Livemuziek op televisie: Wat zijn de kansen en proble

Livemuziek op televisie:
Wat zijn de kansen en problemen voor beide partijen en hoe
ziet de toekomst eruit?
Jason Callewaert
Eindwerk Afstudeerrichting Eventmanagement 2011-2012
2
Inhoud
1
Inleiding ........................................................................................................................................... 5
2
Muziek op televisie: een geschiedenis ............................................................................................ 6
2.1
2.1.1
The Ed Sullivan Show ...................................................................................................... 6
2.1.2
The Johnny Cash Show .................................................................................................... 9
2.1.3
MTV ............................................................................................................................... 10
2.1.4
Saturday Night Live........................................................................................................ 12
2.1.5
Late Show With David Letterman.................................................................................. 15
2.2
4
5
Engeland ................................................................................................................................ 17
2.2.1
Top of the Pops.............................................................................................................. 17
2.2.2
Later… With Jools Holland ............................................................................................. 21
2.3
3
Verenigde Staten van Amerika ................................................................................................ 6
België ..................................................................................................................................... 23
2.3.1
Tien Om Te Zien ............................................................................................................. 23
2.3.2
De Laatste Show ............................................................................................................ 25
2.3.3
Wedstrijden ................................................................................................................... 27
2.3.4
Zo Is Er Maar Één ........................................................................................................... 30
2.3.5
Peter Live ...................................................................................................................... 33
Eerste conclusie ............................................................................................................................. 36
3.1
Onbekend talent.................................................................................................................... 36
3.2
Dat tikkeltje extra… ............................................................................................................... 36
3.3
De songkeuze ........................................................................................................................ 37
3.4
De studioband ....................................................................................................................... 38
Interviews ...................................................................................................................................... 39
4.1
Inleiding ................................................................................................................................. 39
4.2
Onbekend talent.................................................................................................................... 40
4.3
Dat tikkeltje extra .................................................................................................................. 41
4.4
De songkeuze ........................................................................................................................ 42
4.5
De studioband ....................................................................................................................... 43
4.6
Overige .................................................................................................................................. 44
4.6.1
Red Bull Soundclash ...................................................................................................... 44
4.6.2
Moet de televisie de muziek ondersteunen.................................................................. 44
4.6.3
De samenwerking .......................................................................................................... 44
De toekomst .................................................................................................................................. 45
5.1
Wat mogen we verwachten? ................................................................................................ 45
5.2
Belang van televisie ............................................................................................................... 46
6
Conclusie ....................................................................................................................................... 47
7
Dankwoord .................................................................................................................................... 48
3
8
Bijlagen .......................................................................................................................................... 49
8.1
Interviews .............................................................................................................................. 49
4
1 Inleiding
We kunnen er de laatste jaren niet meer aan ontsnappen. Het afgelopen decennium werden we bijna jaarlijks bestookt met talentenjachten in alle vormen en maten, die gelijkwaardige deelnemers
opvoerden. Naast al deze televisieprogramma’s waarin naar nieuw Vlaams talent gezocht werd,
kreeg ook de alternatievere muziek zijn stek op televisie. Zo werd bijvoorbeeld elke late night talkshow op de openbare omroep afgesloten met een muziekact. En dan hebben we het nog niet over de
videoclips, archiefbeelden en live-captaties die we doorheen het jaar voorgeschoteld krijgen. Het is
duidelijk: muziek is alom tegenwoordig op televisie.
In dit werk wil ik echter dieper ingaan op dit gegeven. Ik vroeg me in de eerste plaats af wat muziek
en televisie met elkaar verbindt en hoe de relatie tussen de twee is. Verloopt de samenwerking altijd
in harmonie? Zien ze elkaar als een noodzakelijk kwaad? Of zijn ze beiden altijd enthousiast over hun
samenwerking? Wanneer ik dit begon te onderzoeken, bleek al snel dat in de lange geschiedenis van
muziek op televisie niet alles altijd zonder slag of stoot ging. Maar de problemen binnen de programma’s bleken al gauw over de jaren heen enkele opvallende parallellen te vertonen.
Nu al verraden wat deze gelijkenissen zijn, zou een domper op de leesvreugde zijn. Ook al kunt u
kunt natuurlijk gewoon de inhoudsopgave bekijken. Maar voor de avontuurlijke lezers onder ons wil
ik toch al een tipje van de sluier oplichten. Zo kan ik u vertellen dat ik vier opvallende gelijkenissen
tussen de programma’s dieper uitgespit heb. Alle vier deze topics zijn problemen die de samenwerking tussen de muzieksector en de televisiewereld soms wat bemoeilijken.
In dit werk zul je een kort overzicht krijgen van muziek op televisie door de jaren heen. We starten in
de jaren ’50 met de legendarische Amerikaanse The Ed Sullivan Show, bekijken hoe het er in Engeland aan toe ging met onder andere Top of the Pops en besluiten ons overzicht met enkele Vlaamse
muziekprogramma’s uit de laatste twee decennia. Elke show is zorgvuldig gekozen en deze keuze zal
uit gaandeweg duidelijker worden. Na dit overzicht was ik in staat vier terugkerende elementen uit
het geheel te filteren. Deze topics bespreek ik dan ook in een eerste, op de verzamelde informatie
gebaseerde conclusie. Maar omdat deze informatie enkel feiten weergeeft en ik amper in deze sector betrokken ben geweest, leek het me ook logisch om in het werkveld zelf enkele meningen te
sprokkelen.
Zo stelde ik een televisiemaker, een muziekcoördinator en manager en artiest enkele vragen die mij
een beter inzicht moesten verschaffen in hoe de verschillende partijen tegen deze problemen aankeken. Enerzijds kreeg ik enkele antwoorden die mij logisch leken, maar anderzijds kreeg ik ook regelmatig antwoorden vanuit bepaalde hoeken die ik totaal niet verwacht had. Hopelijk verrassen de
antwoorden u ook. Tot slot maakte ik, gewapend met deze getuigenissen een tweede conclusie.
Ik hoop dat mijn studie u even hard kan boeien als dat het mij deed en dat u er net als ikzelf wat van
kunt opsteken.
Met vriendelijke groeten
Jason Callewaert
5
2 Muziek op televisie: een geschiedenis
2.1 Verenigde Staten van Amerika
Amerika lijkt een zeer rijke geschiedenis aan muziekshows op televisie te hebben. Nog tot op de dag
van vandaag zijn muzikale performances in talkshows van onmiskenbaar groot belang voor de promotie van een artiest. Dankzij het internet komen veel van deze performances ook bij ons op diverse
muziekblogsites terecht. Dit is voornamelijk omdat in de grote Amerikaanse late night talkshows
opvallend vaak grote internationale, al dan niet bekende Europese artiesten, mogen opdraven. We
stellen ook vast dat het vaak de meer alternatieve muzikanten zijn die met deze performances echt
in de schijnwerpers komen te staan. Denk maar aan Gotye, die na zijn verschijning in het programma
Saturday Night Live meteen op de nummer 1 kwam in de Amerikaanse hitlijsten. Waarom is op televisie komen in Amerika zo belangrijk? Wat is de impact voor artiesten na een spraakmakende of zelfs
ophefmakende performance? Om hier een idee van te krijgen, geven we eerst een overzicht van
belangrijke Amerikaanse muziekshows mee.
2.1.1 The Ed Sullivan Show 1 2
The Ed Sullivan Show is waarschijnlijk één van de meest legendarische televisieshows ooit. Bijna alle
muzikale grootheden van de jaren ’50 tot ’70 zijn er gepasseerd. The Ed Sullivan Show speelde dan
ook een zeer cruciale rol in het lanceren van talent. En vooral dat aspect is hier belangrijk.
Edward Vincent “Ed” Sullivan werd op 28 september 1901 geboren in
New York City. Hij begon zijn mediacarrière als sportverslaggever
voor The New York Evening Graphic. Vervolgens schreef hij een theatercolumn, waarbij hij zich voornamelijk concentreerde op de shows
die op Broadway speelden en alle roddels die daarmee gepaard gingen. In 1933 schreef hij de film Mr.Broadway, waarin hij het publiek
meenam in het New Yorkse nachtleven. Sullivan vertolke er ook zelf
een rol in. Sullivan werd steeds bekender en vanaf 1948 zou zijn populariteit alleen maar groter worden.
In dat jaar werd Sullivan door CBS gevraagd om een late night variété
show te presenteren. In de beginjaren van de show kregen het programma en de presentator ervan erg veel kritiek te verwerken. Maar net omdat hij nogal klungelig
overkwam op de televisie, won hij steeds meer aan populariteit. Sullivan werd in de huiskamers niet
gezien als iemand van de televisie, maar als een doodnormale man, wat het programma ook veel
toegankelijker maakte. The Ed Sullivan Show onderscheidde zich ook van andere programma’s door
de artiesten live te laten performen.
Maar Ed Sullivan is bij ons vooral bekend om zijn onmiskenbare rol in het lanceren en bekendmaken
van muzikaal talent. Op 8 september 1956 werd Elvis Presley voor het eerst uitgenodigd in de Ed
Sullivan Show. 3 Sullivan had gezworen dat hij Elvis nooit zou uitnodigen vanwege zijn onfatsoenlijke
imago, maar kon negen maanden na diens eerste televisieoptreden niet langer de toenemende populariteit van de zanger negeren. De dag van het optreden zelf, was Sullivan wegens een verkeersongeluk niet aanwezig op de show zelf, maar Elvis verscheen toch. Zoals algemeen geweten is, werd de
performance van Elvis Presley in die tijd als choquerend en seksueel ervaren. Het was echter pas
tijdens het derde optreden van Elvis in de show dat de censuur ingereep. Elvis werd in deze performance enkel met zijn bovenlichaam in beeld gebracht. Deze censuurtechniek werd echter in veel
televisieprogramma’s gehanteerd. Ondanks de ongeïnspireerde performance, wordt dit optreden
1
http://www.edsullivan.com/about-ed-sullivan
http://www.edsullivan.com/show-history
3
http://history1900s.about.com/od/1950s/qt/elvissullivan.htm
2
6
toch gezien als het sleutelmoment in de nationale carrière van Elvis Presley. Men is er echter nog
steeds niet uit wie nu eigenlijk de opdracht tot deze censuur gegeven had. Er zijn bronnen die beweren dat dit in opdracht van Elvis’ manager Colonel Tom Parker was om zo publiciteit te creëren 4. En
dit was in elk geval gelukt, want zo had The Ed Sullivan Show had zijn eerste echte ster gelanceerd.
Ondanks het feit dat Ed Sullivan werd gezien als degene die Elvis definitief gelanceerd heeft, was hij
toch teleurgesteld. Elvis verscheen namelijk al enkele maanden in de shows van Sullivan’s concurrenten. Om die reden zwoer de presentator dat hij er de volgende keer in zou slagen om een nieuwe
artiest voor het eerst op de Amerikaanse televisie te brengen en op die manier ook te lanceren. Dit
gebeurde op 9 februari 1964. De uitzending van die avond ging brak toen het record van meest bekeken televisieshow ooit. Er zouden in totaal ongeveer 23 miljoen huiskamers op de show afgestemd
hebben, wat een bereik van 73 miljoen kijkers zou inhouden 5. Dit betekent dat maar liefst 34% van
de Amerikanen op dat moment naar het programma aan het kijken waren. Daarnaast kreeg de aflevering een rating van 45,3, wat inhoudt dat 45,3% van
de gezinnen met een televisietoestel naar de show aan
het kijken waren 6. In de show kwam een groep uit Liverpool, Engeland spelen: The Beatles. Ondanks het
feit dat The Beatles op dat moment al zeer populair
waren in de States, wordt de naam van Sullivan nog
steeds aan de Amerikaanse carrière en doorbraak van
de band gelinkt. Het was het eerste bezoek aan Amerika van de groep en dus ook het eerste televisieoptreden daar. Later die maand speelden The Beatles nog
eens in de show.
Daarnaast is Ed Sullivan ook van groot belang geweest voor de zwarte artiesten op het Motown label. 7 Dit was in die tijd een zeer controversieel onderwerp. Zwarte artiesten kwamen amper aan de
bak op blanke radio en televisie. Omdat Sullivan het talent toch wilde erkennen, trok hij zich niets
aan van de vele kritiek aan zijn adres. Ed Sullivan bleef zich toch sterk bewust van de controverse
rond het op televisie brengen van zwarten. Zo werd de begeleidingsband van Fats Domino achter een
gordijn geplaatst, zodat het aantal zwarten op het scherm beperkt zou blijven en de blanke kijker
minder geschoffeerd zou reageren. Er waren ook ander controversiële performances door zwarten.
Zo was er op 20 november 1955 afgesproken dat de zwarte rock’n’roll zanger Bo Diddley een cover
zou spelen van de hit Sixteen Tons van de blanke Tennessee Ernie Ford. Toen de performance live
begon, speelde Diddley echter zijn eigen nummer 1 hit Bo Diddley. Volgens Diddley zou Sullivan na de
show razend geweest zijn en hem toegeroepen hebben dat hij de eerste zwarte was die hem voor
aap gezet had. Daarnaast zwoer hij dat hij er persoonlijk voor zou zorgen dat Diddley geen carrière
meer zou maken in de showbusiness. Die belofte bleef beperkt tot het feit dat Bo Diddley nooit meer
in The Ed Sullivan Show is mogen komen spelen 8. Desondanks hielp Ed Sullivan onder andere de
carrière van The Supremes, James Brown, Ray Charles, Nina Simone en The Jackson Five lanceren.
Maar controversiële performances bleven niet beperkt tot zwarte artiesten. Zo weigerde Buddy Holly
bij zijn tweede verschijning in de show in een ander nummer te spelen, dan wat Ed Sullivan wou dat
hij speelde. 9 Uit wraak kondigde Sullivan Buddy Holly and The Crickets aan als “Buddy Holland and
The Pickets”. Daarnaast had hij er ook voor gezorgd dat het volume van de gitaar van Holly volledig
4
http://www.pbs.org/wgbh/cultureshock/flashpoints/music/elvis.html
http://www.tadforo.com/the-beatles-en-ed-sullivan-show-tal-dia-como-hoy-t25138.html
6
http://www.edsullivan.com/artists/the-beatles/
7
http://www.edsullivan.com/black-history-month-the-ed-sullivan-show
8
Jake Austen, TV A-Go-Go: Rock on TV from American Bandstand to American Idol (2005), p.15.
9
http://performingsongwriter.com/buddy-holly-ed-sullivan/
5
7
uit stond. Maar ook artiesten als Bob Dylan, The Doors en The Rolling Stones hebben ondervonden
dat Ed Sullivan niet met zich liet sollen.
Het is dus duidelijk dat het er in The Ed Sullivan Show niet om ging om muzikale performances neer
te zetten die bleven hangen omwille van het showgehalte. In die tijd ging het nog voornamelijk om
het promoten van de muzikant en zijn muziek. We merken ook aan de hand van een aantal voorbeelden dat Ed Sullivan geen gemakkelijke man was. Het lijkt alsof hij erdoor geobsedeerd was om
gezien te kunnen worden als de ontdekker van artiesten. De man die carrières lanceerde. Net om die
reden wou hij waarschijnlijk ook zoveel inspraak hebben op de song die de artiest zou brengen. De
woede die hij een aantal keer toonde wanneer artiesten zich daar; zonder dat hij ervan wist, niks van
aantrokken, bevestigen deze stelling over zijn trotsheid alleen maar. Maar speelt de juiste songkeuze
echt een rol voor het programma? Of is het toch de artiest die hierin zijn ding zou moeten kunnen
doen? Later in dit werk zullen we onderzoeken wat de songkeuze bij andere programma’s heeft bepaald.
8
2.1.2 The Johnny Cash Show 10
Iets anders dat we regelmatig in Amerika te zien krijgen zijn invloedrijke zangers die hun eigen televisieprogramma krijgen. Zo presenteerde Black Flag-frontman Henry Rollins van 2006 tot 2007 The
Henry Rollins Show. Dit was voornamelijk een talkshow, maar er was ook aandacht voor muziek. Gezien de alternatievere achtergrond van Rollins, kregen de kijkers hier vaak harde, maar ook ongecensureerde performances voorgeschoteld. In dit hoofdstuk zullen we het echter hebben over The Johnny Cash Show.
Van 1969 tot 1971 presenteerde de bekende countryzanger Johnny Cash zijn eigen televisie variétéshow. Waar The Ed Sullivan Show zich voornamelijk richtte op rock’n’roll, lag de focus in The Johnny
Cash Show voornamelijk op country en folk. In de show kwamen zowel gevestigde als nieuwe namen
aan bod. Er was ook aandacht voor comedy. Daarnaast was er ook een “Country Gold” rubriek waarin Cash aandacht schonk aan countryartiesten die zelden of nooit op televisie te zien waren.
Johnny Cash kreeg zelf heel erg veel vrijheid in het samenstellen van het programma. Maar tegelijkertijd moest
hij zich er toch bij neerleggen dat gevestigde waarden nu
en dan een stukje van de show overnamen. De gastbijdragen van acteurs als Kirk Douglas en Bob Hope moesten
ervoor zorgen dat het programma niet als te alternatief
werd beschouwd door de kijkers en dat de investeerders
en de bazen van ABC, het netwerk waarop de show werd
uitgezonden, tevreden bleven. Johnny Cash aanvaardde
deze bijdragen, maar voerde regelmatig toch zelf zijn
ijzeren wil door. Zo bracht hij tijdens de show een versie
van het nummer Sunday Morning Coming Down van Kris
Kristofferson en weigerde op vraag van het netwerk het
woord “stoned” aan te passen. Het aanpassen van aanstootgevende teksten was een veelgebruikte censuurtechniek. Daarnaast stond hij er ook op dat artiesten er
de kans kregen om hun anti-Vietnamnummers te brengen.
