Bij een buikomvang groter of gelijk aan 88cm spreekt men van
een enrstig vergrote buikomvang. Een normale buikomvang is bij mannen kleiner of
gelijk aan 94cm. Tussen 94 en 102cm spreekt men van een vergrote buikomvang. Bij
een buikomvang groter of gelijk aan 102cm spreekt men van een enrstig vergrote
buikomvang (Nederlandse huisartsen genootschap, 2016).
De BMI geeft de meest correcte inschatting van de mate van overgewicht, terwijl de
buikomtrek eerder nuttig is bij centrale obesitas, waar het vet vooral op de buik en de
heupen zit.
Ongeveer 15% van de bevolking lijdt aan obesitas (Gezondheid en wetenschap,
2014).
Opdrachten
Bereken je eigen BMI en beoordeel.
Meet je eigen buikomtrek en beoordeel.
Video 'Overgewicht in Vlaanderen'
Welke aandachtspunten dien je mee in rekening te brengen bij de interpretatie van
de BMI?
Waarom hebben we naarmate we ouder worden meer risico om overgewicht te
ontwikkelen?
Welke rol heeft de voedingsindustrie de voorbije decennia gespeeld in toegenomen
prevalentie van overgewicht?
Behandeling
Je kunt op 2 manieren gewicht verliezen: door minder en gezonder te eten, en
door meer calorieën te verbruiken. De basis van elke behandeling is dus dieet en
beweging.
Dieet
Veel mensen eten niet zozeer te veel, maar wel verkeerd. Ze eten te calorierijk
voedsel, met te veel vetten en te veel suikers. Om te weten of dat bij jou het geval is,
kun je een eetdagboek bijhouden. Schrijf gedurende een bepaalde periode,
bijvoorbeeld een week, alles op wat je eet en drinkt, en ga hiermee naar een
diëtist(e). Die kan dan berekenen hoeveel calorieën je eigenlijk nodig hebt, en
hoeveel je er in werkelijkheid gebruikt. Daarna zal voor jou
een individueel dieetschema worden opgesteld.
Men spreekt vooraf een duidelijk streefgewicht af. Dit hoeft niet een ideaal gewicht te
zijn, maar eerder een gezond gewicht. Meestal streeft men een gewichtsverlies van
5 tot 10% na. Het doel is om een halve kg per week te verliezen. Soms helpt het al
als je alle frisdranken, alcohol, tussendoortjes zoals chips, nootjes, koekjes, kant-enklare maaltijden (die meestal veel zout en vet bevatten) achterwege laat. Zoveel
mogelijk vers eten en veel water drinken is dus de boodschap. Regelmaat is zeer
belangrijk. Maaltijden schrappen of overslaan is niet goed (Gezondheid en
wetenschap, 2014).
Er zijn heel wat soorten ‘speciale’ diëten zoals vetvrij, koolhydraatvrij, met
voedselvervangers, het brooddieet, met afslankpillen, het Atkins-dieet, het
Montignac-dieet… maar pas goed op voor je hiermee begint. Volledig weglaten van
bepaalde voedingsingrediënten kan zelfs gevaarlijk zijn en ernstige tekorten
veroorzaken. Speciale diëten zijn tevens zeer moeilijk vol te houden, terwijl je een
gezonde en evenwichtige voeding gewoon verder kunt blijven aanhouden
(Gezondheid en wetenschap, 2014).
Populaire koolhydraatarme diëten
Wie heeft nog niet over het Atkins of het South Beach dieet gehoord? Ze behoren
tot de groep van de koolhydraatarme diëten net zoals het Zone en Dr. Frank dieet.
Ook devoedselzandloper (Kris Verburgh) steunt op de principes van het laag
koolhydraten dieet.
Om af te vallen schrijven koolhydraatarme diëten voor om koolhydraatrijke
voedingsmiddelen zoals aardappelen, brood en andere
graanproducten te mijden of sterk te beperken. Meestal zijn eiwit- (vlees, vis,
gevogelte, eieren) en vetrijke producten (olie, noten, room, sauzen, chocolade)
vrij toegestaan. Groente, fruit en melk zijn slechts in beperkte mate toegelaten.
Een dergelijk dieet geeft doorgaans snel resultaten. Het gewichtsverlies is echter
vooral te wijten aan het feit dat er toch gewoon minder wordt gegeten en er
bijgevolg dus ook minder calorieën worden ingenomen. Het
bekomen gewichtsverlies gaat bovendien op termijn vaak weer verloren.
