Ontbijten in Nederland

Ontbijten in Nederland
Ontbijten door de eeuwen heen
‘Goedemorgen! Pannenkoeken, aardappelen of liever brij?’ Als je dit ’s ochtends hoort is de kans groot dat
je nog droomt. Of iemand is een beetje van slag. Eeuwen geleden waren deze gerechten echter het ontbijt in
Nederland. Het duurde nog zeker tot de zeventiende eeuw dat de eerste maaltijd van de dag werd
samengesteld op basis van diverse soorten brood, kaas en soms boter. Toen het graan aan het einde van de
achttiende eeuw duurder werd, konden velen het brood niet meer betalen en verdween het van de
ontbijttafel. Er werden weer aardappelen geserveerd, vooral in de minder welgestelde kringen. In de
negentiende eeuw was roggebrood de meest gegeten soort. In het westen van het land probeerde men
(afhankelijk van het inkomen) vaker tarwebrood of beschuit te eten. Vanaf het moment dat Amerika tarwe
goedkoop aan Europa verkocht kon iedereen tarwebrood betalen. Brood werd een maaltijd op zich! Het
eten van brood kreeg zelfs een zekere status. Dat kwam doordat de gegoede burgerij en de rijke boeren het
konden betalen. Vanaf dat moment werd het gebruik van een broodontbijt als eerste maaltijd populair.
De herkomst van het woord ‘ontbijt’
Het woord ontbijt bestaat oorspronkelijk uit twee delen: het Middelnederlandse ‘ont’ betekent voorafgaand
aan. Het woord ‘bijt’ is afgeleid van bijten oftewel eten. Dat betekent dat het ontbijt gezien wordt als ‘het
beginnen aan eten’. In andere Europese culturen hebben de woorden voor ontbijt een andere herkomst. Het
Engelse ‘breakfast’ betekent letterlijk het doorbreken van het vasten (break the fast). Ook het Franse ‘petit
déjeuner’ is daarop gebaseerd (rompre le jeûne). Het Duitse ‘Frühstück’ maakt duidelijk dat er in al vroeg
een stuk(je) gegeten wordt. Het Portugese ‘café da manhã’ combineert het koffiedrinken met de kleine
ochtendmaaltijd.
Ontbijt broodnodig
Iedereen vindt het de gewoonste zaak van de wereld dat je eerst benzine in je tank moet gooien om te
kunnen rijden en je mobieltje moet opladen om te kunnen bellen. Maar wat doen we zelf? We haasten ons
’s ochtends de deur uit. De verleiding is groot om zonder ontbijt op weg te gaan. De eerste maaltijd van de
dag, vlak nadat je opstaat, is niet zomaar bedacht. Het ontbijt levert maar liefst 10 – 15% van alle
benodigde voedingsstoffen en energie. Een broodontbijt zorgt voor vrijwel alle voedingsstoffen die je
lichaam nodig heeft.
Je lichaam heeft het ’s nachts zonder eten moeten doen. Om goed te kunnen functioneren en presteren
hebben we na het opstaan weer voedsel nodig. Je helpt je lichaam er als het ware mee op gang.
Onderzoeken wijzen uit dat we ons met het overslaan van een goed samengesteld ontbijt letterlijk tekort
doen. Een tekort dat we tijdens de rest van de dag niet meer in kunnen halen. Vaak eten we dan in de loop
van de dag minder gezonde dingen. Niet-ontbijters krijgen minder voedingsstoffen binnen dan nodig is
voor een gezond lichaam. Wie ontbijt krijgt meer vitamines en mineralen binnen.
D:\317597065.doc
Themaweek Nederland - Verzorging 2002
Ontbijt houdt je bij de les
De ontbijtgewoonten van schoolgaande kinderen staan de laatste jaren in de belangstelling. Door niet te
ontbijten vermindert de concentratie, wat weer gevolgen heeft voor de cijfers die op school worden
gehaald. Vooral docenten op het ZPC – Rotterdam klagen over slecht ontbijtgedrag. Tijdens de eerste twee
lesuren hebben zij veel suffe, slaperige en hongerige kinderen in de klas. Repetities worden op de eerste
uren van de dag slechter gemaakt.
Repetitiecijfer van ontbijters vergeleken met de
cijfers van niet-ontbijters op het ZPC-Rotterdam
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
niet-ontbijters
ontbijters
1e
2e
3e
4e
lesuur lesuur lesuur lesuur
Er zijn mensen die denken dat het overslaan van het ontbijt een manier van lijnen is. Dat is niet waar. Deze
mensen hebben juist veel meer kans om dik te worden. Doordat ze niet ontbijten, begint hun maag na enige
tijd te knorren en nemen ze sneller tussendoortjes zoals chips, koek of chocolade, waar veel meer vet en
suiker in zit en maar weinig vitaminen en mineralen.
Er is onderzoek gedaan naar het verband tussen lichaamsgewicht en ontbijten en het blijkt dat
schoolkinderen die niet ontbijten vaker een te hoog lichaamsgewicht hebben in vergelijking met kinderen
die ’s morgens wel eten.
Wie een gezond gewicht wil hebben moet de dag beginnen met een ontbijt van bruin- of volkorenbrood.
Deze broodsoorten die voedingsvezels bevatten, geven een verzadigd gevoel: je krijgt niet zo snel weer
honger. In witbrood zitten namelijk bijna geen voedingsvezels.
D:\317597065.doc
Themaweek Nederland - Verzorging 2002
Wordt je van brood dik?
Dit is een fabeltje. Het zijn eerder de boter/margarine of het beleg die daarvoor verantwoordelijk zijn.
Brood heeft in verhouding weinig calorieën en daarnaast bevat het wel belangrijke vitamines en mineralen.
Brood zonder boter is niet aan te bevelen omdat in boter vitamines A, D en E zitten. Als je aan de lijn
denkt, kun je het beste dieethalvarine nemen.
Zoveel boterhammen kun je het beste eten:
Kinderen (4-12 jaar)
Jongeren (12-20 jaar)
Volwassenen
3-5 sneetjes brood per dag
5-8 sneetjes brood per dag
5-7 sneetjes brood per dag
Wat is een gezond ontbijt?
Er zijn een aantal basisproducten die de eerste maaltijd van de dag tot een gezond ontbijt maken:





