Voeding bij obesitas

Voeding bij obesitas
Obesitas
Obesitas of zwaarlijvigheid betekent dat je een te hoog gewicht hebt in verhouding tot je
lengte. De 2 voornaamste oorzaken zijn te veel eten en te weinig verbruik van calorieën. In
zeldzame gevallen ligt een ziekte aan de basis van het overgewicht, zoals een verminderde
werking van de schildklier (hypothyreoïdie). Langdurige obesitas is zeer vaak geassocieerd met
andere aandoeningen zoals diabetes, hoge bloeddruk, slaapapneu, leververvetting, artrose,
astma… (Gezondheid en wetenschap, 2014).
Diagnose en prevalentie
De mate van overgewicht wordt ingeschat aan de hand van de BMI (Body Mass Index) en de
buikomtrek.
Om je BMI te berekenen, deel je je gewicht door je lengte (in meter) in het kwadraat.
Als de uitkomst tussen 25 en 30 ligt, is er overgewicht. Vanaf 30 spreken we van obesitas, boven
40 van morbide obesitas. Morbide betekent dat je risico op gezondheidsproblemen en ernstige
ziekten toeneemt.
Daarnaast zal je arts ook je buikomtrek meten. Bij een buikomtrek van meer dan 90 cm bij
vrouwen, en van meer dan 100 cm bij mannen neemt het risico op hart- en vaatziekten
aanzienlijk toe.
De BMI geeft de meest correcte inschatting van de mate van overgewicht, terwijl de buikomtrek
eerder nuttig is bij centrale obesitas, waar het vet vooral op de buik en de heupen zit.
Er wordt dikwijls ook een bloedonderzoek gedaan om ziekten die geassocieerd worden met
obesitas op te sporen.
Ongeveer 15% van de bevolking lijdt aan obesitas (Gezondheid en wetenschap, 2014).
Behandeling
Je kunt op 2 manieren gewicht verliezen: door minder en gezonder te eten, en door meer
calorieën te verbruiken. De basis van elke behandeling is dus dieet en beweging.
Dieet
Veel mensen eten niet zozeer te veel, maar wel verkeerd. Ze eten te calorierijk voedsel, met te
veel vetten en te veel suikers. Om te weten of dat bij jou het geval is, kun je een eetdagboek
bijhouden. Schrijf gedurende een bepaalde periode, bijvoorbeeld een week, alles op wat je eet
en drinkt, en ga hiermee naar een diëtist(e). Die kan dan berekenen hoeveel calorieën je
eigenlijk nodig hebt, en hoeveel je er in werkelijkheid gebruikt. Daarna zal voor jou een
individueel dieetschema worden opgesteld.
Men spreekt vooraf een duidelijk streefgewicht af. Dit hoeft niet een ideaal gewicht te zijn, maar
eerder een gezond gewicht. Meestal streeft men een gewichtsverlies van 5 tot 10% na. Het doel
is om een halve kg per week te verliezen. Soms helpt het al als je alle frisdranken, alcohol,
tussendoortjes zoals chips, nootjes, koekjes, kant-en-klare maaltijden (die meestal veel zout en
vet bevatten) achterwege laat. Zoveel mogelijk vers eten en veel water drinken is dus de
boodschap. Regelmaat is zeer belangrijk. Maaltijden schrappen of overslaan is niet goed
(Gezondheid en wetenschap, 2014).
Er zijn heel wat soorten ‘speciale’ diëten zoals vetvrij, koolhydraatvrij, met voedselvervangers,
het brooddieet, met afslankpillen, het Atkins-dieet, het Montignac-dieet… maar pas goed op
voor je hiermee begint. Volledig weglaten van bepaalde voedingsingrediënten kan zelfs
gevaarlijk zijn en ernstige tekorten veroorzaken. Speciale diëten zijn tevens zeer moeilijk vol te
houden, terwijl je een gezonde en evenwichtige voeding gewoon verder kunt blijven aanhouden
(Gezondheid en wetenschap, 2014).
Populaire koolhydraatarme diëten
Wie heeft nog niet over het Atkins of het South Beach dieet gehoord? Ze behoren tot de groep
van de koolhydraatarme diëten net zoals het Zone en Dr. Frank dieet. Ook
devoedselzandloper (Kris Verburgh) steunt op de principes van het laag koolhydraten dieet.
Om af te vallen schrijven koolhydraatarme diëten voor om koolhydraatrijke voedingsmiddelen
zoals aardappelen, brood en andere graanproducten te mijden of sterk te beperken. Meestal
zijn eiwit- (vlees, vis, gevogelte, eieren) en vetrijke producten (olie, noten, room, sauzen,
chocolade) vrij toegestaan. Groente, fruit en melk zijn slechts in beperkte mate toegelaten.