Koolhydraatarme diëten zijn immers, zoals andere strenge diëten, niet gemakkelijk
vol te houden. Velen haken dan ook voortijdig af, vervallen in hun oude
voedingsgewoonten en overschrijden na verloop van tijd dikwijls hun oorspronkelijke
gewicht.
Wetenschappers stellen zich vragen bij de veiligheid van koolhydraatarme diëten.
Een koolhydraatarme voeding bevat meer vetten, inclusief verzadigde vetten wat
op termijn het risico op hart- en vaatziekten kan verhogen. Door aardappelen en
graanproducten, en meestal ook groenten en fruit, te beperken gaat een belangrijke
aanbreng van vezels, vitaminen, mineralen en andere gezondheidsbevorderende
stoffen verloren. Dit kan leiden tot voedingstekorten en verder het risico op
chronische aandoeningen zoals hart- en vaatziekten verhogen. Het
koolhydraatgehalte in koolhydraatarme diëten ligt ten slotte vaak lager dan wat onze
spieren en hersenen nodig hebben om normaal te functioneren. Veel aanhangers
van koolhydraatarme dieet hebben dan ook last van spierkrampen, hoofdpijn en
voelen zich verzwakt. Omwille van een onvolledige vetverbranding door een tekort
aan koolhydraten worden er ketonen gevormd die het lichaam verlaten via de urine
en de uitademingslucht. Dit veroorzaakt een typische, onaangename geur van
aceton. Deze zogenaamde ketose is op zich niet schadelijk zolang er geen acidose
optreedt die gepaard gaat met verlies van natrium en kalium. Vooral
diabetespatiënten en personen met een gestoorde nierfunctie lopen
hiervoor meer risico wanneer zij een koolhydraatarm dieet volgen (NICE, 2015).
Bewegen
De tweede pijler is een hoger calorieverbruik door meer te bewegen. Alle vormen van
bewegen zijn goed, maar hoe intenser je beweegt, hoe meer calorieën je verbruikt.
Wandelen, zwemmen en fietsen zijn dus prima, maar andere vormen van bewegen
zoals dansen zijn even goed. Laat de auto wat meer aan de kant en doe je
boodschappen vaker te voet.
Medicatie
Momenteel is er slechts 1 geneesmiddel (Orlistat) op de markt dat ondersteuning
kan bieden bij vermageren. Dit geneesmiddel zorgt ervoor dat je minder goed vet
opneemt uit de darm. De bijwerkingen ervan zijn vettige stoelgang, sterke aandrang
en verlies van stoelgang. Bij langdurige inname ontstaat er soms een tekort aan
vetoplosbare vitaminen. Er zijn echter weinig bewijzen dat je met dit medicament
afvalt en dat het voordelen zou hebben op vlak van ziekte of sterftedaling
(Gezondheid en wetenschap, 2014).
Obesitaschirurgie
Onder obesitaschirurgie of bariatrische heelkunde verstaan we het geheel aan
heelkundige ingrepen op het maagdarmkanaal die tot doel hebben minder te eten en
op die manier te vermageren.
De laatste decennia merken we een stijging van het aantal mensen met obesitas
(zwaarlijvigheid). Dit brengt ook een toename mee van het aantal ingrepen. Zo
werden er in 2012 in België 11000 ingrepen terugbetaald door de ziekteverzekering.
De meest uitgevoerde methode is de gastric bypass. Hierbij wordt bijna de
volledige maag en een stuk van de dunne darm overbrugd. Deze ingreep gebeurt via
een kijkoperatie en duurt ongeveer anderhalf uur.
Bariatrische heelkunde is bewezen doeltreffend om op lange termijn gewicht te
verliezen. Uit onderzoek van de Socialistische Mutualiteit blijkt dat mensen die een
dergelijke ingreep ondergingen gemiddeld 30 kg afvielen. Dit gewichtsverlies heeft
voordelen voor de gezondheid, vooral op vlak van ziekten die verband houden met
obesitas. Zo kan een beginnende diabetes zich terug normaliseren, net zoals de
vetten in het bloed, de bloeddruk en ook de slaapapneu verbetert. Bij jonge vrouwen
zien we zelfs een verbetering van de vruchtbaarheid.