Het programma werd in 1971 geschrapt omwille van besparingen op het netwerk.
Opvallend aan dit programma was dat een populaire artiest zelf mocht beslissen welke artiesten hij
zou uitnodigen. Dat de muzikale gasten in het programma grotendeels de eigen smaak van Johnny
Cash volgden, spreekt dan ook voor zich.
De show onderscheidde zich ook van The Ed Sullivan Show door eerder artiesten te selecteren op
basis van talent in plaats van op basis van hun populariteit. Dat er dan ook amper sprake is van controversiële optredens of ruzies met de presentator, kunnen hierdoor verklaard worden. Johnny Cash
geloofde in de artiesten die hij programmeerde wat voor wederzijds respect en een gemotiveerde en
dankbare performance leidde.
Bekende artiesten die een programma krijgen met een eigen naam zien we niet zoveel buiten Amerika. De grootste uitzondering is misschien Later… With Jools Holland, maar daar komen we later nog
op terug. In België zien we bijvoorbeeld wel dat artiesten gevraagd worden om iets op televisie te
presenteren. Zo kunnen we Willy Sommers, Yasmine en Koen Wauters alle drie linken aan muziekprogramma’s op de Belgische televisie. Waarom kiest men in België van zanger-presentatoren? Gaat
het erom dat ze al vertrouwd zijn met het wereldje? Of eerder omdat het publiek zo de link legt tussen presentator en programma? Ook op deze vragen zullen we een antwoord proberen te vinden.
10
http://www.johnnycash.com/
9
2.1.3 MTV 11
De komst van MTV heeft de hele muziekwereld op z’n kop gezet. Plots moest je ook visueel het publiek kunnen overtuigen. Omdat we ons in dat werk willen concentreren op artiesten die in een studio hun muziek komen brengen, laten we het videoclip-verhaal echter wat links liggen. In dit hoofdstuk richten we ons op een ander concept dat MTV tot een legendarische zender gemaakt heeft,
namelijk dat van de Unplugged-series. In een periode waarin luide en harde gitaarmuziek zijn hoogdagen vierder, vroeg de zender aan de artiesten om hun nummers volledig te strippen en zo tijdens
een concert te brengen. De impact dat dit gehad heeft op de muziekindustrie en de platenverkoop is
niet te onderschatten.
MTV werd in 1981 opgericht als een televisieversie
van radio. De bedoeling was om non-stop videoclips
uit te zenden. Deze videoclips zouden aangekondigd
worden door VJ’s. Het format kende een gigantisch
succes. Artiesten werden zich al snel bewust van de
promotionele waarde dat een goede videoclip met
zich meebracht en slaagden er in om op een andere
manier bekend te verwerven bij het grote publiek.
Later zouden ook concerten (Live Aid in 1985 als sleutelpunt) en reality shows uitgezonden worden op de
zender.
Tegenwoordig draait MTV voornamelijk rond commerciële popmuziek en R&B. Maar dat is niet altijd
zo geweest. Vooral in het begin van de jaren ’90 is de rol van MTV in het bekendmaken en verspreiden van tot dan nog alternatieve genres van gigantisch groot belang. MTV gaf een podium aan muzikanten die niet op de grote radiostations gedraaid werden. Bands als Nirvana en Pearl Jam danken
hun definitieve doorbraak aan MTV.
Zo organiseert MTV het legendarische concertprogramma MTV Unplugged. 12 Dit concept ontstond in
1989 en houdt in dat artiesten er ingetogen versies van hun nummers spelen op voornamelijk akoestische instrumenten. Enkele van deze concerten zijn later ook op CD of video verschenen en tot klassiekers in de muziekgeschiedenis uitgegroeid.
De tweede editie van een MTV Unplugged uitzending leverde meteen al zo’n legendarische opname
op. Op 25 januari 1991 speelde Paul McCartney een letterlijk Unplugged concert. Geen enkel instrument werd met kabels versterkt en alle akoestische instrumenten werden met een aparte microfoon
versterkt. McCartney was zo tevreden over het resultaat dat de opnames in mei van dat jaar gereleased werden op CD 13. De producer van de show, Alex Coletti, zou later aangeven dat de show nooit
zijn cultstatus zou bereikt hebben zonder de release van dit album. Het optreden van Mariah Carey in
1992 zou nadat het uitgebracht werd op cd wereldwijd maar liefst 10 miljoen keer verkocht worden 14.
Wanneer Eric Clapton in 1992 zijn Unplugged album uitbrengt, met daarop de opnames van zijn MTV
Unplugged sessie, wordt het concept definitief legendarisch 15. Clapton speelt een herwerkte versie
van Layla, wat het ook in deze versie tot een hit zou schoppen en brengt zijn recentste hitsingle Tears
In Heaven, een nummer over de dood van zijn vierjarige zoon. Eric Clapton zou uiteindelijk zes
Grammy’s winnen met het album, waaronder voor beste album, opname en rocknummer 16. Het al-
11
http://www.mtv.com/
http://www.mtv.com/music/unplugged/main.jhtml
13
http://www.discogs.com/Paul-McCartney-Unplugged-The-Official-Bootleg/release/2111284
14
http://iml.jou.ufl.edu/projects/fall11/palermo_r/programs.html
15
http://www.discogs.com/Eric-Clapton-Unplugged/release/412522
16
http://www.nytimes.com/1993/02/25/arts/eric-clapton-wins-6-grammys-with-his-Unplugged-album.html
12
10
bum kwam in veel landen op de nummer 1 in de hitlijsten en verkocht in Amerika meteen tien miljoen exemplaren.
Een andere legendarische opname is die van Nirvana
uit 1993 17. De sessie werd vijf maanden voor de zelfmoord van Kurt Cobain gefilmd en werd zo één van de
laatste televisieoptredens van Nirvana. Tijdens het
optreden speelde de band voornamelijk minder bekende eigen nummers en enkele covers. Dit was helemaal anders dan bij de voorgaande sessies, waarbij
voornamelijk hits in een akoestisch jasje gestoken
werden. De opnames werden bijna een jaar na datum
gereleased onder de naam MTV Unplugged in New
York. Het was de eerste release na de zelfmoord van
Kurt Cobain en het album kwam meteen op nummer 1
binnen in de Amerikaanse hitparade. 18 Met meer dan vijf miljoen verkochte exemplaren is het de
best verkochte CD van de band die na de dood van Cobain werd uitgebracht.
Het succes van het format is tot de dag van vandaag intact gebleven. In de loop de jaren deden er
artiesten als Pearl Jam, Bruce Springsteen en Bob Dylan aan mee, wat de publieke opinie over het
concept alleen maar ten goede kwam. Vanaf 2002 begon MTV het programma echter wat te verwaarlozen. In 2005 was de sessie die Alicia Keys speelde de eerste in drie jaar tijd en in 2006 werd er
voorlopig een punt gezet achter de show. Het was pas in 2009 dat het concept nieuw leven ingeblazen werd met optredens van de toen nog onbekende Adele en alternatieve rockbands zoals All Time
Low en Silversun Pickups.
MTV onderscheidde zich met het Unplugged-concept van andere programma’s door meer te vragen
van de artiest. De artiest moest niet enkel maar hun nummer komen promoten. Het herwerken tot
akoestische versies was een intens werk en stimuleerde de artiesten ook om hun nummers op een
andere manier te bekijken. De artiesten die aan dit programma meegewerkt hebben, hebben meestal ook één of meerdere hits van andere artiesten in een akoestisch jasje gestoken om zo een meerwaarde aan hun performance te geven. Dit speciale doen met de zendtijd die je krijgt en het herwerken van bestaande muziek voor een televisieprogramma is iets dat we vanaf nu veel vaker zullen zien
terugkomen.
17
18
http://www.discogs.com/Nirvana-MTV-Unplugged-In-New-York/release/2700935
Gaar, Gillian G., Verse Chorus Verse: The Recording History of Nirvana (1997), Goldmine
11
2.1.4 Saturday Night Live 19
Saturday Night Live is één van die Amerikaanse programma’s waarvan men zegt dat als je erin komt,
Amerika aan je voeten ligt. Het is dan ook logisch dat niet zomaar iedereen in het programma uitgenodigd wordt. Vooral als buitenlandse artiest wordt het echt moeilijk. Maar nu en dan wordt je als
buitenlander toch gevraagd om als opkomend talent in de show te verschijnen. En als we zien wat er
onlangs voor Gotye allemaal is gebeurd, kunnen we de invloed van Saturday Night Live niet meer
ontkennen. Maar er is ook een keerzijde van de medaille: wie het hier verpest, heeft het direct heel
wat moeilijk om in Amerika voet aan de grond te krijgen.
Saturday Night Live is een comedy show die al sinds 1975 uitgezonden wordt op NBC. De show heeft
ook een muzikaal luik. De artiesten komen zowel uit het commerciële als het alternatieve circuit en
spelen tijdens de aflevering twee tot drie nummers van op een mooi podium. Saturday Night Live
heeft een zeer strikt reglement als het op deze performances aankomt. De belangrijkste regel is dat
elke muzikale performance live gebracht moet worden. Er wordt enkel een uitzondering gemaakt
wanneer er sprake is van een intense dansact dat “juist” zingen onmogelijk maakt. De eerste keer dat
dit gebeurde was in 1975 toen ABBA in de show speelde. 20 Het gebeurde niet meer tot de verschijning van Ashlee Simpson in 2004. Dit liep echter heel erg fout af, omdat de verkeerde track begon te
spelen zonder dat Simpson zelf maar deed alsof ze zong. 21
Desondanks heeft die strikte live-policy ervoor gezorgd dat een heleboel grote artiesten de weg naar
de show vonden. Ook het feit dat momenteel gemiddeld 8 miljoen mensen het programma bekijken
speelt natuurlijk een grote rol in de motivatie van de muzikanten. Het programma is voor sommige
bands zelfs al een vaste halte in hun promotieplan van een nieuw album. Maar zoveel jaren met muzikale performances, gingen ook hier weer gepaard met enkele, al dan niet intentionele, controversiële performances. We gaan ons hier niet op de comedy-performances richten, maar willen wel even
meegeven dat ook deze performances regelmatig gecensureerd werden door de programmamakers.
Één van de bekendste controversiële muziekperformances op televisie vond plaats tijdens een uitzending van Saturday Night Live. We schrijven 3 oktober 1992: De Ierse zangeres Sinead O’Connor
brengt een a cappella versie van Bob Marley’s War 22. Tijdens de repetitie toonde O’Connor op het
einde van het nummer een foto van een kind om zo te protesteren tegen de kindermishandeling die
gepaard gaat met oorlog. De producers vonden dit een mooi en intens beeld en gaven O’Connor de
toestemming om dit ook live te doen. Tijdens de live-performance paste O’Connor echter eerst en
vooral al de tekst van het nummer aan: in plaats van “fight racial injustice” te zingen, zong ze “fight
child abuse”. Wanneer ze in haar laatste zin het
woord “evil” uitspreekt, houdt ze een foto van
paus Johannes-Paulus II voor zich en verscheurt
ze die. Ze sluit haar performance af met de
woorden “fight the real enemy”, en verlaat het
podium in een ijzig stille studio. Dit had in het
conservatieve Amerika uiteraard vergaande
gevolgen. De redactie werd bestookt met boze
telefoons en brieven en voor de studio werden
acties gehouden waarbij opnames van O’Connor
met een pletwals verbrijzeld werden. Amerika
spuwde de artieste uit, maar iedereen wist wel
meteen wie ze was.
19
http://www.nbc.com/saturday-night-live/
http://www.abbaontv.com/1975/description-saturday-night-live.html
21
http://www.youtube.com/watch?v=5RrLAgi_mBY
22
http://www.notbored.org/sinead.html
20
12
Ook de Britse singer-songwriter Elvis Costello werd tien jaar meer dan tien jaar lang uit het programma geweerd nadat hij van het originele script afweek. 23 Er was afgesproken dat hij met zijn
band het nummer Less Than Zero zou brengen. Tijdens de uitzending van de show zette hij het nummer ook effectief in, maar kort daarna zette hij het nummer stop, zei dat er geen enkele reden was
om dat nummer te spelen en begon vervolgens Radio, Radio te spelen. Dat nummer was tot op dat
moment nog ongereleased en bevatte zeer kritische en negatieve uitlatingen over mainstream uitzendingen op radio en televisie.
Ook Cypress Hill en Rage Against The Machine waren na hun performance niet langer welkom in de
show. Één van de Cypress Hill-leden rookte live een joint en tijdens hun performance sloopten ze hun
instrumenten. 24 Rage Against The Machine, gekend voor hun extreem-linkse politieke ideologie, verscheen in de show toen die gepresenteerd werd door de Republikeinse ex-presidentskandidaat Steve
Forbes. 25 Volgens gitarist Tom Morello wilde de band als contrast met een miljardair die grappen
vertelde en zijn wetten verdedigde, zelf een statement maken. De band hing twee Amerikaanse vlaggen ondersteboven op aan hun versterkers, maar enkele momenten voordat ze live in de uitzending
zouden komen, werden de vlaggen verwijderd door de crew van het programma. Na de performance
van hun eerste nummer, werd de band verzocht om onmiddellijk het gebouw te verlaten. In de uitzending zelf was van deze ruzie echter niet veel te merken. De band performde zijn eerste nummer
met veel energie. Voor de kijkers was het dan ook een raadsel waarom de band geen tweede nummer meer bracht.
Maar ook optredens zonder controversiële gebeurtenissen zorgden ervoor dat er veel over de artiesten nagepraat werd. Één van de recentste voorbeelden is de performance van popzangeres Lana Del
Rey op 14 januari. 26 De zangeres was al enkele maanden getipt als de revelatie van 2012, grotendeels
dankzij haar hitsingle Video Games. Dit televisieoptreden moest de laatste grote promotionele stap
zijn voor de release van haar album Born To Die op 27 januari. Helaas, al tijdens haar optreden barstte de kritiek op haar optreden los op sociale netwerken en blogs. Ook gerespecteerde en bekende
Amerikanen zoals Perez Hilton spaarden Del Rey niet. 27 Haar act werd bestempeld als één van de
slechtste uit de geschiedenis van de show en ze werd vergeleken met een veertienjarige die voor
haar spiegel staat te zingen met haar haarborstel als microfoon. De beelden gingen al snel de wereld
rond en ondanks (of net dankzij) de povere performance sprak iedereen over Lana
Del Rey. Toen het album verscheen, werden er in het Verenigd Koninkrijk meteen
50.000 exemplaren van verkocht en
kwam het op nummer 1 binnen in de
hitlijsten. 28 In Amerika gingen er meteen
77.000 exemplaren over de toonbank en
debuteerde het album op nummer 2. 29
Momenteel zijn er in Amerika alleen al
meer dan een miljoen exemplaren verkocht.
23
http://www.rollingstone.com/music/news/week-in-rock-history-elvis-costello-defies-saturday-night-live20111212
24
http://www.zimbio.com/Infamous+moments+in+Saturday+Night+Live+history/notes/1
25
http://www.ratm.com/
26
http://www.nrc.nl/nieuws/2012/02/07/slechtste-optreden-ooit-bij-snl-komt-lana-del-rey-duur-te-staan/
27
http://perezhilton.com/2012-01-15-lana-del-rey-performance-underwhelms-on-saturday-nightlive#.T6UOZut1BR4
28
http://www.bbc.co.uk/newsbeat/16808049
29
http://www.billboard.com/#/news/lana-del-rey-debuts-at-no-2-on-billboard-1006124352.story
13
Halve Belg Gotye mocht recent ook aantreden in het programma. Hij bracht er zijn hit Somebody I
Used To Know. Een week later bereikte zijn nummer de hoogste plaats in de Amerikaanse hitlijsten. 30
Dit zijn maar een aantal voorbeelden van de optredens die ophef veroorzaakten nadat ze in de Amerikaanse huiskamers te zien waren. Als we enkel nog maar de voorbeelden van O’Connor en Costello
bekijken, kunnen we ons vragen stellen bij wat er precies achter hun actie zat. Gaat het louter om de
ideologie en de boodschap die ze de kijkers wilden meegeven? Of gaat het hier toch om een risicovolle marketingstunt? Hoe dan ook, beide acties zorgden ervoor dat er over beide artiesten achteraf
veel nagepraat werd.
In het geval van Lana Del Rey wordt in essentie nog eens aangetoond dat negatieve publiciteit ook
publiciteit is. Het blijft natuurlijk louter theoretisch, maar we kunnen er toch bijna zeker van zijn dat
het album nooit zo goed zou gepresteerd hebben zonder die spraakmakende performance.