Een dergelijk dieet geeft doorgaans snel resultaten. Het gewichtsverlies is echter vooral te
wijten aan het feit dat er toch gewoon minder wordt gegeten en er bijgevolg dus ook minder
calorieën worden ingenomen. Het bekomen gewichtsverlies gaat bovendien op termijn vaak
weer verloren. Koolhydraatarme diëten zijn immers, zoals andere strenge diëten, niet
gemakkelijk vol te houden. Velen haken dan ook voortijdig af, vervallen in hun oude
voedingsgewoonten en overschrijden na verloop van tijd dikwijls hun oorspronkelijke gewicht.
Wetenschappers stellen zich vragen bij de veiligheid van koolhydraatarme diëten. Een
koolhydraatarme voeding bevat meer vetten, inclusief verzadigde vetten wat op termijn het
risico op hart- en vaatziekten kan verhogen. Door aardappelen en graanproducten, en meestal
ook groenten en fruit, te beperken gaat een belangrijke aanbreng van vezels, vitaminen,
mineralen en andere gezondheidsbevorderende stoffen verloren. Dit kan leiden tot
voedingstekorten en verder het risico op chronische aandoeningen zoals hart- en vaatziekten
verhogen. Het koolhydraatgehalte in koolhydraatarme diëten ligt ten slotte vaak lager dan wat
onze spieren en hersenen nodig hebben om normaal te functioneren. Veel aanhangers van
koolhydraatarme dieet hebben dan ook last van spierkrampen, hoofdpijn en voelen zich
verzwakt. Omwille van een onvolledige vetverbranding door een tekort aan koolhydraten
worden er ketonen gevormd die het lichaam verlaten via de urine en de uitademingslucht. Dit
veroorzaakt een typische, onaangename geur van aceton. Deze zogenaamde ketose is op zich
niet schadelijk zolang er geen acidose optreedt die gepaard gaat met verlies van natrium en
kalium. Vooral diabetespatiënten en personen met een gestoorde nierfunctie lopen
hiervoor meer risico wanneer zij een koolhydraatarm dieet volgen (NICE, 2015).
Bewegen
De tweede pijler is een hoger calorieverbruik door meer te bewegen. Alle vormen van bewegen
zijn goed, maar hoe intenser je beweegt, hoe meer calorieën je verbruikt. Wandelen, zwemmen
en fietsen zijn dus prima, maar andere vormen van bewegen zoals dansen zijn even goed. Laat
de auto wat meer aan de kant en doe je boodschappen vaker te voet.
Medicatie
Momenteel is er slechts 1 geneesmiddel (Orlistat) op de markt dat ondersteuning kan bieden bij
vermageren. Dit geneesmiddel zorgt ervoor dat je minder goed vet opneemt uit de darm. De
bijwerkingen ervan zijn vettige stoelgang, sterke aandrang en verlies van stoelgang. Bij
langdurige inname ontstaat er soms een tekort aan vetoplosbare vitaminen. Er zijn echter weinig
bewijzen dat je met dit medicament afvalt en dat het voordelen zou hebben op vlak van ziekte of
sterftedaling (Gezondheid en wetenschap, 2014).
Obesitaschirurgie
Onder obesitaschirurgie of bariatrische heelkunde verstaan we het geheel aan heelkundige
ingrepen op het maagdarmkanaal die tot doel hebben minder te eten en op die manier te
vermageren.
De laatste decennia merken we een stijging van het aantal mensen met obesitas
(zwaarlijvigheid). Dit brengt ook een toename mee van het aantal ingrepen. Zo werden er in
2012 in België 11000 ingrepen terugbetaald door de ziekteverzekering.
De meest uitgevoerde methode is de gastric bypass. Hierbij wordt bijna de volledige maag en
een stuk van de dunne darm overbrugd. Deze ingreep gebeurt via een kijkoperatie en duurt
ongeveer anderhalf uur.
Bariatrische heelkunde is bewezen doeltreffend om op lange termijn gewicht te verliezen. Uit
onderzoek van de Socialistische Mutualiteit blijkt dat mensen die een dergelijke ingreep
ondergingen gemiddeld 30 kg afvielen. Dit gewichtsverlies heeft voordelen voor de gezondheid,
vooral op vlak van ziekten die verband houden met obesitas. Zo kan een beginnende diabetes
zich terug normaliseren, net zoals de vetten in het bloed, de bloeddruk en ook de slaapapneu
verbetert. Bij jonge vrouwen zien we zelfs een verbetering van de vruchtbaarheid.
Mogelijke complicaties van de ingreep:





Er is een klein risico op overlijden door de ingreep (<1/200). Het risico neemt toe met het
gewicht en met de leeftijd.
Zoals bij alle ingrepen is er kans op klontervorming in de aders van de benen (veneuze
trombose). Zo’n klonter kan loskomen en via de bloedbaan in de longen terechtkomen.