Mogelijke complicaties van de ingreep:





Er is een klein risico op overlijden door de ingreep (<1/200). Het risico neemt
toe met het gewicht en met de leeftijd.
Zoals bij alle ingrepen is er kans op klontervorming in de aders van de benen
(veneuze trombose). Zo’n klonter kan loskomen en via de bloedbaan in de
longen terechtkomen.
In 3% van de gevallen is door bloeding of lekken van de hechtingen een
heringreep nodig.
In een later stadium kan een vernauwing in de darmen of een breuk of
uitstulping (hernia) ter hoogte van het litteken ontstaan. Dit gebeurt bij 10 à
20% van de mensen die een ingreep ondergingen. Dit wordt verholpen door
een heringreep.
In 10% van de gevallen is men niet tevreden omwille van de complicaties of
onvoldoende gewichtsverlies. (Gezondheid en wetenschap, 2014).
Video 'Gastric bypass'
Nieuwe accenten in de
multidisciplinaire aanpak van obesitas
Leefstijlbehandeling en gezondheidsideaal
Een adequate aanpak van overgewicht en obesitas vereist gedragsveranderingen in
leefstijl die vervolgens levenslang gehandhaafd moeten worden. Een aanpak en
opvolging op lange termijn is noodzakelijk. Een eenzijdige focus op
gewichtsreductie is om verschillende redenen te vermijden. Het aannemen van
een gezonde leefstijl is prioritair. Het heeft heel wat gunstige effecten op de
gezondheid, zelfs zonder gewichtsverlies.
Ondanks het feit dat overgewicht en eetstoornissen vaak als twee aparte domeinen
benaderd werden, blijkt hoe langer hoe meer da beide vaak samen voorkomen en er
een nauwe band tussen beide kan bestaan. Naar schatting 3-15% van de personen
met obesitas heeft een eetbuistoornis. Recent onderzoek wijst op de nood aan
een geïntegreerde aanpak. De preventieve acties voor obesitas mogen de
prevalentie van eetstoornissen niet doen toenemen en vice versa. Het bevorderen
van een gezonde leefstijl, met inbegrip van gezond en evenwichtig eten, plezierige
fysieke activiteiten op maat en een gezond lichaamsbeeld zijn te verkiezen
uitgangspunten.
Integrale benadering
De behandeling van overgewicht en obesitas vraagt om een multidisciplinaire
aanpak. Gewichtsproblemen kenmerken zich door een verstoord eet- en
beweeggedrag en het lichamelijk functioneren kan in belangrijke mate verstoord zijn.
Anderzijds hangt overgewicht vaak samen met een laag zelfbeeld of negatieve
lichaamsbeleving, een problematische emotieregulatie en gebrekkige sociale
vaardigheden.
Recent stelde de World Obesity Federation hierrond de EOSS (Edmonton Obesity
Staging System) voor, die ernstinschatting koppelt aan het ruimere
'gezondheidsrisico' in plaats van enkel medisch risico en BMI. De ernstscore wordt
berekend rekening houdend met de medische toestand, de mentale toestand en de
functionaliteit bij volwassen patiënten met een BMI vanaf 30. Hierbij worden 5 stadia
onderscheiden. In de praktijk vraagt deze brede inschatting een samenwerking
tussen een arts, een diëtist, een bewegingsdeskundige en een
psycholoog (Jeannin e.a., 2016)
Tekst 'Stress, invloed op eetgedrag en
obesitas'
Download File
Leg uit op welke manier acute stresssituaties kunnen bijdragen tot overmatig eten.
Geef voorbeelden van dergelijke situaties.
Leg uit op welke manier chronische stress kan bijdragen tot overmatig eten. Geef
voorbeelden van dergelijke situaties.
Op welke manier speelt genetische aanleg een rol in de ontwikkeling van
overgewicht?
Hoe kan stress aangepakt worden binnen de preventie van obesitas?
Eten uit emotie of verleiding
Patroon ontdekken
De eerste stap naar stoppen met emotie-eten is ontdekken op welke momenten en
bij welke emoties je onnodig op zoek gaat naar eten. Zodra je weet welke je emoties
je weg probeert te eten, kan je een geschikt alternatief zoeken.
vb. alternatieven voor eten uit stress en boosheid




Verwijder jezelf van de stressvolle situatie en neem tijd om af te koelen. Als je
een conflict met iemand hebt, schrijf dan op wat je wilt zeggen tegen diegene.