30
http://top40.about.com/b/2012/04/16/gotyes-somebody-that-i-used-to-know-sales-surge-toward-1following-saturday-night-live.htm
14
2.1.5 Late Show With David Letterman
Ten slotte wil ik het nog kort even hebben over het typisch Amerikaanse format van de Late-Night
show. Ook deze shows bestaan uit hetzelfde recept als de andere Amerikaanse programma’s die we
al besproken hebben: Er is een vaste presentator, die regelmatig bijgestaan wordt door een co-host
en in het programma krijgt de kijker entertainment, comedy en muziek voorgeschoteld. In deze
shows zien we vaak de eerste televisieoptredens van Amerikaanse artiesten naar aanloop van de
release van een nieuwe plaat. Het zijn dan ook die fragmenten die op het internet belanden en zo
ook in Europa terecht komen. Wanneer de video’s ook hier door enkele duizenden mensen bekeken
worden, is de artiest er in geslaagd met één optreden twee markten te bereiken. Één van de bekendere en populairdere late-night shows is de Late Show With David Letterman. 31
Late Show With David Letterman wordt elke weekdag uitgezonden om 23.35 Eastern/Pacific Time. David Letterman
gaat zo dagelijks de concurrentie aan met andere talkshow-grootheden als Jay Leno, Jimmy Kimmel en Conan
O’Brian. De reden waarom ik er hier Letterman uitkies, is
dat beelden van de optredens die artiesten in zijn show
spelen, regelmatig in Europa opduiken. Dankzij YouTube
krijgen ook Europeanen de kans om, vaak zeer exclusieve,
tv-optredens van grote bands mee pikken. Veel Amerikaanse bands gaan langs bij Letterman ter promotie van
hun opkomende plaat. Dit zijn dan ook vaak de eerste beelden, en vaak ook geluidsfragmenten, van
nieuw muzikaal materiaal die Europa bereiken. Het gevolg is dat die beelden opgepikt worden door
Europese bloggers en muzieksites en zo verspreiden de beelden zich erg snel. Onrechtstreeks zorgt
dit er dus voor dat een Amerikaans promoconcert ook het Europese publiek warm maakt voor wat
komen zal.
De Late Show With David Letterman loopt al sinds 1993 en ondertussen zijn er al meer dan 3.600
afleveringen van de show uitgezonden. De allereerste muzikale gast was Billy Joel, maar vele andere
grootheden zouden in zijn voetstappen treden. Een greep uit het rijke palmares van de show: Madonna, Pearl Jam, Kings of Leon, Glasvegas, U2, Lily Allen, Franz Ferdinand, Elbow en The Boxer Rebellion. 32 Er valt meteen op dat naast de grote namen ook enkele grote namen in het alternatieve
circuit staan. In die tweede categorie vinden we ook erg veel Britse bands terug. De Late Show With
David Letterman heeft dan ook de laatste jaren zich onderscheden van andere late-night shows door
meer en meer de kaart van de alternatieve muziek te trekken. Dat is ongetwijfeld ook een grote reden waarom de show ook vanuit Europa nauwlettend in de gaten wordt gehouden.
Één van die wijdverspreide performances
was die van de Amerikaanse band The
National op 13 mei 2010. 33 De band had
drie dagen eerder hun vijfde album High
Violet uitgebracht. Die plaat werd in België ondersteund door de hitsingle Bloodbuzz Ohio. The National speelde er op na
een korte aankondiging door Letterman
het nummer Afraid Of Everyone uit hun
recentste plaat. Het is een nummer dat
heel voorzichtig begint, maar zich in crescendo opwerkt naar een uiterst inne31
http://www.cbs.com/late_night/late_show/
http://liveonletterman.radio.com/shows/
33
http://stereogum.com/373062/the-national-bring-sufjan-to-letterman-release-bonus-track-walk-off/mp3s/
32
15
mende en emotionele climax. Na het nummer stapt Letterman op de band af en aan de toon van zijn
stem en de uitdrukking op zijn gezicht zie je dat ook hij zwaar onder de indruk was van wat er net in
de studio had plaatsgevonden. De beelden verspreiden zich erg snel als eerste professionele beeldopname van het nummer en werd dankzij de geweldige uitvoering ook door niet-bloggers opgepikt
en verspreid. The National scoorde met hun single Bloodbuzz Ohio voor het eerst een hit in Europa
en mede dankzij deze performance zouden ze enkele maanden later een echte hype worden.
Artiesten die niet in het grote Saturday Night Live terechtkomen, kunnen gelukkig terugvallen op de
vele talkshows die er zijn. En dit is misschien af en toe een betere zaak. In tegenstelling tot Saturday
Night Live, maken de presentatoren in dit soort shows vaak tijd voor een interview. Iets wat we achter de schermen dus eigenlijk een promogesprek noemen. Het concept van de Late Night Shows is
ook al een aantal jaren bij ons ingeburgerd. In het hoofdstuk over De Laatste Show zullen we zien of
er gelijkenissen zijn tussen dit programma en zijn Amerikaanse neven.
16
2.2 Engeland
Engeland is al lang gekend als een versterkt fort als het op muziek aankomt. Ze staan zeer beschermend tegenover de muziek die op eigen bodem gemaakt wordt en gaan ervan uit dat het niet veel
beter wordt dan dat. Als Amerikaanse artiest is het al wat makkelijker om voet op Engelse bodem te
zetten, maar artiesten van het Europese vasteland moeten vaak heel wat harder zwoegen. Wie er
echter in slaagt de Britse harten te veroveren, wordt meteen gezien als een wereldartiest. Misschien
herinner je het verhaal nog van de Amerikaanse blues-country artiest Seasick Steve die in de eindejaarspecial van Later… With Jools Holland uitgenodigd werd. Zijn performance werd goed onthaald
en enkele maanden later speelde Steve in uitverkochte zalen en op de grote festivalpodia. Maar wat
zijn nu eigenlijk de voorwaarden waaraan een artiest moet voldoen vooraleer hij op de Britse televisie uitgenodigd wordt? Wat moet de artiest al bereikt hebben? En komen we ook hier, in een land
waar er heel wat minder censuur is, controversiële performances tegen? We bespreken in dit hoofdstuk twee programma’s die in ons collectieve geheugen gebrand staan.
2.2.1 Top of the Pops 34
Zoals in de inleiding gezegd werd, houden de Engelsen ervan om hun eigen talent te promoten. Decennialang werden er op allerlei Britse televisiezenders muziekprogramma’s uitgezonden. Dit gebeurde zowel op nationaal niveau als op regionaal niveau. Zo hadden vroeger veel steden hun eigen
tv-zender met een eigen tv-programma. In tegenstelling tot de BBC, concentreerden deze zenders
zich eerder op alternatieve muziek. Zo kwam de carrière van Joy Division in een stroomversnelling
nadat ze op de televisiezender Granada TV te gast waren in het punkmuziekprogramma So It Goes.
Granada TV werd enkel in het noordwesten van Engeland uitgezonden. Maar we zullen ons hier toch
focussen op de verheerlijking van popmuziek. En dat doen we door Top of the Pops te bespreken.
Top of the Pops was een programma gebaseerd op de hitparade. Het zou een concept worden dat
wereldwijd navolging kreeg. Het is ook een televisieshow waarin playback meer regel dan uitzondering was. En dus mag het niet ontbreken in ons verhaal.
Op 1 januari 1964 zond BBC de allereerste aflevering
uit van het legendarische programma Top of the Pops.
Het programma werd vanaf die dag wekelijks uitgezonden tot en met 30 juli 2006. Het concept was simpel: Het programma gaf de Britse Top 40 weer en
nodigde elke week enkele artiesten uit die Top uit om
in het programma te verschijnen. Het spreekt dan ook
voor zich dat in de loop de jaren enkele legendarische
artiesten hun opwachting in het programma gemaakt
hebben. In de jaren ’90 werd het concept van het
programma wereldwijd verkocht aan andere producenten. Dit resulteerde in bijna honderd variaties op
het programma overal ter wereld. De meeste van
deze varianten zijn ondertussen ook gecanceld.
In de 42 jaar dat het programma liep hebben maar liefst 66 vaste presentatoren het programma in
goede banen geleid. In al die jaren zijn er nog veel meer gastpresentatoren van de partij geweest. Zo
presenteerden onder andere Robbie Williams, The Spice Girls, Kylie Minogue, Roger Daltrey en Elton
John minstens één maal het programma met de vaste hosts. Omdat het programma de televisieweerspiegeling was van een radioprogramma, werden tijdens de hele looptijd van het programma
voornamelijk diskjockeys van de Britse radiozender BBC Radio One ingeschakeld als presentatoren.
Het programma hanteerde jarenlang enkele strikte regels die bepaalden of een groep al dan niet in
de show mocht aantreden. Zo mocht een nummer niet live gebracht worden als het gezakt was in de
34
http://www.bbc.co.uk/totp/history/
17
hitlijsten. Daarnaast mochten artiesten ook niet in twee opeenvolgende afleveringen verschijnen,
tenzij ze op nummer 1 stonden. Op deze laatste regel werden echter enkele uitzonderingen gemaakt.
Zo mochten Katrina and the Waves in 1997 vier maal op rij opdraven met hun nummer Love Shine A
Light. Het nummer stond nochtans alle vier de weken op nummer drie in de notering. De reden hiervoor was dat Katrina and The Waves dat jaar het Eurovisiesongfestival gewonnen hadden met dit
nummer. In 1997 werden deze regels geschrapt, wat vooral te maken had met het veranderde muziekklimaat. Stijgende artiesten werden steeds meer een zeldzaamheid en de meeste artiesten bereikten hun piekmoment bij het binnenkomen in de hitlijst. Vanaf 2003 lag de focus van het programma voornamelijk op artiesten uit de top 20, al werden er ook af en toe artiesten toegelaten met
een hitnotering tussen de 40 en de 75. Het criterium hier was dat de groep of een opkomend talent
moest zijn, of dat de single uit een goed verkopend album kwam.
Een ander belangrijk gegeven van Top of the Pops was het playbacken. 35 In de beginperiode moesten
de artiesten playbacken op de single van hun nummer. In 1966 werd het playbacken afgeschaft,
maar toen bleek dat de live performance van de artiesten niet altijd even goed was als de opnames
van hun singles, werd besloten dat er een backing track mocht gebruikt worden, zolang alle instrumenten die te horen waren op de track ook op het podium vertegenwoordigd werden. In sommige
gevallen werd de artiest dan ook bijgestaan door het huisorkest van Top of the Pops. Vanaf 1980
werd echter definitief van het liveband gegeven afgestapt. Dat artiesten hun eigen muziek moesten
playbacken heeft vanaf het begin tot een aantal incidenten geleid. Zo waren er enkele gevallen
waarbij er problemen waren met de backing track. Zo werd er ooit een ander nummer opgestart
toen Jimi Hendrix op het podium stond en in 1988 werd het nog gênanter voor de Britse band All
About Eve.
Toen zij hun nummer Martha’s Harbour wilden brengen, deed
er zich een technische storing voor dat er voor zorgde dat de
backing track niet te horen was in de studio, maar wel in de
huiskamers van de mensen die live naar de uitzending aan het
kijken waren. 36 Het gevolg was dat de band 1 minuut en 20
seconden lang gefilmd werden terwijl ze niks aan het doen
waren, buiten verward om zich heen kijken terwijl het thuispubliek het nummer gewoon kon horen. Wanneer na 1 minuut en
20 seconden het geluid dan toch de studio binnenkomt, valt de
band gewoon in alsof er niks aan de hand is, om wat later te beseffen dat het nummer al aan zijn
tweede strofe zit. Veel artiesten hebben in de loop der jaren geweigerd om in het programma te
verschijnen omdat ze moesten playbacken. Andere artiesten gingen beseften dat een verschijning in
het programma een belangrijke stap in het marketingplan was, en beslisten er maar gewoon het
beste van te maken. Maar tegelijkertijd wilden ze hun eigen waarden niet verloochenen.
REM frontman Michael Stipe had het dan weer zo moeilijk met
geloofwaardig playbacken dat hij in 1989 het nummer Orange
Crush volledig door een megafoon “zong”, om zo zijn mond te
kunnen bedekken. 37
Oasis verscheen in 1995 in het programma met het nummer
Roll With It,de tweede single van hun tweede album (What’s
The Story) Morning Glory. Dat de broers uit Manchester niet
om een stunt verlegen zijn, is algemeen geweten. Tijdens deze
performance wisselden de broers dan ook gewoon van plaats:
gitarist en backing vocalist Noel Gallagher nam de lead zang voor zijn rekening, terwijl frontman Liam
35
http://www.guardian.co.uk/music/2004/nov/29/popandrock.television
http://www.youtube.com/watch?v=F1JIe8Zlvr4
37
http://www.youtube.com/watch?v=UcV61n-E1sA
36
18
Gallagher, ondanks het feit dat hij geen noot gitaar kan spelen, de gitaar omhing en de backing vocals
voor zijn rekening nam. 38
In 1971 deed presentator John Peel alsof hij bij de band van Rod Stewart hoorde door het podium te
bestijgen als mandolinespeler tijdens het nummer Maggie May. 39
Duran Duran verscheen regelmatig op het podium, terwijl frontman Simon Le Bon geen microfoon bij
zich had.
Begin jaren ’90 had de show een policy waarbij de muziek geplaybackt moest worden, maar de vocals
live gebracht moesten worden. Een trend in de nineties popscene was echter om studiozangeressen
de nummers te laten inzingen en goed uitziende dames dienst te laten doen als playbackzangeressen
op het podium. In 1994 verscheen de Italiaanse popband Cappella in de show. Tijdens de performance van hun nummer Move On Baby viel hun zangeres Kelly Overett echter zwaar door de mand. 40
Overett zong zelfs zodanig vals dat iedereen zich vragen stelde over haar echte zangcapaciteiten,
zodat ze enkele maanden later ook effectief uit de groep gezet werd en publiekelijk werd toegegeven
dat ze nooit een noot van de opgenomen muziek had ingezongen.
In diezelfde periode maakte de Amerikaanse grungeband Nirvana hun opwachting
met hun hit Smells Like Teen Spirit. 41 Al
gauw werd echter duidelijk dat de band
zelfs geen poging wou doen geloofwaardig
te klinken. Cobain sloeg zijn gitaar in een
volledig ander ritme aan, bassist Novoselic
bracht meer tijd door met in het rond te
springen en zijn gitaar door de lucht te
zwieren dan met spelen en ook drummer
Dave Grohl gaf duidelijk aan dat hij helemaal niet aan het spelen was. Daarbovenop nam Cobain tijdens de strofes zijn microfoon met beide
handen vast, terwijl de gitaarpartij rustig verder klonk en zong hij zijn tekst een octaaf lager. Hij paste
ook de eerste twee zinnen aan: ‘Load up on guns, bring your friends’ werd ‘Load up on drugs, kill
your friends.’ Tijdens de laatste jaren van de show, werd de regel rond playbacken opgeheven en
werd aangegeven dat artiesten zelf mochten beslissen of ze wilden playbacken of niet.
Op 30 juli 2006 werd de laatste aflevering van de show uitgezonden. In deze slotaflevering kwamen
enkele van de populairste presentatoren, waaronder ook de eerste, Jimmy Savile, terug, net als enkele van legendarische acts. Zo trad ook de eerste band in de het programma ooit op, The Rolling Stones. Naast The Rolling Stones waren ook David Bowie, Madonna, Beyonce en Robbie Williams in de
show aanwezig.
Top of the Pops is een legendarisch programma met een grote impact op de Britse muziek. Ondanks
het feit dat bands moesten playbacken, weigerden niet veel artiesten naar het programma te komenomdat ze beseften dat een verschijning van groot promotioneel belang was. Als compensatie lieten
veel bands dan wel duidelijk merken dat ze niet zo blij waren met het feit dat ze moesten playbacken.
Desondanks zijn er, in tegenstelling tot de Amerikaanse shows, heel weinig controversiële of choquerende performances te noteren.
38
http://www.youtube.com/watch?v=oUTL2jSRIgE
http://www.youtube.com/watch?v=xikQ0c5KdZE
40
http://www.youtube.com/watch?v=g27_buTv7Fw
41
http://www.youtube.com/watch?v=1khy9_E4h44
39
19
Het is hier ook zeer eenvoudig om een parallel te trekken met een programma uit Vlaanderen. Het
concept van Top of the Pops vertoont enkele duidelijke gelijkenissen met Tien Om Te Zien. We merken meteen op dat de hitlijst-formule en playback-regel ons bekend in de oren klinkt. Maar zijn er
ook andere vergelijkbare elementen?
20
2.2.2 Later… With Jools Holland 42
We hadden het er daarnet al eens over, muzikanten die muziekprogramma’s presenteren. Bij The
Johnny Cash Show zagen we hoe Johnny Cash enkel country-artiesten of singer-songwriters aan het
publiek voorstelde, een stijl die gelijk loopt met Cash’s eigen stijl. Maar wat is de invloed van een
persoon als Jools Holland op dit programma? Bestrijkt het een even groot oppervlak als de muziek
waar Holland zelf mee in aanraking gekomen is als muzikant?
Later… With Jools Holland is een muziekprogramma op BBC 2 dat al sinds 1992 loopt en toch het
tegenovergestelde van Top of the Pops kan genoemd worden. Het programma begon als een spin-off
van The Late Show. In The Late Show was er ook altijd ruimte voor muziek, maar BBC besloot om dat
luik uit te breiden in een aansluitend programma. Het programma richt zich op een brede doelgroep,
met opkomende acts, gevestigde talenten en zelfs de echt grote artiesten. Ook het genreaanbod is
erg wijd: in het programma hoor je zowel pop en rock als jazz en wereldmuziek.
Jools Holland werd op 24 januari 1958 geboren in Londen. 43 Als jongeman leerde hij piano en gitaar
spelen en halverwege de jaren ’70 ging hij aan de slag als studiomuzikant. In 1974 richtte hij samen
met enkele andere muzikanten de band Squeeze op, waarbij hij tot 1981 keyboard speelde. In 1979
scoorde hij met Squeeze de new-wave hit Cool For Cats. In 1978 begon hij voor het eerst aan een
solocarrière te werken. De muziek die hij solo maakte was veel meer gericht op de jazz en boogie. Hij
ging hiermee door tot 1984. In die periode zette hij ook zijn eerste stappen in de televisiewereld. Zo
presenteerde hij samen Paula Yates anders het muziekprogramma The Tube op een regionale zender
in Newcastle. In 1985 ging Holland opnieuw
aan de slag bij Squeeze en het zou vijf jaar
duren voor hij de band terug zou verlaten om
zich opnieuw op zijn solocarrière en televisiewerk te smijten. Na enkele kleinere opdrachten, mocht hij in 1992 het programma Later…
With Jools Holland presenteren, wat hij tot op
de dag van vandaag doet. Daarnaast tourt
Holland ook met zijn big band The Rhythm and
Blues Orchestra.