In 3% van de gevallen is door bloeding of lekken van de hechtingen een heringreep nodig.
In een later stadium kan een vernauwing in de darmen of een breuk of uitstulping (hernia) ter
hoogte van het litteken ontstaan. Dit gebeurt bij 10 à 20% van de mensen die een ingreep
ondergingen. Dit wordt verholpen door een heringreep.
In 10% van de gevallen is men niet tevreden omwille van de complicaties of onvoldoende
gewichtsverlies. (Gezondheid en wetenschap, 2014).
Nieuwe accenten
Leefstijlbehandeling en gezondheidsideaal
Een adequate aanpak van overgewicht en obesitas vereist gedragsveranderingen in leefstijl die
vervolgens levenslang gehandhaafd moeten worden. Een aanpak en opvolging op lange termijn
is noodzakelijk. Een eenzijdige focus op gewichtsreductie is om verschillende redenen te
vermijden. Het aannemen van een gezonde leefstijl is prioritair. Het heeft heel wat gunstige
effecten op de gezondheid, zelfs zonder gewichtsverlies.
Ondanks het feit dat overgewicht en eetstoornissen vaak als twee aparte domeinen benaderd
werden, blijkt hoe langer hoe meer da beide vaak samen voorkomen en er een nauwe band
tussen beide kan bestaan. Naar schatting 3-15% van de personen met obesitas heeft een
eetbuistoornis. Recent onderzoek wijst op de nood aan een geïntegreerde aanpak. De
preventieve acties voor obesitas mogen de prevalentie van eetstoornissen niet doen toenemen
en vice versa. Het bevorderen van een gezonde leefstijl, met inbegrip van gezond en evenwichtig
eten, plezierige fysieke activiteiten op maat en een gezond lichaamsbeeld zijn te verkiezen
uitgangspunten.
Integrale benadering
De behandeling van overgewicht en obesitas vraagt om een multidisciplinaire aanpak.
Gewichtsproblemen kenmerken zich door een verstoord eet- en beweeggedrag en het
lichamelijk functioneren kan in belangrijke mate verstoord zijn. Anderzijds hangt overgewicht
vaak samen met een laag zelfbeeld of negatieve lichaamsbeleving, een problematische
emotieregulatie en gebrekkige sociale vaardigheden.
Recent stelde de World Obesity Federation hierrond de EOSS (Edmonton Obesity Staging
System) voor, die ernstinschatting koppelt aan het ruimere 'gezondheidsrisico' in plaats van
enkel medisch risico en BMI. De ernstscore wordt berekend rekening houdend met de medische
toestand, de mentale toestand en de functionaliteit bij volwassen patiënten met een BMI vanaf
30. Hierbij worden 5 stadia onderscheiden. In de praktijk vraagt deze brede inschatting een
samenwerking tussen een arts, een diëtist, een bewegingsdeskundige en een psycholoog
(Jeannin e.a., 2016).
Eten uit emotie of verleiding
Patroon ontdekken
De eerste stap naar stoppen met emotie-eten is ontdekken op welke momenten en bij welke
emoties je onnodig op zoek gaat naar eten. Zodra je weet welke je emoties je weg probeert te
eten, kan je een geschikt alternatief zoeken.
vb. alternatieven voor eten uit stress en boosheid




Verwijder jezelf van de stressvolle situatie en neem tijd om af te koelen. Als je een conflict
met iemand hebt, schrijf dan op wat je wilt zeggen tegen diegene.
Haal diep adem. Bij een diepe ademhaling wordt een signaal naar de hersenen gezonden dat
die moet ontspannen en kalmeren. Vervolgens sturen de hersenen dit signaal naar je lichaam.
Door middel van controle over je ademhaling krijg je meer controle over je emoties.
Ga bewegen. Het is een goed remedie tegen stress. Dus ga een blokje om, sla een paar
tennisballen tegen de muur of doe een paar pushups. Blaas letterlijk stoom af.
Voorkom stress. Kom je bijvoorbeeld elke ochtend in tijdnood door de grote hoeveelheid
taken die je in korte tijd moet doen? Maak dan een verandering in je planning, zodat je de dag
rustig begint.
vb. alternatieven voor eten uit verdriet en eenzaamheid


Ga bewegen. Je kunt een slechte bui letterlijk wegsporten. Het is waarschijnlijk het laatste
waar je zin in hebt, maar trek zonder na te denken je sportschoenen aan en ga naar buiten.
Voordat je het weet, denk je niet meer aan de snacks in de koelkast maar geniet je van de
frisse buitenlucht.
Contacteer vrienden of familie. Je kunt jezelf zo afsluiten van de buitenwereld, dat je vergeet
dat er mensen zijn die om je geven.
(Janssen, 2014)