bestand - Portfolio Melissa

LESONTWERP
ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING
Naam: Melissa De Cooman
Campus Heverlee
Hertogstraat 178
3001 Heverlee
Tel. 016 375600
www.khleuven.be
Vakkencombinatie: Aardrijkskunde - Fysica
Stagebegeleider DLO: Mevr. Verstappen
School: Paridaens
Les gegeven door: Melissa De Cooman
Onderwijsvorm: ASO
Vak: Aardrijkskunde
Richting: economie
Onderwerp: Water in de Arabische wereld
Klas: 4G
Vakmentor: Mevr. Knapen
Lokaal: 221
Datum/Data: 3/11/2014
Aantal leerlingen:
Lesuur/-uren: 8e (14h45-15h35)
BEGINSITUATIE & DIDACTISCHE VERANTWOORDING
Verantwoord, vanuit de beginsituatie, waarom je de les op
deze manier aanpakt. Je kan onder andere verwijzen naar: algemene didactische principes, vakdidactiek, ontwikkelingspsychologie, situationele
beginsituatie, verwachtingen van mentoren, eigen doelstellingen,…
Het is de eerste les van het thema ‘Spanningen en ecologische problemen in regio’s’. Hiervoor hebben de
leerlingen het thema ‘Uitdagingen over bevolkingsexplosie’ afgewerkt.
Ik begin de les met een brainstorm over het waterverbruik. Dit doe ik omdat ik de lln zelf wil laten
nadenken op welke manier we water verbruiken. Om de brainstorm zo ruim mogelijk te laten gaan, laat
ik, wanneer de lln geen antwoorden meer geven, een afbeelding zien van de watervoetafdruk. Uit deze
afbeelding wil ik de lln bewust laten worden dat we veel water verbruiken, ook bij dingen die misschien
op het eerste zicht niet vanzelfsprekend zijn. Om de lln bewust te laten worden van hun waterverbruik
laat ik hun een gokje doen hoeveel water een gemiddelde Belg verbruikt per dag. Dit getal, 7400 l, het ik
bewust in het vet gezet op de ppt, omdat ik echt wil dat de lln beseffen dat water iets kostbaar is en dat
je dit niet moet verspillen. Door het aanhalen van het enorme bedrag aan water dat we verbruiken,
kunnen we overgaan tot de vraag of de aarde wel genoeg water heeft en dat het over de aarde verspreid
is. Ook probeer ik via de brainstorm de interesse van de lln te wekken (motivatieprincipe).
Het lesonderdeel beschikbaar water en waterverbruik in de wereld wordt behandeld via grafieken en
diagrammen die op de ppt worden getoond (aanschouwelijkheidsprincipe). Dit onderdeel wordt verwerkt
via onderwijsleergesprekken afgewisseld met het invullen van het werkboek.
In lesfase twee wordt de waterschaarste in het Midden-Oosten besproken. Om de landen en rivieren van
het Midden-Oosten op te zoeken in de atlas voorzie ik een duowerk. Ook ga ik niet elke groep hetzelfde
laten opzoeken, want in het vierde jaar moeten de lln landen kunnen opzoeken in de atlas. Daarom
verdeel ik het werk. Hiervoor geef ik de lln 5 minuten, ik stel ook een timer in via de computer, zodat de
lln weten hoeveel tijd ze hebben en zodat ik niet te veel tijd verlies. Na het duowerk overloop ik de
landen en rivieren klassikaal via een figuur op de ppt. Ik laat de nummers die overeenkomen met de
landen verschijnen op de ppt zodat de lln goed kunnen volgen.
Om de factoren van waterschaarste te weten te komen, voorzie ik een groepswerk (activeringsprincipe).
Ik geef de lln verschillende bronnen. A.d.h.v. deze bronnen wil ik de leerlingen zelf tot de factoren laten
komen. Ook hier voorzie ik een timer. Het groepswerk wordt klassikaal besproken. Hierna wordt het wb
verder ingevuld.
Op het einde van de les voorzie ik een cartoon over de problematiek van het Midden-Oosten. Via deze
cartoon wil ik de lln laten inzien dat water een bron is van conflicten tussen regio’s. Hierbij maak ik dan
een link naar de volgende les.
Doorheen de les gebruik in een ppt, waarop dezelfde figuren staan als in het wb van de lln. Op die
manier hoop ik dat de lln goed kunnen volgen. Ook zet ik de structuur van de les op het bord
(structureringsprincipe).