De succesvolle formule van Later… With Jools Holland is al jaren ongewijzigd gebleven. Elke aflevering worden vijf artiesten uitgenodigd. De studio is cirkelvormig waarbij er in de rand van de cirkel vijf
kleine podia gebouwd zijn. Het publiek neemt plaats tussen deze podia, maar ook voor de artiesten
zijn plaatsen voorzien. Tussen de sessies door interviewt Holland telkens enkele van de aanwezige
artiesten. Elke show begint met een jamsessie met alle aanwezige muzikanten en Holland zelf op
piano. Het gebeurt ook dat Holland de artiesten tijdens hun set vervoegt.
In de bijna twintig jaar dat het programma
loopt, zijn er een aantal speciale afleveringen
geweest waarin één artiest het volledige
programma vult. De artiesten in kwestie waren niet van minste: in 1996 Metallica, in
1998 R.E.M. en The Verve, in 2000 Oasis, en
in 2007 Radiohead en Red Hot Chili Peppers.
Ook is er elk jaar een special op oudejaarsavond: Hootenanny. 44 In de aflevering van
42
http://www.bbc.co.uk/later/
http://www.joolsholland.com/
44
http://www.bbc.co.uk/programmes/b008rqnv
43
21
2007 was de Amerikaanse bluesmuzikant Seasick Steve te gast, wat voor hem zijn doorbraak in Europa betekende.
Naast deze artiesten zijn een heleboel andere internationale grootheden (meermaals) gepasseerd in
de studio van Holland. Onder hen onder anderen Nick Cave, Johnny Cash, Lou Reed, Leonard Cohen,
Morrisey, Sonic Youth en David Bowie. Onder de groepen die in de show verschenen voor ze ook
echt doorgebroken waren zitten artiesten als Adele, Kings of Leon, The Killers, Bloc Party en Editors.
We vinden ook het Belgische Zap Mama terug, die op 10 december 1994 in de show verschenen.
Jools Holland wordt geroemd omwille van het feit dat hij ook nieuwe artiesten en artiesten die het
moeilijker hebben om op een commerciële manier verspreid te geraken op de buis brengt. Ook het
feit dat Holland zelf een muzikant is, zorgt voor een wederzijds respect dat duidelijk op televisie te
zien is. Dat is ongetwijfeld één van de belangrijkste redenen waarom er niks controversieel te zien
was. Uiteraard speelt ook het feit dat de show op voorhand opgenomen wordt hier een belangrijke
rol in. Desondanks wordt Later… With Jools Holland ook op het Europese vasteland gezien als een
belangrijke graadmeter wat internationaal muzikaal talent betreft. Wanneer we het over Zo Is Er
Maar Één zullen hebben, zullen we ook even dieper ingaan op de invloed die Yasmine als presentatrice op het programma gehad heeft.
22
2.3 België
2.3.1 Tien Om Te Zien
Tien Om Te Zien moet 45 ongetwijfeld één
van de bekendste muziekprogramma’s die
op de Vlaamse televisie te zien geweest zijn.
Het programma valt te vergelijken met Top
of the Pops, in die zin dat het een weergave
was van de hitlijsten van die week. Tien Om
Te Zien richtte zich echter op Vlaamse muziek. Het programma verhuisde tijdens de
zomer van de studio naar de dijk van Blankenberge, wat altijd veel volk op de been
bracht.
Tien Om Te Zien ging samen met VTM van start in februari 1989. Het werd de eerste jaren in prime
time uitgezonden op donderdagavond, verhuisde later naar woensdagavond en kwam uiteindelijk op
zaterdagavond terecht. Hoewel Tien Om Te Zien in zijn beginjaren een waar kijkcijferkanon was,
daalde de populariteit van het programma met de jaren. Het gevolg was dat het programma naar de
vooravond verhuisde en in 1999 besliste de directie om het programma enkel nog maar tijdens de
zomermaanden uit te zenden. Deze keuze had direct resultaat en de kijkcijfers schoten meteen de
hoogte in. Maar ook dit liedje bleef niet duren en jaar na jaar ging de populariteit van het programma
erop achteruit. VTM probeerde tevergeefs het programma nog nieuw leven in te blazen door ook
Engelstalige muziek toe te staan, presentator Willy Sommers te vervangen door de veel jongere Elke
Vanelderen en door de naam af te korten naar TOTZ, maar tevergeefs. Na twintig seizoenen kende
het programma aan het einde van de zomer van 2009 zijn einde.
Zoals eerder gezegd, valt het concept van Tien Om Te Zien te vergelijken met dat van Top of the Pops.
Elke week gaf het programma een weergave van de actuele hitlijst, gebaseerd op de platenverkoop
in Vlaanderen. Het programma beperkte zich echter wel tot Nederlandstalige en dus veelal schlagermuziek. De voornaamste reden hiervoor, was dat muzieksamensteller Jos Van Oosterwyck besefte dat deze muziek geen podium kreeg op de openbare omroep VRT. Door dit gat in de markt op te
vullen, kon het programma meteen op massale belangstelling rekenen. Het gevolg was dat Vlaamse
zangers na jaren van afwezigheid plots terug in de Vlaamse hitlijsten verschenen en ze in veel gevallen zelfs zouden aanvoeren. Tien Om Te Zien heeft veel carrières weer op de rails geholpen, waaronder die van Willy Sommers, Luc Steeno en Jo Vally. Maar Tien Om Te Zien heeft veel meer carrières
gelanceerd. In de jaren ’90 regende het Vlaamse pop- en danceformaties zoals Leopold III, 2Fabiola,
Petra en Get Ready!. Ook de beginjaren van Clouseau hadden er zonder Tien Om Te Zien ongetwijfeld
helemaal anders uitgezien.
In de loop der jaren kwam er sleet op de formule
van het programma. Ook de Vlaamse muziekwereld
begon te veranderen. Vlaamse acts zongen steeds
meer in het Engels in plaats van in het Nederlands
en het programma kon niet anders dan ook Engelstalige muziek toelaten. Bij gelegenheid kwamen
enkele internationale sterren over de vloer, en in de
laatste jaren van het programma was elke aflevering
wel een internationale artiest te zien. Onder hen
zaten enkele toppers zoals Tina Turner en The Spice Girls, maar veelal waren het eerder onbekende
artiesten die op promotour door Europa trokken. Vanaf 2002 werd de Tien Om Te Zien Trofee geïn45
http://bit.ly/b3Cb3I
23
troduceerd. Deze trofee werd uitgereikt aan de artiest die de meeste stemmen via SMS had kunnen
binnenhalen. Elke week was in het programma ook een nummer te horen dat nog niet in de Top 10
stond. Dit nummer kreeg het label “Supertip” opgekleefd en daarmee werd aangegeven dat dit
nummer veel kans maakte om de volgende aflevering wel de hitlijst te halen.
Net als Top of the Pops moet er ook in Tien Om Te Zien playbacken worden. Elke artiest moest gedwongen playbacken, maar de micro stond wel altijd aan. Op die manier was de artiest toch in staat
het publiek toe te spreken en op te jutten. De acts waren dan ook veelal theatraal met uitgewerkte
choreografieën. De acts werden voor opname ook vele malen gerepeteerd om zo alles goed in beeld
te kunnen brengen. Vooral aan zee had dit veel effect: veel fans waren al een hele dag in de buurt
van het podium te vinden om zowel de repetities als de uiteindelijke opnames bij te wonen. De show
werd tijdens de zomer overigens om de twee weken opgenomen op dinsdag en donderdag. Daarnaast kende het programma nog een aantal gimmicks. Zo werden (meisjes)idolen na hun optreden
altijd bekogeld met pluchen beertjes. Aan het eind van elke show besprongen de fans ook altijd het
podium, waarna de presentatoren het programma afrondden van tussen de fans.
Het is duidelijk dat de waarde van Tien Om Te Zien voor het Vlaamse muzieklandschap niet te ontkennen valt. Het gat dat de VRT in de markt had gelaten, werd bij de oprichting van de eerste commerciële zender meteen goed opgevuld. Carrières werden opnieuw gelanceerd en veel andere artiesten hadden hun succes aan het programma te danken. Jaarlijks werden ook CD’s uitgebracht waarop
de grootste hits verzameld stonden. Vooral halverwege de jaren ’90 werd het programma echter
misschien wat slachtoffer van zijn eigen succes. Het was de tijd van dance en boysbands en dergelijke
formaties schoten als paddenstoelen uit de grond. Maar wanneer het programma zelf aan populariteit begon te verliezen, merken we dat ook de populariteit van deze artiesten erop achteruit ging.
We zouden dus kunnen stellen dat Tien Om Te Zien deze soort eendagsvliegen mee in zijn graf genomen heeft. Waar men vroeger elke week dezelfde artiesten zag terugkomen, hielden veel artiesten het nu niet langer vol dan een jaar waarin ze hooguit drie hits scoorden. De geloofwaardigheid
van de Vlaamse muziek ging er opnieuw wat op achteruit en het grote publiek begon af te haken. De
schlagermuziek kwam stilaan weer in zijn niche terecht, al had deze niche (ongetwijfeld mede dankzij
Tien Om Te Zien) wel een grote aanhang verzameld. Tegenwoordig leeft de geest van Tien Om Te Zien
voort op de digitale televisiezender Anne. 46 Hierop wordt de hele dag door Vlaamse muziek uitgezonden. Naast de vele archiefbeelden uit Tien Om Te Zien, krijgen ook nieuwe artiesten hier een podium.
46
http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=EQ2TJP1R
24
2.3.2 De Laatste Show47
De Laatste Show is waarschijnlijk de bekendste talkshow van
het afgelopen decennium. In dit programma dat op de VRT
werd uitgezonden, werden gasten uit de actualiteit uitgenodigd
voor een gesprek. Deze gasten kwamen uit verschillende gebieden, zoals politiek, cultuur en sport. Daarnaast was ook
plaats voor vaste rubrieken die door wekelijks terugkerende
gasten gepresenteerd werden. Om de drie jaar werd er van
presentator geswitcht. Zo presenteerden opeenvolgend Bruno
Wyndaele, Mark Uytterhoeven, Frieda Van Wijck en Michiel
Devlieger het programma. Het programma werd voor het eerst
uitgezonden op 1 november 1999 en werd na dertien seizoenen op 22 maart 2012 afgevoerd.
In het programma was ook elke dag plaats voor muziek. Tussen de interviews door werden korte
muzikale intermezzo’s voorzien. Dit waren meestal fragmenten uit hits die op één of andere manier
aan het volgende thema gelinkt konden worden. De muziek werd twaalf seizoenen lang verzorgd
door De Laatste Show Band, die onder leiding stond van zanger-gitarist Patrick Riguelle. 48 Op het
einde van de aflevering zorgde de band nog voor een muzikale uitsmijter door een volledig nummer
te brengen. Wanneer er een muzikale gast in de studio uitgenodigd werd, bracht deze samen met De
Laatste Show Band een nummer uit diens eigen repertoire.
In regel waren artiesten dus vaak verplicht om samen met De Laatste Show Band hun nummer te
brengen. Zo werd de Vlaamse groep Yevgueni vertegenwoordigd door zanger Klaas Delrue, die samen met De Laatste Show Band een nummer bracht. 49 We
merken echter wel dat internationale bands wel meestal in
de volledige bezetting hun nummer mochten brengen. Zo
was Grinderman, een zijproject van Nick Cave en enkele van
zijn Bad Seeds, op 19 oktober 2011 te gast in De Laatste
Show en brachten ze het nummer ‘Kitchenette’. 50 Dit gebeurde op het materiaal van de band zelf en in de eigen
bezetting.
Het is waarschijnlijk dat de programmamakers erg blij waren wanneer ze grote internationale artiesten konden binnenhalen en zo meer toestonden. Daarnaast was dat ook logistiek mogelijk. De Laatste Show werd namelijk niet live uitgezonden. Op die manier was men in staat de anderstalige interviews nog te ondertitelen en eventuele bloopers uit de uitzending te halen. Maar hierdoor kon het
podium ook omgebouwd worden voor artiesten die per se in eigen bezetting wilden spelen.
Daarnaast lag ook de songkeuze niet altijd even voor de hand. Het is logisch dat de meeste artiesten
ervoor kozen om hun recentste single te spelen. Maar ook hier merken we dat internationale artiesten al wat meer vrijheid kregen. We zien ook dat redelijk wat Vlaamse artiesten die samen met De
Laatste Show Band een nummer samen met de band een cover brachten van een klassieker. Zo
bracht Joost Zwegers (Novastar) een cover van George Harrison’s ‘Beware Of Darkness’ en Koen Buyse (Zornik) een versie van Oasis’ ‘Live Forever’. 51 52 We mogen ervan uitgaan dat artiesten in een
aantal gevallen liever een cover van een nummer brachten, dan een eigen nummer te spelen met
47
http://www.een.be/programmas/de-laatste-show
http://www.humo.be/actua/31428/geen-laatste-show-band-meer
49
http://www.youtube.com/watch?v=Sfi3VrisDzw
50
http://www.youtube.com/watch?v=gngYV12a0jc
51
http://www.youtube.com/watch?v=taC9yTk_l1I
52
http://www.youtube.com/watch?v=19H8BdNzDPM
48
25
een band waar ze niet vertrouwd mee waren. Daarnaast was dit ook een uitdaging voor de artiesten,
die zo het nummer wat naar hun hand konden zetten.
De formule van dit programma zien we in grote lijnen ook terug bij andere praatprogramma’s zoals
De Zevende Dag, Villa Vanthilt en Zomer …. .
26
2.3.3 Wedstrijden
Televisiewedstrijden die rond muziek draaien hebben het afgelopen decennium een niet te ontkennen invloed gehad op het tv-landschap. Het onderwerp is zodanig breed, dat er gemakkelijk over
enkel dit genre shows een paper geschreven kan worden. Ondanks het feit dat muziekwedstrijden
misschien op het eerste gezicht niet volledig in het plaatje past, vind ik het echter toch onoverkoombaar om er toch wat over te zeggen. Zo stellen we vast dat er de laatste tien jaar erg veel verschillende muziekwedstrijden op televisie zijn geweest, dat er voor andere programma’s waarin gevestigde
waarden een podium kregen amper nog ruimte was. Om heeft toch wat af te bakenen zal ik enkele
van de factoren die van belang zijn aanhalen.
Eerst en vooral, moeten we een duidelijk onderscheid maken tussen wedstrijden met gevestigde
artiesten en wedstrijden met onbekende mensen talenten. Wedstrijden waarin onbekend talent
gezocht werd, zijn haast zo oud als televisie zelf. Al in 1955 zond de BRT voor het eerst Ontdek de ster
uit, een programma dat liep tot halverwege de jaren 70 en onder andere artiesten als Rita Deneve,
Miek & Roel en Johan Verminnen opleverde. De meest invloedrijke recente muziekwedstrijd waarbij
op zoek gegaan werd naar onbekend Vlaams muziektalent was echter Idool in 2003. Het format werd
in 2001 bedacht door de Brit Simon Fuller en kwam daar op de televisiezender ITV. Het programma
kreeg ondertussen al in 42 landen een nieuw leven. Het concept was simpel: wie dacht dat hij kon
zingen kon zich inschrijven en deelnemen aan de audities. Wie door de jury goedgekeurd werd doorliep nog enkele voorrondes en de beste tien mochten
zich met elkaar meten in de liveshows. Vanaf dan had
de kijker het voor het zeggen en via televoting moest de
kandidaat met de minste stemmen week na week de
wedstrijd verlaten. Wie als laatste overbleef won ten
slotte een platencontract. Omdat dit concept in België
ongezien was, kon de eerste editie van Idool dan ook op
veel kijkers rekenen. Zo wist de eerste liveshow meteen
1.063.500 kijkers 53 te lokken en zagen 1.244.500 Vlamingen 54 hoe Peter Evrard het won van Natalia Druyts.
Over de hele wereld hadden commerciële televisiemakers bloed geroken en zo werden we dan ook de volgende jaren bestookt met allerlei wedstrijdformats. Zo kregen we na Idool ook nog onder andere Star Academy, X-Factor en The Voice Van Vlaanderen voorgeschoteld. Maar deze overvloed aan kandidaten heeft toch voor wat verzadiging van de
markt gezorgd. De artiesten die twee jaar na hun deelname of winst nog muzikaal in het nieuws komen zijn op enkele vingers te tellen. De artiesten die wel naam gemaakt hebben zitten dan weer
meestal gevangen op een markt die muzikaal niet altijd even relevant is. De meest succesvolle carrière die door een muziekprogramma gelanceerd werd, is ongetwijfeld die van Natalia. Dat zij tweede
werd toen zo’n programma voor het eerst op tv kwam kan hier een rol in spelen.
