Het ontstaan van de Bataafse Republiek

Het ontstaan van de Bataafse Republiek.
Met hun verklaring van vrijheid, gelijkheid en broederschap eind
achttiende eeuw schoten de Franse revolutionairen bij de Hollandse
patriotten precies in de roos.
Vijftien lange jaren hadden de patriotten zich ingezet voor een meer
democratisch bestuur, een eenheidsstaat, een grondwet, een
volksvertegenwoordiging en scheiding der machten. Verzet tegen de
pro-Engelse politiek van de stadhouder en afkeer van oranje, gevoed
door een grote sympathie voor de Amerikaanse revolutie van 1776,
groeide met de dag.
Een van de belangrijkste patriottenleiders, Joan Derk van der
Capellen tot den Pol verspreidde op 26 september 1781 een anoniem
pamflet: “Aan het volk van Nederland”.
Ondanks het feit dat het binnen 24 uur streng verboden was, werd de
tekst door vriend en vijand gretig gelezen. Ontevredenheid over
wanbeheer, misbruik, vriendjespolitiek, willekeur en schandelijke
vormen van corruptie onder de regentenklasse rond oranje werden
helder en duidelijk onder woorden gebracht. Voortaan zou politieke
bevoegdheid niet meer mogen berusten op geboorte en afkomst,
maar op staatsburgerschap en prestaties.
Met een soort nationalistische gedrevenheid verzetten de patriotten
zich tegen het machtsverval en de morele verloedering van hun
vaderland. Medezeggenschap was het toverwoord, het doel was een
gelukkige samenleving.
Schermutselingen
Bij Goejanverwellesluis arresteerde een patriottische delegatie prinses
Wilhelmina van Pruisen, de gemalin van stadhouder Willen V. Voor
koning Frederik Willen II van Pruisen, Wilhelmina's broer, was deze
vernedering te groot. Met overdonderend militair ingrijpen onderdrukte
hij de democratische rebellie van de patriotten en herbevestigde hij
het gezag van de stadhouder. Overal in het land braken nu
geweldadigheden uit. Veel slachtoffers weken uit naar de Zuidelijke
Nederlanden en Frankrijk.
In Nederland gingen de schermutselingen tegen de stadhouderlijke
macht gewoon door. Overal ontstaan leesgemeenschappen. De
meest invloedrijke heren uit deze gezelschappen formeren in januari
1794 een “Comité Revolutionaire”, een raad van opstand. Ze leggen
contact met de Fransen en stichten geheime drukkerijen.
Op straat kun je voor- en tegenstanders makkelijk herkennen. De
patriottisch gezinden hangen een oranje strikje aan een overdreven
grote zwarte lus om het oranje strikje belachelijk te maken.
Een echte patriot gaat nonchalant gekleed in een bruine boezeroen
met een grijze culotte.
De orangisten dragen een insigne met het prinsenhoofd en de
patriotten onderscheiden zich door een broch met een slapende
keeshond.
In januari 1795 naderen de fransen onder leiding van generaal
Pichegru en bijgestaan door de verbannen patriot Daendels. De
ontredderde legers van oranje worden moeiteloos verdreven.
Niemand heeft veel fantasie nodig om angstige beelden op te roepen
van chaos en anarchie en van burgeroorlog en bloederige slachtingen.
17 januari valt Utrecht onder franse handen.
In Woerden, Gorinchem, Loevestijn, woudrichem, gooien soldaten
spontaan hun geweren weg. Oranje is krachteloos.Voor de
stadhouderlijke familie komt het moment om het land te verlaten.
Op zondag 18 januari neemt stadhouder Willem V afscheid van de
Staten Generaal en vertrekt met familie en andere stadhouders vanaf
het strand van Scheveningen naar Engeland.
In Amsterdam belegt het comité revolutionaire een spoedvergadering.
De Fransen moeten als vrienden ontvangen worden. Alleen dan is het
mogelijk om op voet van gelijkheid met de overheerser te
onderhandelen. Bij de herberg Het Wapen Van Emden stroomt een
grote volksmassa samen. In de Kalverstraat wordt door
Amsterdammers, versierd met de Franse nationale cocarde, uitzinnig
feestgevierd. De stadscommandant wordt door het Comité
Revolutionaire afgezet.
Op maandag 19 januari 1795 is de dam bezet met veel volk
waaronder 60 gewapende Bataven, Nederlandse ballingen onder
franse vlag.
Vanaf de pui van het stadhuis spreekt het Comité Revolutionaire de
menigte toe: “Brave stadgenoten! Wij wensen u met deze
omwenteling heil en broederschap, thans zijt gij ,door de edelmoedige
hulp der Fransen, vrij.”
De Bataafse Republiek is geboren.
Dat onder de bevrijders een jonge Corsicaan de macht zou nemen en
zich zou ontpoppen als een oorlogszuchtige tiran, was nog niet
bekend.
De achtergevel van de ambassade van de Bataafse Republiek te Parijs in 1801.
Schilderij van J.A.Knip (1777-1847).
Tekst: Ton Hoovers
Tekst: Ton Hoovers
Bevrijding door de Fransen. Feestvreugde voor het Paleis op de Dam. (Tekening
van Jurriaan Andriessen)