The Singularity

Intermediair
29 oktober 2010
Auteur: Bruno van Wayenburg
The Singularity: computers worden ons en
wij worden computers
Onsterfelijkheid lonkt
The Singularity, de ultieme samensmelting van mens en techniek, zit er voor 2030 aan te komen,
luidt de voorspelling. Bovenmenselijke intelligentie en onsterfelijkheid krijgen we daar automatisch
bij. 'Deze ontwikkelingen zijn onvermijdelijk.'








700 jaar oud worden
Het popcorneffect
Kunstmatige intelligentie
Onszelf even downloaden
Overleden vader tot leven wekken
Natte technofielendroom
Singularity opleiding in Nederland
Websites
Wie in een zwart gat valt, gaat een onzekere toekomst tegemoet. Sneller en sneller val je, maar als
je even buiten beschouwing laat dat je onderweg pijnlijk zal uitrekken tot een atoomdunne
spaghettisliert, komt de echte verrassing pas helemaal in het centrum.
Daar zit de singulariteit, waar alle massa van het zwarte gat in een oneindig klein punt is
samengeperst, en waar de zwaartekracht oneindig groot wordt. Geen natuurkundige weet wat daar
precies gebeurt. Al zal het vast niet gezond zijn.
Deze spectaculaire, fundamenteel onvoorspelbare toestand stond model voor ‘The Singularity', een
theorie over technologie-ontwikkeling waarbij steeds versnellende vooruitgang in robotica,
nanotechnologie, biotechnologie en computertechnologie leidt tot een wereldomspannende tech-noclimax. Menselijk lichaam en geest zullen naadloos worden overgenomen door technologie. Of
andersom. Praktisch gesproken zijn we dan onsterfelijk. Echt waar.
700 jaar oud worden
Dat spiegelt tenminste de Amerikaanse futurist en uitvinder Ray Kurzweil ons voor, die in 2005 het
Singularity-gedachtegoed neerzette met de vuistdikke profetie The Singularity is Near. Het klinkt
als een Amerikaans zelfhulpboek, en voorlopig slaat het techno-optimisme van The Singularity dan
ook het hardst aan in de technologiecultuur rond Silicon Valley. Zo hebben Google-oprichters Larry
Page en Sergey Brin flink geïnvesteerd in de Singularity University in het Californische Amesonderzoekscentrum van NASA, waar ceo's, investeerders, en uitvinders, maar ook Amerikaanse en
Israëlische militairen cursussen krijgen in het Singularity-gedachtegoed. Een negenweekse cursus
kost vijftienduizend dollar. Naast onderricht en discussies krijg je daarvoor ook bezoeken aan
technologielabs en, niet onbelangrijk, ruime netwerkmogelijkheden.
Rector is Ray Kurzweil zelf, bestuurder Peter Diamandis, bekend van de X-prizes, die worden
uitgeloofd voor technologiemijlpalen zoals de eerste private ruimtevlucht door de SpaceShipOne
van Burt Rutan in 2004. Diamandis is serieus van plan, meldde hij in de New York Times, om
zevenhonderd jaar oud te worden.
Ray Kurzweil (1948-)
Amerikaanse uitvinder die rijk werd met onder meer schriftherkenningssoftware (OCR) .
Ontving talloze eredoctoraten, werd een bekend futuroloog, en schreef boeken over
onsterfelijkheid (en slikt dagelijks zo'n 150 pillen om langer te leven, meldt de New York
Times). In 2005 publiceerde hij The Singularity is Near.
Yuri van Geest
Het popcorneffect
‘Het was er echt fantastisch', zegt Yuri van Geest, consultant op het gebied van smartphones en
internet, en mede-oprichter van Mobile Monday en ideeënconferentie TEDx Amsterdam, over zijn
verblijf aan de Singularity University. ‘Je leeft er echt tien keer zo snel. Het heeft mijn leven echt op
zijn kop gezet: de informatie, de kijkjes in de keuken, de gesprekken.' The Singularity is in
Nederland ten onrechte nauwelijks bekend, zegt hij. ‘Je hoort er hier veel te weinig over. Leiders
van landen van Israël tot Singapore, Zuid-Korea en China zijn daar wel, wij niet. Behalve dan een
vertegenwoordiger van McKinsey Nederland.'