Een andere verklaring zou kunnen zijn, dat de muzikanten hier niet meer dan kandidaten zijn die de
regels van het spel moeten volgen. Zo wordt de songkeuze van de kandidaten bepaald door de programmamakers en moeten sommige artiesten zo dus noodgedwongen nummers brengen die helemaal niet bij hun eigen stijl passen. Dit staat uiteraard haaks op de discussie rond de songkeuze dat
we in andere programma’s zien. In die discussies draait het om de eigen muziek die gepromoot moet
worden. Ook wanneer het gaat om covers staan de deelnemers veel zwakker dan artiesten wanneer
ze willen aangeven bij welke stijl van nummers ze zich het best voelen. Ook dit kan het succes van
Natalia verklaren. Haar stijl past perfect bij de stijl van het programma: Natalia brengt popmuziek,
met een voorkeur voor soul. Peter Evrard was dan weer meer voor de harde rockmuziek. Tijdens de
show moest hij echter, op enkele uitzonderingen na, noodgedwongen popmuziek brengen. Wanneer
53
54
http://www.mediawatchers.be/1/nl/4/23381/kijkcijfersIdool2003.html
http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DST13052003_059
27
Evrard vervolgens de wedstrijd won, nam hij zichzelf voor het spelletje niet langer mee te spelen en
nu toch zijn eigen muziek te brengen. Dit resulteerde in een publiek dat zich bedrogen voelde omdat
ze niet kregen waar ze voor gestemd hadden. Het kan dus ook verklaren waarom ook veel andere
kandidaten na de release van hun eerste singles in de vergetelheid raakten.
Maar dan zijn er ook andere muziekwedstrijden. Die waarin bekende mensen opgetrommeld worden
voor de afvallingsrace. Zo heeft VRT jarenlang een programma gemaakt rond de selectie van het
nummer dat België naar het Eurovisiesong Festival zou sturen. Hierin namen enkele min of meer
bekende Vlaamse artiesten het tegen elkaar op en werden via televoting kandidaten naar de finale
gestuurd. In 2009 werd, omwille van de tegenvallende resultaten op het festival zelf, beslist dat van
deze formule zou afgeweken worden, en eind 2009 werd Tom Dice door de VRT voorgesteld als officiële kandidaat 55.
Daarnaast zijn er ook wedstrijden waarbij bekende mensen die helemaal niets met muziek te maken
hebben het tegen elkaar opnemen. Zo zond VRT in 2006 voor het eerst het programma Steracteur
Sterartiest uit. In dit programma namen dertien Vlaamse acteurs het tegen elkaar op in een zangwedstrijd. Dit was ongezien. Plots werd er een programma gemaakt waarin mensen die helemaal
niets met zingen te maken hadden elkaar zouden bekampen in een muziekwedstrijd. Dat het concept
echter toch een succes werd, is niet zo verbazingwekkend. Het bevatte namelijk alle ingrediënten
voor een geslaagd resultaat. Zo was het al duidelijk dat een afvallingsrace de kijkers week na week
kon blijven boeien. Dit is het spanningselement. In tegenstelling tot talentenjachten zoals Idool, waren de kijkers bovendien al meteen vertrouwd met de deelnemers. Deze herkenbaarheidsfactor
zorgde ervoor dat kijkers niet na verloop van tijd hoefden te beslissen wie
ze nu al dan niet de meeste sympathieke deelnemer vonden, maar al vaak hun
favoriet gekozen hadden nog voor het
programma van start ging. De programmamakers zijn uiteraard ook zo
slim geweest om voor een goede mix te
zorgen bij de deelnemers. Zo kregen
zowel jonge als oudere acteurs een kans,
maar werd ook regelmatig voor minder
bekende televisieacteurs gekozen.
Maar het verhaal moest ook een doel hebben. Want een wedstrijd is pas een wedstrijd als er wat te
winnen valt. Maar hier school het grootste gevaar. De VRT moest de winnaar dus belonen, maar begreep dat ze het niet konden maken om dit in de vorm van een platencontract te doen. Clem Robyns,
momenteel eindredacteur bij de VRT, zegt hierover het volgende:
“Het is een ongeschreven wet op televisie dat bekende mensen nooit iets voor zichzelf mogen
winnen 56. Ze krijgen hoogstens een symbolische prijs. Een platencontract voor de winnaar kon
dus niet, omdat de kijkers dat als oneerlijk zou kunnen beschouwen tegenover de talrijke
gewone muzikanten die geen contract krijgen. Wel mogen bekende zich inzetten voor een
goed doel.”
Elke deelnemer mocht dan ook een goed doel kiezen waarvoor hij zich wenste in te zetten. Per ontvangen stem ging er vervolgens tien eurocent naar het goede doel in kwestie. Zo was elke stem alvast geld waard. De winnaar kreeg ten slotte als prijs nog eens een cheque van € 25.000 overhandigd
dat hij dan aan zijn goede doel mocht overhandigen. Het creëren van deze sociale betrokkenheid is
55
56
http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=DMF25112009_027
Interview met Clem Robyns, 22/04/2012.
28
ook ongetwijfeld één van de belangrijkste redenen waarom het programma zo’n succes werd. In de
nasleep van het programma kregen de artiesten die goed scoorden, zoals Roel Vanderstukken, Stan
Van Samang en Free Souffriau in de praktijk wel nog steeds een platencontract aangeboden. Maar dit
werd niet voorgesteld als een “prijs”, maar eerder als een gevolgd van de wedstrijd.
We kunnen dus concluderen dat de verschillende muziekwedstrijden een rol hebben gespeeld in de
Vlaamse muziekwereld door nieuwe zangers te lanceren, maar dat dit effect meestal van korte duur
was. Een belangrijker effect van de wedstrijden was negatief. Want in deze wedstrijden merken we
één grote afwezige: de professionele muzikanten en groepen. Sinds Idool 2003 is televisiekijkend
Vlaanderen bekogeld geweest met tientallen onbekende mensen die van zichzelf dachten dat ze
konden zingen. Gelukkig voor de programmamakers heeft dit from zero to hero-concept wel telkens
goed gewerkt. Met als gevolg dat er niet verder nagedacht werd over de andere mogelijkheden op
de markt. Ruimte voor andere muziekconcepten op televisie was er niet meer. En zo stonden de gevestigde Vlaamse waarden plots hulpeloos vanaf de zijlijn toe te kijken hoe zendtijd die zij als promotie konden gebruiken werd ingenomen door eendagsvliegen. Het is logisch dat dit bij heel wat artiesten best wel wat wrevel opwekte. En toen kwam Zo Is Er Maar Één ten tonele.
29
2.3.4 Zo Is Er Maar Één 57
Zo Is Er Maar Één was een wedstrijdprogramma
voor Nederlandstalige muziek op de VRT. Het programma ging op zoek naar het beste Nederlandstalige lied en werd gepresenteerd door Yasmine. In
deze zoektocht mochten Vlaamse artiesten hun
favoriete nummer vertegenwoordigen. Het programma kreeg vier seizoenen en liep van 2006 tot
2009.
Zo Is Er Maar Één is tot stand gekomen nadat vanuit de VRT de opdracht kwam om een programma te maken waarin Nederlandse muziek centraal
stond. Omdat de afgelopen jaren gebleken was dat een wedstrijdformule kijkers kon vasthouden,
besliste men om voor dit concept te kiezen. Daarnaast nam de VRT ook de keuze om bekende artiesten te laten deelnemen. Wat wel frappant was, was dat deze bekende artiesten hun eigen muziek
niet mochten brengen, maar wel hun favoriete Nederlandstalige nummer moesten coveren. Dit was
een vrij uniek concept. Zo Is Er Maar Één was een zoektocht naar de meest legendarische Nederlandstalige nummers. Het doel van deze wedstrijd was dan ook niet om de carrière van beginnende
of bekende artiesten een duwtje te geven, maar om de Nederlandstalige muziek zelf te promoten.
Elke week was er ook een thema waarrond de geselecteerde nummers moesten draaien. Zo waren er
de ene week enkel nummers over vrouwen te horen, terwijl er enkele weken later enkel in het dialect gezongen werd. Daarnaast week deze wedstrijd ook af van het afvalconcept waarbij de groep
telkens uitgedund werd. In plaats daarvan stootte er elke week één artiest door naar de volgende
ronde. Deze artiesten ontmoetten elkaar dan in de halve finales en in de finale. In het vierde seizoen
werd er toch beslist om over te gaan naar de traditionele wedstrijdformule met onbekend talent. Op
die manier bood de VRT onbekende artiesten een podium waarop ze zich konden profileren als Nederlandstalige artiest. Ook het traditionele concept van de afvalrace werd hier toegepast. Zo werd Zo
Is Er Maar Één in plaats van een wedstrijdprogramma waarin op zoek gegaan werd naar het beste
Nederlandstalige lied uiteindelijk toch een veredelde talentenjacht. Maar ook dan bleef de belangrijkste functie van Zo Is Er Maar Één het promoten van Nederlandstalige songs op de televisie. Zo Is Er Maar Één wilde zo
deze muziek verlossen van zijn stoffige imago. Door de nummers te laten brengen door zowel jonge als gevestigde artiesten, en zelfs door een aantal alternatieve artiesten zoals Stef
Kamil Carlens (Zita Swoon) en Thé Lau (The Scene), slaagde
het programma daar vrij aardig in.
Wanneer we kijken naar de werkwijze van Zo Is Er Maar Één, komen een aantal elementen terug die
we al zagen in andere muziekprogramma’s. Zo was er een vaste studioband die alle artiesten begeleidde. Voor solo artiesten speelde dit uiteraard niet echt een rol, maar voor muziekgroepen die
meededen kon dit wel eens voor problemen zorgen. Om dit te compenseren werd er toegestaan om
een muzikant uit de band die een speciaal instrument speelde wel mee op het podium te zetten. Ook
de gitarist werd vaak toegelaten. Enkele artiesten beslisten dan ook om als solo artiest aan het programma deel te nemen. Zo liet Stef Kamil Karlens zijn band gewoon thuis bij zijn deelname. De keuze
voor een studioband had ook zijn logistieke redenen. Zo Is Er Maar Één werd live uitgezonden en per
artiest het podium ombouwen voor de bands was technisch gewoon niet haalbaar. Dat deze studioband nooit echt voor grote problemen gezorgd heeft, is te verklaren doordat elke artiest repetitie- en
studiotijd kreeg met de studioband, die onder leiding stond van Miguel Wiels. In deze sessies werd
ook uitgebreid aandacht besteed aan het creëren van een eigen interpretatie van de song. Dat is een
57
Interview Clem Robyns, 22/04/2012
30
bijkomend kenmerk dat Zo Is Er Maar Één gemeen had met invloedrijke buitenlandse programma’s:
vaak kregen nummers een eigenzinnige interpretatie.
Daarnaast was ook bij Zo Is Er Maar Één de songkeuze een permanente bron van discussie. Zo’n 200
Nederlandstalige klassiekers werden op voorhand geselecteerd en de artiesten moesten vervolgens
uit die lijst hun nummers kiezen. Tijdens de voorbereidingen van het programma bleek echter dat
veel artiesten liever een nummer wilden spelen dat in hun ogen onterecht vergeten was, dan een
bekende klassieker te vertegenwoordigen in de wedstrijd. Dit leidde tot langdurige onderhandelingen tussen de programmamakers en muzikanten. Bovendien kozen sommige deelnemende artiesten
voor hetzelfde nummer, wat opnieuw tot discussies leidde. Daarnaast speelden ook andere factoren
een rol in de beslissing welke nummers al dan
niet in het programma terecht kwamen. Zo wilden de programmamakers uiteraard ook dat
bepaalde nummers en originele artiesten zeker
vertegenwoordigd werden. Ook het type nummer speelde een rol. De programmamakers
wilden bijvoorbeeld vermijden dat tijdens een
bepaalde aflevering enkel maar trage nummers
waren, en dat zo het tempo uit de show gehaald
werd.
Ook de programmering van de deelnemende artiesten bleek een heikel punt te zijn. In het programma kwamen zowel gevestigde waarden als onbekender talent aan bod. Deze laatsten waren meestal
enkel bekend in een bepaald segment van de muziekmarkt of bij een het publiek van een radiozender. Daarnaast verliep ook het programmeren van de artiesten niet altijd vlekkeloos. Zoals eerder
aangehaald waren er meerdere rondes. Een artiest moest dus drie maal beschikbaar zijn voor opnames: de eerste ronde, de halve finale en de finale. Het spreekt voor zich dat niet alle artiesten zich
drie maal op vrijdagavond konden vrij maken. Hierdoor hebben bepaalde artiesten niet deelgenomen aan het programma. Voor de programmamakers was dit dus een zeer moeilijke oefening, want
ze beseften dat de meest succesvolle artiesten waarschijnlijk niet telkens beschikbaar zouden zijn,
maar dat het wel net die artiesten waren die veel kijkers konden lokken.
Zoals in het vorige hoofdstuk aangehaald, kwam Zo Is Er Maar Één op de buis in een periode waarin
artiesten het gevoel hadden gekregen dat wat zij presteerden niet meer belangrijk genoeg was voor
televisie omdat ze al bekend waren. Groepen en artiesten die minder hapklare popmuziek brachten,
kregen enkel nog een platform in shows als De Zevende Dag en De Laatste Show, waar ze snel een
promogesprek mochten verkopen en fungeerden als intermezzo of muzikale uitsmijter. Dat sommige
artiesten dan ook niet helemaal tevreden waren toen bleek dat ze in dit programma hun eigen muziek ook niet aan de man mochten brengen, spreekt dan ook voor zich. Maar we mogen toch geloven
dat ze na wat bedenktijd toch beseften dat ook deze performances als een mooie promo mochten
gelden. En later zou ook blijken dat dit de juiste veronderstelling was. Yevgueni, dat het eerste seizoen won, dankt zijn doorbraak aan dit programma en Nicole en Hugo zagen hoe hun carrière opnieuw gelanceerd werd toen zij Vlaanderen overtuigden met hun versie van de Pastorale. Maar de
rol van Zo Is Er Maar Één voor het Nederlandstalige genre is waarschijnlijk nog belangrijker geweest
zijn. In een studie van de Onderzoeksgroep Media, Policy and Culture van de Universiteit Antwerpenstond:
“Door het spelelement dat het publiek betrok en door de nadruk op het gemeenschappelijke
muzikale erfgoed, droeg het programma bij aan het creëren van een gemeenschapsgevoel en
aan de identificatie met de eigen populaire muziekcultuur.” 58
58
http://www.cjsm.vlaanderen.be/media/downloads/studie_VRT_cultuur_en_identiteit.pdf
31
In het hoofdstuk over Jools Holland haalden we al aan dat ook de persoonlijkheid van de presentator
een belangrijke rol speelt voor de muzikale gasten. Het wederzijds respect dat de artiesten in die
show voor de presentator/muzikant opbrengen is duidelijk op het scherm te zien. De rol van Yasmine
in dit programma mag dan ook niet onderschat worden. Yasmine was zelf jarenlang actief als zangeres van Nederlandstalige muziek. Ze scoorde
eind jaren ’90 enkele hits zoals Kikkerkoel,
maar vooral Porselein. Yasmine kende dan ook
het muziekwereldje en de mensen die erin
meedraaiden en het staat vast dat enkele
artiesten zich hebben laten overtuigen om aan
het programma mee te werken door het feit
dat Yasmine het zou presenteren. Zo Is Er
Maar Één is Yasmine haar laatste programma
geworden: ze maakte op 25 juni 2009 op 37jarige leeftijd een einde aan haar leven, amper
50 dagen na de laatste uitzending van Zo Is Er
Maar Één. 59
59
http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF25062009_055
32
2.3.5 Peter Live 60 61
Peter Live was een live muziekprogramma op
de VRT dat op vrijdagavond uitgezonden werd.
De eerste aflevering werd uitgezonden op 3
oktober 2008 en de laatste op oudejaarsavond
2010. Het programma had er toen drie seizoen
opzitten. Het programma werd gepresenteerd
door Peter Van De Veire, bekend als radiomaker bij Studio Brussel en als het hoofd van
MNM (dat op 5 januari 2009 van start ging).
Het was Van De Veire’s tweede grote eigen
programma. In 2007 presenteerde hij al een ander muziekprogramma, namelijk De Provincieshow.
Peter Live was eigenlijk veel meer dan een muziekprogramma. De bedoeling was om een amusementsprogramma te maken waarin muziek centraal stond, maar waarin er ook geprobeerd werd die
muziek aan te kleden met wat extra’s. Het is ook zeer belangrijk om te weten dat Peter Live er gekomen is in een periode waarin er enkel nog maar talentenjachten en andere wedstrijden op televisie
te zien waren. Het was dus erg lang geleden dat artiesten nog eens live op televisie konden komen
om hun eigen muziek te brengen. Zo werd Peter Live misschien wel het grootste muziekprogramma
dat de VRT geproduceerd had. Het decor van het programma was enorm groot en de extravagantie
droop er vanaf. Zo was er in het decor onder andere een bar, een groot bed en een jacuzzi vol vrouwen te zien. Maar ook op muzikaal vlak probeerde men de show dat tikkeltje extra mee te geven.
Zo werd er aan artiesten gevraagd of ze het zagen zitten
om iets speciaals te doen tijdens hun performance. De
belangrijkste voorbeelden hiervan zijn Clouseau die hun
nummer Leve België bracht vanuit vier vliegende helikopters en Stan Van Samang die ondersteboven hing te zingen. Maar ook de kleinere dingen maakten van Peter Live
een grootse amusementshow. Zo kwam er tijdens het
interview met Stan Van Samang plots een gitaarcase uit
de lucht, waarin de gitaar zat waar Van Samang al jaren
van droomde. Maar ook de aflevering waarin de vijftigste
verjaardag van Bart Peeters centraal stond had alles om
van een muziekprogramma een familieprogramma te
maken. Peeters werd voortdurend verrast met gastoptredens van ondermeer zijn eigen neefjes en
toen Raymond Van Het Groenewoud een nummer zong voor hem en zijn vrouw kon hij zijn tranen
niet langer bedwingen.