EINDTERMEN & LEERPLANDOELEN
Situering in de eindtermen: (Vakoverschrijdend en/of vakgebonden)
Vakgebonden eindtermen aardrijkskunde 2de graad
ET 3 Aan de hand van voorbeelden horizontale en verticale ruimtelijke relaties herkennen.
ET 4 de eigenheid van regio’s beschrijven aan de hand van natuurlijke en menselijke kenmerken
ET 5 op een eenvoudige manier enkele fysisch-aardrijkskundige kenmerken van een bestudeerde regio
verklaren
ET 10 Op een eenvoudige manier de natuurlijke en menselijke oorzaken van milieuproblemen in een
gebied verklaren en er de gevolgen voor mens, natuur en milieu uit afleiden.
Leerstofthema:
4.7 Spanningen en ecologische problemen binnen regio’s
Leerplandoelstellingen
1.1 Door analyse van beelden, kaarten en andere informatiebronnen de kenmerken van een regio in de
Arabische wereld met waterschaarste beschrijven en de gevolgen voor mens, natuur en milieu afleiden.
1.2 In de bestudeerde regio de horizontale en verticale relaties herkennen die waterschaarste verklaren.
Didactische wenken
Het thema water in de Arabische wereld handelt over de nood aan water als natuurlijke hulpbron in een
gebied waar het wateraanbod van nature uit erg schaars is. In dit subcontinent neemt de vraag naar
water toe door een grote bevolkingsgroei en een sterke economische ontwikkeling (in olierijke landen).
Met verticale relaties wordt o.m. bedoeld: de relatie klimaat en bodemgebruik. Horizontale relaties zijn
bijvoorbeeld de relatie irrigatie – rivieren; irrigatiemogelijkheden en ligging van landen ten opzichte van
de loop van een rivier.
Ook de eigen ervaringen met waterverbruik in het dagelijkse leven (kwaliteit, gebruikshoeveelheden,
verspilling, alternatieven) is een goede aanknoping om de waarde van voldoende drinkbaar water voor de
mens vast te stellen.
Situering in het leerplan:
Leerplan aardrijkskunde 2de graad ASO van het VVKSO, leerplan aardrijkskunde 2de graad, Brussel, 2012,
D/2012/7841/002
ALGEMEEN LESDOEL
- De leerlingen kunnen aan de hand van diagrammen en grafieken de watervoorraad, waterspreiding en
het waterverbruik op aarde verklaren.
- De leerlingen kunnen de waterschaarste in het Midden-Oosten uitleggen in hun eigen woorden.
SCHOOLAGENDA (Van de leerlingen. Verwijs naar het werkblad en/of de pagina’s in het werk- en/of handboek.)
Thema 2: Spanningen en ecologische problemen in regio’s, hoofdstuk 1: water in de Arabische wereld,
wb p. 29-37
BRONNEN (Noteer alle gebruikte bronnen, volgens BIN.)
Boeken
- CALLEMEYN, J., VANDERHALLEN, D., en VAN HECKE, E., Algemene wereldatlas, Plantyn, Mechelen,
2012, 191 pagina’s.
- NEYT, R., VAN BROECK, C., VAN CLEEMPUT, A. en VERSTAPPEN, H., Geogenie 4, De Boeck, Berchem,
2011, 136 pagina’s.
- RONDEAUX, B., SLOOTMANS, T., VAN BOVEN, M., WAUTERS, J., Werkmap Aardrijkskunde 4, Wautersvan Boven BVBA, 2011, 190 pagina’s.
Websites
- WATERVOETAFDRUK, De watervoetafdruk uitgelegd, internet, 24/10/2014,
(http://www.watervoetafdruk.be/ ).
- ONLINE STOPWATCH, 5 minutes, internet, 25/10/2014, (http://www.onlinestopwatch.com/timer/5minutes/).
LEERMIDDELEN & MEDIA
In lokaal aanwezig
- krijtbord
- computer + beamer
- atlas
Door lesgever mee te brengen
- digitale presentatie
- enveloppes met infobronnen
Didactisch lesontwerp
KRACHTIGE LEEROMGEVING
Leerdoelen
De lln kunnen…
Uit eigen
beweging
meewerken aan
de brainstorm
(A2)
Lesfasen
& timing
Instapfase
(4 min)
Onderwijs- en leeractiviteiten
Media
Leerinhoud
Brainstorm waterverbruik
Ppt, bord
 Beschikt de aarde over veel water?
 Hoe verbruiken we dit water?
Lkr maakt brainstorm op bord.
Dit zijn niet de enige dingen waarvoor we water
verbruiken.