Inspiratie voor Kurzweils grootse visie is de bekendste wet van Silicon Valley, Moore's law, die stelt
dat de capaciteit van computerchips elke twee jaar verdubbelt. Oorspronkelijk in 1965 als trend
gesignaleerd door Intel-oprichter Gordon Moore, die dacht dat de stijgende lijn nog wel zo'n tien
jaar zou aanhouden, blijft Moore's wet tot op de dag van vandaag overeind.
En ook andere technologische prestaties blijven maar razendsnel stijgen: de capaciteit van
geheugenchips, harde schijven, flash-geheugen, transistors per dollar. Allemaal verdubbelen ze om
de zoveel maanden, wat wiskundigen een exponentiële stijging noemen. Kurzweil lardeert zijn boek
rijkelijk met grafieken om aan te tonen dat Moore-achtige wetten ook opgaan voor andere
technologiegebieden: de kosten en tijd nodig voor het in kaart brengen van dna, de snelheid
waarmee je hersenscans kunt maken: alles versnelt als een dolle.
‘Het is het popcorneffect', zegt Tony Bosma, trendwatcher voor softwarebedrijf Ordina en ook
aanhanger van het Singularity-gedachtegoed. ‘Als je popcorn in een pan op het vuur zet, gebeurt er
eerst niets, dan beginnen er voorzichtig een paar korrels te poppen, en dan wordt het een soort
lawine.' Op dezelfde manier kwamen internet en mobiele telefonie op: aarzelend en voorzichtig, om
opeens verrassend snel de wereld te veroveren, exponentieel groeiend en alles uit de weg schuivend.
Kunstmatige intelligentie
Een van de vakgebieden waarop de technologieversnelling zich in klinkende munt zal uitbetalen is
kunstmatige intelligentie. Toenemende kennis van de werking van onze hersenen zal een zichzelf
versterkend effect krijgen, voorspelt Kurzweil. Nu al kun je computerchips niet ontwerpen zonder
uitgebreide hulp van computerontwerpprogramma's. Op dezelfde manier zullen onderzoekers op
een dag een kunstmatige intelligentie bouwen die beter is in het ontwerpen van kunstmatige
intelligentie dan zijzelf. Dìe bouwt weer een slimmere computer, enzovoort, met een explosie aan
bovenmenselijk intelligentie tot gevolg. ‘Computers zullen wakker worden', voorspelde Singularitytheoreet en wiskundige Vernor Vinge al in 1993. Hij schreef toen deze monumentale gebeurtenis,
‘niet voor 2005, en niet na 2030' te verwachten.
Vernor Vinge (1942-)
Zoals iedere profeet heeft Kurzweil een minder bekende, maar door gelovigen bewonderde
voorganger: Vernon Vinge. De sciencefictionschrijver en hoogleraar wiskunde aan San Diego
State University lanceerde het begrip ‘The Singularity' in 1993 met een inmiddels beroemd
essay.
Onszelf even downloaden
Kurzweil ziet nog veel meer accelererende technologieën, van biotechnologie en robotica tot
nanotechnologie. Na jaren van auto's spuiten in fabrieken, komen de robots naar buiten, als
stofzuigrobots, bom-ontmantelingsrobots of als onbemande vliegtuigen, in feite spioneer-, schieten bombardeerrobots. Niet voor niets zijn ook de mensen van DARPA, het Amerikaanse
legeronderzoeksinstituut, reguliere bezoekers van Singularity-bijeenkomsten en conferenties.
Ook in de biotechnologie gaat het hard. Onvermijdelijk zullen we de werking van de cel steeds
beter begrijpen, en ziektes, kanker en afwijkingen kunnen corrigeren, inclusief het verouderen van
onze cellen, spiegelt Kurzweil voor. En als dat niet helemaal lukt, zal nanotechnologie minieme
robotjes voortbrengen die we met gerust hart onze bloedvaten in kunnen sturen, waar ze reparaties
verrichten, slijtage oppoetsen, bacteriën en virussen verdelgen en andere goede werken doen, met
als resultaat dat we nauwelijks meer ziek zullen worden of doodgaan.