Zoals we daarnet al zagen bij Zo Is Er Maar Één, is de juiste samenstelling van de artiesten in één
aflevering cruciaal om een breed publiek aan te trekken. Ook in Peter Live zien we een terugkerend
patroon van artiesten. Elke aflevering werden er gemiddeld vijf artiesten uitgenodigd die duidelijk
onder te verdelen zijn per genre. Of zoals dat bij de VRT wel vaker het geval is: per radiozender en
dus ook per doelgroep. Als we dit even toepassen op de aflevering van 11 november 2009, krijgen we
dit:
60
61
Axl Peleman (Radio 1)
Sylver (MNM)
Customs (Studio Brussel)
Frans Bauer (Radio 2)
http://www.een.be/programmas/peter-live/
Interview Clem Robyns, 22/04/2012
33
Deze mix zorgde ervoor dat het programma een zeer ruime doelgroep kon aanspreken. De kijkers
werden ook vastgehouden via een aantal teasers, die ervoor moesten zorgen dat ze toch niet weg
zapten wanneer “hun” artiest aan de buurt geweest was. Dit gebeurde door op regelmatige momenten in het programma artiesten die later nog aan de beurt zouden komen kort even te betrekken in
een interview of door de kijkers eraan te herinneren dat er nog iets speciaals te gebeuren stond. Ook
de intro van het programma gaf meteen aan wat de kijkers konden verwachten. In een openingslied
brachten zongen enkele van de artiesten die later zouden verschijnen samen een hitklassieker.
Maar wat vonden de groepen zelf van deze ruime mix? Volgens Clem Robyns, die aan het programma meewerkte als eindredacteur, was er maar één sectie van de groepen die hier wel eens moeilijk
over durfde doen. De artiesten die wat alternatievere muziek brachten, vonden het soms wat moeilijk te verkroppen om samen in een televisieprogramma te zitten met artiesten die wat plattere
popmuziek brachten.
En ook hier was de songkeuze vaak een groot
discussieonderwerp. Met artiesten die een hit
gescoord hadden in het programma aanwezig
waren op het moment dat hun hit nog steeds
de huidige single was, was er zelden of nooit
een probleem. Moeilijker werd het wanneer
een artiest net een nieuwe single had gelanceerd. Dan vonden zowel groepen, managers
als platenfirma’s dat dit het nummer moest
zijn dat gebracht werd, om zo deze nieuwe
single te promoten en er ook een hit van te
maken. Dit staat uiteraard haaks op de denkwijze van de programmamakers. Die konden onbekende nummers uiteraard missen als kiespijn. En
wanneer de groepen per se een ballad wilden brengen, moesten ze met alle macht uitleggen hoe
dergelijke trage nummers al het tempo uit zo’n show halen. Ten slotte waren er ook discussies met
groepen die bezig waren een hun comeback. Zo was het Britse Right Said Fred op 6 november 2009
te gast in het programma. Al hebben de broers Fairbrass er nooit helemaal mee opgehouden, het
valt toch niet te ontkennen dat ze na hun hit I’m Too Sexy in 1991 niet veel meer gepresteerd hebben
in België. Maar omdat de groep op dat moment hun carrière in België natuurlijk opnieuw wat nieuw
leven wou inblazen, hadden zij graag één van nieuwe nummers gespeeld. Uiteindelijk haalden de
programmamakers toch hun slag thuis.
Ook in Peter Live was er een studioband die onder leiding stond van Miguel Wiels. Wiels kreeg in dit
programma ook wat de rol van sidekick van Van De Veire, wat de kwaliteit van het programma
meermaals omhoog hielp. Voor artiesten die weigerden met de studioband te spelen, in de praktijk
meestal bands, was er aan de andere kant van de studio een klein podium voorzien waar zij hun ding
konden doen. Op die manier verloor het programma geen artiesten en was iedereen tevreden.
Een ander probleem waar de show mee te kampen had, was de timing. Het programma werd live
uitgezonden op vrijdagavond, wat voor veel artiesten een moeilijke dag is. Vooral artiesten binnen de
popmuziek treden op vrijdagavond op. Zo werd het soms echt puzzelen om de artiesten die het programma echt op de buis wilde halen, toch ergens een plaatsje te kunnen geven in een aflevering
waarin ze pasten, maar ook op een dag waarop ze vrij waren. Ook voor internationale artiesten was
dit vaak de moeilijkste opgave. Zij waren namelijk vaak enkel beschikbaar als ze toevallig in België
waren en een promo-dag hadden ingelast.
34
Bij Peter Live zijn een heleboel internationale artiesten over de vloer geweest. Daarnet vernoemden we al Right Said Fred, maar verder kwamen
onder andere ook De Jeugd Van Tegenwoordig,
Joss Stone en Simple Minds kwamen in het programma een nummer brengen. De grootste klepper dat de redactie kon binnenhalen is ongetwijfeld Robbie Williams. Dit was op 18 december
2009. Over het binnenhalen van Robbie Williams
zegt Clem Robyns 62 het volgende:
“ We waren uiteraard allemaal zeer tevreden dat we een ster van het kaliber van Robbie Williams
hebben kunnen binnenhalen. Maar toch wilden we nog meer. We wilden ook graag iets speciaals
doen met zijn performance. Maar elk voorstel en elke vraag die we aan zijn entourage stelden, botste
telkens resoluut op een “nee”. Het duurde toch wel even voor we doorhadden dat we altijd op een
“nee” zouden blijven stuiten, maar toen we het toch beseften besloten we het anders aan te pakken.
We wilden ervoor zorgen dat Williams het naar zijn zin had, dat hij zich op zijn gemak zou voelen en
dat hij zou merken dat we hem respecteerden. Hij is uiteindelijk amper in de studio zelf geweest: hij
werd binnen geleid enkele minuten voor zijn performance en vertrok meteen er na. Maar het eerste
wat hij zag toen hij het podium opstapte, was een gigantisch, spetterend decor, een uitgelaten publiek en enkele halfnaakte, gillende vrouwen die hem vanuit de jacuzzi verwelkomden. En toen ik op
mijn monitor het eerste shot van zijn grijnzende gezicht en zijn fonkelende ogen zag, wist ik dat we
binnen waren.”
Verder spreekt hij nog over de voorbereidingen die getroffen werden om op Williams in te spelen.
“In 2006 kocht Williams een heleboel aandelen van zijn favoriete voetbalploeg (Port Vale F.C. nvdr.),
wat hem tot de grootste aandeelhouder maakte. Omdat we wisten dat dit zijn zwakke plek was,
zorgde ik ervoor dat Peter heel goed wist op de hoeveelste plaats de ploeg op dat moment stond en
wat de uitslag was van hun vorige match, tegen wie ze die speelden en wat ze van de volgende match
mochten verwachten. Om de ploeg te steunen hadden we vervolgens tijdens het interview ingepland
dat de studioband en het publiek “You’ll Never Walk Alone” zou zingen en wanneer Williams daar
plots zelf mee stond te zingen, wisten we dat we ons extraatje gekregen hadden.”
Het is duidelijk dat Peter Live meer was dan enkel maar een muziekprogramma. Het was een programma op vrijdagavond dat teruggreep naar succesvolle elementen uit de oude variétéshows, een
grote doelgroep had, hedendaagse muziek met klassiekers combineerde en op zoek ging naar de
ietsje meer. In tijden waarin artiesten niet meer op televisie konden komen om hun eigen muziek te
brengen en te promoten was Peter Live van groot belang. En ondanks dat er in het begin wat sceptisch op het programma gereageerd werd (De Provincieshow was niet zo’n overweldigend succes
geweest), leek Peter Live een keerpunt te worden voor muziek op televisie. Even zag het er naar uit
dat kijkers enkele minder bekende groepen zouden leren kennen en werden er verschillende genres
met elkaar verenigd. Maar toen op 3 december 2010 bekend gemaakt werd dat er geen vierde seizoen zou komen van Peter Live, keek men elkaar binnen de muzieksector met vragende ogen aan:
“En wat nu?”
62
Interview met Clem Robyns, 22/04/2012
35
3 Eerste conclusie
Nadat we enkele belangrijke programma’s uit de geschiedenis van de muziek op televisie bestudeerd
hebben, merken we dat enkele aspecten telkens terug komen.
3.1 Onbekend talent
Al vanaf het oudste programma dat we bespreken, The Ed Sullivan Show, zien we al de fascinatie met
het onbekende muzikale talent. Sullivan had het nagelaten om Elvis Presley te lanceren en zwoer dat
hem dat geen tweede keer meer zou overkomen. Vanaf dan probeerde hij de muziekmarkt zodanig
in het oog te houden, zodat hij de eerste zou zijn om een opkomend talent op de Amerikaanse televisie te brengen. Toegegeven, met The Beatles speelde hij wat vals omdat de band al veel bekendheid
verworven had, maar hij slaagde er toch in om ze als eerste op de buis te krijgen.
Ook de talentenjachten zijn bijna zo oud als de televisie zelf. We vernoemden zo bijvoorbeeld Ontdek
De Ster dat al vanaf 1955 op de BRTN te zien was. Wat verser in ons geheugen ligt ongetwijfeld The
Soundmix Show, wat onder andere Marco Borsato leverde. Maar het is vooral het laatste decennium
dat er toch volop op zoek gegaan wordt naar de onbekende Vlaming met de gouden stem. De verschillende wedstrijdconcepten vielen met bakken uit de lucht en ook de openbare omroep gaat hier,
op een weliswaar gematigdere manier, in mee. Zo werd het concept van Zo Is Er Maar Één tijdens het
laatste seizoen ook gewijzigd naar één met een afval-formule en trekken ze tegenwoordig ook als het
op de selectie voor het Eurovisiesongfestival aankomt de kaart van minder bekend talent.
Helaas merken we dat deze wedstrijden amper ook effectief artiesten opleveren die langer dan een
paar jaar in de showbizz overeind blijven. We verklaarden dit door te stellen dat het publiek zich bedrogen voelen wanneer de winnaars hun eerste eigen nummers beginnen te releasen. Het hele verloop van de wedstrijd lang werden de artiesten, die op dat moment niet meer dan deelnemers waren,
opgedrongen om bepaalde nummers te brengen. Wanneer ze na hun winst echter hun eigen ding
mochten doen, ligt dat zelden in dezelfde lijn.
We moeten ons dus afvragen wat de rol van de televisie is in het lanceren van nieuw talent. Is het
echt hun taak om de jongen van onder de kerktoren te bombarderen tot een nieuwe Vlaamse superster? Of zou de muzieksector er eerder van verrijkt worden wanneer opkomend, maar toch nog onbekend talent ondersteund zou worden, zoals we zien in de praatshows? Zou de televisie misschien
gewoon beter haar handen van het kweken van talent aftrekken? En moeten we ons ook niet afvragen wat de muzieksector eigenlijk verlangt van de televisiewereld?
3.2 Dat tikkeltje extra…
In ons overzicht zien we dat pas in de jaren ’90 groepen gestimuleerd worden om iets anders met
hun muziek te doen. In MTV Unplugged werden artiesten gevraagd om hun eigen muziek en bij voorkeur ook enkele covers te strippen in een akoestische versie. Op dat moment ging het in de muziekwereld al jarenlang om je muziek zo luid en hard mogelijk te brengen. Het idee van MTV om terug te
keren naar de roots, was dan ook revolutionair. Het concept genoot groot succes, wat het programma voornamelijk te danken heeft aan enkele van de eerste performances van grote artiesten die
meteen tot legendarisch gebombardeerd werden.
Daaruit mogen we dus ook concluderen dat het publiek het op prijs stelt wanneer een artiest met
iets speciaals komt op televisie. We vertrekken hier vanuit de gedachte rond live-optredens. Mensen
kopen geen kaartje om een artiest zijn nieuwe CD te horen spelen. Ze verwachten dat het beter zal
zijn dan op de plaat. Ze verwachten dat ze overweldigd gaan worden. Ze willen iets beleven dat een
geluidsopname hen niet kan bieden. En artiesten gaan daarop in. Ze doen dit door nummers live een
beetje anders te spelen, door een mooi decor op het podium te bouwen of door grote producties
waarbij de muziek bij moment slechts bijzaak is. En waarom zou dit dan op de televisie niet kunnen?
Artiesten komen daar uiteindelijk ook live hun ding doen. Waarom zouden televisieprogramma’s zich
moeten vasthouden en hoe het op de radio klinkt?
36
Een programma als Peter Live snapte dit. Hierin werden artiesten op allerlei manieren aangemoedigd
om tijdens de show iets speciaals met hun performance te doen. Dit zien we al wanneer we het programmagenre omschrijven. Peter Live was geen muziekprogramma. Het was een muziekamusementsprogramma. Want zonder het amusementsgehalte was de show waarschijnlijk nooit zo
populair geworden.
Maar ook Zo Is Er Maar Één stimuleerde artiesten om creatief te zijn. Aan de deelnemers werd gevraagd om een Nederlandstalige klassieker te brengen. Hoe ze dat deden, was hun zaak. Maar toch
hielp het programma actief mee in dit creatieproces. Dit deden ze door de deelnemers samen met de
studioband-leider Miguel Wiels in de studio te zetten, waar ze samen een eigen interpretatie van de
hit konden maken. De herkenbare Nederlandstalige muziek opnieuw horen in een modern jasje is
onmiskenbaar verbonden aan het succes dat het programma genoten heeft.
3.3 De songkeuze
De songkeuze is misschien wel het meest heikele punt in de samenwerking tussen televisie en muziek. De verklaring ligt voor de hand. Muzikanten (of zijn het de managers en de platenfirma’s) willen
nieuwe singles promoten. Zij hebben er niet veel aan dat een groep hun grootste hit van hun vorige
plaat twee jaar later in een tv-programma komt brengen. Anderzijds willen televisiemakers dat hun
kijkers ook blijven kijken. En die kijkers zouden wel eens durven weg te zappen wanneer er een
nummer gespeeld wordt dat ze niet kennen. Daarnaast willen de programmamakers ook liever niet al
te veel trage nummers omdat die het tempo uit de show halen. Het spreekt dan ook voor zich dat
over dit onderwerp al heel wat discussies gevoerd zijn.
In het buitenland zien we dat bands zich daar soms niet al te veel van aantrekken. Zo weigerde Buddy
Holly een nummer te spelen waar Ed Sullivan om gevraagd had. Of herinner je je het voorbeeld nog
van Elvis Costello die de eerste maten van het afgesproken nummer speelt, om het daarna stop te
zetten en een nog niet uitgebrachte song te spelen waarin hij kritiek uit op de manier dat radio en
televisie omgaat met muziek. Het is iets dat we in België echter nog niet gezien hebben. Hoogstwaarschijnlijk komt dit doordat artiesten hier beseffen dat als ze zo’n stunt uithalen, ze niet snel terug aan
de bak zullen komen op de televisie. Daarnaast is het wederzijds respect misschien ook groot genoeg.
Maar wie zou er eigenlijk over de song mogen beslissen? Is het niet de artiest zijn recht, die maandenlang aan een nieuwe plaat gewerkt heeft, om die nieuwe muziek aan het publiek voor te stellen?
Is het ook niet juist de functie van de televisie om te fungeren als promotietool? Welk recht heeft
een programmamaker om een artiest te verplichten een nummer te brengen? Maar omgekeerd kunnen we ons ook dergelijke vragen stellen. Elk programma heeft een eigen concept, een eigen verhaal.
Heeft een artiest het recht om dit concept te doorbreken, enkel en alleen omdat hun nieuwe single
nu eenmaal wat harder is? En wat is de prijs dat zowel artiest als programma zou moeten betalen
voor een ongeïnspireerde performance?
Het is hier een beetje zoals alle grote problemen op deze wereld: hier zal nooit een echte oplossing
voor zijn. Zolang er muzikanten op televisie zullen komen, zullen deze discussies blijven verder gaan.
Men spreekt vaak over de ego’s binnen de muziekwereld, maar men vergeet dat er ook in de televisiewereld heel wat rondlopen. Denk maar aan Ed Sullivan en Bo Diddley: Sullivan voelde zich zo bedrogen dat hij Diddley beloofde dat zijn carrière nog maar zes maanden zou duren. Maar gezien deze
discussies er al zijn vanaf het begin, en artiesten nog steeds op televisie performen, mogen we misschien wel stellen dat het allemaal deel uitmaakt van het spelletje dat Showbizz heet.
37
3.4 De studioband
Een laatste aspect dat we vaak zien terugkeren is de studioband. We begrijpen allemaal dat een studioband vaak gewoon onoverkomelijk is. Wanneer een programma live uitgezonden wordt is het
namelijk niet mogelijk om het podium per artiest om te bouwen, of je zou al een zeer grote studio
moeten hebben. Zoals bij Peter Live: die studio was zodanig groot dat er een groot podium gebouwd
was, waar artiesten met de studioband konden optreden, en er aan de andere kant van de studio
een kleiner podium stond voor artiesten (lees groepen) die per se in hun eigen bezetting wilden spelen.
Maar daarnaast heeft een studioband ook een andere functie. Denk maar aan De Laatste Show,waar
De Laatste Show Band het programma ook tussen de interviews door kort muzikaal opfleurde. Of
Peter Live, waar bandleider en pianist Miguel Wiels meer werd dan een muzikant. De interactie tussen Wiels en Van De Veire zorgde ervoor dat Wiels een personage in het verhaal van de show werd.
Wanneer Wiels op 3 november 2008 betrokken raakte in een dodelijk auto-ongeluk, was hij enkele
afleveringen lang niet in de show te zien. Zelf ervoer ik dat met zijn afwezigheid het programma niet
volledig was.
