Wikipedia - De Neanderthaler

Neanderthaler - Wikipedia
pagina 1 van 10
Neanderthaler
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
De Neanderthaler (zowel Homo sapiens
neanderthalensis als Homo neanderthalensis zijn als
wetenschappelijke namen in zwang), leefde tussen
150.000 en 30.000 jaar geleden verspreid over Europa,
het Midden-Oosten en Centraal-Azië. In deze periode
maakten de Neanderthalers twee IJstijden mee.
Algemeen wordt aangenomen dat zij niet de directe
voorouders van de moderne mens zijn. De
Neanderthalers leefden geruime tijd naast de CroMagnonmens, die geldt als eerste moderne mens en
dienovereenkomstig wordt aangeduid als Homo sapiens
sapiens. Het is onbekend of de Neanderthaler zich met
de moderne mens heeft kunnen vermengen. Als
mensentype is de Neanderthaler uitgestorven.
Neanderthaler
Status: Uitgestorven, als fossiel bekend
Fossiel voorkomen: Mioceen
Afbeelding:Neandertal.jpg
Reconstructie van een Neanderthaler
Taxonomische indeling
Rijk:
Stam:
Animalia (Dieren)
Chordata
(Chordadieren)
Klasse:
Mammalia
(Zoogdieren)
Orde:
Primates (Primaten)
Onderorde:
Haplorrhini (Apen en
spookdiertjes)
Infraorde:
Catarrhini
(Smalneusapen)
Superfamilie:
Hominoidea
Familie:
Hominidae (Grote
mensapen en mensachtigen)
Geslachtengroep: Hominini
Geslacht:
Homo
De Neanderthalers stammen waarschijnlijk af van de
Homo erectus. Deze mensensoort liet met zijn
trektochten Afrika achter zich en vestigde zich in andere
werelddelen. Daarbij kwamen zij terecht in biotopen die
als gevolg van andere geologische- en klimatologische
gesteldheden, soms heel anders waren dan ze gekend
hadden. Zij pasten zich echter door veranderende
lichaamskenmerken daarop aan. In Europa leidde dit
Soort
500.000 jaar geleden tot Homo heidelbergensis en later
tot de Neanderthaler. De 'Heidelbergmens' kon
Homo neanderthalensis
behoorlijk lang worden. De Neanderthaler daarentegen
King, 1864
had een kort en gedrongen postuur. Algemeen wordt
aangenomen dat de moderne mens ongeveer 200.000 jaar geleden in Afrika onafhankelijk van de
Neanderthaler uit een Afrikaanse ondersoort van Homo erectus is ontstaan.
Inhoud
1 Ontdekkingsgeschiedenis
2 Rechtstreekse voorouder?
2.1 Enkele-oorspronghypothese
2.2 Multiregionale model
3 Bouw
4 Archeologie
5 Leefwijze
6 Taal?
7 Neanderthalers en Cro-Magnonmens
8 Vindplaatsen Neanderthaler
9 Trivia
10 Zie ook
11 Bronnen, noten en referenties
11.1 Bronnen:
11.2 Literatuur:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Neanderthaler
8/11/2008
Neanderthaler - Wikipedia
pagina 2 van 10
11.3 Tentoonstelling:
11.4 Externe links
Ontdekkingsgeschiedenis
In 1856 ontdekte men in een kloof (thal) van de rivier de Düssel (het Neanderthal, genoemd naar een
e
geestelijke uit de 17 eeuw) tussen Düsseldorf en Elberfeld menselijke overblijfselen. Het ging om
een schedeldak, een spaakbeen, twee dijbeenderen, een bovenarmbeen, een ellepijp en nog enkele
brokstukken. Johann Carl Fuhlrott beschouwde de gevonden beenderen als de resten van een
primitieve mens uit de ijstijd. Maar de toen wereldvermaarde anatoom Rudolf Virchow oordeelde er
anders over en beweerde dat het schedeldak afkomstig was van een recente mensenschedel, die
echter pathologisch misvormd was en derhalve wel toebehoord kon hebben aan een idioot. Virchow
was gekant tegen de interpretatie van de Neanderthaler als prehistorische mens. Tot aan zijn dood
wilde hij de vondst uit het Neandertal niet aanvaarden als bewijs voor het bestaan van andere
[1]
mensensoorten in het verleden
Het eerste Neanderthalerskelet werd, achteraf beschouwd, ontdekt in Engis te Luik in 1829. Weldra
vond men echter talrijke andere zogenaamde 'idiotenschedels' in Gibraltar, Spy (bij Namen), La
Chapelle-aux-Saints, Moustier en in oude grindlagen bij Maastricht. Zelfs hele geraamtes van deze
voorhistorische mens werden ontdekt en op grond van 100 vondsten werd het mogelijk een
betrouwbaar beeld te verkrijgen van Homo sapiens neanderthalensis of Neanderthalmens die niet
groter was dan 1,60 m, doch volkomen rechtop liep en niet gebogen zoals te zien is op oudere
afbeeldingen ontworpen volgens vondst van de "ouderling van La-Chapelle-aux-Saints".