Lkr laat afbeelding van watervoetafdruk zien.
 Waarvoor gebruiken we nog veel water?
Dit water noemen we virtueel water, het is het water
dat in de productie van consumptiegoederen zoals
voedsel en kleding schuilgaat.
 Hoeveel liter water denken jullie dat een
gemiddelde Belg verbruikt?
Een gemiddelde Belg verbruikt 7400l water per dag.
Dit is heel veel. Daarom gaan we deze les eens
kijken of de aarde wel over genoeg water beschikt
en of het water evenredig verdeeld is over de aarde.
Probleemstelling
 Beschikt de aarde over genoeg water?
 Is het water evenredig over de aarde
verdeeld?
Uit diagrammen
afleiden dat het
zoet water op
aarde beperkt is
(C3)
Lesfase 1:
Lln nemen wb p. 29
Beschikbaar
water en
OLG: watervoorraad op aarde
waterverbruik
 Wat kan je afleiden uit deze diagrammen?
in de wereld
 Welk water is bruikbaar voor de mens?
(15 min)
 Waar kunnen we direct bruikbaar zoet water
vinden?
 Wat is grondwater?
 Hoeveel procent is dit van de totale
watervoorraad op aarde?
 Waar bevinden zich de grote ijsmassa’s?
Ppt
Wb p. 29 -33
Watervoorraad op aarde
- Alleen het zoet water (2.8%) van de
watervoorraad op aarde kan de mens
gebruiken.
- de voorraad zoet water vinden we terug in
meren, rivieren, moerassen, permafrost,
bodem, diep grondwater, ijskappen en
gletsjers.
- Slechts 0.0084% van de totale
watervoorraad op aarde is direct bruikbaar
zoet water.
Grondwater: water dat zich in de
gesteenten van de bodem en ondergrond
bevindt, het is meestal afkomstig van de
neerslag.
Uit kaarten
afleiden dat het
beschikbaar water
niet gelijk
verdeeld is (C3)
OLG: Waterspreiding op aarde
 Is er overal op aarde even veel beschikbaar
zoet water?
 Wanneer kan je spreken van
waterschaarste? (kijk naar de legende van de
figuur)
Men spreekt van waterschaarste wanneer men
minder dan 1000 m3 zoet water per persoon per jaar
heeft. Deze definitie kan je op een blad noteren.
 In welke regio’s is zoet water schaars?
 Wat is de situatie in onze regio?
Uit grafieken
afleiden welke
sectoren veel
water verbruiken
(C3)
Waterspreiding op aarde
Waterschaarste: Noord-Afrika, Arabisch
schiereiland, Hoorn van Afrika, Zuid-Afrika,
Australië, Mongolië, Westelijk deel VS en
Mexico (wanneer men minder dan 1000 m3
zoet water per persoon per jaar heeft)
Eigen regio: chronisch tekort tot voldoende
water
Waterverbruik
- Landbouw verbruikt wereldwijd meeste
water.
- In Vlaanderen verbruikt de industrie het
meeste water.
OLG: Waterverbruik
 In welke sector wordt het meeste water
verbruikt wereldwijd?
 Hoe kan je dit verklaren?
 Welke sector verbruikt in Vlaanderen veel
water?
OLG: Zuiver water
 Heeft elke mens op aarde genoeg zuiver
water? Waar niet?
Wereldwijd sterven dagelijks 6000 kinderen (1 per
15s) door het drinken van onzuiver water.
Besluit
 Wat kunnen we besluiten over de
watervoorraad?
 Wat kunnen we besluiten over de
waterspreiding?
Lesfase 2:
Waterschaars
te in het
Midden Oosten
(30 min)
We hebben daarnet gezegd dat niet elk land even
veel water heeft, daarom gaan we eens kijken wat
het probleem is in één van deze regio’s, namelijk het
Midden-Oosten.
Waterschaarste in het Midden-Oosten
Wb p. 34
Duowerk oefening 5: Situering
Vooraleer we de oorzaken van de waterschaarste
Waterschaarste in het Midden-Oosten
- situering
Samenwerken
(A3)
De landen en
rivieren van het
Midden-Oosten
opzoeken in de
atlas (C3)
gaan achterhalen, gaan we eerst het Midden-Oosten
situeren. Daarvoor mogen jullie oefening 5 per 2
maken. Jullie krijgen hier 5 min voor.
Timer
Klassikale verbetering duowerk a.d.h.v. ppt
Ppt
Jullie mogen elke rivier overtrekken met een andere
kleur. Onderstreep in de lijst van de landen die
hetzelfde stroomgebied hebben in dezelfde kleur.