graanproducten: brood, beschuit, muesli, cornflakes
zachte (dieet)margarine of (dieet)halvarine
melk en melkproducten (de halfvolle en magere soorten)
kaas (Leidse 30+ kaas, magere smeerkaas) en vleeswaren (de soorten die minder vet bevatten zoals
achterham, rookvlees, rosbief, rollade, casselerrib, kipfilet of fricandeau)
fruit of eventueel vruchtensap.
Brood is belangrijk
Een graanproduct hoort dus bij een goed en gezond ontbijt. Brood is daar een belangrijk voorbeeld van.
Maar als we de boterham nog eens nader onder de loep nemen, blijkt brood onze belangrijkste leverancier
van voedingsstoffen die onmisbaar zijn voor een gezond lichaam.
‘Brood blijkt van alle voedingsmiddelen de belangrijkste leverancier van energie, koolhydraten (zetmeel),
voedingsvezel, ijzer, koper, magnesium en jodium.’
Met de laatste voedingsstof onderscheidt brood zich van andere graanproducten, zoals muesli, die geen
jodium bevatten. Ook is brood van belang voor de vitaminen B1- en B6-, de seleen-, zink- en
foliumzuurvoorziening. Verder blijkt dat brood weinig vet bevat.
Brood voldoet dus uitstekend aan de aanbevelingen van de Gezondheidsraad (destijds de Voedingsraad).
De Gezondheidsraad benadrukt in de “Richtlijnen Goede Voeding” het belang van meer zetmeel en
voedingsvezel en minder vet in de Nederlandse voeding. Het eten van meer brood sluit daar heel goed bij
aan
Ontbijten met brood, daar zit wat in!
Brood bevat dus zeer veel waardevolle voedingsstoffen. Voedingsstoffen die het lichaam niet kan missen.
Het is dus niet verwonderlijk dat we ooit hebben bedacht dat een ontbijt met brood letterlijk en figuurlijk
een goed begin is. Er zijn ontbijters die een voorkeur hebben voor cereals (zoals cornflakes), muesli, een
fruitontbijt, zuivelproducten, knäckebröd of beschuit. Dergelijke producten kunnen een waardevolle
bijdrage leveren aan een gezonde start van de dag. Maar alleen brood levert bijvoorbeeld de benodigde
hoeveelheid jodium om het lichaam naar behoren te laten functioneren. Dat is maar één aspect. Er is
nauwelijks een voedingsmiddel te bedenken dat zoveel waardevolle stoffen tegelijk bevat. Behalve deze
positieve eigenschappen bezit brood nog een aantal waarden. Brood is lekker, veelzijdig en verkrijgbaar in
D:\317597065.doc
Themaweek Nederland - Verzorging 2002
een enorm assortiment. Vooral de belangstelling voor donkere broodsoorten groeit.
Meergranenbroodsoorten –gebakken van tarwe, rogge en andere granen zoals haver, maïs en gerst– zijn
daarop het antwoord. Samengevat: Brood is genieten. Alle onderzoeken die door de loop der jaren zijn
ingesteld naar het belang van ontbijten en de rol die brood daarin speelt bevestigen steeds wat we diep in
ons hart wisten. Kennelijk heeft het een bedoeling dat veel mensen het zo doen zoals ze het doen. Er is
eigenlijk geen reden om een broodontbijt over te slaan. Geen tijd? Voor ontbijten moet je tijd maken! Je
hebt geen zin? Brood heeft wél zin.
Wist je dat….
…de gemiddelde Nederlander 60 kilo brood per jaar eet?
…jongens tussen de 16 en 19 bijna een kwart meer brood eten dan meisjes?
…er na de tweede wereldoorlog zelfs 80 kilo brood per persoon per jaar gegeten werd?
…het meeste brood tijdens de lunch wordt gegeten?
…er steeds meer bruinbrood gegeten wordt en steeds minder witbrood?
…jullie zometeen zelf een brood gaan bakken?
D:\317597065.doc
Themaweek Nederland - Verzorging 2002
Zelf brood bakken!
We gaan nu zelf een brood bakken. Hieronder staat de werkwijze. Pak eerst alles wat je nodig hebt. Volg
alle punten een voor een op.
Wat moet je weten:
Brood wordt gemaakt van tarwebloem of tarwemeel. Van bloem wordt witbrood gemaakt en van meel
bruinbrood. Bij de tarwebloem doet de bakker gist, zout, vet en water. Gist is een soort plantje dat
koolhydraten uit de bloem eet. Na het eten van de koolhydraten “poept de gist alcohol en koolzuurgas uit.
De alcohol kun je zometeen ruiken. Het koolzuurgas kun je zien: door het koolzuurgas “rijst” het deeg: het
wordt groter en luchtiger en daardoor eetbaar.
Wat heb je nodig:

Beslagkom

Maatbeker

Houten lepel

Oven met bakplaat

Broodmix

Lauw water
Werkwijze:
1. Pak alles wat je nodig hebt
2. Weeg 125 gram witbroodmix af met de weegschaal en doe het in de
beslagkom
3. Weeg 60 gram lauw water af (60 gram is hetzelfde als 60 mililiter)
4. Roer met de houten lepel de mix en het water door elkaar
5. Zet de oven aan op 250 graden Celcius
6. Kneed het deeg met je handen totdat het heel soepel/zacht is. Des te langer je
kneed, des te lekkerder wordt het brood!
7. Maak van het deeg een bol en laat hem tien minuten liggen. Dit heet de
“Bolrijs”
8. Sla het gas uit het deeg en “vorm” het deeg tot een brood
9. Leg het gevormde deegstuk op de bakplaat
10. Laat het deegstuk weer tien minuten rijzen: de “Narijs”.
11. Bak het brood ongeveer 15 minuten in het midden van de oven.
12. Haal de bakplaat met twee theedoeken uit de oven en zet hem op het
gasfornuis.
D:\317597065.doc
Themaweek Nederland - Verzorging 2002
Vragen bij “Ontbijten in Nederland”
1. Tegenwoordig eten de meeste mensen in Nederland brood bij het ontbijt. Wat aten de nederlanders
vroeger bij het ontbijt?
2. Waarom aten ze toen bijna geen brood?
3. Wat betekent het woord “ontbijt”?
4. “Ontbijters leven gezonder” Welke voedingsstoffen haalt je lichaam uit een broodontbijt?
5. In de grafiek kun je de gemiddelde cijfers zien van niet-ontbijters.
a.
Welk cijfer halen niet-ontbijters gemiddeld het 1e lesuur?
b. Welk cijfer halen ontbijters gemiddeld het 1e lesuur?
c.
Leg het verschil tussen a en b uit.
d. Hoe komt het dat ze allebei, de ontbijters en de niet-ontbijters
het 2e lesuur lagere cijfers halen?
e.
Hoe komt het dat het 3e lesuur de cijfers weer omhoog gaan?
6. Waardoor wordt je dikker als je niet ontbijt?
7. Hoeveel boterhammen moet jij per dag eten?
8. Waarvan is brood de belangrijkste leverancier? (7 dingen noemen)
9. Je kunt in plaats van brood ook andere voedingsmiddelen zoals beschuit, knackebrood of muelsi
nemen bij het ontbijt. Maar welke stof komt alleen maar in brood voor? (Tip: lees “ontbijten met
brood, daar zit wat in)
10. Hoe komt het dat mensen die met bruinbrood ontbijten minder snel honger hebben dan mensen die
witbrood hebben gegeten?
11. Maak nu een gezond ontbijt. Schrijf op wat je gaat eten, wat doe je erop, wat drink je erbij enz.
D:\317597065.doc
Themaweek Nederland - Verzorging 2002