Tegenwoordig zijn botten van ongeveer 400 individuen bekend. Hoewel er een groot aantal
anatomische verschillen bestaat met moderne mensen komen er ook tegenwoordig nog wel mensen
voor met veel trekken die morfologisch bij een Neanderthaler zouden kunnen passen. Alle bekende
verschillen hebben overigens betrekking op het skelet; hoe neus, lippen, oren, gelaatstrekken,
huidskleur, beharingspatroon van Neanderthalers eruit zagen is, anders dan door min of meer
gerichte vermoedens op basis van leefwijze, biotoop en het skelet, volstrekt onbekend.
Rechtstreekse voorouder?
Sinds men resten van Neanderthalers gevonden heeft, bestaat er discussie in wetenschappelijke
kringen of wij afstammen van de Neanderthaler, of dat dit een uitgestorven zijtak van Homo sapiens
is. Veelal wordt aangenomen dat de Neanderthaler wel onze directe voorganger in de evolutie is,
maar niet onze voorouder. Echter, recente aanwijzingen naar het bestaan van archaisch genetisch
materiaal in Europese en West-Afrikaanse populaties en nieuwe projecten ter ontrafeling van het
Neanderthaler genoom, maken dat er hoop is op een definitief antwoord op de vraag of er menging
heeft plaatsgevonden.
Het debat over de vraag of de Neanderthaler een menselijke ondersoort was die zich kon mengen
met de moderne mens, of een heel aparte en inmiddels geheel uitgestorven mensensoort, duurt nog
steeds voort. In 1864 doopte William King deze mens Homo neanderthalensis, waarmee hij aangaf
de Neanderthaler als een aparte soort te zien. Berucht is Marcelin Boules reconstructie van "de man
van La Chapelle-aux-Saints", waarin hij deze neerzet als een zwakbegaafde aapmens. Vanaf 1930
wordt het beeld genuanceerd door antropologen als Kleinschmidt, Coon, Weidenreich en Von
Koenigswald. Een nieuwe reconstructie van Coon liet een aangeklede en geschoren Neanderthaler
zien die op straat nauwelijks zou opvallen. Voor het eerst komt dan ook de naamgeving Homo
sapiens neanderthalensis in zwang, om aan te geven dat de Neanderthaler geen soort was maar een
ondersoort. In het debat kwam al spoedig naar voren dat het onmogelijk is dat de moderne mens
http://nl.wikipedia.org/wiki/Neanderthaler
8/11/2008
Neanderthaler - Wikipedia
pagina 3 van 10
direct van de Neanderthaler afstamt. Daarvoor waren de verschillen te groot en het werd duidelijk
dat beide mensen enige tijd naast elkaar hebben bestaan. Echter, onderzoekers als Milford Wolpoff
wezen op hybride kenmerken en aangezien volgens de biologische definitie verschillende soorten
geen vruchtbaar nageslacht kunnen verwekken verwierpen zij dat de Neanderthaler een aparte soort
kon zijn. Zij blijven bij de naam Homo sapiens neanderthalensis, ondanks dat veel anatomen
[2]
(waaronder Katerina Harvati ) de verschillen ook te groot vinden om de Neanderthaler als een
ondersoort te kunnen classificeren. Zij blijven uitdrukkelijk bij de naam Homo neanderthalensis en
stellen dat er geen menging noodzakelijk is geweest om bepaalde overeenkomsten te verklaren.