Maar net als bij de songkeuze zullen discussies rond studiobands waarschijnlijk eeuwig blijven bestaan. Televisiemakers kunnen hier niet veel meer doen dan de artiesten ervan te overtuigen dat de
muzikanten in dergelijke studiobands tot de top van België behoren. Ook compromissen sluiten is
dagelijkse kost. Zo wordt er wel al eens een bandlid, in de meeste gevallen de gitarist, toegelaten tot
de studioband. Ook wanneer het nummer een specifiek instrument vraagt, mag een origineel bandmember de huisband vaak vervoegen. Ook hier botsen de twee werelden dus wel eens met elkaar en
zoals dat dan wel vaker gaat in de wereld, pleit iedereen dan voor zijn eigen winkel. Maar ook dat
maakt ongetwijfeld deel uit van het spelletje.
38
4 Interviews
4.1 Inleiding
Nu u mijn eerste conclusie gelezen heeft, denk ik dat het tijd is om ook eens te luisteren hoe mensen
in de muziek- en televisiewereld deze topics ervaren. Ik heb vier functies die een belangrijk onderdeel vormen binnen de samenwerking tussen muziek en televisie eruit gekozen. Zo hebben we de
programmamaker, de muzieksamensteller, de manager en de artiest. Vooraleer we overgaan naar
hun reacties stel ik ze even kort voor.
Clem Robyns is momenteel eindredacteur bij Canvas en heeft in het verleden aan enkele muziekprogramma’s meegewerkt. Zo werkte hij onder andere mee aan Peter Live en Zo Is Er Maar Één. In deze
hoofdstukken heb ik hem al eens geciteerd. In die citaten gaf hij echter enkel zijn ervaringen mee.
Zijn persoonlijke mening daarentegen komt hier aan bod. Hij geeft antwoord als programmamaker.
Els Germonpré is muziekcoördinator bij Één en werkte in het verleden als eindredacteur en muzieksamensteller van programma’s als Het Swingpaleis en Steracteur Sterartiest. Het is haar taak om te
zoeken naar artiesten die een plaats in een programma kunnen krijgen. Zij vertegenwoordigt de muzieksamenstellers.
Tom De Clercq is de zaakvoerder van Keremos, een managementbureau in Gent. Keremos vertegenwoordigt onder andere Absynthe Minded, School Is Cool en Steak Number Eight. Hij moet ervoor
zorgen dat zijn band bij het grote publiek terecht komen op een manier dat voor de band gepast is.
Hij is dan ook de manager in het rijtje.
Stijn Gevaert is gitarist bij de Vlaamse band Buurman. Buurman werd bij het grote publiek bekend na
hun deelname aan Zo Is Er Maar Één in 2008 en scoorde enkele hits als London Stansted en Seks en
Slechte Whisky. Naast muzikant heeft Stijn Gevaert ook een verleden als televisiemedewerker. Stijn
maakt het rijtje compleet als artiest.
Wanneer we de reacties met elkaar vergelijken, zullen we de ondervraagden soms ook in twee groepen verdelen. Clem Robyns en Els Germonpré vormen de televisiewereld, terwijl Tom De Clercq en
Stijn Gevaert de muzieksector vertegenwoordigen.
Het spreekt voor zich dat dit meningen zijn van individuen en dus onmogelijk te extrapoleren zijn
naar de hele populatie. Mijn doel is enkel om een beeld te schetsen van wat er binnen beide werelden zoal gedacht en gevoeld wordt over de samenwerking tussen muziek en televisie.
39
4.2 Onbekend talent
De eerste vraag die ik me hierover stelde, was of de ondervraagden vonden dat televisie een podium
moet bieden aan onbekend talent. En het antwoord was meteen opvallend. Zo antwoordden Robyns
en Germonpré meteen “ja, maar …”. Robyns vindt dat de televisie zeker een podium kan bieden aan
nieuw en onbekend talent los van een wedstrijdformat. Zo stelt hij voor om binnen programma’s
rubrieken te plaatsen waarin op een ludieke manier het leven van onbekende artiesten in beeld gebracht wordt. Hij benadrukt wel dat dit enkel mogelijk is indien de artiest in het verhaal van het televisieprogramma wil meestappen. Hij zegt dit omdat hij maar al te vaak gemerkt heeft dat nieuwe
artiesten, voornamelijk binnen het alternatieve muziekmilieu, vooral belangrijk vinden dat ze ernstig
overkomen bij de mensen. Germonpré heeft ook geen moeite met onbekende artiesten, maar wel
met onbekende nummers. Zo is een volstrekt onbekende artiest die een cover brengt op de televisie
voor haar geen enkel probleem. Voor haar is er telkens één vraag heel belangrijk: willen we met ons
programma het nummer of de artiest promoten?
De muzikanten reageren echter terughoudender. Ook De Clercq vindt dat onbekend talent zijn plaats
verdient op de buis, maar vindt dat er een parcours moet doorlopen worden. Volstrekt onbekend
talent hoort naar zijn mening thuis op de traditionele muziekzenders als JIM en TMF. De grotere zenders zouden zich dus moeten focussen op de bekendere artiesten. Gevaert stelt dan weer dat televisie zeker niet het belangrijkste medium is om opkomende muziek te promoten. Maar hij zegt er
meteen bij dat het medium niet ten volle wordt gebruikt en dat kleine artiesten het daardoor
meteen al moeilijker krijgen om een plaatsje op televisie te veroveren. Op de vraag hoe artiesten
naar voren schoven zouden moeten worden, blijft Gevaert echter het antwoord schuldig. Hij is er wel
van overtuigd dat er een publiek voor warm te maken is.
Ik heb aan alle geïnterviewden gevraagd of een televisieprogramma waarin het concept van De Poulains gehanteerd wordt een optie is. De Poulains is een initiatief van de radiozender Studio Brussel
waarin vier bekende artiesten fungeren als peter of meter van een onbekende band die zij zelf gekozen hebben. Deze artiesten worden jaarlijks voorgesteld tijdens een optreden waarbij ze zelf enkele
nummers mogen brengen, maar ook samen met hun peter of meter een eigenzinnige cover brengen.
Over dit idee tonen ze zich alle vier wat twijfelend. Gevaert gelooft dat het format wel op één of andere manier naar de televisie te vertalen is. De televisiesector gelooft dat het idee erachter goed is,
maar het concept als programma op zich misschien wat te plat is. Germonpré vreest er daarnaast
ook voor dat die concept enkel voor alternatieve muzikanten geschikt is, wat voor het grote publiek
moeilijker ligt. Het programma zou volgens haar enkel kans op overleven hebben met vertrouwde
aspecten zoals zeer bekende peters, meters en nummers. Tom De Clercq gelooft dat zo’n programma
een mooie kans kan bieden aan opkomende artiesten, maar niet dat het grote publiek hier voor
warm te maken is. Het programma uitzenden op een speciale zender, zoals Acht, moet zeker wel
kunnen.
Op de vraag of artiesten op televisie hun eigen ding zouden mogen doen zonder zich veel aan te
trekken van het programma waarin ze zitten, antwoordt enkel Germonpré volmondig ‘ja’. Zij gelooft
dat elke groep ergens voor staat en ze dit ook naar buiten zouden mogen brengen. Ze wijst er wel op
dat artiesten ook zelf moeten weten waar ze voor staan, omdat het anders niet kan werken. Ze zegt
ook dat de muzikanten altijd rekening moeten houden met waar het programma zelf voor staat. En
dit sluit aan bij de andere meningen. Gevaert en Robyns stellen beiden dat artiesten hun eigen ding
zouden moeten kunnen doen wat hun song betreft. De rest kan enkel mogelijk zijn na grondig overleg tussen beide partijen om zo erachter te komen of het al dan niet in het programma past. Opvallend is dat De Clercq antwoordt dat een eigen touch enkel mogelijk is bij een bekend nummer. Hij
zegt dus met andere woorden dat groepen die nog niets bereikt hebben, maar beter doen wat de
televisie van hen vraagt.
40
Wanneer we deze reacties wat vereenvoudigd voorstellen, blijkt dat de muzieksector het normaal
vindt dat onbekend talent niet meteen een plaats krijgt op televisie en indien ze dit wel krijgen, maar
beter in het gareel loopt, terwijl de televisiewereld het evident lijkt te vinden dat ze nieuwe artiesten
aan het publiek voorstellen. Een hoogst merkwaardig feit, vind ik zelf.
4.3 Dat tikkeltje extra
Op de vraag of de ondervraagden het belangrijk vinden dat artiesten op televisie iets extras doen
tijdens hun optreden, kreeg ik ook weer enkele opvallende reacties. Zo zijn Robyns en Gevaert van
mening dat dit normaal is. Robyns gaat hier verder in op zijn bemerkingen in het vorige hoofdstuk.
Hij vindt het belangrijk dat artiesten niet enkel dat ietsje meer willen doen tijdens hun performance,
maar verlangt dat ze ook verder volledig meegaan in het programma. Hier verwijst hij naar situaties
in Peter Live waar artiesten ook bij interviews van andere muzikanten betrokken konden worden, al
dan niet via (flauwe) humor. Voor Robyns is het belangrijk dat zijn gasten het spel ook hier meespelen. Gevaert vindt het dan weer niet meer dan logisch dat dit van artiesten gevraagd kan worden.
“Televisie is iets visueel en artiesten die hieraan willen meewerken, moeten bereid zijn om daarin mee
te gaan”, zegt hij. “Maar het is wel heel belangrijk dat de artiest zijn eigen waarden kan blijven behouden. Zo zou ik niet bereid zijn om mijn broek of steken, ook al zou dat geweldig binnen de show
passen.” De Clercq gaat hier grotendeels in mee door te zeggen dat dit voornamelijk voor de televisiemakers belangrijk is. Hij is er zich wel van bewust dat een geslaagde en verrassende performance
de bekendheid van de artiest vergroot. Germonpré vindt dan weer dat dit afhangt van programma
tot programma. Volgens haar kan de performance bijkruiden wel in een muziekprogramma, maar
hoort het niet thuis in een talkshow.
Vervolgens vroeg ik mij af in welke mate beide partijen al bezig zijn met het toevoegen van extra
elementen aan televisieoptredens. Beide partijen zeggen dat ze hier inderdaad al aandacht aan besteden. Vanuit het televisiekamp klinkt het dat ze dergelijke initiatieven aanmoedigen in het overleg
tussen programmamakers en muzikanten. Germonpré vindt dit ook logisch: “Een act moet opvallen.
We zien dit al heel de geschiedenis terugkomen. Vroeger bleef dit meestal wel beperkt door ervoor te
zorgen dat alle bandleden dezelfde outfit aanhadden, zoals bij The Beatles. Of denk maar een de opvallende kleren van David Bowie. Een televisieperformance maakt deel uit van het marketingplan van
een artiest.” Tom De Clercq bevestigt wat de televisiemakers mij vertelden: “Ik als manager ga hier
enkel specifiek over nadenken wanneer de vraag komt van de programmamakers.” Gevaert zegt dan
weer wat Robyns in een vorig hoofdstuk aanhaalde. Gevaert is er zich van bewust dat Buurman nog
steeds bij de eerder onbekendere artiesten op televisie hoort. Hij zegt dat ook dat ze als groep momenteel nog vooral bezig zijn met na te denken over hoe ze willen overkomen bij het publiek en te
tonen waar ze voor staan. De extra’s zijn dan ook bijkomstig en er wordt enkel over nagedacht wanneer de televisie hierom vraagt.
Over wie de eventuele kosten van deze extras moet dragen, is iedereen het eens. Alle vier de ondervraagden vinden het logisch dat het budget van het programma hiervoor wordt aangesproken. Het is
namelijk de televisie die iets extra’s vraagt. Germonpré stelt dat het belangrijk is dat hier de afweging
gemaakt wordt of de extra kosten bijdragen tot de televisie of tot de muziek. De kost van een nieuwe
versterker of effectenpedaal die ervoor moet zorgen dat het geluid op televisie beter klinkt, zal dus
normaal gezien altijd door de groep zelf gedragen moeten worden.
Een opvallende uitspraak kwam nog van Clem Robyns. Terwijl iedereen zei dat een artiest nooit gedwongen mag worden om iets extra te doen, stelt hij dat je als programmamaker een artiest wel mag
verplichten. Hij hanteert hier het principe van het doel heiligt de middelen, door te stellen dat niets
in de weg mag staan van een goed programma. Wie hier niet in mee wil, hoort dan ook niet thuis in
zijn programma.
41
Het is duidelijk dat iedereen wat dit topic betreft grotendeels op dezelfde golflengte zit. Iedereen lijkt
er zich van bewust dat een muziekperformance op televisie wat aanvetten noodzakelijk is om de
kijker geïnteresseerd te houden. Wat wel opvalt is dat, in deze gevallen, de mensen uit de muzieksector nog niet bezig zijn met de vraag hoe ze dit kunnen doen. Dit staat natuurlijk haaks op hun gedachte dat een opvallende performance helpt de bekendheid van de artiest te vergroten.
4.4 De songkeuze
Na mijn onderzoek had ik het gevoel dat de discussie over de songkeuze altijd het meest heikele punt
in de samenwerking tussen beide partijen was. De eerste vraag die ik mijn vier respondenten voorschotelde wat of een artiest verplicht kan worden een bepaald nummer te brengen. Ditmaal waren
er opnieuw drie die meteen ‘nee’ zeiden. Het waren echter niet dezelfde drie. Zo zei Robyns ditmaal
dat de artiest wat betreft de songkeuze altijd het laatste woord heeft. Hij voegt er wel aan toe dat je
als programmamaker onthoudt welke artiesten hier graag over dwarsliggen en je hen wanneer dit
een aantal keer gebeurt niet langer uitnodigt in de show. Verrassend genoeg was het ditmaal de artiest zelf die zegt dat ze verplicht mogen worden een bepaald nummer te brengen. Gevaert zegt dat
ze met Buurman beseffen dat ze maar beter niet te moeilijk doen over de songkeuze, uit angst om
niet meer op televisie gevraagd te worden. We moeten hier natuurlijk wel benadrukken dat Buurman
nog niet de status van artiesten als Clouseau of Absynthe Minded bereikt heeft. Ik betwijfel of de
leden uit deze groepen er dezelfde mening op nahouden.
Ik vroeg me ook af wat hen motiveert om voor een bepaald nummer te kiezen. Voor Els Germonpré
is het duidelijk. Zij wil enkel hits. Of het nu een eigen hit is of een cover van een klassieker maakt
haar niet veel uit. Ze ervaart echter dat veel artiesten de bekendheid van een bepaald nummer vaak
overschatten en is er van overtuigd dat onbekende nummers op televisie niet werken. Ze spreekt
hier uiteraard als muziekcoördinatrice op Één, en niet in naam van alle televisiezenders. Het is volgens haar de taak van muziekzenders om onbekende muziek een plaats te geven. Ze zegt ook wel dat
onbekende nummers soms wel kunnen werken op Één wanneer een grote artiest zijn nieuwe single
uitbrengt. Wanneer Clouseau zijn nieuwe single bijvoorbeeld voor het eerst in een televisieprogramma zou brengen, zouden de kijkers net blijven zitten in plaats van af te haken. Voor Robyns zijn
er drie criteria waaraan een nummer moet voldoen: het nummer moet populair zijn, het moet een
straf nummer zijn en het moet passen in het programma. De Clercq denkt dan weer anders. Voor
hem is de nummerkeuze afhankelijk van de zender waarop het gebracht wordt. Hij vindt dat zijn
groepen op de grote televisiekanalen hun hits moeten brengen om zo herkenning te creëren bij het
publiek. Muziekzenders zijn er om onbekende nummers te spelen.
Wanneer er zich toch een probleem vormt over de songkeuze, wil De Clercq vooral weten waarom er
een discussie is. Wanneer de keuze van de programmamakers om voor een bepaald nummer te kiezen gerechtvaardigd is, heeft hij er geen probleem mee daaraan toe te geven. Hij geeft ook aan dat
de televisiemakers daar ook bijna altijd een goede reden voor hebben. Op de vraag of ze bij Buurman
de discussie over de songkeuze aangaan, kreeg ik zoals ik al vermeldde te horen dat dit zelden gebeurt.
Ten slotte vroeg ik mij af of ze konden inschatten hoe groot de promotionele waarde van zo’n televisieoptreden voor een nummer of artiest is. Germonpré vertelde mij dat ze dat als muziekcoördinator
tracht op te volgen door te zien in welke mate een nummer stijgt in de downloadhitlijsten op iTunes.
Zo wijst er ook op dat je van zo’n performance geen wonderen mag verwachten. “Televisie is een
onderdeel van het promotieplan, niet het wondermedium om te promoten.” Clem Robyns houdt zich
hier echter niet mee bezig. Hij ziet het als zijn taak de gasten in zijn show er zo goed mogelijk uit te
laten komen, maar de impact van hun optredens voor hun verdere carrière is niet zijn bekommernis.
De muzieksector is er zich dan weer van bewust dat dit voornamelijk op lange termijn gevolgen heeft.
Zo merkt Gevaert dat de naam Buurman nu vaker een belletje doet rinkelen, maar dat dat daarom
niet betekent dat men een nummer kan noemen. De Clercq zegt dat de impact van zo’n performance
42
het makkelijkst merkbaar is door de Facebook-likes in de gaten te houden, maar ook hij stelt dat het
vooral een werk van lange adem is.
Hieruit blijkt dat de discussie rond de songkeuze niet zo’n struikelblok is als ik verwacht had. In feite
lijkt het meestal neer te komen op te achterhalen waarom de andere partij per se dat nummer wil
spelen. En wanneer dat duidelijk en gerechtvaardigd is, hebben de muzikanten het er al heel wat
minder moeilijk mee om toe te geven aan de programmamakers.
