De islamitische oproep tot gebed

De islamitische oproep tot gebed (adhan) en de Nederlandse wet
Dr. N. Landman, islamwetenschapper, Universiteit Utrecht, 2 februari 2016
In de Enschedese gemeenraad zijn enkele vragen gesteld over de plaats van de islamitische oproep
in de Nederlandse publieke ruimte. Op verzoek van wethouder Jeroen Hatenboer zet ik hieronder de
belangrijkste gegevens op een rij.
1. De gebedsoproep
De oproep tot gebed (Arabisch: adhan, Turks: ezan) is in de islam een ritueel dat verbonden is met
één van de vijf zuilen van de islam, namelijk het plichtgebed dat de een praktiserende moslim
vijfmaal daags wordt verricht. Hij bestaat uit het reciteren van een tekst vanaf een hoge plek, zo
mogelijk vanaf een minaret bij de moskee. Het betreft een Arabische tekst, vastgesteld in de tijd van
de profeet Mohammed. In de moderne tijd zijn minaretten standaard van luidsprekers voorzien,
zodat de gebedsoproeper (Arabisch: muadhdhin, Turks: müezzin) gebruik maakt van een microfoon,
en niet meer de minaret hoeft te beklimmen. In sommige steden wordt de adhan zelfs centraal
uitgesproken en via de luidsprekers van diverse moskeeën tegelijk verspreid.
2. De tekst van de adhan
De tekst bestaat uit de volgende formules:
Arabisch
Nederlandse vertaling
1. Allahu akbar (2 of 4xl)
God is zeer groot
2. Ashhadu an la ilaha illa llah (2x)
Ik belijd dat er geen god is behalve God
3. Ashhadu anna Muhammadan rasul Allah (2x) Ik belijd dat Mohammed de gezant van God is
4. Hayya ‘ala l-salat (2x)
Kom tot het gebed
5. Hayya ‘ala l- falah (2x)
Kom tot de redding (of: tot het goede)
6. Allahu akbar (2x)
God is zeer groot
7. La ilaha illa llah
Er is geen god behalve God
Inhoudelijk vormen de elementen 2 en 3 de islamitische geloofsbelijdenis, en het uitspreken daarvan
is de eerste “zuil” van de islam. In element 7 wordt dit deels herhaald. De elementen 4 en 5 zijn de
eigenlijk oproep om te gaan bidden (en daarmee een heilzame daad te verrichten). Element 1 en 6 is
een korte lofprijzing van God.
3. De adhan in Nederland
In Nederland is de adhan geregeld in de Wet op de Openbare Manifestaties. Artikel 10 van die wet
luidt: “Klokgelui ter gelegenheid van godsdienstige en levensbeschouwelijke plechtigheden en
lijkplechtigheden, alsmede oproepen tot het belijden van godsdienst of levensovertuiging, zijn
toegestaan. De gemeenteraad is bevoegd ter zake regels te stellen met betrekking tot duur en
geluidsniveau.” In dit artikel wordt met het “oproepen tot het belijden van godsdienst” vooral aan
de islamitische gebedsoproep gedacht. Dit heeft wettelijk dezelfde status als klokgelui voorafgaand
aan een kerkdienst. De gemeenteraad heeft op basis van dit wetsartikel wel de bevoegdheid dit te
reguleren, maar niet het te verbieden. Gemeentes in Nederland die dat hebben gedaan reguleren
het toegestane aantal keren per week (in sommige gemeenten eenmaal per dag, in andere eenmaal
per week) en het toegestane aantal decibel van de versterking (doorgaans bepaald afhankelijk van
het omgevingslawaai).
4. De adhan en de Grondwet
Als religieus ritueel (onlosmakelijk verbonden met het islamitische plichtgebed) valt de adhan onder
de bescherming van artikel 6.1 van de Grondwet: “Ieder heeft het recht zijn godsdienst of
levensovertuiging, individueel of in gemeenschap met anderen, vrij te belijden, behoudens ieders
verantwoordelijkheid volgens de wet.” Ook de inhoud van de adhan (namelijk een combinatie van
lofprijzingen, een geloofsbelijdenis, en een oproep om te bidden) valt onder diezelfde bescherming.
Het gebruik van luidsprekers ter versterking van de adhan valt niet zonder meer onder diezelfde
bescherming van de godsdienstvrijheid. Vanuit de islamitische regels gezien wordt een gezamenlijk
gebed niet meer of minder legitiem door mechanische geluidsversterking. Indirect wordt de
mechanische versterking wel weer beschermd door de grondwet, namelijk door het nondiscriminatiebeginsel in artikel 1: “Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke
gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan.” Dit is precies de reden
waarom in de bovengenoemde Wet op de Openbare Manifestaties, artikel 10 géén onderscheid
wordt gemaakt tussen klokgelui voor kerkdiensten en gebedsoproepen: zolang het geluidsniveau
van beide vergelijkbaar is, moeten beide op basis van de Grondwet gelijk worden behandeld.
Vanuit artikel 6.1 Grondwet kan de adhan niet worden verboden. Vanuit artikel 1 Grondwet zou de
mechanische versterking ervan alleen worden verboden als vergelijkbare uitingen, zoals het
klokgelui voor kerkdiensten, ook worden verboden.