Anderzijds worden een aantal kenmerken die de Neanderthalers met de Cro-Magnonmens gemeen
[3]
hadden nog steeds onderzocht (door onderzoekers als Trinkhaus ) en gezien als bewijs dat er wel
vermenging heeft plaatsgevonden. Het onderzoek van erfelijk materiaal toonde aan dat het volgens
vrouwelijke lijn overerfbare mitochondrionaal DNA (MtDNA) niet van de Neanderthaler afkomstig
[4]
kan zijn geweest. Echter, recente genetische simulaties suggereerden dat 5% van het menselijke
genoom niet kan worden verklaard uit een evolutie volgens rechte lijn en worden opgevat als een
wezenlijke bijdrage van de Neanderthaler aan de Europese genenpoel die tot 25% kan hebben
[5]
bedragen. Waar de één wijst op de spiritueel menselijke eigenschappen in de Neanderthaler cultuur
[6]
[7]
vindt de ander géén bewijs voor culturele interactie .
De twee stromingen die twisten over de naamgeving van de Neanderthaler, zijn "Out of Africa II",
die de Neanderthaler beschouwt als een soort, en de multiregionale theorie, die uitgaat van regionale
invloed op de moderne mens van andere menselijke ondersoorten zoals de Neanderthaler door
menging.
Enkele-oorspronghypothese
De meest aangehangen theorie, de enkele-oorspronghypothese, beschouwt de Neanderthaler als een
aparte soort. Speculaties over het eventuele primitieve gedrag - ondanks bewijzen voor
begrafenisrituelen met bloemen - en een over duizenden jaren stagnerende cultuur die het
intellectuele onvermogen om zich aan te passen zou aantonen, hebben al vroeg stemmen doen
opgaan om de Neanderthaler als voorouder van de moderne mens uit te sluiten. Aangetroffen
skeletten die het resultaat zijn van kruisingen tussen een Neanderthaler en de Cro-Magnonmens
geven geen uitsluitsel over de vruchtbaarheid van de nakomelingen en het doorwerken van de
vermenging op latere generaties. Ook van enkele typische overeenkomsten tussen de Cro
Magnonmens en de Neanderthaler - zoals het zwaar aangezette puntige achterhoofd - is het
onduidelijk of deze berusten op toeval, een gemeenschappelijke afkomst of onderlinge
verwantschap.
Deze theorie gaat ervan uit dat de moderne mens in Afrika is ontstaan en van daaruit de wereld heeft
gekoloniseerd en eerdere groepen die zich eveneens vanuit Afrika in een eerder stadium over de
wereld hadden verspreid, waaronder de Neanderthaler, heeft vervangen. Deze stelling werd in 1987
bevestigd door een artikel van Rebecca Cann en Mark Stoneking. Door analyse van de
basenvolgorde van mitochondriaal DNA hebben de onderzoekers een hypothese kunnen opstellen
over de plaats van oorsprong en de verspreiding van de moderne mens, en de tijdschaal waarin dit
zich heeft afgespeeld, door het construeren van een 'parsimonious tree', een zo eenvoudig mogelijke
afstammingsconstructie die de verschillen verklaart.
Uit de mate van variatie in het mitochondrionaal DNA bij de huidige menselijke bevolking hebben
zij geconcludeerd dat het oorsprongspunt van de moderne mens zich in Afrika bevindt. Zij komen tot
deze conclusie omdat de variatie in het mitochondrionaal DNA onder bevolkingsgroepen in Afrika
het grootst is. Een van de belangrijkste aanhangers van de enkele-oorspronghypothese is Paul
Mellars, hoogleraar aan de universiteit van Cambridge.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Neanderthaler
8/11/2008
Neanderthaler - Wikipedia
pagina 4 van 10
Multiregionale model
De voorstanders van dit model beweren dat een Neanderthaler een voorouder was van de moderne
mens. Ook als de Neanderthaler niet de voorouder was van de moderne mens is het misschien wel
mogelijk dat er toch incidenteel kruisingen zijn voorgekomen, en dat er nog neanderthalgenen in de
huidige mensenpopulatie rondzwerven. Het skelet van een Homo Sapiens kind van ongeveer 24.500
jaar geleden in Portugal, te Lagar Velho, niet ver van Lissabon, vertoonde Neanderthal kenmerken
[8]
die wijzen op vermenging. Daarnaast heeft het paleontologische onderzoek naar mogelijke
vermenging zich verplaatst naar de biologie en chronologie van de eerste morphologisch moderne
mensen in westelijk Eurazië van vóór 28.000 jaar geleden. Vondsten in Petera cu Oase, Roemenië,
leveren groeiende aanwijzingen dat deze vroege Homo sapiens een variabel mozaïek
vertegenwoordigt waarin kenmerken van de afgeleide moderne mens, archaïsche Homo sapiens en
[9] [10]
Neanderthal verenigd zijn.