4.5 De studioband
Ook over het laatste topic heb ik hen enkele vragen gesteld. Mijn eerste vraag voor de mensen uit de
televisiewereld was wanneer er gekozen werd voor een studioband. Beiden bevestigden mijn vermoeden dat dit voornamelijk uit praktische overwegingen was. Bij liveshows is het nu eenmaal niet
mogelijk om per artiest heel het podium om te bouwen. Clem Robyns spreekt hier ook over de herkenbaarheid van een huisband. Hij verwijst hier naar Peter Live waarin niet alleen Miguel Wiels, maar
ook andere bandleden een personage in het programma werden. De kijker is gewoon deze muzikanten elke week opnieuw te zien. Daarnaast zorgt een studioband meestal ook voor een groter showeffect. Dit omdat ze gewoon zijn van op televisie te komen. Hier sluit Germonpré zich bij aan. Ze benadrukt hoe anders het is om voor een camera te spelen en hoe veel beginnende artiesten dit onderschatten. Met een huisband ben je er zeker van dat ze weten hoe ze zich moeten gedragen wanneer
ze gefilmd worden.
Wanneer ik aan de muzieksector vraag hoe zij tegenover een studioband staan reageren ze beiden
begrijpend. De Clercq vindt het niet meer dan normaal dat er soms met vreemde muzikanten samen
gespeeld moet worden en hier sluit Gevaert zich ook bij aan. Hij zegt er uiteraard wel bij dat dat minder leuk is dan wanneer je in de volledige bezetting op televisie kunt komen. Zowel hij als De Clercq
ervaren de samenwerking met deze bands als zeer goed. Gevaert geeft ook toe dat deze muzikanten
vaak beter spelen dan zijzelf en vertelt ook dat je veel leert uit het samenspelen met artiesten van
dat kaliber.
Robyns en Germonpré denken hier anders over. Volgens hen leidt een studioband zo goed als altijd
tot discussies, maar zelden tot effectieve weigeringen. Wellicht komt dat doordat zij ervaringen hebben met bekendere bands die spelen met een huisband niet van zelfsprekend vinden. Germonpré
probeert deze geschillen op te lossen door te zien of in een beperkte bezetting gespeeld kan worden
of te kijken of een extra podium geplaatst kan worden. Ze wil ook in de mate van het mogelijke toestaan dat er drumwissels plaatsvinden. Ze begrijpt namelijk dat de drum een essentieel instrument is
in de klank van de muziek. Robyns probeert deze discussies dan weer te winnen door de uitgenodigde artiesten ervan te overtuigen dat de muzikanten in de huisband echte topmuzikanten zijn. Hij
ervaart dat vooral toppers en buitenlandse artiesten hiervan moeten overtuigd worden.
Op de vraag of ze het nodig vinden dat hier repetities voor ingelast worden tussen huisband en gasten zijn ze het unaniem met elkaar eens. Gevaert keert hier nog eens terug op zijn antwoord dat je
veel kunt leren van deze muzikanten, bijvoorbeeld hoe je je voor de camera moet opstellen. Hij zou
ook nooit weigeren om samen te werken met een huisband. Clem Robyns zou daarentegen wel een
band verplichten samen te werken met de studioband, met uitzondering van de echte toppers.
Hier stoten we denk ik niet echt op verrassingen. De motieven om voor een huisband te kiezen zijn
duidelijk en de redenen waarom artiesten dit niet altijd even leuk vinden ook. Wat mij vooral opvalt
is dat, bij deze ondervraagden tenminste, beide werelden niet van elkaar weten dat ze elkaar begrijpen. We krijgen hier opnieuw het fenomeen waar de muzikanten toch eerst hun gelijk proberen te
halen, maar eigenlijk toch al beslist hebben dat ze op de vraag in zullen gaan. Ik wil echter opnieuw
duidelijk vermelden dat de steekproef hier veel te klein is om te kunnen extrapoleren, maar dat
neemt niet weg dat ik dit best wel opmerkelijk vind.
43
4.6 Overige
Tot slot heb ik nog enkele bijkomende vragen gesteld. Ik geef ze hieronder kort mee, samen met hun
antwoorden.
4.6.1 Red Bull Soundclash
En ander concept dat ik hen voorschotelde was dat van de Red Bull Soundclash. In dit initiatief nemen jaarlijks twee grote artiesten het tegen elkaar op in een concertzaal. De bands krijgen enkele
rondes voorgeschoteld zoals een nummer van de andere artiest coveren of een eigen nummer in een
ander genre brengen. Met een decibelmeter wordt na elke act het volume van het applaus en gejoel
gemeten en degene met de hoogste waarde wint de ronde. De band met de meeste punten uiteraard ook de wedstrijd.
Op de vraag of ze dit format zouden zien zitten op televisie waren ze het allemaal met elkaar eens.
Zowel Germonpré als De Clercq reageerden zelfs zeer enthousiast. Voor Germonpré is de enige
voorwaarde wel dat dit met bekende artiesten zou doorgaan. De Clercq denk dan weer dat de nieuwe zender Op 12 hier het ideale platform voor kan bieden. Robyns is voorzichtiger en zegt dat hij
vreest dat het zeer moeilijk zal worden om artiesten hiervoor warm te maken. Gevaert liet zich in zijn
antwoord wat leiden door zijn televisieverleden en had zijn bedenkingen bij de vraag of het format
wel vertaalbaar is naar televisie. Hij vreest dat het programma te lang zou worden om kijkers te blijven boeien.
4.6.2 Moet de televisie de muziek ondersteunen
Op de vraag of hij vindt dat de televisiewereld de muzieksector moet ondersteunen, antwoordt Gevaert dat hij dat toch wel van hen verwacht. Hij vraagt dan ook naar meer initiatief vanuit de televisiewereld en meer programma’s waarin artiesten hun ding kunnen doen. Hij ervaart het als frustrerend dat iedere onbekende in een zangwedstrijd terecht kan komen, om er dan vervolgens niks meer
van te horen, terwijl professionele muzikanten moeten zwoegen om in de kijker te kunnen staan.
Van Els Germonpré kreeg ik als antwoord op deze vraag meteen een volmondige ‘ja’ te horen. Zij is
van mening dat het de taak is van de openbare omroep om mensen (nieuwe) muziek voor te stellen
en zo de Vlaamse muziekindustrie te ondersteunen. Dit staat loodrecht tegenover wat Robyns me
vertelde: “Dat is onze job niet. Het is ook de taak van een politiek programma niet om de politiek te
ondersteunen. Als de muzieksector even verstandig was als politici, zouden ze begrepen hebben dat
meedoen met een programma op zichzelf al promo is.”
4.6.3 De samenwerking
De vraag waar rond mijn eindwerk oorspronkelijk ging draaien, maar die toen door zoveel factoren
haast onbelangrijk leek geworden te zijn: hoe ervan zij de samenwerking tussen beide werelden?
Germonpré liet duidelijk uitschijnen dat er ondanks de discussies die onvermijdbaar zijn best wel
goed samengewerkt wordt. Robyns stelt de problemen als volgt voor: “Wanneer twee artistieke werelden elkaar ontmoeten, zullen er altijd problemen zijn. In beide werelden lopen er namelijk heel wat
ego’s rond. Ik, van mijn kant, beschouw artiesten in de eerste plaats als gasten in mijn programma.
Voor mij ligt de grootste moeilijkheid hem in het laten doordringen tot de artiesten dat het programma niet om hen draait. Zij zijn er voor het programma.”
Tom De Clercq zegt dat hij nooit problemen ervaren heeft in de samenwerking, maar geeft wel toe
dat hij makkelijk praten heeft. Met Absynthe Minded en School Is Cool heeft hij twee bands in huis
die toegankelijke muziek maken die regelmatig op televisie gevraagd worden. Hij kan zich echter
inbeelden dat het voor managers met minder toegankelijke bands soms heel wat frustrerender is.
Met Steak Number Eight in zijn rangen kan hij ook daar over meepraten. Ook Stijn Gevaert bevestigt
dat er een aangename wisselwerking is tussen beide sectoren.
44
5 De toekomst
5.1 Wat mogen we verwachten?
Maar hoe ziet de toekomst eruit? Bij het debat over besparingen op de VRT werd regelmatig gezegd
dat het niet de taak is van de openbare omroep om dure showprogramma’s te maken 63. Alle entertainmentshows die op vrijdagavond uitgezonden werden zijn ondertussen geschrapt. Enkele van
deze programma’s waren Peter Live, Steracteur Sterartiest en Zo Is Er Maar Één. In tegenstelling tot
vroeger worden er nu budgetten per onderdeel toegewezen. Zo mag de VRT nog maximum 3,4 miljoen euro besteden aan entertainmentprogramma’s. 64 Maar waar zal dit dan naar toe gaan? Shows
als Peter Live en De Laatste Show bestaan niet meer. Zullen muziekprogramma’s enkel nog maar te
vinden zijn op de commerciële televisie?
Van VTM kunnen we waarschijnlijk nog wel enkele talentenjachten verwachten. Wat we echter van
het vernieuwde VT4 mogen verwachten nu Woestijnvis daar de plak zwaait is minder duidelijk.
Woestijnvis maakte in het verleden namelijk nog nooit een muziekprogramma. Ook VT4 heeft zich na
hun programma Popstars uit 2001,wat ons VandaVanda leverde, nooit echt meer aan muziek gewaagd en heeft dus geen reputatie of know how op dit vlak. Of moeten we het maken van muziekprogramma’s overlaten aan de jongerenzenders?
Op 1 mei 2012 werd de nieuwe zender Op 12 gelanceerd. Dit derde kanaal van de openbare omroep
zendt van 6 tot 20 uur Ketnet uit, maar wil zich daarnaast toch toespitsen op muziek. 65 Zo zullen er
concerten te zien zijn van onder andere de Elisabethwedstrijd en de Club 69’s van Studio Brussel.
Vanuit de Belgian Entertainment Associaton werd alvast opgeroepen om niet te besparen op het
muzikale aanbod op de openbare omroep. 66 En die oproep lijkt al gehoor gevonden te hebben. Op 6
april werd er bekend gemaakt dat de VRT toch nog een nieuw muziekprogramma zou produceren
waarin Brahim jonge hiphoppers zal samenbrengen met gevestigde waarden uit de Nederlandstalige
muziek. 67
Zou dit concertaanbod uitgebreid kunnen worden naar (live)captatie van zaalconcerten in België?
Zouden ook de festivals op deze kar kunnen springen? Maar hoeveel televisierechten zouden artiesten daar dan voor eisen? En is er daar een publiek voor? Het zijn allemaal vragen die misschien wel in
de nabije toekomst beantwoord zullen worden.
63
Interview met Clem Robyns, 22/04/2012
http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DV2NK2J1
65
http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20120427_064
66
http://www.tvvisie.be/nieuws/belgie/niet-besparen-op-muzikaal-aanbod-vrt_36362/
67
http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/cultuur%2Ben%2Bmedia/media/1.1266613
64
45
5.2 Belang van televisie
Daarnaast moeten we ons ook een andere vraag stellen. Is televisie wel nog de belangrijkste manier
om beelden van live performances te verspreiden? Al jaren lang wordt er gezegd dat internet televisie overbodig zal maken, maar dat is vandaag nog steeds niet het geval. Uit een onderzoek in 2010
blijkt zelfs dat we steeds meer televisie kijken. 68
Maar stel nu dat de Vlaamse zenders effectief geen podium meer zullen bieden aan professionele
bands. Het zou een logisch gevolg zijn dat de artiesten naar een alternatief zullen zoeken. Misschien
zijn muziekprogramma’s of vlogs op het internet een optie. Maar als we weten dat één uitzending
van Peter Live een budget had van maar liefst 200.000 euro, vragen we ons natuurlijk meteen af wie
daarvoor zal betalen. Toegegeven, Peter Live is een eerder extreem voorbeeld, but still. Zal crowdfunding dit in de toekomst tot stand brengen? Is er wel een markt voor? Zouden artiesten misschien
niet beter toelaten dat de beelden van bijvoorbeeld hun optredens op festivals openbaar mogen
gemaakt worden? Het is iets wat we zien bij de Amerikaanse band Queens of the Stone Age. YouTube is het walhalla voor fans die op zoek zijn naar livebeelden en zelfs integrale concerten van de band.
Wanneer we het over de toekomst de rol van televisie in onze muzikale leefwereld hebben, blijven
we beperkt tot hypotheses. Maar in tijden waarin de muzieksector bang moet afwachten hoe zij nog
in beeld gebracht zullen worden, zijn het toch zaken waar over nagedacht kan worden.
68
http://www.hln.be/hln/nl/4124/Multimedia/article/detail/1081804/2010/03/18/We-kijken-steeds-meertelevisie.dhtml
46
6 Conclusie
Ik denk dat de conclusie wel duidelijk lijkt te zijn. De televisie heeft een uiterst belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis van de muziek. In de eerste conclusie had ik het al over vier elementen die
telkens terugkeerden. Wat ik geleerd heb uit de interviews die ik afgelegd heb, ik dat de mensen in
de sector deze problemen ook ervaren, maar ze daarom niet altijd onoverkomelijk vinden. De discussie rond de songkeuze hoeft, als we de artiesten mogen geloven, niet altijd zo’n gedoe te zijn als de
programmamakers me vertelden. En artiesten zijn er zich blijkbaar goed van bewust dat op televisie
komen niet evident is.
Ik denk dan ook dat Clem Robyns er met zijn uitspraak over de twee met elkaar botsende artistieke
werelden nog het dichtst van al bij zat. Over de relatie tussen de twee werelden kunnen we zeggen
wat zo vaak over broers of zussen gezegd worden: “ze kunnen niet met elkaar, maar ze kunnen ook
niet zonder elkaar.”
Hoe de toekomst er zal uitzien heb ik zoveel mogelijk proberen te schetsen. Maar dit zijn echter ook
enkel maar mijn bedenkingen na mijn studie. De oplossingen en mogelijkheden waarvoor ik opteer
zijn slechts mijn hersenspinsels. Ik, die nog nooit een onderdeel van deze samenwerking geweest ben
en enkel maar van op een afstand alles kan volgen.
Ergens hoop ik echter dat dit werk, en vooral het tweede deel ervan, zijn weg kan vinden naar de
sector. Dat ze beiden zullen lezen dat ze eigenlijk wel twee handen op één buik zijn. Tenminste, wanneer ik mij toesta om de reacties die ik van vier individuen kreeg in grote lijnen door te trekken naar
de volledige populatie. Elke statisticus beschuldigt mij momenteel ongetwijfeld al van ketterij, maar
toch denk ik dat hier een basis gelegd is. Op de vragen die ik mij gesteld heb kan er volgens mij verder gebouwd worden. En zo komen we binnenkort misschien wel in een wereld terecht waarin beide
sectoren de handen in elkaar slaan, elkaar kansen bieden en samen op zoek gaan naar mogelijkheden.
47
7 Dankwoord
Uiteraard wens ik eerst mijn begeleidende docent mevrouw Sylvie Vanrenterghem te bedanken. Ik
ben er mij meer dan van bewust dat ik niet bepaald haar meest communicatieve student ben geweest en voornamelijk op eigen houtje mijn weg door het bos zocht. Wanneer ik dan toch mijn ideeën aan haar voorstelde was zij er om mijn aandacht van alle interessante dieren in het bos af te leiden en me erop te wijzen dat ik beter op de weg zou letten. Pas wanneer ik op de juiste koers zat,
kon ik het me permitteren om me met randverschijnselen bezig te houden.
Ook de mensen die hun tijd opgeofferd hebben (en why not, ook de mensen die dit niet wilden doen)
om mijn vervelende vragenlijstje te beantwoorden verdienen mijn eeuwige dank.
Els Germonpré heeft me zoveel meer informatie gegeven dan wat je hierin gelezen hebt. Wanneer ik
haar één vraag voorlegde, kreeg ik er meteen vijf antwoorden voor in ruil. Niet alles paste perfect in
dit werk, maar ik neem de bagage toch mee.
Stijn Gevaert zadelde me op met pure concentratie om zijn antwoorden te kunnen verstaan. Toen ik
hem belde zat hij in de wagen en het gesprek verliep, uiteraard, handsfree. Iedereen die al eens zo’n
telefoongesprek gevoerd heeft, houdt dit liever kort. Sommige stukken van de opnames van dit gesprek heb ik een aantal keer moeten herbeluisteren voor ik verstond wat er gezegd werd. Dus Stijn,
als ik je ergens verkeerd gequote heb, mijn oprechte excuses.
Tom De Clercq was ook bereid mij enkele minuten van zijn kostbare tijd te schenken. Ik heb eerder
dit jaar stage gelopen bij Keremos, dus ik weet hoe druk de man het kan hebben. En zijn antwoorden
waren zoals ik hem heb leren kennen: kort, krachtig en zonder bullshit. Ook daarvoor bedankt, Tom.
Maar degene die mijn meeste dank verdient is Clem Robyns. Hij bracht me enkele maanden geleden
per ongeluk op het idee om dit als thema voor mijn eindwerk te kiezen. Hij heeft me naast het interview ook met andere informatie geholpen. Ik ben ervan overtuigd dat ik zonder zijn bijdrage nooit tot
dit samenhangend en hopelijk ook boeiende werk was gekomen.
Bedankt.
Jason Callewaert
9 mei 2012, Brugge
48
8 Bijlagen
8.1 Interviews
Wie dat wil, kan bij mij de volledige interviews opvragen. Hiervoor stuurt u een e-mail
naar [email protected] .
49
50
51