Een volgende ontwikkeling is dat zulke nanobots als een grote zwerm onze hersenen inreizen en
iedere hersencel, met alle verbindingen naar andere hersencellen, in kaart brengen, zodat we onze
geest kunnen saven als ware het een Word-bestandje.
Wat daarbij helpt is de computerrevolutie. Onze hersenen hebben zo'n honderd miljard hersencellen,
met zo'n 60 biljoen (een biljoen is duizend miljard) verbindingen daartussen. Het duurt misschien
nog wel even voordat computers dat soepeltjes downloaden, stelt Kurzweil, maar met hulp van de
wet van Moore kan binnen een paar decennia een computer al die informatie niet alleen bevatten,
maar ook afdraaien in een simulatie van onze hersenen. Onze geest is dan overgeheveld naar
silicium en - zolang er stroom is - onsterfelijk. Misschien dat we onszelf af en toe even downloaden
naar een echt lichaam, al zal niet iedereen daar behoefte aan hebben.
Overleden vader tot leven wekken
Helemaal belangeloos is Kurzweil overigens niet in zijn visionaire voorspellingen. Zelf zou hij ook
graag onsterfelijk worden, en hij slikt een flink arsenaal aan ‘gezondheidsverlengende' pillen (die
ook te koop zijn). Hij is ook beschikbaar als spreker, en een film met hem in de hoofdrol The
Singularity is Near is dit jaar in premiere gegaan. Maar vooral zou Kurzweil dolgraag zijn in 1970
aan een hartaanval overleden vader tot leven wekken, ook al heeft zelfs zijn gistende
voorspellingenbrouwsel daar nog geen scenario voor.
Niet iedereen deelt Kurzweils optimisme. ‘Het is een illusie om te denken dat de bovenmenselijke
intelligentie al ons instrument zou zijn', schreef profeet Vinge zelf al in zijn Singulariteit-essay. En
Bill Joy, oprichter van Sun Microsystems, schetste een sombere wereld in zijn beroemde Why the
future doesn't need us, waarin hij de onderwerping van de mensheid aan technologie voorziet. En
wie The Matrix heeft gezien, krijgt ook al geen vrolijk beeld van de volledige samensmelting van
mens en technologie.
Tony Bosma
Natte technofielendroom
‘De meeste mensen schrikken aanvankelijk', zegt trendwatcher Tony Bosma van Ordina, ‘de eerste
reactie is: onzin. Maar je kunt niet om The Singularity heen. Als je ziet hoe snel alles gaat; meestal
gaan dingen nog sneller dan voorspeld.' De tweede reactie is: willen we zo'n wereld wel? Zonder
privacy en met volledige overgave aan de techniek. Maar dat laatste doen we nu ook al, en ik denk
dat je er sowieso rekening mee moet houden. We kijken nu te veel naar de korte termijn, naar het
efficiënter maken van bestaande technologieën, maar we moeten breken met het verleden, al was
het maar omdat we op deze manier de aarde uitputten.' Volgens Bosma liggen Singulariteit-achtige
versnellingen ook op de loer in de energievoorziening, grondstoffen en financiën.
Toch is er ook een ander soort kritiek, die The Singularity vooral beschouwt als natte
technofielendroom. De Britse journalist Andrew Orlowski noemde The Singularity een ‘grootse
droom van technieknerds, waarin ingenieurs, uitvinders en innovatoren de grootste resetknop ter
wereld maken, een deus ex machina om alles weer goed te maken.'
Anderen doet The Singulariteit wel erg denken aan de apocalyps uit de bijbel, waarbij de levenden
eeuwig in de hemel verder zullen leven met Jezus. The Singularity als techno-geloof voor nerds,
inclusief laatste oordeel, onsterfelijkheid en een mystieke samensmelting met de oppergod;
Techniek.