Het onderzoek van mitochondrionaal DNA lijkt deze hypothese niet te steunen - de verschillen
tussen mitochondrionaal DNA van de Neanderthaler en de moderne mens zijn aanzienlijk, veel
groter dan die tussen moderne mensen onderling (enkele neanderthalresten waren zo goed bewaard
dat daaruit nog wat DNA ter vergelijking te winnen was). Echter, mitochondrionaal DNA wordt
alleen langs rechte vrouwelijke lijn overgeërfd, in een proces dat, net als voor DNA op het Ychromosoom, vooral bij kleinere populaties zeer gevoelig is voor genetische drift en over een aantal
generaties gemakkelijk spoorloos kan verdwijnen, zodat het mogelijk is om uitgaande van dezelfde
variaties in DNA, duizenden andere mogelijke afstammingsbomen te construeren.
Nieuw onderzoek suggereert dat minstens 5% van het genetische materiaal van moderne Europeanen
en West-Afrikanen een archaische oorsprong heeft die het gevolg kan zijn van menging met
[5]
Neanderthalers respectievelijk een nog onbekende archaische Afrikaanse populatie. Zij kwamen
tot dit resultaat door eerst een "nul model" te berekenen met genetische kenmerken waaraan een
afstamming in rechte lijn van een voorouderlijke Homo sapiens zou moeten voldoen, en dit naast de
huidige distributie van genetische polymorfismen te leggen. De onderzoekers wisten aan te tonen dat
dit nulmodel belangrijk afwijkt van de geconstateerde genetische variëteit. Genetische simulaties
geven aan dat deze 5% aan afwijkend DNA, overeenkomt met een substantiële bijdrage aan de
Europese genenpoel door archaische populaties zoals Neanderthalers, waarbij de vermengingsfactor
kan oplopen tot 25%. Het is de verwachting dat toekomstig onderzoek een overvloed aan informatie
over genetische polymorfismen zal opleveren, die als basis kan dienen voor nader onderzoek. Een
Neanderthal genoom project is onderweg. In tegenstelling tot het onderzoek op MtDNA, heeft
onderzoek naar afwijkingen in de vorm van mutaties die aantoonbaar zijn overgeërfd van
[11]
Neanderthalers wél de potentie van bewijskracht.
Bouw
Men veronderstelt dikwijls dat de Neanderthalers
aapachtige monsters waren doch dit is een
verwrongen en verkeerd beeld. De evolutie heeft
ervoor gezorgd dat de Neanderthalers iets kleiner
waren dan de moderne mens, maar zwaarder gebouwd en veel sterker. Hun robuust en massief
lichaam zorgde ervoor dat de Neanderthaler twee IJstijden kon overleven.
Neanderthalers waren anatomisch duidelijk te onderscheiden van de moderne mens door de
langwerpige vorm van hun schedel, hun zware wenkbrauwboog (de 'torus supraorbitalis', een benen
rand die de oogkassen omspant), hun grote neus en terugwijkende kin. Mannelijke Neanderthalers
http://nl.wikipedia.org/wiki/Neanderthaler
8/11/2008
Neanderthaler - Wikipedia
pagina 5 van 10
waren gemiddeld 165 cm lang (vrouwen waren
10 cm korter) en hun ruggengraat vertoont
dezelfde welving als die van de moderne mens,
waardoor we kunnen concluderen dat ze zich niet
voortbewogen als apen.
Er wordt aangenomen dat hun grote neus diende
om koude lucht voor te verwarmen. Professor
Robert Winston poneert echter de stelling in de
BBC documentaire "Walking with Caveman" dat
hun neus juist diende om af te koelen bij
inspanning zodat ze niet zweetten, want dit zou
in de koude bevriezen. Het nut van de forse
wenkbrauwen is nog onduidelijk. Hun
herseninhoud was gemiddeld iets groter dan die
van de mens (respectievelijk 1650 en 1500 cc).