Haal diep adem. Bij een diepe ademhaling wordt een signaal naar de
hersenen gezonden dat die moet ontspannen en kalmeren. Vervolgens sturen
de hersenen dit signaal naar je lichaam. Door middel van controle over je
ademhaling krijg je meer controle over je emoties.
Ga bewegen. Het is een goed remedie tegen stress. Dus ga een blokje om,
sla een paar tennisballen tegen de muur of doe een paar pushups. Blaas
letterlijk stoom af.
Voorkom stress. Kom je bijvoorbeeld elke ochtend in tijdnood door de grote
hoeveelheid taken die je in korte tijd moet doen? Maak dan een verandering in
je planning, zodat je de dag rustig begint.
vb. alternatieven voor eten uit verdriet en eenzaamheid


Ga bewegen. Je kunt een slechte bui letterlijk wegsporten. Het is
waarschijnlijk het laatste waar je zin in hebt, maar trek zonder na te denken je
sportschoenen aan en ga naar buiten. Voordat je het weet, denk je niet meer
aan de snacks in de koelkast maar geniet je van de frisse buitenlucht.
Contacteer vrienden of familie. Je kunt jezelf zo afsluiten van de buitenwereld,
dat je vergeet dat er mensen zijn die om je geven.
(Janssen, 2014)
Opdrachten
Op welke momenten en in welke situaties eet jij soms meer dan je wil? Zoek samen
met je medestudent alternatieven.
Literatuurlijst
Gezondheid en wetenschap. (2014). Obesitas. Gevonden op 15 juli 2016,
http://www.gezondheidenwetenschap.be/richtlijnen/obesitas
Gezondheid en wetenschap. (2014). Obesitaschirurgie. Gevonden op 15 juli 2016,
http://www.gezondheidenwetenschap.be/richtlijnen/obesitaschirurgie
Janssen, F. (2014). Liefde in plaats van chocola. Uitgever: Booklight. ISBN
9789491472510
Jeannin, R., Ulens, I., Lowette, B., Vandeputte, A. (2016) Nieuwe accenten in de
multidisciplinaire aanpak van obesitas, ook voor diëtisten. Tijdschrift voor voeding en
diëtetiek, jg. 42 nr. 2, 11-19
VIGeZ. (2016). De actieve voedingsdriehoek. Gevonden op 15 juli 2016,
http://www.vigez.be/projecten/actieve-voedingsdriehoek
Nederlandse huisartsen genootschap. (2016). NHG-standaard obesitas. Gevonden
op 24 oktober 2016, https://www.nhg.org/standaarden/volledig/nhg-standaardobesitas
NICE. (2016). Belang van een goede verdeling van maaltijden en andere
eetmomenten. Nutrinews 2016 nr. 2, 8-10
NICE. (2015). Werkt het koolhydraatarm dieet echt? Gevonden op 15 juli 2016,
http://www.nice-info.be/nl/weetjes-en-feiten?articleID=91
World Obesity Federation. (2016). Edmonton Obesity Staging System (EOSS).
Gevonden op 15 juli 2016, http://www.worldobesity.org/scope/e-learning/podcasts/
Verwerkingsvragen
Geef de 2 voornaamste oorzaken van overgewicht.
Mevrouw Janssens weegt 84kg en is 1m62. Bereken haar BMI en beoordeel.
Meneer Mertens heeft een buikomtrek van 103cm. Beoordeel zijn buikomtrek.
Naar welk percentage gewichtsverlies streeft men meestal bij de behandeling van
overgewicht?
Hoeveel kg per week kan je op een gezonde manier afvallen?
Leg uit aan de hand van een tekening: 'Regelmatig eten is belangrijk om overmatig
eten te voorkomen.'
Geef 3 mogelijke nadelen van een koolhydraatbeperkt dieet.
Welk geneesmiddel kan gewichtsverlies ondersteunen? Leg kort de werking uit.
Welk is de meest uitgevoerde methode van bariatrische chirurgie? Leg kort uit wat
deze ingreep inhoudt.
Geef 2 redenen waarom een multidisciplinaire aanpak van obesitas belangrijk is.
Geef 2 voorbeelden van situaties die kunnen leiden tot emotioneel eten.