Door
Door
Door
Door
welke
welke
welke
welke
landen
landen
landen
landen
stroom
stroom
stroom
stroom
de
de
de
de
Nijl?
Tigris?
Eufraat?
Jordaan?
Neem de wereldkaart van de waterschaarste p. 30
erbij en duid het Midden-Oosten met een kader aan.

Via de atlas enkele
kenmerken van
het Midden-Oosten
opzoeken (C3)
Samenwerken
(A3)
Uit bronnen de
factoren bepalen
die de
waterschaarste
doen toenemen
(C3)



Wat weet je over de neerslag in het MiddenOosten?
Wat weet je over de bevolkingsspreiding in
het Midden-Oosten?
Welke vegetatie is er in het Midden-Oosten?
Wat weet je over de tewerkstelling in de
landbouw in het Midden-Oosten?
Groepswerk factoren waterschaarste
We hebben het Midden-Oosten gesitueerd, dan
kunnen we ons nu afvragen welke factoren bepalen
dat het beschikbaar water gaat dalen. Hiervoor gaan Enveloppes met
we een klein groepswerkje doen. Ik ga jullie een
infobronnen
enveloppe geven, waarin jullie verschillende bronnen
vinden. A.d.h.v. deze bronnen moeten jullie de
factoren bepalen. Jullie mogen per 4 werken (stoelen
omdraaien) en krijgen 4 min de tijd.
Timer
Klassikale bespreking groepswerk
 Wat heb je kunnen afleiden uit de bronnen?
Wb p. 35-36
 Welke factoren doen de beschikbaarheid van
het water dalen?
 Waarom verbruikt men meer water in
verstedelijkte gebieden?
 Naar welke economische sector gaat het
meeste water?
- kenmerken regio:
Neerslag: droog tot periodiek droog gebied
Bevolkingsspreiding: dun bevolkt
Vegetatie: mediterrane plantengroei
Tewerkstelling in de landbouw: 20-50% van
de bevolking
Factoren waterschaarste
- economische groei
- bevolkingsgroei
- klimaatveranderingen

Hoe zou men de gewassen toch van water
kunnen voorzien?
Bijna alle hernieuwbare watervoorraden zijn in het
Midden-Oosten in gebruik genomen. Wanneer men
dus meer water gaat nodig hebben, zal men gebruik
moeten maken van niet-hernieuwbare
watervoorraden.
 Wat is hernieuwbaar water?
 Wat verstaan we onder fossiel water?
In eigen woorden
de termen
hernieuwbaar-en
fossiel water
uitleggen (C3)
Lesfase 3:
Besluit
(2 min)
Vastzetting d.m.v. Odd one out
Lkr geeft leerlingen begrippen. Ze mogen per twee
werken.
Hernieuwbaar water: water dat op
natuurlijke wijze aangevuld wordt, bv door
regen of smeltwater.
Fossiel water: water dat in duizenden
voorbije jaren in de gesteenten ingesijpeld is
en zich ondergronds verzameld heeft.
Ppt
Waterschaarste – dam – neerslag – ijsmassa’s

Welk begrip hoort er niet bij? Waarom ?
lkr laat cartoon zien.
 Wat zou deze cartoon willen aankaarten?
 Wat zou het gevolg hiervan zijn?
Water vormt een belangrijk probleem in de relaties
tussen de landen van het Midden – Oosten. Het
gevolg hiervan is dat water een bron wordt van een
conflict tussen regio’s. Volgende les gaan we zo’n
conflict bekijken.
Opmerkingen i.v.m. bijlagen:
 Steeds kopie toevoegen van ingevuld werkblad of -boek.
 Indien gebruik gemaakt wordt van transparanten of digitale presentatie: handouts toevoegen (verkleind, zwart/wit).
 Indien de klasopstelling gewijzigd wordt: plan en/of omschrijving toevoegen.
BORDSCHEMA
Virtueel water
Water
Waterschaarste: de vraag
naar water is veel hoger dan
de voorraad water (<1000 m3
zoet water/persoon/jaar)
- Watervoorraad op aarde
 Kleine fractie bruikbaar
- Waterspreiding
 Ongelijk verspreid
- Waterverbruik
 Landbouw veel water nodig
- Waterschaarste in Midden – Oosten
 Factoren: economische groei, bevolkingsgroei,
klimaatverandering
 water zorgt voor conflicten in het Midden-Oosten