Naar de huidskleur en de beharing van de
Neanderthalers is het gissen. Wegens het
gunstiger klimaat waren Neanderthalers in het
oosten vermoedelijk wat slanker dan hun
verwanten in het westen, maar nog steeds forser
gebouwd dan de hedendaagse mens. Onderzoekers
hebben onlangs ontdekt dat de voortanden sneller
doorkwamen dan bij de huidige mens en oudere
mensensoorten. De tandgroei hangt samen met de
lengte van de jeugd. Waarschijnlijk was dus de
Neanderthaler sneller volwassen dan de huidige
mens. Met zijn 15de jaar zou hij al volgroeid zijn.
Het is bekend dat bij diersoorten waarbij de
sterfgevallen hoog liggen, over het algemeen de
dieren ook sneller volwassen zijn.
Aan de hand van karakteristieke slijtage aan de
voortanden kon men besluiten dat hun gebit
gebruikt werd als 'derde hand' (om dingen mee te
bewerken en vast te houden). Met hun handen en
vingers waren ze in staat om precisiewerk uit te
voeren.
Schedel van een Neanderthaler gevonden in Spy.
Let op het lage voorhoofd, de langgerekte schedel
en het bolvormig achterhoofd en het gat tussen de
laatste kies en de kaak. Typische kenmerken van
een Neanderthaler.
Schedel van een Neanderthaler gevonden in La
Ferrassie.
Archeologie
Verschillende takken van wetenschap houden zich bezig met methoden die gebruikt kunnen worden
om geldige uitspraken te doen over de Neanderthalers: (1) de genetica, (2) de menselijke
paleontologie (botten en kiezen) en (3) de archeologie en zijn talloze subdisciplines. Prehistorische,
in dit geval Pleistocene Archeologie, probeert aan de hand van de materiële overblijfselen van de
Neanderthalers, uitspraken te doen over alle aspecten van hun bestaan. Omdat we met zeer oude
vondsten te maken krijgen, zal vooral het stenen (lithisch) materiaal bewaard blijven. Het organisch
materiaal is meestal vergaan. Toch worden er soms nog botten en kiezen aangetroffen en vaak is er
ook houtskool aanwezig van de oude kampvuurtjes die de Neanderthalers op een bepaalde plek
hebben aangelegd. Zij kenden dus in ieder geval het vuur en de steenbewerking. Van
projectielwapens (werpsperen) zijn geen sporen gevonden. Bij neanderthalerskeletten zijn ook
http://nl.wikipedia.org/wiki/Neanderthaler
8/11/2008
Neanderthaler - Wikipedia
pagina 6 van 10
sporen van grafrituelen aangetroffen, zoals rode okeraarde die over het lijk werd gestrooid, en
dierenbotten die mee werden gegeven.
Kunstuitingen (zoals gegraveerde stenen, beeldjes) die met zekerheid aan Neanderthalers kunnen
worden toegeschreven zijn, anders dan bij de Cro-Magnonmens, niet bekend. Ook voor handel door
Neanderthalers is het bewijs veel beperkter.
De recentste archeologische opgraving van Neanderthalerjachtkampen in de Benelux vond plaats
vanaf 1998 tot en met 2003 te Veldwezelt-Hezerwater (België). De enige plekken waar concentraties
van artefacten van Neanderthalers aan het maaiveld in Nederland kunnen worden gevonden zijn
Mander te Overijssel en Corversbos-Hilversum in het Gooi. Ook op andere plekken in het Gooi zijn
losse vondsten van artefacten van Neanderthalers gedaan.
Leefwijze
De Neanderthaler produceerde stenen werktuigen. Hij gebruikte
hiervoor het debitagesysteem. Dit wil zeggen dat hij probeerde
van een brok vuursteen verschillende werktuigen te maken. Hij
deed dit door het produceren van afslagen. Er zijn twee grote
afslagsystemen bekend die door de Neanderthaler werden
gebruikt: enerzijds het levalloissysteem en anderzijds het
discoïdale systeem.