Sceptische wetenschappers
En ook wetenschappers, degenen die uiteindelijk aan de basis staan van alle revolutionaire
ontwikkelingen, zijn meestal sceptisch. Ja, er is een dna-revolutie, maar tot nog toe valt het zwaar
tegen om de cel echt te begrijpen, zeggen biowetenschappers, laat staan om medicijnen te
ontwikkelen met hulp van alle nieuwe kennis. En ja, we kunnen steeds meer zien van de hersenen,
melden neurowetenschappers, maar we begrijpen ook steeds beter hoeveel we nog niet weten over
bewustzijn en intelligentie. Kunstmatige intelligentie nam een grote vlucht in de jaren tachtig, maar
beleefde een net zo grote terugval toen de beloftes uitbleven. Computers mogen wereldkampioen
schaken Gary Karsparov overwonnen hebben, fatsoenlijk een helpdesk bemannen of alleen maar
een praatje maken kunnen ze nog lang niet. Nanotechnologie is al jaren een grote belofte, en
Moore's wet wordt uiteindelijk begrensd door de afmetingen van atomen en moleculen: nog kleiner
zullen transistoren nooit worden.
Singularity opleiding in Nederland
‘Toch zijn al die ontwikkelingen onvermijdelijk', zegt Yuri van Geest over Kurzweils
voorspellingen, ‘misschien niet in detail, maar in grote lijnen. En iedereen moet daarvan weten, niet
alleen de elite die er nu van weet.' Natuurlijk is er een verschil tussen geloven in de ultieme
technosamensmelting van The Singularity en erkennen dat technologie zich alsmaar ontwikkelt.
Maar ook voor het laatste is er veel te weinig aandacht, vindt Van Geest. ‘Het gaat alleen maar over
lokale hypes, een debat over technologie en het belang ervan wordt in Nederland gewoon bijna niet
gevoerd.'
Van Geest werkt mee aan het opzetten van een opleiding die hierin verandering moet brengen, de
Amsterdamse opleiding-in-oprichting THNK.org, die vanaf 2011 beschikbaar zal zijn voor
‘creatieve leiders', die er kunnen leren over business, design en technologie-aspecten. Voor het
technologiegedeelte is Van Geest in overleg met de Amerikaanse Singularity University, die met
THNK mogelijk zijn eerste Europese activiteit zou vestigen. ‘Dat wordt een heel andere vorm van
onderwijs dan die van de universiteiten, inspirerender en holistischer. Mensen willen geen boeken
meer lezen, maar ook zelf kijken, met 3D-printers in de weer en bij laboratoria langs', zegt Van
Geest, die de reguliere universiteiten als verkokerde instituten zonder blik op de toekomst
beschouwt.
Het collegegeld zal zo tussen de 30 en 35 duizend euro liggen, zegt Agnes Willenborg, managing
director van Thnk.org. ‘We zoeken mensen met wat ervaring, ondernemers, wetenschappers,
gemotiveerde mensen die een verschil willen maken. Er zijn veel belangstellenden.' Thnk.org krijgt
subsidie van onder meer het ministerie van Economische Zaken en de gemeente Amterdam. ‘Meer
dan de Singularity University, die vooral technologiegeöriënteerd is, zijn wij gericht op mensen,
ondernemen en maatschappij', zegt Willenborg.
Tony Bosma moet wat langer nadenken over de vraag of hij alle technologievoorspellingen ook echt
gelooft. ‘Ja', zegt hij dan, ‘ik denk zelfs dat ze hier en daar wat voorzichtig zijn. Er bestaan nu zo
veel dingen die je van tevoren niet voor mogelijk had gehouden: internet, GPS, mobiele telefonie
over de hele wereld. Inderdaad, soms wordt iets gehyped, dan valt het tegen en zakt het even weg in
de aandacht. Maar vaak zie je dat het dan een paar jaar later weer net zo hard terugkomt, zoals
internet.
Tegelijkertijd zie je dat technologie snel naar de achtergrond verdwijnt. Kijk naar pinpassen en
online bankieren, dat is nu zo gewoon dat het nauwelijks opvalt. Als de Singularity komt, zullen we
het misschien wel gewoon vinden, en niet eens opmerken.'
En die onsterfelijkheid? ‘Daar gaat het me niet om', zegt Van Geest, ‘mijn motivatie is vooral
inspiratie en interesse'. Maar Bosma zegt niet op voorhand nee. ‘Waarom niet?'