Reeds ca. 190.000 jaar geleden was de Neanderthaler verspreid
over grote gebieden van Europa en het Midden-Oosten (van
Groot-Brittannië tot Irak), en hij is waarschijnlijk geëvolueerd
uit populaties van een eerdere, langere vorm, Homo
heidelbergensis die in Europa voorkwam in het Pleistoceen,
vooral door betere aanpassing aan de koude omstandigheden
tijdens de ijstijden. Een Neanderthalerkind heeft zich
Schedel Neanderthaler
waarschijnlijk wat sneller ontwikkeld dan bij de moderne mens:
een kind van acht verkeert in een overeenkomstig
ontwikkelingsstadium als een moderne twaalfjarige. Ze aten veel vlees en waren goede jagers, die
onder andere oeros, wisent, hert, rendier en muskusos bejaagden. Hierbij werden waarschijnlijk
speren gebruikt waarmee met de hand werd gestoken; uit een analyse van verwondingen van
neanderthalskeletten blijkt een overeenkomst met het soort kwetsuren dat tegenwoordig door
rodeorijders wordt opgelopen, met veel verwondingen van nek en hoofd, wijzend op
contactgevechten. Een aantal skeletten heeft ernstige maar genezen verwondingen, wijzend op
verzorging door anderen.
Een studie van een Franse archeoloog, J.M. Geneste, heeft aangetoond dat vuursteen over grote
afstanden vervoerd kon worden. Afstanden van meer dan 100 kilometer waren wel mogelijk. Maar
deze uitzonderlijke afstanden zijn zeldzaam en kwamen alleen voor als het ging om zeer goede
grondstof.
Dit onderzoek toont aan dat er sprake moet zijn geweest van een handelsnetwerk bij de
Neanderthalers. In Krapina (Kroatië) werden beenderen van Neanderthalers aangetroffen die waren
opengebroken en waar het beenmerg was uitgehaald, dit duidt waarschijnlijk op kannibalisme.
Andere botten tonen snijsporen waar systematisch vlees van de beenderen is weggehaald met een
vuurstenen gereedschap.
Er is reden om aan te nemen dat rituelen met betrekking tot dood en leven na de dood reeds tot de
http://nl.wikipedia.org/wiki/Neanderthaler
8/11/2008
Neanderthaler - Wikipedia
pagina 7 van 10
tijd van de Neanderthaler teruggaan. De overledenen werden in foetushouding en naar het oosten
gericht bijgezet. Men poogde hun duim of wijsvinger bij de mond te brengen. Ze werden met rode
oker besprenkeld. Er zijn ook aanwijzingen dat bloemen als grafgift dienden. Grotten werden als
begraafplaats gebruikt.
Taal?
Of en in welke mate Neanderthalers met elkaar spraken is onderwerp van felle discussies. Het lijkt
onwaarschijnlijk dat mensen die anatomisch zo dicht bij de moderne mens stonden, in groepen
leefden en bij de jacht samenwerkten geen gevorderde communicatiemethoden zouden hebben gehad
[12]
. Toch heeft men lang geschreven dat Neanderthalers wel met grommen en schreeuwen zouden
hebben gecommuniceerd. Een gevonden tongbeen laat echter zien dat althans dat deel van hun
strottenhoofd, het enige dat kan fossiliseren, niet te onderscheiden was van dat van de moderne
mens.
In dit verband is het interessant om op te merken dat juist de gebieden waar het onderzoek van
[5]
Plagnol veel archaïsche genen aantoonde, Europa en West-Afrika, de bakermat zijn van een aantal
kleine taalgroepen (Baskisch en Kaukasische talen), maar ook van een tweetal belangrijke
taalgroepen met een enorm verspreidingsgebied in respectievelijk Eurazië (Indo-Europese talen) en
Afrika (de Bantoetalen). Als vermenging kan worden aangetoond, zal ook de wederzijdse invloed
van taal en cultuur op de verschillende bevolkingsgroepen opnieuw geëvalueerd moeten worden.
Neanderthalers en Cro-Magnonmens
Men treft de Cro-Magnons, een vertegenwoordiger van de moderne mens, ca. 40.000 jaar geleden
voor het eerst aan in Europa. Hij produceerde een cultuur die wij nu het Aurignacien noemen. De
moderne mens en de Neanderthaler leefden daarna nog enkele duizenden jaren gelijktijdig in
dezelfde gebieden. Totdat de Neanderthaler zich terugtrok onder de Ebrogrens (Spanje). De recentste
Neanderthalervondsten zijn ca. 28.000 jaar oud en werden aangetroffen te Gibraltar. De
Neanderthaler is rond die periode uitgestorven. Waardoor dit is gebeurd is onzeker, hierover bestaan
vele theorieën. Eén van die theorieën gaat ervan uit dat ze zijn weggeconcurreerd (en wellicht
uitgemoord) door de Cro-Magnonmens. Dit is echter nooit aangetoond.
Vindplaatsen Neanderthaler
De verspreiding van de tot hiertoe bekende vindplaatsen wijst erop
dat er twee bewoningsconcentraties waren waarbij er meer
leefgrotten en woonplaatsen in openlucht te vinden zijn; één in
Zuidwest-Frankrijk en één in Israël. Een lijst van enkele
vindplaatsen van Neanderthaler(s), gerangschikt per land:
België: Engis, Spy
Bulgarije: Bacho Kiro
Vindplaatsen van beginperiode
Duitsland: Neandertal (Kleine Feldhofer Grotte),
Bilzingsleben, Salzgitter-Lebenstedt, Ehringsdorf
Engeland: Swanscombe, Clacton, Britse eilanden
Frankrijk: Biache-St-Vaast, Levallois, Arcy-sur-Cure, Châtelperron, La Chapelle-aux-Saints,
La chaise, La Borde, Combe Grenal, Pech-de-l'Azé, Regourdou, Le Moustier, La Micoque,
Grotte Vaufrey, La Ferassie, La Quina, St-Césaire, Fontéchevade, Hortus, Montmaurin,
Saccopastore
Gibraltar: Devil’s Tower, Forbes Quarry, Gorham’s Cave
http://nl.wikipedia.org/wiki/Neanderthaler
8/11/2008
Neanderthaler - Wikipedia
Griekenland: Petralona
Irak: Shanidar
Israël: Amud, Kebarra, Skhul, Tabun (Mugharet-et-Tabun),
Qafzeh
Italië: Monte Circeo, Saccopastore, Sant Agostino, Terra
Amata
Kroatië: Krapina, Vindija
Nederland: Maastricht-Belvédère, Mander (Overijssel),
Corversbos-Hilversum (beide laatste plaatsen betreffen alleen
losse vuurstenen werktuigen die niet in-situ zijn
aangetroffen).
Oezbekistan: Teshik Tash
Portugal: Vilas Ruivas
Spanje: El Castillo, Cueva Morin, Atapuerca
Syrië: Derderiyeh
Wales: Pontneywydd
pagina 8 van 10
Vindplaatsen uit latere
perioden
Trivia
De boeken van Jean M. Auel onder andere De stam van de holenbeer gaan over de periode
waarin de moderne mens en de Neanderthaler naast elkaar voorkwamen. De
wetenschappelijke juistheid van deze beschrijvingen moet met vele korrels zout worden
genomen.
Er zijn creationisten die de Neanderthaler als een micro-evolutionaire variant zien van de
huidige mens. Zij zien met andere woorden dat de mens op kleinschalig niveau veranderd is in
de loop van de tijd.
In de naam Neanderthaler vindt men een h (in thal). Deze letter staat wel in de Latijnse naam,
maar is door spellingswijzigingen in het Duits en in navolging daarvan in andere moderne
talen vaak verdwenen.
Neander was het Griekse pseudoniem van Joachim Neumann (neos andros = nieuwe man =
Neu Mann), de predikant-componist die hier gewoond had. De Neanderthaler is dus letterlijk
vertaald een 'bewoner van het dal van de nieuwe man'.
[13]
De Belgische auteur Dirk Bracke schreef een jeugdroman over de Neanderthaler Steen
Zie ook
Spy
Otto Hauser
Marcellin Boule
Erik Trinkaus
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden in de categorie Homo
neanderthalensis van Wikimedia Commons.
Bronnen, noten en referenties
Bronnen:
1. ^ „Der Irrtum des Rudolf Virchow – Vor 150 Jahren wurde der Neandertaler entdeckt“ – Deutsche Stiftung
Denkmalschutz
2. ^ Katerina Harvati, Stephen R. Frost , and Kieran P. McNulty - Neanderthal taxonomy reconsidered:
Implications of 3D primate models of intra- and interspecific differences, PNAS May 1, 2007 vol. 104 no. 18,
7367-7372 [1]
http://nl.wikipedia.org/wiki/Neanderthaler
8/11/2008
Neanderthaler - Wikipedia
pagina 9 van 10
3. ^ Erik Trinkaus - European early modern humans and the fate of the Neandertals, PNAS, May 1, 2007, vol.
104, no. 18, 7367-7372 [2]
4. ^ Hodges, S. Blair - Human Evolution: A start for population genomics, Nature Publishing Group (Nature.
2000
Dec 7;408(6813):652-3),2000-12-07
abc
5. ^
Plagnol V, Wall JD: Possible ancestral structure in human populations. PLoS Genet 2006, 2:e105.[3]
6. ^ Robert Bednarik - The paleoanthropological and archaeological context, Semiotix Course 2006 [4]
7. ^ Paul Mellars - Modern humans, Neanderthals shared earth for 1,000 years, 2006,[5]
8. ^ The early Upper Paleolithic human skeleton from the Abrigo do Lagar Velho (Portugal) and modern human
emergence in Iberia - Cidália Duarte, João Maurício, Paul B. Pettitt, Pedro Souto, Erik Trinkaus, Hans van der
Plicht, and João Zilhão, PNAS Vol. 96, Issue 13, 7604-7609, June 22, 1999 [6]
9. ^ An early modern human from the Petera cu Oase, Romania - Erik Trinkaus et al, PNAS | September 30,
2003 | vol. 100 | no. 20 | 11231-11236 [7]
10. ^ Early modern humans from the Petera Muierii, Baia de Fier, Romania - Andrei Soficaru*, Adrian Dobo,
and Erik Trinkaus, PNAS | November 14, 2006 | vol. 103 | no. 46 | 17196-17201 [8]
11. ^ Review: Archaic admixture in the human genome - Jeffrey D Wall1 and Michael F Hammer, Elsevier Ltd.,
2006 [9]
12. ^ Roebroeks 2000
13. ^ Dirk Bracke - Steen
Literatuur:
ARSUAGA, JUAN LUIS, 2004. Het halssieraad van de Neanderthaler; op zoek naar de eerste denkers.
Amsterdam, Wereldbibliotheek. geen ISBN ???
(en) HALL, STEPHEN S., 2008. Last of the Neanderthals - Eurasia was theirs alone for 200,000 years. Then
the newcomers arrived. National Geographic, Oktober 2008.
(nl) MOERMAN, PIET, 1977. Op het spoor van de Neanderthalmens, uitgerij De Boekerij, Baarn ISBN 90 225
0576 6
(nl) ROEBROEKS, W., 2000. Food for thought: naar aanleiding van het menu van de Neandertaler. Oratie bij
de aanvaarding van het ambt van hoogleraar in de Archeologie van de Oude Steentijd aan de Universiteit
Leiden op vrijdag 3 maart 2000. 24 pag. oratietekst
(nl)
Tentoonstelling:
Neanderthalers in Europa, provinciaal Gallo-Romeins museum, Tongeren
Externe links
Neanderthalers.be
Neanderthalers.nl
Voorlopers en oude verwanten van de mens
Fossiel voorkomen Geslacht(engroep) Soorten
7 - 4,4 Ma
Hominini
Sahelanthropus tchadensis • Orrorin tugenensis •
Ardipithecus
4,3 - 2 Ma (Aus)
2,5 - 1 Ma (Par)
Australopithecus
& Paranthropus
Australopithecus: A. anamensis • A. afarensis •
A. bahrelghazali • A. africanus • A. garhi • Paranthropus:
P. aethiopicus • P. boisei • P. robustus
3,5 Ma (Ken)
tot heden
(H. sapiens)
Kenyanthropus & Kenyanthropus: Kenyanthropus platyops • Homo:
Homo
H. habilis • H. rudolfensis • H. georgicus • H. ergaster •
H. erectus (H. e. lantianensis • H. e. palaeojavanicus •
H. e. pekinensis • H. e. soloensis) • H. cepranensis •
H. antecessor • H. heidelbergensis • H. neanderthalensis •
H. rhodesiensis • H. floresiensis • Homo sapiens (CroMagnonmens • H. s. idaltu • H. s. sapiens)
http://nl.wikipedia.org/wiki/Neanderthaler
8/11/2008
Neanderthaler - Wikipedia
pagina 10 van 10
Categorieën: Hominidae | Uitgestorven primaat | Evolutie van de mens | Archeologie | Pleistoceen
Deze pagina is het laatst bewerkt op 27 okt 2008 om 10:30.
De tekst op Wikipedia is zonder enige vorm van garantie beschikbaar onder de GNU Free
Documentation License.
Wikipedia® is een geregistreerd handelsmerk van de Wikimedia Foundation, Inc., een in de
Verenigde Staten geregistreerde organisatie zonder winstoogmerk.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Neanderthaler
8/11/2008